محمدرضا آقاسی

محمدرضا آقاسی
زاده	۲۴ فروردین ۱۳۳۸ تهران، ایران
درگذشته	۳ خرداد ۱۳۸۴ (۴۶ سال) بیمارستان مرکز قلب، تهران، ایران بیماری قلبی-عروقی
زمینه کاری	شعر آیینی
مذهب	شیعه
دیوان اشعار	شیعه‌نامه بر مدار عشق حق نمک
استاد	مهرداد اوستا و یوسفعلی میرشکاک
دلیل سرشناسی	اشعار شیعی اجتماعی و سیاسی
تأثیرپذیرفته از	احمد عزیزی

محمدرضا آقاسی (۲۴ فروردین ۱۳۳۸ در تهران — ۳ خرداد ۱۳۸۴ در تهران)، شاعر برجسته آیینی، در خانواده‌ای مذهبی رشد یافت. او در جوانی با وجود ترک تحصیل، به شعر علاقه‌مند شد و فعالیت ادبی خود را از دهه ۵۰ آغاز کرد. آقاسی در دوران جنگ ایران و عراق به سرودن اشعار پرداخت و پس از آن به‌طور حرفه‌ای در حوزه ادبیات آیینی فعال بود. سفرهای بین‌المللی و مشارکت در رسانه‌ها باعث شهرت بیشتر او شد، اگرچه ظاهر نامتعارفش تا مدتی مانع نمایش تصویرش در تلویزیون بود.

آقاسی با زبانی ساده اما عمیق، مفاهیم دینی را در اشعار خود بازتاب داد و به جایگاه ویژه‌ای در ادبیات آیینی معاصر دست یافت. او معتقد بود که شعر باید از «درد معنوی» الهام بگیرد. آثار او پس از درگذشت در سال ۱۳۸۴، توسط خانواده‌اش جمع‌آوری و منتشر شد که شامل مجموعه‌هایی چون شیعه‌نامه و بر مدار عشق می‌شود.

زندگی

محمدرضا آقاسی، شاعر برجستهٔ آیینی شیعه، در ۲۴ فروردین ۱۳۳۸ در تهران به دنیا آمد. او به هنگام تولد از بیماری‌ای رنج می‌برد که پزشکان امیدی به زنده ماندنش نداشتند. سرانجام مجبور به عمل جراحی در ۶ ماهگی او شد. خانوادهٔ او اصالتاً اهل روستاهای ارنگه در شهرستان کرج بودند و پدرش، که معلم قرآن بود، تأثیر زیادی بر علاقهٔ خانوادگی آن‌ها به اشعار مذهبی داشت. مادر او به گفته خودش، از مداحانی بود که در روحیه شعرخوانی او تأثیر گذاشته بود. آقاسی ششمین فرزند خانواده بود و به خاطر اختلاف‌هایی با معلمانش، موفق به تکمیل تحصیلات خود در مدرسه نشد. او دو سال در هنرستان مشغول به تحصیل شد اما همچنان به خاطر مشکلاتش با مدیران آموزشی، از هنرستان اخراج شد. پس از آن تا سال ۱۳۵۷ به اشتغال در تسلیحات ارتش پرداخت و پس از سال ۱۳۵۷، از آنجا نیز استعفاء داد. حاصل دو ازدواج محمدرضا آقاسی، دو پسر و یک دختر بود.

آقاسی در دوران آموزشی ارتش در لبنان

آقاسی با وجود ترک تحصیل در مقطع سوم راهنمایی، از سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ به سرایش شعر پرداخت. او نخستین گام‌های حرفه‌ای خود را در انجمن‌های ادبی پیش از انقلاب ۱۳۵۷ در سال‌های ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ برداشت و پس از انقلاب اسلامی از اساتیدی چون مهرداد اوستا و یوسفعلی میرشکاک بهره برد. فعالیت حرفه‌ای آقاسی، پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۸ آغاز شد. او در جریان جنگ ایران و عراق، به مناطق عملیاتی مختلفی اعزام شده بود و اشعاری را در همان دوران سرود. به گفته پسرش، آقاسی در دوران جنگ ایران و عراق، در جهاد سازندگی کار می‌کرد و در مناطق عملیاتی، رانندگی بولدوزر را برعهده داشته است. او همچنین در همین دوران، سفرهایی به لبنان، افغانستان و سوریه داشته است.

پس از پایان جنگ، آقاسی به حوزه هنری، اداره ارشاد کرمان و کمیته انقلاب اسلامی ورود داشت اما حضورش در این ادارات، کوتاه و موقتی بود. در نهایت پخش اشعار او در رسانه‌های ملی همچون صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سبب معروفیت او شد. هرچند تا سال‌ها نمایش تصویر او به خاطر ظاهر نامتعارفش در آن دوران (مو و ریش‌های بلند) ممنوع بود و تنها صدای او به صورت سانسورشده پخش می‌شد. این اقدام با مخالفت‌های خود آقاسی همراه بود. او برای اجرای اشعارش، به کشورهای دیگری چون انگلستان، سوئد، دانمارک، آلمان، عراق، امارات، ژاپن، بحرین، سوریه، عربستان و لبنان سفر داشته است.

درگذشت

قبر محمدرضا آقاسی در بهشت زهرا تهران

آقاسی به خاطر عارضه قلبی در بیمارستان قلب تهران بستری شد و سرانجام به تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸۴ در سن ۴۶ سالگی درگذشت. مراسم دفن او ۲ روز بعد در ۵ خرداد برگزار شد. آقاسی در قطعه ۲۵ بهشت زهرا که به «شهیدان گمنام» اختصاص دارد، دفن شد.

مراسم تشییع او با حضور محمود احمدی‌نژاد، شهردار وقت تهران، برگزار شد و علی خامنه‌ای، رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران، برای درگذشت او پیام تسلیت صادر کرد. تا سال‌های متمادی از برای پاسداشت مقام او، توسط دیگر شاعران هم‌مسلک با او، مراسم‌های یادبودی برایش برگزار می‌شد.

رسالت و سبک ادبی

برخی منتقدان ادبی، محمدرضا آقاسی را یکی از برجسته‌ترین شاعران آیینی ایران در دوره معاصر دانسته‌اند که تأثیری شگرف بر این حوزه ادبی برجای گذاشت. او با بهره‌گیری از زبانی ساده و در عین حال استوار بر منابع اصیل شیعه، توانست مفاهیم دینی را به‌صورت صمیمی و تأثیرگذار به مخاطبان عام منتقل کند. شعرهای او، به‌ویژه در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، با استقبال گسترده مردم روبرو شد و جایگاه ویژه‌ای در ادبیات آیینی پیدا کرد. او بیشتر اشعارش را بر اساس مثنوی با موضوعات اجتماعی، سیاسی و بیش از بقیه، مذهبی می‌سرود. از معروف‌ترین اشعار او می‌توان به شعر زیر اشاره کرد:

خبر آمد خبری در راه است		سرخوش آن دل که از آن آگاه است
شاید این جمعه بیاید … شاید		پرده از چهره گشاید … شاید

آقاسی به جایگاه درد و دردمندی در شعر تأکید داشت و معتقد بود شاعرانگی واقعی باید از شعور و آگاهی نشأت بگیرد، نه شکایت‌های سطحی و بی‌ارزش. او در نقد مسئولان و شرایط اجتماعی پس از جنگ نیز از زبان شعر استفاده می‌کرد. کارشناسان معتقدند که آقاسی با حفظ دو عنصر «سادگی» و «محتوا» توانست شعری ارائه دهد که برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان قابل‌فهم و جذاب باشد. این ویژگی‌ها او را به الگویی در زمینه شعر آیینی تبدیل کرد.

از ویژگی‌های شعرهای او می‌توان به زبان ساده و مفاهیم اصیل، رسالت شعر آیینی و نقد مشکلات معاصر شعر آیینی پرداخت. به گفته برخی از شاعران هم‌عصر او، آقاسی با کاهش سطح پیچیدگی زبان، شعر آیینی را به درک مخاطب عام نزدیک کرد، اما هرگز از اصالت و عمق مفاهیم دینی و مذهبی آن نکاست. آقاسی رسالت شعر آیینی را پیوند دادن مخاطب با حقیقت دینی از طریق «درد معنوی» می‌دانست. به اعتقاد او، جوهره اصلی هنرهای مختلف، از شعر تا نیایش، باید ناشی از غربت انسان نسبت به قرب الهی باشد و از این رو سعی می‌کرد تا این چارچوب را در آثار ادبی خود حفظ کند. او همچنین بر این باور بود که کاهش اصالت در شعرهای آیینی، به بهانه جذب حداکثری مخاطبان، از ارزش و تأثیر آن می‌کاهد.

آقاسی علاقه فراوانی به مطالعه آثار کلاسیک ادبیات فارسی، همچون مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی و آثار خاقانی داشت. او همچنین اشعار شاعران معاصر را مطالعه می‌کرد و با آنها تبادل نظر داشت. این مطالعات، در کنار الهام‌گرایی دینی او، موجب مقبولیت آثار او شد.

آثار و کتاب‌شناسی

تا پیش از درگذشت او، هیچ کتاب و آلبومی از محمدرضا آقاسی به صورت رسمی منتشر نشده بود. پس از مرگ او، خانواده‌اش مرکزی به نام دفتر گردآوری و تدوین آثار استاد محمدرضا آقاسی تأسیس کردند و اقدام به جمع‌آوری آثار باقی‌مانده از او کردند.

از آثار منتشر شده او می‌توان به شیعه‌نامه که گزیده‌ای از اشعار وی با موضوع مدح اهل‌بیت است، اشاره کرد. این کتاب شامل ۷۰۰ بیت از اشعار آقاسی است. دیگر اثر او کتاب بر مدار عشق است که سه هزار بیت از اشعار آقاسی را اشامل می‌شود. این اثر توسط دفتر گردآوری و تدوین آثار استاد محمدرضا آقاسی منتشر شده است. دیگر اثر منتشر شده او، کتاب حق نمک است. «شمع بیت المال را خاموش کن» یکی از آثار اقتباسی از اشعار آقاسی است که توسط حسن قرایی با همکاری انتشارات شهید کاظمی منتشر شده است. همچنین فیلم و صوت‌های باقی‌مانده از وی در قالب پنج لوح فشرده، توسط انتشارات طوبای محبت منتشر شده است.

از آثاری که با موضوع محمدرضا آقاسی نوشته شده‌اند می‌توان به کتاب یادنامه اثر علی داوودی اشاره کرد. این مجموعه ۳۰ جلدی، در هر جلد به زندگی یکی از شاعران و نظرات دیگران دربارهٔ آنها پرداخته شده که دومین جلد آن به محمدرضا آقاسی اختصاص دارد.

پانویس

منابع

• جهان‌نیوز (۳ خرداد ۱۳۹۶). «مراسم دوازدهمین سالگرد درگذشت محمدرضا آقاسی». jahannews.com. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری انتخاب (۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۰). «احمدی‌نژاد درحال خواندن نماز میت در تشیع جنازه محمدرضا آقاسی». entekhab.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایبنا (۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۵). «لوح فشرده شعرخوانی زنده یاد آقاسی در نمایشگاه». ibna.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایبنا (۲۲ اسفند ۱۳۸۸). «دومین یادنامه «محمدرضا آقاسی» نوشته شد». ibna.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایبنا (۲ خرداد ۱۳۸۶). «دومین سالگرد محمد رضا آقاسی برگزار می‌شود». ibna.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری ایبنا (۱۲ تیر ۱۳۹۲). ««شیعه‌نامه» زنده‌یاد آقاسی به چاپ رسید». ibna.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری تسنیم (۲۳ فروردین ۱۳۹۶). «روایتی کوتاه از زندگی محمدرضا آقاسی». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری صدا و سیما (۳ خرداد ۱۴۰۲). «نگاهی به زندگینامه شاعر شوریده، محمدرضا آقاسی». iribnews.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری فارس (۳ خرداد ۱۳۸۴). «روایتی کوتاه از زندگی محمدرضا آقاسی». farsnews.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• خبرگزاری میزان (۱۲ شهریور ۱۳۹۹). ««شمع بیت المال را خاموش کن»؛ مجموعه‌ای از اشعار محمدرضا آقاسی». mizanonline.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• مشرق‌نیوز (۳ خرداد ۱۳۹۴). «محمدرضا آقاسی در نگاه پسرش». mashreghnews.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.
• مشرق‌نیوز (۳ خرداد ۱۳۹۴). «حرف‌های خواندنی برادرِ مرحوم محمدرضا آقاسی». mashreghnews.ir. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۳.