سبکتگین

سبکتکین
امیر عادل ناصرالدین
پرونده:Sebuktekin gold Dinar.jpg سکه یک دینار سبکتکین ضرب هرات ۳۸۵ قمری. در یک طرف سکه عبارت ناصرالدین و الدوله سبکتکین و در طرف دیگر آن الملک المحمود نوح بن منصور
امیر غزنویان
سلطنت	۳۶۶–۳۸۷ قمری/۹۷۷–۹۹۷ میلادی
پیشین	بوری‌تگین
جانشین	اسماعیل بن سبکتگین
متولد	ح. ۹۴۲ میلادی بارسغان (قرقیزستان کنونی)
درگذشته	اوت ۹۹۷ میلادی، بلخ، خراسان (افغانستان کنونی)
همسر(ان)	دختر آلپ‌تگین
فرزند(ان)	اسماعیل بن سبکتکین، امیر غزنه ابوالقاسم محمود، سپهسالار خراسان ابوالمظفر نصر، حاکم لشکرگاه یوسف حرهٔ ختلی
نام کامل لقب: ناصرالدین والدوله کنیه: ابو منصور نام کوچک: سبکتکین
خاندان	دودمان غزنوی
پدر	قرا بیکم
دین و مذهب	اسلام سنی حنفی

ابو منصور سُبُکْتِکِیْن ملقب به ناصرالدین والدوله یکی از فرمانروایان غزنوی بود که در نیمهٔ دوم قرن چهارم هجری می‌زیست. او یکی از خادمان و مشاوران آلپ‌تگین بود که به مناصب بالا ارتقاء یافته و داماد او شده بود. جانشینان آلپ‌تگین پس از مرگ او (۳۵۲ ه‍.ق) کاری از پیش نبردند و سبکتکین در سال ۳۶۶ هجری آنان را کنار زده و جایشان را گرفت. از این هنگام بر سرزمین‌های زیر فرمانروایی غزنویان افزوده شد. هر چند که سبکتکین پیروزی‌های بسیاری به‌خصوص در سرزمین سند به دست آورد ولی همچنان اطاعت ظاهری خود را نسبت به فرمانروایان سامانی زمان خود ابراز می‌داشت و فرمانروایی مستقل به‌شمار نمی‌آمد. او در سال ۳۸۷ هجری مرد و پسرش اسماعیل را که از دختر آلپ‌تکین بود به جانشینی خود برگزید ولی پسر دیگرش محمود که در خراسان مقام سپه‌سالاری داشت بر برادر چیره شد و به فرمانروایی ایران رسید.

پیش از حکومت

خاندان سبک‌تگین از اهالی برسخان بودند. در یکی از نبردهای قبایل ترک، سبک‌تگین توسط بختیان اسیر شد و به برده‌فروشی از چاچ فروخته شد. پس از آموزش نظامی در برده‌خانه‌ای در نخشب، در نیشابور به آلپ‌تگین فروخته شد و آلپ‌تگین او را به نگهبانان خود افزود. پس از مرگ آلپ‌تگین در ۳۵۲ قمری، سبک‌تگین غلام ابو اسحاق ابراهیم پسر آلپ‌تگین شد.

پس از مرگ ابواسحاق در ۳۵۵ قمری، بلگاتگین که از فرماندهان ترک و غلامان سابق آلپ‌تگین بود، به فرماندهی برگزیده شد و پس از مرگ او در ۳۶۴ قمری، بوری‌تگین یکی دیگر از غلامان آلپ‌تگین قدرت را به دست گرفت. مردم به دلیل بی‌لیاقتی بوری‌تگین از لویک (که پیش از آلپ‌تگین حاکم غزنه بود) دعوت کردند که دوباره به حکومت برگردد، ولی سبک‌تگین او را دفع کرد و در ۲۷ شعبان ۳۶۶ قمری جانشین بوری‌تگین شد.

حکومت

سبک‌تگین خود را پیرو سامانیان می‌دانست و در سکه‌های ضرب شدهٔ او نام امیران سامانی پیش از نام وی آمده است. همچنین هنگامی که امیر نوح بن منصور از وی برای دفع شورش فائق و ابوعلی سیمجور کمک خواست، به یاری امیر سامانی شتافت و در ۳۸۴ قمری بر آن‌ها چیره شد. نوح نیز به سبک‌تگین لقب ناصرالدین والدوله را داد.

سبک‌تگین اقطاع‌داری را اصلاح کرد و درآمد حاصله را به سپاهیان داد. همچنین به نظر می‌رسد که ایجاد تشکیلاتی دیوانی غزنوی توسط وی انجام شده‌باشد.

مرگ

سبک‌تگین در ۳۸۷ قمری درگذشت و پسرانش جانشین او شدند. محمود در فرماندهی سپاه نیشابور ماند. نصر به حکومت بست رسید و اسماعیل حاکم غزنه شد.

سبکتگین (امارت. ۹۷۷- ۹۹۷ میلادی) امیر غزنه

بغراچق (۹۹۷- ?) والی هرات

'محمود (۹۹۸-۱۰۳۰) سلطان غزنه

ابوالمظفر نصر (۹۹۷- ?) والی بست

اسماعیل ( ۹۹۷-۹۹۸) امیر غزنه

محمد (۱۰۳۰) سلطان غزنه

مسعود (۱۰۳۰-۱۰۴۱) سلطان غزنه

عبدالرشید (۱۰۴۹-۱۰۵۲) سلطان غزنه

مودود ( ۱۰۴۱-۱۰۴۸) سلطان غزنه

علی (۱۰۴۸-۱۰۴۹) سلطان غزنه

فرخزاد (۱۰۵۳-۱۰۵۹) سلطان غزنه

ابراهیم (۱۰۵۹-۱۰۹۹) سلطان غزنه

مسعود دوم (۱۰۴۸) سلطان غزنه

مسعود سوم (۱۰۹۹-۱۱۱۵) سلطان غزنه

شیرزاد (۱۱۱۵-۱۱۱۶) سلطان غزنه

ارسلان‌شاه (۱۱۱۶-۱۱۱۷) سلطان غزنه

بهرام‌شاه ( ۱۱۱۷-۱۱۵۷) سلطان غزنه

خسروشاه (۱۱۵۷-۱۱۶۰) سلطان غزنه

خسروملک (۱۱۶۰-۱۱۸۶) سلطان غزنه

پانویس

منابع

• صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیات ایران. ج. یکم. انتشارات فردوسی.
• باسورث، کلیفورد ادموند (۱۳۷۸). تاریخ غزنویان. ترجمهٔ حسن انوشه. انتشارات امیرکبیر.