جبر و اختیار

جبر و اختیار، اصطلاحی در علم کلام و فلسفه است و به مجبور بودن یا مختار بودن آدمی در رفتارهایش اشاره دارد.

اختیار

اِختِیار اصطلاحی در علم کلام است که به معنی «تمکن برگزینش» آمده است. بر اساس این تعریف، آدمی اگر خواست کاری را انجام بدهد و یا انجام ندهد، توان انتخاب داشته باشد و خود او با تصمیم و اراده‌اش کاری را مرتکب یا از کاری خود را باز دارد.

جبر

بر خلاف اختیار، جبر یا اجبار قرار دارد که بر اساس آن، فرد مختار نیست که کاری را انجام دهد یا خود را از آن باز دارد بلکه مجبور به انجام یا ترک است.

بحث‌های کلامی

در میان متکلمین مشهور است که صفت اختیار، از صفات خاص انسان است و دیگر حیوانات از آن بهره‌ای ندارند؛ چرا که حیوانات عموما بر غریزه خود رفتار می‌کنند و این غریزه، آنان را مجبور به تبعیت از اموری می‌کند که در ترک آن اختیاری ندارند. همچنین حیواناتی که تربیت شده و اموری خلاف غریزه انجام می‌دهند، به جهت اجباری دیگری چون تنبیه مربی خود از ان کاری خود را منع یا به کاری خود را اجبار می‌کنند که خلاف غریزه آنان باشد.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «اختیار». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.