ابوطاهر جنابی

ابوطاهر جنابی
فرمانروای قرمطیان
سلطنت	۳۳۲ ه‍. ق–۳۱۱ ه‍.ق
تاج‌گذاری	۳۳۲ ه‍.ق
پیشین	ابوسعید جنابی
متولد	۲۹۴ ه‍.ق بحرین
درگذشته	۳۳۲ ه‍.ق بحرین
نام کامل ابو طاهر بن سعید جنابی فارسی
دودمان	قرمطیان
دین و مذهب	اسماعیلی

ابوطاهر سلیمان بن ابی‌سعید جنابی (د ۱۷ رمضان ۳۳۲ ق/ ۱۳ مه ۹۴۴ م)، مشهور به ابوطاهر جنابی، پیشوای مشهور قرمطیان در بحرین بود.

زندگی

او را زاده ۲۹۴ ه‍.ق/ ۹۰۷ م یا ۲۹۵ ه‍.ق دانسته‌اند. از زندگانی او تا پیش از رمضان ۳۱۰ ه‍.ق که وی، رهبری قرمطیان را عهده‌دار شد، اطلاعات زیادی در دست نیست. اکثر منابع بر این باورند که ابوطاهر پس از پدرش ابوسعید به فرمانروایی رسید اما منابع دیگر تصریح کرده‌اند که پس از ابوسعید، پسر بزرگش سعید به فرمانروایی برگزیده شد و توسط شورایی متشکل از ۱۲ نفر با عنوان عقدانیه، به حکومت پرداخت. نویزی گزارش می‌کند که بعدها سعید، حکومت را به برادرش ابوطاهر تسلیم کرد و همو در جای دیگر از بی‌کفایتی سعید خبر می‌دهد که ابوطاهر توانست بر او چیره شود. در منابع دیگر از تصمیم شورای عقدانیه برای برکناری سعید به خاطر بی‌کفایتی و برگزیدن ابوطاهر خبر داده‌اند. در این میان اتهامی به ابوطاهر نسبت داده شده است که وی، به قتل سعید اقدام و به آن موفق شده بود. با این وجود دیگر منابع از زنده بودن سعید در دوران حکومت ابوطاهر سخن گفته‌اند.

در دهه نخستین سده ۴ ه‍. ق، قرمطیان مدتی را در صلح با دستگاه خلافت عباسی گذراندند تا آنکه در سال ۳۰۷ ه‍.ق که قرمطیان وارد بصره شدند. نخستین جنگ قرمطیان به رهبری ابوطاهر توسط ۳۱۱ ه‍.ق انجام شد. چند روز پس از عزل علی بن عیسی از وزارت حکومت عباسی، ابوطاهر در ۲۴ ربیع الآخر ۳۱۱ به بصره حمله کرد و پس از تصرف شهر به قتل و غارت پرداخت. اما وزیر ابن‌فرات، لشکری به مقابله او فرستاد و ابوطاهر پس از ۱۷ روز از بصره عقب‌نشینی کرد. این پیروزی‌ها سبب شد تا ابوطاهر به رهبری قرمطیان منصوب شود. ابوطاهر در سال بعد، به کاروان حاجیان حمله کرد توانست تا چند تن از امرای عراق همچون ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان و احمد بن بدر عموی مادر خلیفه مقتدربالله را به اسارت بگیرد که بعدها با دریافت پول در قبال آزادی، آنان را آزاد کرد. سال بعد حمله به کوفه صورت گرفت که در نتیجه، کوفه سقوط و قرمطیان تا چند روز به تصرف کوفه ادامه داده و آنجا را غارت کردند. این حملات متعددا ادامه داشت تا جایی که در سال ۳۱۳ ه‍. ق، حج تعطیل شد. در سال ۳۱۴ ه‍. ق، خلیفه المقتدر، به ابن ابی‌السراج فرمان داد تا به سرکوب ابوطاهر عزیمت کند. در روزهای پایانی رمضان ۳۱۵ ه‍. ق، جنگی بین او و ابوطاهر درگرفت که به شکست ابن ابی‌الساج و اسارت او انجامید. ابوطاهر بعداً ابن ابی‌الساج را گردن زد. در سال‌های بعد، ابوطاهر بارها به مناطق مختلف عزیمت می‌کرد و لشکریان متعددی را هزیمت نمود. او مجدد به کوفه لشکر کشید و آنجا را تصرف کرد و پس از آن عزم کرد تا به مکه حمله کند.

حمله به مکه

ابوطاهر در ۸ ذی‌الحجه ۳۱۷ ه‍. ق، به مکه حمله کرد و حاجیان بسیاری را در آنجا کشتار نمود. او امیر مکه را به قتل رساند و دستور داد تا حجرالاسود را از کعبه خارج کنند. به دستور او، کعبه غارت شد و کشتگان نیز به چاه زمزم انداخته شدند. برخی نویسندگان بر این باورند که قرمطیان قصد داشتند تا لحسا را به عنوان جایگزین برای مکه و کعبه قرار دهند که در نادرستی یا درستی چنین ادعایی، تردیدهایی مطرح شده است. مادلونگ می‌نویسد که این اقدام او، در تاریخ اسلام، بی‌نظیر بوده و تا کنون چنین حمله‌ای به کعبه نشده بود. ابوطاهر پس از غارت مکه، در محرم ۳۱۸ به بحرین و در رمضان ۳۱۹ به کوفه عزیمت کرد. پس از آن، شهرهای مختلف چندین بار مورد هجوم لشکریان ابوطاهر قرار گرفت و کاروان حاجیان بارها غارت شد. ابوطاهر پس از ۲۱ سال فرمانروایی سرانجام به بیماری آبله دچار شد و به همین بیماری درگذشت.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوطاهر جنابی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.