بطیحیه

بطیحیه، مطبخیه، مطبحیه یا بطحیه، یکی از فرقه‌های منشعب شده اسلامی هستند که احتمال داده شده است همگی یک فرقه باشند. این فرقه از ازارقه یا جبریه منشعب شده‌اند. رهبر این فرقه به اختلاف نام فرقه، در منابع مختلف، ابو اسماعیل (و یا اسماعیل) مطبخی، مطبحی یا بطیحی گزارش شده است.

از جمله عقاید این فرقه، انکار وجوب نماز مغرب و عشاء، یک رکعت کم کردن از نماز صبح و حرام دانستن گوشت ماهی بدون ذبح شرعی آن عنوان شده است.

مشخصات فرقه

محمدجواد مشکور، به نقل از کتاب التواریخ و الفرق، فرقه‌ای را با نام مطبخیه گزارش می‌کند. با این وجود در انتساب و اعتبار کتاب التواریخ و الفرق، شائبه‌هایی وجود دارد. احتمال داده شده است که این فرقه، همان بطیحیه باشد که به اشتباه در منابع دیگر مطیحیه و مطبخیه گزارش شده است. ابن حزم این فرقه را بطیحیه گزارش می‌کند. به عقیده کیت لوینشتاین، فرقه بطحیه از ازارقه بودند و با این وجود احتمال می‌دهد که این فرقه، بعدها توسط سنت ملل و نحل نگاری تأسیس شده باشد؛ چرا که عقاید این فرقه با ازارقه به شدت در تعارض است. همچنین این احتمال داده شده است که عبارت‌هایی چون بدعیه و بطیحیه برای اشاره به عقاید خاصی از ازارقه مورد استفاده آثار ملل و نحل نگاری قرار گرفته است. در کتاب عقائد الثلاث و السبعین فرقة، مطبخیه یکی از زیرشاخه‌های خوارج عنوان گرفته است. علاوه بر بطیحیه، حافظ رجب برسی این فرقه را با عنوان بطحیه گزارش می‌کند. به عقیده حسن خمینی، عنوان بطیحیه، تصحیف بطیخیه است. ابن کثیر، از عنوان بطیخیه استفاده کرده است. حسن خمینی بطیخیه را انشعابی از مجبره می‌داند. او به نقل از مقریزی گزارش می‌کند که مجبره به سه فرقه جهمیه، بکریه و ضراریه منشعب شدند و ضراریه، به چهار فرقه بطیخیه، صباحیه، فکریه و خوفیه منشعب شده‌اند.

رهبر فرقه

مشکور رهبر فرقه مطبخیه را ابو اسماعیل مطبخی گزارش می‌کند و این نظر را به کتاب التواریخ و الفرق نسبت می‌دهد. ابن حزم رهبر فرقه بطیحیه را ابو اسماعیل بطیحی گزارش می‌کند که از ازارقه بوده ولی بعدها دیدگاهی افراطی‌تر از آنان پیش گرفته است. آنانکه فرقه را بطحیه گزارش می‌کنند، نام رهبر فرقه را اسماعیل بطحی ضبط کرده‌اند. همین‌طور آنان که فرقه را بطیخیه می‌دانند، رهبر آن را اسماعیل بِطِیخی ذکر کرده‌اند. مشکور برای این فرقه، کتابی را گزارش می‌کند که در آن، عقاید آنان توسط رهبر فرقه نوشته شده بود.

عقاید

مشکور در بیان عقاید این فرقه، به نقل از کتاب التواریخ و الفرق گزارش می‌کند که آنان یک رکعت از نماز صبح و تمام نماز مغرب و عشاء را از وجوب انداخته‌اند. پیروان فرقه بر این عقیده بودند که چون خداوند، دستور به برپایی نماز در دو طرف روز را داده است (بر اساس آیه ۱۱۴ سوره هود)، منظور نماز صبح و نماز عصر است. ابن حزم برای بطیحیه عقایدی چون این گروه به دو نماز روزانه و حرام بودن گوشت ماهی در صورت عدم ذبح شرعی باور داشتند. همچنین در همین منبع، به آنان نسبت داده شده است که مناسک حج را در تمام ماه‌ها به جا می‌آوردند و گرفتن جزیه از مجوس را ممنوع کرده بودند. این گروه کسانی را که در عید فطر و عید قربان، خطبه می‌خوانند را کافر می‌دانند. ابن حزم به‌طور کلی این فرقه را از بدعت‌گزاران می‌داند. احمد بن علی مقریزی در بیان عقاید فرقه بطیخیه، گزارش می‌کند که آنان بر این باورند، انکار چیزی از قرآن، یا مفارقت از اجماع امت، موجب کفر خواهد شد.

پانویس

منابع

• خمینی، حسن (۱۳۹۶). «مطبخیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
• خمینی، حسن (۱۳۹۶). «بطیحیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
• خمینی، حسن (۱۳۹۶). «بطیخیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
• لوینشتاین، کیت (۱۳۶۹). ترجمهٔ مشایخ فریدنی، آزرمیدخت. «ازارقه در ملل و نحل نگاری اسلامی». تحقیقات اسلامی. تهران (۱ و ۲): ۷۶_۱۱۳ – به واسطهٔ نورمگز.
• مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). حسینی، محمدجواد، ویراستار. فرهنگ فرق اسلامی. به کوشش مدیرشانه‌چی، کاظم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
• یمنی، محمد؛ زربان غامدی، محمد (۱۴۱۴). عقائد الثلاث و السبعین فرقة. مدینه: مکتبة العلوم و الحکم.