ابوالحسن اصفهانی

سید ابوالحسن موسوی اصفهانی مدیسه ای
اطلاعات شخصی
نام کامل	سید ابوالحسن موسوی اصفهانی مدیسه ای
لقب	آیت الله العظمی، زعیم الطائفة
نسب	امام کاظم
زاده	۱۲۸۴ (قمری) روستای مدیسه؛ اصفهان، ایران
درگذشته	۹ ذیحجه ۱۳۶۵ =دوشنبه ۱۳ آبان ۱۳۲۵ خورشیدی نجف
مدفن	حرم علی بن ابی طالب
محل زندگی	نجف
محل تحصیل	اصفهان، نجف، سامرا
اطلاعات آموزشی
استادان	میرزای شیرازی شیخ الشریعه فاضل شربیانی محمدحسن مامقانی سید محمد کاظم یزدی آخوند خراسانی میرزا حبیب‌الله رشتی
تألیفات	وسیلة النجاة انیس المقلدین حاشیه بر تبصره علامه حاشیه بر العروة الوثقی حاشیه بر نجاة العباد ذخیرة العباد و …

سید ابوالحسن بن سید محمد بن سید عبدالحمید اصفهانی (۱۲۸۴–۱۳۶۵ ه. قق) ملقب به آیت‌الله و به‌طور خلاصه سیدابوالحسن اصفهانی، مرجع تقلید شیعه امامیه و رئیس حوزه علمیه نجف و از بزرگ‌ترین مدرسان فقه و اصول بود.

زندگی

ابوالحسن اصفهانی در قریه مدیسه از دهات لنجان واقع در اصفهان متولد شد. خاندانش قبلًا ساکن بهبهان بودند و جدش از آن شهر به قریه مدیسه نقل مکان کرده بود. عبدالحمید از علمای شیعه در نجف و شاگرد شیخ موسی پسر شیخ جعفر کاشف الغطاء و محمدحسن اصفهانی مشهور به صاحب جواهر بود. تقریرات درس شیخ موسی به خط عبدالحمید نزد ابوالحسن اصفهانی موجود بود. او پس از اتمام تحصیلات به اصفهان بازگشت و تا پایان عمر به کار تدریس و امور شرعی اشتغال داشت. محمد پسر او، در ایام اقامت پدرش در عراق، در کربلا متولد شد ولی اهل علم نبود و در شهر خوانسار درگذشت. ابوالحسن اصفهانی مقدمات علوم را در زادگاه خود فرا گرفت. در اوائل بلوغ برای ادامه تحصیل از مدیسه رهسپار اصفهان شد. سطوح درسی حوزوی را نزد علمای آن شهر خواند و چندی در دروس خارج حاضر می‌شد. یکی از استادان او در اصفهان ملا محمد کاشی فقیه و متکلم و ریاضیدان معروف شیعی بود.

هجرت به نجف

ابوالحسن اصفهانی در سال ۱۳۰۸ ه‍.ق در بیست و چهار سالگی برای ادامه تحصیلات و وصول به درجه اجتهاد عازم نجف شد. نجف از عهد عضدالدوله دیلمی (۳۲۴–۳۷۲ ه‍.ق) که بنای حرم امام علی را تجدید و آن شهر را تعمیر کرد (در سال ۳۶۹ ه‍.ق) و بعد از تأسیس حوزه علمیه نجف در آنجا به وسیله ابوجعفر طوسی (۳۸۵–۴۶۰ ه‍.ق) تاکنون پیوسته مرکز تعالیم شیعه و مقر مراجع تقلید بوده و در اوقاتی که ابوالحسن وارد آن شد در قله شکوه بود. مشهورترین استادان این حوزه در ان روزگار میرزا حسن شیرازی (م ۱۳۱۲ ه‍.ق)، ملا محمدکاظم خراسانی (م ۱۳۲۹ ه‍.ق)، محمدکاظم طباطبائی یزدی (م ۱۳۳۷ ه‍.ق)، محمد تقی حائری شیرازی (م ۱۳۳۹ ه‍.ق) و فتح‌الله شریعت اصفهانی (م ۱۳۳۹ ه‍.ق) بودند که همه مرجع تقلید و از شاگردان محمدحسن اصفهانی و مرتضی انصاری بودند. ابوالحسن اصفهانی تا پایان عمر که پنجاه و هفت سال طول کشید در نجف باقی ماند و از آنجا خارج نشد. وی در زمان حضور در نجف، میرزا حبیب‌الله رشتی را به استادی برگزید و چهار سال مرتباً در دروس فقه او حاضر شد. بعد از درگذشت رشتی، او در سال ۱۳۱۲ ه‍.ق به درس فقه و اصول آخوند خراسانی درآمد و از آن پس تا هفده سال یعنی تا مرگ آخوند، در نزد او ماند. پس از آن بود که خود به تدریس فقه و اصول پرداخت. مقام علمی و اخلاقی او سبب جذب طلاب علوم دینی به او شد و کم‌کم شهرت جهانی در جهان تشیع یافت. پس از درگذشت آخوند خراسانی، با وجود تعداد مجتهدین فراوان در عراق، مقام مرجعیت و ریاست به میرزا محمد تقی شیرازی اختصاص یافت. او علاوه بر تقدم علمی و روحانی، سیاستمداری شناخته شده بود و نهضت استقلال عراق را با همکاری علمای دیگر رهبری می‌کرد. بعد از درگذشت محمدتقی شیرازی، ابوالحسن اصفهانی و میرزا حسین نائینی که در علم و سیاست جانشین شیرازی به حساب می‌آمدند، مقام مرجعیت تقلید شیعیان را عهده‌دار شدند.

اقدامات سیاسی

نخستین بار که نام ابوالحسن اصفهانی در فعالیت‌های سیاسی عراق دیده می‌شود، هنگامی بود که وهابی‌های سعودی، به جنوب عراق حمله کردند و بیم و نگرانی فراوانی مردم عراق را فرا گرفت. اصفهانی و نائینی تلگرافی از نجف برای مهدی خالصی به کاظمین فرستاده او و پیروانش را برای رایزنی به کربلا خواندند. همه علمای شیعه عراق همراه با حدود ۳۰۰٫۰۰۰ نفر از اهالی و بیشتر از ۲٫۵۰۰ تن از سران عشایر و اعیان در کربلا گرد آمدند و با هم پیمان بستند در برابر تجاوز سعودی‌ها مقاومت کنند. این اجتماع علما و وحدت کلمه شیعیان دولت انگلستان را بر آن داشت که به تحت‌الحمایگی عراق پایان دهد و با پادشاهی ملک فیصل موافقت نماید. این رویداد در سال ۱۳۴۰ ه‍.ق مصادف با ۱۹۲۱ م رخ داد. پادشاه جدید درصدد تشکیل دولت و انتخاب نمایندگان مجلس برآمد تا پیمان جدیدی را که انگلیس‌ها پیشنهاد کرده بودند تصویب و امضاء کنند. با این حال، اصفهانی و نائینی و سایر علمای شیعه با قرارداد و همچنین با دولت و مجلس فرمایشی، شدیداً مخالفت کردند و همراه با سایر علما فتوای تحریم انتخابات را صادر کردند. این فتوا افکار عمومی اهالی عراق را اعم از شیعی و سنی برانگیخت و به خصوص اهالی نجف، کربلا، کاظمین و بصره مخالفت خود را با شرکت در انتخابات علنی نمودند. این وضع مقامات انگلیسی و فیصل را سخت خشمگین ساخت و تصمیم به مقاومت جدی در برابر علما گرفتند. تا پیش از این، مراجع تقلید در امور سیاسی مشارکت مستقیم نداشتند و اوضاع جهان نیز برای چنین دخالت‌هایی آماده نبود.

ابوالحسن اصفهانی را رهبری معتدل، میانه‌رو و مصلحت‌شناس معرفی کرده‌اند. او روابط خود را با دولت ایران و عراق حفظ می‌کرد. حتی بعد که به مقام مرجعیت کل و بلامنازع رسید و در ایران تحولات شگرفی مانند نظام وظیفه و تغییر لباس و کشف حجاب پیش آمد اقدام حادی نکرد. پس از درگذشت میرزای نائینی در سال ۱۳۵۵ ه‍. ق، مقام مرجعیت در وجود ابوالحسن اصفهانی انحصار یافت و تا ده سال بعد که خود او نیز درگذشت، بر مسند ریاست حوزه علمیه نجف تکیه داشت. دایرةالمعارف تشیع گزارش کرده است که این تمرکز مرجعیت و قبول شیعیان عالم در وجود هیج مرجعی قبل از اصفهانی دیده نشده بود. گفته شده است که او در ایام جنگ جهانی دوم، بین اهالی نجف، نان رایگان توزیع می‌کرد تا بحران قحطی گذرانده شود.

ابوالحسن اصفهانی در سال‌های آخر زندگی به درد پا مبتلا بود ولی هرگز از تدریس و فعالیت‌های اجتماعی بازنمی‌ایستاد. در سال آخر زندگی برای معالجه و استراحت به لبنان رفت و چندی در بعلبک اقامت داشت لیکن در آنجا به زمین‌خورد و رانش شکست. ناچار او را با هواپیما به بغداد بازگرداندند. اما پس از چند روز در شب نهم ذی‌الحجه ۱۳۶۵ ه‍.ق در سن ۸۱ سالگی در کاظمین درگذشت. جسد او را به نجف منتقل و در کنار استادش آخوند خراسانی در حرم امام علی، دفن کردند. خبر درگذشت او باعث شد تا در جهان تشیع، اعم از تهران و سایر بلاد ایران، عراق، لبنان، سوریه، هند و آفریقا مجالس عزا برپا شود.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابوالحسن اصفهانی». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.