آفرین‌نامه

آفرین‌نامه

نویسنده(ها)	ابوشکور بلخی
زبان	فارسی دری
موضوع(ها)	ادبیات تعلیمی
گونه(های) ادبی	اندرزنامه

آفرین‌نامه منظومه‌ای در قالب مثنوی و بحر متقارب است که توسط ابوشکور بلخی شاعر ایرانی قرن چهارم هجری سروده شده است. بلخی این مثنوی را تقدیم به نوح بن نصر بن احمد سامانی (حکومت ۳۳۱–۳۴۳ هـ. ق) کرده است. طبق گفته خود شاعر سال سرایش این شعر سال ۳۳۳ هجری قمری / ۹۴۵ میلادی بوده است. از این منظومه شکلی واحد و منسجم به دست نیامده است و از ابیات پراکنده‌ای که در تذکره‌ها، فرهنگ‌ها و جُنگ‌ها به صورت گواه و … دیده‌می‌شود، حدود سیصد و بیست بیت به دست می‌آید. از سه بیت از این ابیات آشکارا دریافته می‌شود که شاعر این شعر ابوشکور بلخی بوده است. به گفته عوفی در لباب الالباب، نظم آن در ۳۳۶ق / ۹۴۷م به پایان رسیده است.

محتوا

از مضامینی که شاعر در این منظومه به‌آنها پرداخته است می‌توان از آداب سخن گفتن و پند آموختن، آموختن علم و هنر و اهمیت خرد و خردورزی نام برد.‌‌ همانندی وزن و سبک این منظومه با شاهنامه و نقل یا اقتباس نمونه‌هایی از آن در شاهنامه نشان می‌دهد که فردوسی به آفرین‌نامهٔ ابوشکور نظر داشته و از آن بهره گرفته است. از این رو ابوشکور را باید پس از رودکی از پیشروان داستان‌سرایی منظوم در زبان فارسی دانست. منظومه آفرین‌نامه تا آنجا که از ابیات برجای ماندهٔ آن می‌توان دریافت، متشکل از داستان یا داستان‌هایی است که احتمالاً اصل و منشأ ملی یا مذهبی داشته‌اند. وجود بیت‌هایی یکسره رزمی گواه آن می‌تواند باشد که شاعر حماسه‌ای پهلوانی پرداخته بوده است.

بنا بر آنچه علی اکبر دهخدا در لغتنامه نوشته است منظومه اصلی حدود دو سوم کتاب شاهنامه بوده است، دلیل آن هم تنوع و کثرت شواهد و امثالی است که در لغت نامه‌ها از آفرین‌نامه آورده‌ند. ولی جلال متینی در دانشنامه ایرانیکا این نظر دهخدا را بی‌پایه می‌داند ولی از روی همین شعرهای پراکنده به قدرت شعری و بلاغی ابوشکور صحه می‌گذارد.

منبع‌شناسی

اگرچه عوفی در لباب الالباب اشاره می‌کند که سال پایان سرایش اثر ۳۳۶ هجری بوده است، ولی رضاقلی‌خان هدایت در مجمع الفصحا می‌نویسد که ابوشکور در سال ۳۳۶ شروع به نوشتن شعر کرده است.

هیچ نسخه واحدی از کتاب آفرین‌نامه گزارش نشده است. نخستین بار در سال ۱۳۱۷، بدیع‌الزمان فروزانفر در کتاب تاریخ ادبیات ایران از سامانیان تا سلجوقیان شرح حال و اشعار ابوشکور را آورده است. وی شمار اشعار ابوشکور را ۱۵۰ بیت می‌داند. سپس دهخدا، در لغتنامه خود بخش اعظم اشعار او را با ترتیب الفبایی و توجه به نظم موضوعی گردآورده است. در سال ۱۳۳۴ دکتر دبیرسیاقی با استفاده از یادداشتهای دهخدا و سعید نفیسی و مجموعه ابیات دیگری که خود از اشعار ابوشکور در کتابهای دیگر یافته مجموعاً ۴۳۸ بیت از اشعار او را در کتاب «گنج بازیافته» به چاپ می‌رساند.

از این منظومه جز ابیاتی پراکنده در کتاب‌هایی چون لغت فرس اسدی، راحةالانسان یا پندنامهٔ انوشیروان، قابوس‌نامه، ترجمان البلاغه، مرصادالعباد، لباب الالباب و تحفةالملوک برجای نمانده است.

پانویس

منابع

• دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷). لغتنامه دهخدا، جلد اول. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• عبدعلی، محمد (۲۱ خرداد ۱۳۹۹). «ابوشکور بلخی». وبگاه مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۰۳.
• * مشرف، مریم (۱۳۸۹). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن.
• «آفرین نامه». مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۲۹ آبان ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۳۰.
• «سیری در آفرین‌نامه». hawzah.net. ۸ آبان ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۳۰.

• Matini, Jalal (1983). "ĀFARĪN-NĀMA". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 31 March 2024.
• Bearman, P.J. (2004). "ABU SHAKUR BALKHI" (PDF). Encyclopædia of Islam, VOL XXII - Supplements (به انگلیسی). Retrieved 31 March 2024.