شاه تهماسب یکم

شاه تهماسب یکم
شاهنشاه ایران
پرونده:Tahmasp I.png نگاره شاه تهماسب یکم اثر فرخ بیگ
دومین شاه ایران صفوی
سلطنت	۱۹ رجب ۹۳۰ – ۱۵ صفر ۹۸۴ ه‍. ق ۲۳ مه ۱۵۲۴ – ۲۵ مه ۱۵۷۶
تاج‌گذاری	۹۳۰ ه‍. ق ۲ ژوئن ۱۵۲۴
پیشین	اسماعیل یکم
جانشین	اسماعیل دوم
نایب السلطنه	فهرست را ببینید دیوسلطان روملو کپک سلطان چوهه سلطان حسین‌خان
متولد	۴ مارس ۱۵۱۴ ۲۶ ذیحجه ۹۱۹ شاه‌آباد، اصفهان، ایران
درگذشته	۲۴ مهٔ ۱۵۷۶ (۶۲ سال) ۱۵ صفر ۹۸۴ قزوین، ایران
همسر(ان)	تعداد زیاد؛ شامل سلطانم بیگم و سلطان آغا خانم
فرزند(ان) بیشتر…	الگو:Indented plainlist
نام کامل ابوالمظفر ابوالفتح سلطان شاه تهماسب الحسینی الموسوی الصفوی بهادرخان
دودمان	صفوی
پدر	اسماعیل یکم
مادر	تاجلو بیگم
دین و مذهب	شیعه دوازده‌امامی
نشان	شاه تهماسب یکم's signature

تهماسب یکم (۲۶ ذی الحجه ۹۱۹ – ۱۵ صفر ۹۸۴) از ۹۳۰ تا ۹۸۴ ه‍.ق دومین شاه از ایران صفوی بود. او پسر ارشد اسماعیل یکم و ملکهٔ هم‌نشین او، تاجلو بیگم، بود. تهماسب پس از مرگ پدرش در ۹۳۰ ه‍.ق به سلطنت رسید و سال‌های نخست پادشاهی او، شاهد جنگ‌های داخلی میان رهبران قزلباش بود تا اینکه در سال ۹۳۸ ه‍.ق قدرت ناشی از منصب خود را اعلام و پادشاهی مطلقه‌اش را آغاز کرد. خیلی زود جنگی طولانی‌مدت تهماسب را با امپراتوری عثمانی مواجه کرد که سلطان سلیمان یکم به دنبال پیشروی در ایران برای گسترش امپراتوری خود بود. این جنگها با پیمان آماسیه در ۹۶۲ ه‍.ق به پایان رسید و عثمانی‌ها بر عراق عرب، بخش عمده‌ای از کردستان و گرجستان غربی حاکم شدند. تهماسب همچنین با ازبک‌های بخارا بر سر خراسان نبردهایی داشت و آنها بارها به هرات یورش بردند که مهم‌ترین این درگیریها در اوایل پاییز سال ۹۳۵ ه‍.ق رخ داد که شاه تهماسب ازبکان را با وجود نفرات بیشتر به دلیل ناآشنا بودن به توپخانه در نبرد جام شکست داد.

تهماسب دوست‌دار هنر و خودش نیز نقاش ماهری بود. او برای نقاشان، خوش‌نویسان و شاعران، مجلسی سلطنتی در زمینهٔ هنر ایجاد کرد. در دوره سلطنت او همچون کل دوران صفویه به دلیل داشتن تقوای دینی و تعصب زیاد به شاخهٔ شیعه، تعدادی از بزرگان و شعرای سنی مذهب به دربار گورکانیانِ هند مهاجرت کردند. او برای روحانیون امتیازات فراوانی قائل شد و به آنان اجازه داد تا در امور شرعی و اداری نقش داشته باشند. در سال ۹۵۱ ه‍. ق، او از امپراتور فراری مغول، نصیرالدین همایون، در ازای کمک نظامی برای بازپس‌گیری تاج و تختش در هند، خواست که به تشیع بپیوندد. با این وجود تهماسب همچنان با قدرت‌های مسیحی جمهوری ونیز و پادشاهی هابسبورگ که رقبای امپراتوری عثمانی نیز بودند، مذاکره می‌کرد.

مسئلهٔ جانشینی تهماسب پیش از مرگش مورد مناقشه قرار گرفت. مرگ او جنگی داخلی به‌همراه داشت که منجر به مرگ اکثر خانوادهٔ سلطنتی شد. پادشاهی او که ۵۲ سال طول کشید، طولانی‌ترین دورهٔ حکومت در دودمان صفوی و حتی کل پادشاهان ایران پس از اسلام می‌باشد. به‌رغم آنکه گزارش‌های غربی معاصر در خصوص تهماسب انتقادی بودند، مورخان مدرن او را فرمانده‌ای شجاع و توانا توصیف می‌کنند که شاهنشاهی پدرش را حفظ کرد و آن را گسترش داد. دوران پادشاهی او شاهد تغییری در سیاست ایدئولوژیک صفویان بود؛ او به پرستش پدرش به‌عنوان مسیحا از سوی قبایل ترکمان قزلباش پایان داد و در عوض وجهه‌ای عمومی از شاه شیعهٔ باتقوا و سنت‌گرا بر جای گذاشت. او به‌منظور پایان نفوذ قزلباشان بر امور سیاسی صفویه، فرایندی طولانی را آغاز کرد که به‌دست جانشینانش ادامه یافت. همچنین گروهی به‌تازگی معرفی شده‌ای شامل گرجی‌ها و ارمنی‌های مسلم‌شده را وارد نیروی نظامی کرد.

نام

«تهماسب» نامی در فارسی نو است که در اصل از زبان ایرانی باستان به‌معنی «دارندهٔ اسب توانا» ریشه گرفته است. تهماسب یکی از معدود نام‌ها در حماسهٔ شاهنامه است که به‌وسیلهٔ دودمان اسلامی مستقر در ایران استفاده شده است. در شاهنامه، تهماسب پدرِ زو، شاه ماقبل آخر دودمان اساطیری پیشدادیان است.

زمینه

تهماسب دومین شاه از دودمان صفوی بود. این دودمان از نسل شیخ‌های طریقت صوفی بود که به طریقت صفویه شهرت داشت. نسب آن‌ها به مردم کرد می‌رسید و در اردبیل سکونت داشتند. نخستین شیخ این طریقت صفی‌الدین اردبیلی بود که نام این دودمان برگرفته از اوست. صفی‌الدین با دختر شیخ زاهد گیلانی ازدواج کرد و وارث طریقت زاهدیه متعلق به پدر همسرش شد. دو تن از نوادگان صفی‌الدین — شیخ جنید و پسرش شیخ حیدر — این طریقت را ستیزه‌جویانه‌تر کردند و کوشش ناموفقی برای گسترش قلمرو خود داشتند.

خانواده

نگارهٔ شاه تهماسب در کاخ چهل‌ستون اصفهان

شاه تهماسب در مجموع ۹ بار ازدواج کرد و صاحب ۱۳ پسر و احتمالاً ۱۳ دختر بود که اکنون ۸ تن از آن‌ها شناخته شده‌اند.

همسران

• سلطانم بیگم، ملکهٔ رسمی شاه تهماسب و دختر موسی سلطان موصلوی ترکمان بود.
• سلطان آغا خانم، شاهزادهٔ چرکس‌تبار و خواهر شمخال‌خان سلطان بود.
• سلطان‌زاده خانم، بردهٔ گرجی‌تبار و مادر حیدر میرزا بود.
• زهره باجی خانم، بانوی گرجی‌تبار و دختر شاهزاده اوتار بود.
• خان‌پرور خانم، بانوی گرجی‌تبار و خواهر زال بیگ گرجی بود.
• حوریخان خانم، شاهزادهٔ گرجی‌تبار بود.
• فریده خانم، شاه‌زادهٔ داغستانی بود.
• عایشه بیگم، دختر صوفی‌خان فرمانروای خانات خیوه بود.
• زینب خانم، دختر عمادالدین شروان‌شاهی بود. او بیوهٔ بهرام میرزا بود.

فرزندان

پسران

• سلطان محمد میرزا (زادهٔ ۱۵۳۳ اردبیل – درگذشتهٔ ۱۵۹۶ در قلعه الموت، قزوین) پسر سلطانم بیگم.
• سلطان اسماعیل میرزا (زادهٔ ۲۸ مه ۱۵۳۷ قزوین – درگذشتهٔ ۲۵ نوامبر ۱۵۷۷ قزوین) پسر سلطانم بیگم.
• سلطان مراد میرزا (زادهٔ ۱۵۳۸ قزوین – ۵ سپتامبر ۱۵۴۵ قندهار) پسر سلطانم بیگم.
• سلطان سلیمان میرزا (زادهٔ ۸ آوریل ۱۵۵۴ نخجوان – اعدام ۹ نوامبر ۱۵۷۶ قزوین) پسر سلطان آغا خانم.
• سلطان حیدر میرزا (زادهٔ ۲۸ سپتامبر ۱۵۵۶ قزوین – اعدام ۲۵ مه ۱۵۷۶ قزوین) پسر سلطان‌زاده خانم.
• سلطان مصطفی میرزا (زادهٔ ۱۵۵۷ قزوین – اعدام ۹ نوامبر ۱۵۷۶ قزوین) پسر زهرا باجی خانم.
• سلطان محمود میرزا (زادهٔ ۱۵۵۹ قزوین – اعدام ۷ مارس ۱۵۷۷ قزوین) پسر خان‌پرور خانم.
• سلطان امامقلی میرزا (زادهٔ ۱۵۶۳ قزوین – اعدام ۷ مارس ۱۵۷۷ قزوین) پسر خان‌پرور خانم.
• سلطان علی میرزا (زادهٔ ۱۵۶۳ قزوین – درگذشتهٔ ۳۱ ژانویهٔ ۱۶۴۲ اصفهان) پسر زهرا باجی خانم.
• سلطان احمد میرزا (زادهٔ ۱۵۶۴ قزوین – اعدام ۷ مارس ۱۵۷۷ قزوین) پسر فریده خانم.

دختران

• گوهر سلطان بیگم (درگذشتهٔ ۱۹ مه ۱۵۷۷ قزوین) در سال ۱۵۵۵ با سلطان ابراهیم میرزا پسر بهرام میرزا ازدواج کرد.
• پریخان خانم (درگذشتهٔ ۱۷ فوریهٔ ۱۵۷۸، قزوین) در سال ۱۵۵۶ با سلطان بدیع‌الزمان میرزا پسر بهرام میرزا ازدواج کرد.
• خدیجه سلطان بیگم، (درگذشتهٔ ۱۶۲۸ اصفهان) در سال ۱۵۶۷ با جمشیدخان گیلانی یکی از حاکمان گیلان‌ و سپس با نعمت‌الله نوری ازدواج کرد.
• زینب بیگم (درگذشتهٔ ۱۴ مه ۱۶۴۰ اصفهان) در سال ۱۵۷۸ با علی‌قلی بیگ گورکان شاملو ازدواج کرد.
• مریم بیگم، (درگذشتهٔ ۱۶۰۸ اصفهان) در سال ۱۵۷۸ با خان احمد خان ازدواج کرد.
• خانیش بیگم (درگذشتهٔ ۱۵۹۰ اصفهان) در سال ۱۵۷۹ با نعمت‌الله نوری ازدواج کرد.
• فاطمه سلطان بیگم (درگذشتهٔ ۱۵۸۱ اردبیل) در سال ۱۵۸۰ با امیر خان موصلوی ازدواج کرد.
• شهربانو خانم (درگذشتهٔ ۱۵۸۳ تبریز) در سال ۱۵۸۰ با سلمان‌خان استاجلو ازدواج کرد.

میراث

عمارت چهل‌ستون قزوین، محل استقرار دولت در زمان شاه تهماسب یکم و شاه اسماعیل دوم صفوی

سلطنت تهماسب در دوره‌ای از جنگ‌های داخلی میان رهبران قزلباش پس از مرگ اسماعیل آغاز شد. شخصیت کاریزماتیک اسماعیل به‌طوری‌که به مسیحا تشبیه می‌شد و قزلباش‌ها را به پیروی از او سوق داده بود، با بر تخت نشستن تهماسب به پایان رسید. تهماسب برخلاف پدرش، به هیچ وجه دارای کاریزما در زمینهٔ سیاسی و معنوی نبود و همچنین به اندازه کافی باسابقه نبود که بتواند خود را به‌عنوان مبارزی قدرتمند در میدان نبرد ثابت کند (ویژگی که قزلباش‌ها به آن اهمیت می‌دادند). در نهایت، تهماسب بر آن معضلات چیره شد؛ او در نبرد جام در برابر ازبک‌ها خود را به‌عنوان فرماندهٔ نظامی شایسته‌ای ثابت کرد و به‌جای رویارویی مستقیم با عثمانی‌ها در میدان جنگ، ترجیح داد که غنایم نیروهای پشتیبان آن‌ها را غارت کند. حتی توانایی جان سالم به در بردن از ارتش بسیار بزرگ‌تر عثمانی، نشان می‌دهد که او در تاکتیک‌های فابیان ماهر است. تهماسب می‌دانست به‌عنوان رهبر معنوی کاریزماتیک نمی‌تواند جایگزین پدرش شود؛ درحالی‌که به‌منظور بازگرداندن مشروعیت خانواده‌اش در میان قزلباش‌ها تلاش می‌کرد، او همچنین مجبور بود چهره‌ای عمومی از خود نمایش بگذارد تا به‌عنوان شاه جدید صفویه، افراد بیشتری را متقاعد سازد. بدین ترتیب، او از پیروان وفادار شیعه شد و با تقوای مبالغه‌آمیز، این وجهه را تا پایان سلطنت خود حفظ کرد. این وجهه تعصبی به او کمک کرد تا نفوذ قزلباش‌ها را بشکند و توانست ظرف ده سال زمام قدرت را در دست بگیرد؛ بنابراین او وجههٔ عمومی برای شاهان صفوی تعیین کرد که معیار سلطنت آن‌ها شد: فرمانروایی غیور که به‌عنوان نمایندهٔ امام زمان عمل می‌کرد. با این حال، هیچ‌یک از جانشینان صفوی به اندازهٔ همت او، این وجهه را حفظ نکردند. حتی پس از تثبیت قدرتش، تهماسب در مقایسه با امپراتوری عثمانی، نفوذ سیاسی کمی داشت. با این حال، او با وارد کردن بردگان قفقازی به قلمروی صفوی، پایه‌های دگرگونی شیوهٔ حکمرانی صفویه به‌دست شاه عباس بزرگ را با موفقیت مقرر کرد؛ بنابراین او هستهٔ اصلی نیرویی را ایجاد کرد که توازن سیاسی امپراتوری را در زمان سلطنت نوه‌اش تغییر داد.

پانویس

منابع

• عالم آرای عباسی – اسکندر بیک ترکمان
• مرگ شاه تهماسب و آغاز تهاجم همه‌جانبه عثمانیان به ایران
• کریم زاده تبریزی، محمدعلی - احوال و آثار نقاشان قدیم ایران - انتشارات مستوفی - تهران ۱۳۷۶ شابک:۲-۰۱-۶۵۳۲-۹۶۴ ص ۲۹۱–۲۸۹
• منشی قمی، احمد بن حسین، خلاصة التواریخ، (جلد ۱، از شیخ صفی تا مرگ شاه تهماسب یکم)، به تصحیح احسان اشراقی.
• شاه تهماسب صفوی (قهرمان عشق و جنگ)، رالف کانلی، ترجمه فروردین صبا

• Buyers، Christopher (۲۰۰۹). The Safavid Dynasty, Genealogy.
• Akopyan, Alexander V. (2021). "Coinage and the monetary system". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 285–309. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Album, Stephan; Bates, Michael L.; Floor (1992). "Coins and Coinage". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VI/1: Coffeehouse–Communism IV. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. pp. 14–41. ISBN 978-0-939214-93-8.
• Aldous, Gregory (2021). "The Qazvin Period and the Idea of the Safavids". In Melville, Charles (ed.). Safavid Persia in the Age of Empires, the Idea of Iran Vol. 10. Bloomsbury Publishing. pp. 29–46. ISBN 978-0-7556-3378-4.
• Amoretti, Biancamaria Scarcia; Matthee, Rudi (2009). "Ṣafavid Dynasty". The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. London: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5.
• Ansari, Ali Mir (2012). The Politics of Nationalism in Modern Iran. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-68717-1.
• Babaie, Sussan; Babayan, Kathryn; Baghdiantz-McCabe, Ina; Farhad, Massumeh (2004). "The Safavid Household Reconfigured: Concubines, Eunuchs, and Military Slaves". Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. I.B.Tauris. pp. 20–49. ISBN 978-0-85771-686-6.
• Babayan, Kathryn (2012). "The Safavids in Iranian History (1501–1722)". In Daryaee, Touraj (ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford: Oxford University Press. pp. 285–306. doi:10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001. ISBN 978-0-19-973215-9.
• Babinger, Fr. & Savory, Roger (1995). "Ṣafī al-Dīn Ardabīlī". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Lecomte, G. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam. Leiden: E. J. Brill. ISBN 978-90-04-09834-3.
• Bakhash, S. (1983). "Administration in Iran vi. Safavid, Zand, and Qajar periods". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/5: Adat–Afghanistan. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 462–466. ISBN 978-0-71009-094-2.
• Berg, G.R. van der (2022). "The Safavids Between Pen and Sword". In Weeda, C.V.; Stein, Robert; Sicking, L.H.J. (eds.). Communities, Environment and Regulation in the Premodern World: Essays in Honour of Peter Hoppenbrouwers. Comparative Rural History of the North Sea Area. Vol. 31. Turnhout: Brepols Publishers. pp. 289–310. doi:10.1484/M.CORN-EB.5.129382. hdl:1887/3304003. ISBN 978-2-503-59446-0. ISSN 1780-3225.
• Brown, Daniel W. (2009). A new introduction to Islam. Chichester, UK: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-5807-7. OCLC 1150802228.
• Blow, David (2009). Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. London: I. B. Tauris. ISBN 978-1-84511-989-8. LCCN 2009464064.
• Canby, Sheila R. (2000). The Golden Age of Persian Art, 1501-1722. New York: Harry N. Abrams. ISBN 978-0-8109-4144-1. OCLC 43839386.
• Cary Welch, Stuart (1987). The Emperors' Album: Images of Mughal India. New York: Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-0-87099-499-9. OCLC 16223959.
• Dabīrsīāqī, M.; Fragner, B. (1982). "'Abdī Šīrāzī". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/2: ʿAbd-al-Hamīd–ʿAbd-al-Hamīd. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 209–210. ISBN 978-0-71009-091-1.
• Elkins, James (2002). Stories of Art. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-93942-3. OCLC 49786123.
• Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. New Delhi: Penguin Books. pp. 101–114. ISBN 978-0-14-100143-2. OCLC 470313700.
• Fleischer, C. (1985). "Alqās Mīrza". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/9: Alp Arslan–ʿAbd-al-Hamīd. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 907–909. ISBN 978-0-71009-098-0.
• Faroqhi, Suraiya N.; Fleet, Kate (2013). The Cambridge History of Turkey, Volume 2. The Ottoman Empire as a World Power, 1453–1603. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-62094-9.
• Floor, Willem (2021). "The Safavid Army: Continuity and Change". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 224–244. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Ghereghlou, Kioumars (2016a). "Esmā'il II". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Ghereghlou, Kioumars (2016b). "Haydar Safavi". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Guliyev, Ahmad (2022). Safavids in Venetian and European Sources. Hilâl. Vol. 9. Venice: Edizioni Ca’ Foscari – Venice University Press. doi:10.30687/978-88-6969-592-6. ISBN 978-88-6969-592-6. S2CID 248058715.
• Ghasem Zadeh, Eftekhar (2019). "Safavid approach to art in the period of Shah Tahmasb Safavid". Afagh Journal of Humanities. 31: 1–15.
• Hinz, Walther (1975). Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen [Old Iranian language of the secondary traditions]. Göttinger Orientforschungen, Reihe III, Iranica (به آلمانی). Vol. 3. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 978-3-447-01703-9. OCLC 1958966.
• Hinz, Walter (1992) [1933]. Schah Esma'il II: ein Beitrag zur Geschichte der Safaviden [Shah Esma'il II: a contribution to the history of the Safavids] (به آلمانی). Berlin: Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen. OCLC 30681546.
• Hinz, Walter (1934). "Zur Frage der Denkwürdigkeiten des Schah Ṭahmāsp I. von Persien" [On the Question of the Memoirs of Shah Ṭahmāsp I of Persia]. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. Harrassowitz Verlag. 88 (1): 46–54. ISSN 0341-0137. JSTOR 43368378. OCLC 1566426.
• Hitchins, Keith (2000). "Georgia ii. History of Iranian-Georgian Relations". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume X/4: Gāvbāzī–Geography IV. New York, NY: Bibliotecha Persica Press. pp. 464–470. ISBN 978-0-933273-49-8.
• Justi, Ferdinand (1895). Iranisches Namenbuch (به آلمانی). Marburg: N. G. Elwert’sche Verlagsbuchhandlung.
• Javadi, H.; Burrill, K. (1988). "Azerbaijan x. Azeri Turkish Literature". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume III/3: Azerbaijan IV–Bačča(-ye) Saqqā. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 251–255. ISBN 978-0-71009-115-4.
• Köhbach, M. (1985). "Amasya, Peace of". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/9: Alp Arslan–ʿAbd-al-Hamīd. London: Routledge & Kegan Paul. p. 928. ISBN 978-0-71009-098-0.
• Khafipour, Hani (2021). "Beyond Charismatic Authority: The crafting of a Sovereign's Image in the Public Sphere". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 111–121. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Kleiss, Wolfram (1990). "Čehel Sotūn, Qazvin". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume V/2: C̆ehel Sotūn, Isfahan–Central Asia XIII. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. pp. 116–117. ISBN 978-0-939214-69-3.
• Maeda, Hirotake (2021). "Against all odds: the Safavids and the Georgians". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 125–144. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Melvin-Koushki, Matthew (2021). "The occult science in Safavid Iran and Safavid occult scientists abroad". In Melville, Charles (ed.). Safavid Persia in the Age of Empires, the Idea of Iran Vol. 10. London: Bloomsbury Publishing. pp. 403–428. ISBN 978-0-7556-3378-4.
• Matthee, Rudi; Floor, Willem; Clawson, Patrick (2013). The Monetary History of Iran: From the Safavids to the Qajars. London: I. B. Tauris. ISBN 978-1-78076-079-7. OCLC 863092297.
• Matthee, Rudi (2008). "Safavid dynasty". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Matthee, Rudi (2011). The Pursuit of Pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian History, 1500–1900. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11855-0. OCLC 918275314.
• Mazzaoui, Michel M. (2002). "Najm-e Tāni". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Mitchell, Colin P. (2009a). The Practice of Politics in Safavid Iran: Power, Religion and Rhetoric. New York: I.B.Tauris. pp. 1–304. ISBN 978-0-85771-588-3.
• Mitchell, Colin P. (2011). New Perspectives on Safavid Iran: Empire and Society. Abingdon, UK: Routledge. ISBN 978-1-136-99194-3.
• Mitchell, Colin P (2009b). "Tahmāsp I". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2 ed.). Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8108-5580-9.
• Newman, Andrew J. (2008). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. New York: I.B.Tauris. ISBN 978-0-85771-661-3.
• Thackston, Wheeler M. (2004). "Homāyon Pādešāh". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume XII/4: Historiography III–Homosexuality III. New York, NY: Encyclopædia Iranica Foundation. pp. 437–439. ISBN 978-0-933273-78-8.
• Panahi, Abbas (2015). "Shah Tahmasb I's Military Campaigns' Consequences to Caucasus and Georgia". Historical Research of Iran and Islam. 9 (17): 47–64. doi:10.22111/JHR.2016.2536.
• Pārsādust, Manučehr (2009). "Parikhān Kānom". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Quinn, Sholeh A. (2021). "Safavid Historiography: The place of the Safavids in the Iranian history". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 164–182. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Rayfield, Donald (2013). Edge of Empires: A History of Georgia. London: Reaktion Books. ISBN 978-1-78023-070-2.
• Roemer, H. R. (2008). "The Safavid Period". The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 189–350. ISBN 978-1-139-05498-0.
• Savory, Roger M.; Karamustafa, Ahmet T. (1998). "Esmāʿīl I Ṣafawī". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VIII/6: Eršād al-zerāʿa–Eʿteżād-al-Salṭana. New York, NY: Bibliotecha Persica Press. pp. 628–636. ISBN 978-1-56859-055-4.
• Savory, Roger M. (2007). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-04251-2.
• Savory, Roger M.; Gandjeï, T. "Ismāʿīl I". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830.
• Savory, Roger M.; Bosworth, C.E. "Ṭahmāsp". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830.
• Savory, Roger M.; Bruijn, J.T.P.; Newman, A.J.; Welch, A.T. "Ṣafawids". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830.
• Schwarz, Florian (2021). "Safavids and Ozbeks". In Melville, Charles (ed.). Safavid Persia in the Age of Empires, the Idea of Iran Vol. 10. London: Bloomsbury Publishing. pp. 357–374. ISBN 978-0-7556-3378-4.
• Seyed-Gohrab, Ali Asghar (2012). Metaphor and Imagery in Persian Poetry. Iranian Studies. Vol. 6. Leiden, Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-21764-5. OCLC 738347707.
• Slaby, Helmut (2005). "Austria i. Relations with Persia". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Streusand, Douglas E. (2019) [2011]. Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals. London: Routledge. doi:10.4324/9780429499586. ISBN 978-0-429-49958-6.
• Simpson, Marianna Shreve (2009). "Šah-Nama iv. Illustrations". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
• Simpson, Marianna Shreve (2021). "Delux Manuscript Production In the Safavid period". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 469–490. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Soudavar, Abolala (2017) [1999]. "Between the Safavids and the Mughals: Art and Artists in Transition". Iran. 37 (1): 49–66. doi:10.2307/4299994. JSTOR 4299994.
• Szuppe, Maria (2003). "Status, knowledge, and politics: women in Sixteenth-Century Safavid Iran". In Nashat, Guity (ed.). Women in Iran from the Rise of Islam to 1800. Urbana: University of Illinois Press. pp. 140–170. ISBN 978-0-252-07121-8. OCLC 50960739.
• Sharma, Sunil (2017). Mughal Arcadia - Persian Literature in an Indian Court. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-97585-9.
• Tucker, Ernest (2021). "Safavid Relations with Muslim Neighbors". In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. New York: Taylor & Francis. pp. 539–556. ISBN 978-1-00-039287-6. OCLC 1274244049.
• Woods, John E (1999). The Aqquyunlu: clan, confederation, empire. Salt Lake City: University of Utah Press. ISBN 0-585-12956-8. OCLC 44966081.
• Wood, Barry (2018). The Adventures of Shāh Esmāʿil: A Seventeenth-Century Persian Popular Romance. Boston: Brill. ISBN 978-90-04-38353-1. OCLC 1083274490.

پیوندهای بیرونی

• «آشنایی با شاهنامه شاه تهماسب». همشهری‌آنلاین. ۲۵ اسفند ۱۳۹۱.

شاه تهماسب یکم دودمان صفوی زادهٔ: ۲۲ فوریه ۱۵۱۴ درگذشتهٔ: ۲۵ مه ۱۵۷۶
پادشاهی ایران
پیشین: شاه اسماعیل یکم	شاه ایران ۱۵۲۴–۱۵۷۶	پسین: شاه اسماعیل دوم