سازمان ملل متحد و کشورهای اسلامی

رابطه سازمان ملل متحد و کشورهای اسلامی، به عنوان عملکردی قابل قبول از همکاری بین‌الملی کشورهای مسلمان با دیگر کشورها قلمداد می‌شود. بجز دولت فلسطین، تمام کشورهای اسلامی، عضو سازمان ملل متحد هستند.

پیش‌زمینه

سازمان ملل متحد، یکی از نهادهای بین‌المللی شکل گرفته بر پایه منشور ملل متحد است. این سازمان در سال ۱۳۲۴ خورشیدی مصادف با ۱۹۴۵ میلادی با هدف برقراری صلح و امنیت بین‌المللی شکل گرفت. این سازمان در ابتدا ۵۱ عضو داشت و امروزه بیش از ۱۹۲ عضو دارد. مقر اصلی این سازمان در نیویورک و سه مرکز دیگرش در ژنو، نایروبی و وین قرار دارد. عربی در کنار زبان‌های انگلیسی، روسی، فرانسوی، اسپانیایی و چینی، یکی از زبان‌های رسمی است. بودجه سالانه این سازمان، توسط مشارکت مالی اعضاء و بر اساس سهمیه‌بندی مقرر از سوی مجمع تأمین می‌شود. ارکان اصلی شکل‌دهنده این سازمان، مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی، شورای اجتماعی، شورای قیمومت، دیوان بین‌المللی دادگسری و دبیرخانه است.

تاریخچه

بسیاری از کشورهای اسلامی کنونی، در دوران تأسیس سازمان ملل متحد، استقلال سیاسی نداشتند و از میان کشورهای مستقل نیز تنها هفت کشور اسلامی شامل ایران، ترکیه، عربستان، سوریه، لبنان، مصر و عراق در فهرست ۵۱ عضو اولیه این سازمان قرار داشتند.

با تأسیس سازمان همکاری اسلامی به سال ۱۳۴۸ خورشیدی، کشورهای اسلامی توانستند در قالب گروهی و هماهنگ، در سازمان ملل، مؤثر واقع شوند. این سازمان امروزه نماینده‌ای دائم در سازمان ملل دارد. این سازمان در تلاش برای جلوگیری از اسلام هراسی و اهانت به اسلام است. در فروردین ۱۳۷۸ مصادف با آوریل ۱۹۹۹، پاکستان به نمایندگی از سازمان همکاری اسلامی، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در مخالفت با توهین به اسلام تدوین کرد و به کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل ارائه کرد. این کمیسیون نیز با تغییراتی در متن پیشنهادی، آن را به صورت قطعنامه در محکومیت توهین به ادیان، تصویب کرد. این قطعنامه خواستار ترویج رواداری و مبارزه با اشاعه نفرت، تبعیض، و عمل خشونت‌آمیز علیه هر دینی بود. در سال‌های بعدی نیز این شورا، به صورت سالانه، قطعنامه‌ای مشابه صادر می‌کرد. بعدها مخالفت‌هایی با این قطعنامه‌ها صورت گرفت. مخالفان بر این دیدگاه بودند که این قطعنامه‌ا، می‌تواند ب جرم‌انگاری توین به ادیان و ایجاد فضای ناامنی و ترس بیانجامد و نقد مشروع و حتی پژوهش دربارهٔ باورها و اعمال دینی را ناممکن سازد. یک دهه بحث و گفتگو در این خصوص، در نتیجه سبب شد تا کشورهای اسلامی و کشورهای غربی، به سازشی دست‌یابند و در نتیجه قطعنامه ۱۸/ ۱۶ شورای حقوق بشر را تصویب کردند. این قطعنامه که روح آن پاسداری از آزادیهای دینی و کثرت گرایی است هرگونه نارواداری، کلیشه سازی منفی، دشنام گویی، تبعیض، تحریک به خشونت و خشونت علیه انسانها بر پایه دین یا باور آنان را محکوم می‌کند.

حل اختلافات کشورهای اسلامی

چندین‌بار حل اختلاف‌ها و منازعات بین‌المللی کشورهای اسلامی، به سازمان ملل سپرده شده است. اولین نمونه از این اختلاف‌ها، مناقشه میان ایران و شوروی بود که در طی آن، نیروای نظامی شوروی بر خلاف تعهد شوروی، همچنان در خاک ایران بودند و ایران این نقض تعهد را در تاریخ ۲۹ دی ۱۳۲۴ خورشیدی، به دبیر اجرایی سازمان ملل گزارش کرد. این اختلاف پیش از اقدام شورای امنیت، فیصله یافت. دیگر اختلاف در کشورهای اسلامی، مناقشه کشمیر بود که کمی پس از استقلال هند و پاکستان، در سال ۱۳۲۶ میان این دو کشور شکل گرفت. با طرح موضوع در شورای امنیت، قطعنامه‌ای ۳۹ و ۴۷ صادر شدند.

نیروهای حافظ صلح سازمان ملل موسوم به کلاه‌آبی‌ها، در مناقشه‌های مربوط به کشورهای اسلامی نیز ورود کرده‌اند. نخستین و دومین مأموریت این گروه، در بحران سوئز (برای عقب راندن نیروهای اسراپیلی، انگلیسی و فرانسوی‌های متجاوز به خاک مصر) و برقراری آتش‌بس در مناقشه مجدد اسرائیل و مصر در صحرای سینا و آبراه سوئز بود. دیگر ورود این گروه به کشورهای اسلامی، برای نظارت بر صلح بین ایران و عراق در جنگ هشت‌ساله بود. نظارت بر آتش‌بس در جنگ داخلی سومالی و تأمین امنیت کمک رسانی‌های بشردوستانه دیگر مأموریت این ارگان بود. از دیگر موارد می‌توان به موارد مأموریت سازمان ملل متحد در بوسنی و هرزگوین و مأموریت نظارتی سازمان ملل در عراق و کویت برای ایجاد منطقه غیرنظامی در امتداد مرز دو کشور پس از پایان جنگ عراق با کویت اشاره کرد.

کشورهای اسلامی عضو

در حال حاضر، تمام کشورهای اسلامی بجز دولت فلسطین در این سازمان عضویت دارند. فلسطین نیز در مهر ۱۳۸۹ شمسی مصادف با سپتامبر ۲۰۱۱ میلادی، درخواست عضویت خود را تسلیم سازمان ملل کرد، اما تا کنون موفق کسب توصیه شورای امنیت نشده است. با این وجود، بر اساس قطعنامه ۱۹/ ۶۷ مجمع عمومی، در نهم آذر ۱۳۹۱ خورشیدی، موقعیت دولت فلسطین در این سازمان، به کشور غیرعضو ناظر ارتقا یافت. هم‌اکنون پویش دیپلماتیک «فلسطین ۱۹۴» می‌کوشد تا فلسطین را به عنوان ۱۹۴امین عضو سازمان ملل به ثبت برساند. یکی از درخواست‌های مطرح شده از جانب برخی کشورهای اسلامی عضو، داشتن حق وتو برای مجمع کشورهای اسلامی عضو سازمان ملل، همچون ۵ عضو دائم شورا بوده است.

کشورهای اسلامی عضو، توانسته‌اند تا سال ۲۰۲۳، هفده مرتبه ریاست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل را برعهده داشته باشند. از این میان، نصرالله انتظام، نخستین رئیس مسلمان مجمع عمومی بود که به نمایندگی از ایران به این جایگاه دست یافت. تا سال ۲۰۲۳ ۳۲ کشو اسلامی، برای دست کم یک دوره دوساله به عنوان عضو غیردائم شورای امنیت برگزیده شده‌اند. در این بین کشورهای پاکستان با چهارده سال و مصر با نه سال، بیشترین سابقه عضویت در شورای امنیت را دارند. عربستان سعودی، تنها کشور اسلامی بود که پس از درخواست عضویت در شورای امنیت در دوره ۱۳۹۳ الی ۱۳۹۴ خورشیدی، به صورت غیرمنتظره‌ای، از قبول عضویت در این شورا انصراف داد. این کشور در بیانیه، ناتوانی شورای امنیت در ایفای مسئولیت برقراری صلح و امنیت جهانی و کوتاهی در حل مسئله فلسطین دانست. ایران، تنها کشور اسلامی در میان اعضاء مؤسس جامعه ملل است.

پانویس

منابع

• هاشمی، احمد (۱۳۷۵). «سازمان ملل متحد». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• نصیری‌حامد، رضا (۱۳۷۵). «سازمان ملل و کشورهای اسلامی حضور ایران و کشورهای اسلامی در سازمان ملل». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.