عبدالله بن سبا
عبدالله بن سبأ به نامهای دیگر ابن سبأ، ابن سوده، ابن حرب، ابن وهب که نام فرقه سبائیه از نام وی گرفته شده است.[۱]
دیدگاهها دربارهٔ وی
روایات سنی دربارهٔ وی حاکی از آن هست که وی یهودی ای بود که به ظاهر مسلمان شد و در زمان علی، پایهگذار دیدگاههای غالیان (غلاة یا اهل غلو، شیعیان افراطی) گردید. بالا بردن نامتعارف و خداگونه مقام علی به وی نسبت داده شده است. دیدگاههایی مانند اینکه خداوند علی را وصی و جانشین محمد کرده (همانند جانشینی یوشع بن نون بعد از موسی) و اینکه علی نمرده و روزی دوباره برای برپا داشتن حق بر میگردد و اینکه علی خدایی است که به آسمان عروج کرده و رعد و برق، صدای اوست. اهل سنت بعد از طبری، معتقدند که ابن سبأ با توطئههای حیلهآمیز خود شکاف را بین صحابی محمّد به وجود آورد. گفته میشود که وی، مصریان را علیه عثمان و به نفع علی و در مورد حق خلافت وی به شورش واداشت و مسبب جنگ صورت گرفته بین علی و طلحه و زبیر را همین شورشیانی (فرقه سبائیه) که عثمان را کشته بودند میدانند.[۱]
در دیدگاه شیعه، وی گاهی از افراطیون (غالیان) شمرده میشود و جعفر صادق وی را لعنت نمود. ابن سبأ موضوعی است که منابع شیعی چه طرفدار غالیان و چه دشمن آنها مورد توجه قرار گرفته است. گفته میشود که علی فرمان داد که به علت خدا نامیدنش از سوی این فرقه، ابن سبأ و پیروانش را بسوزانند. یک منبع اسماعیلیه مدعی است که وی تنها ظاهراً آسیب دید و زنده است.[۱]
دانشنامهٔ اسلام مینویسد دقیقاً مشخص نیست که پشت پردهٔ این شخصیت چه کسانی بودهاند. مهمترین منبعی که به فعالیتهای سیاسی ابن سبأ بر ضد عثمان اشاره کرده، سیف بن عمر بوده که طبری به آن اشاره کرده است. ذهبی مطلبی در نکوهش سیف بن عمر و رد وی به عنوان یک راوی قابل اعتماد ذکر نموده است. ولهازن نیز وی را در زمینههای دیگر نیز فاقد اعتبار میداند. در منابع مطمئن تر به نظر میرسد که معتقدند که ابن سبا فعالیت سیاسی مهمی نداشته است. فرد لاندر معتقد است که ابن سبا مدعی خدا بودن علی نبوده و تنها معتقد بوده که مرگ علی مرگی ظاهری است و وی زنده است و روزی از آسمانها به زمین باز خواهد گشت. احتمالاً این عقیده پس زمینهای از عقاید یهودیان یمن داشته که به عقاید یهودیان فلاشا حبشه مربوط میشود. کائتانی، ابن سبا را یک حامی سیاسی مخلص علی و نسلهای بعد از وی را مسبب توطئهای سیاسی شبیه عباسیان میداند. ماسینیون معتقد است که فرقه سبائیه در زمان مختار بودهاند و جزو فرقهٔ عینیه محسوب میشوند.[۱]
دانشنامه اسلام معتقد است گرچه روایات در مورد عبدالله بن سبا و فرقه سبائیه متناقض نما هستند، اما میتوان وی را از حامیان علی دانست که منکر مرگ علی بودند و بر خلاف روایات سنی این دانشنامه نوشته است احتمالاً وی یهودی نبوده و مؤسس فرقه سبائیه است که مقام علی را بیش از حد بالا میبرند. در روایات سنی وی یهودی بود که مسلمان شد و با توطئههای حیلهآمیز خود شکاف را بین صحابیون محمد به وجود آورد. گفته میشود که وی، مصریان را علیه عثمان و به نفع علی و در مورد حق خلافت وی به شورش واداشت. در دیدگاه شیعه، وی گاهی از افراطیون (غالیان) شمرده میشود. گفته میشود که علی فرمان داد که به علت خدا نامیدنش از سوی این فرقه، ابن سبا و پیروانش را بسوزانند.[۱]
پانویس
ارجاعات
منابع
- Hodgson, M.G.S (1986). "ʿAbd Allāh b. Sabaʾ". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. ۱ (second ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۵۱.
{{cite encyclopedia}}
: Unknown parameter|عنوان جلد=
ignored (help)