فهرست صحن‌های حرم امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| (۱۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
فهرست | {{جعبه اطلاعات فهرست|نوع=فهرست متنی|نام دلبخواهی=تعداد صحن‌ها|دلبخواهی=۱۰|نام دلبخواهی۱=تعداد ایوان‌ها|دلبخواهی۱=۲۸|نام دلبخواهی۲=تعداد مناره‌ها|دلبخواهی۲=۱۵|نام دلبخواهی۳=تعداد سقاخانه‌ها|دلبخواهی۳=۳|نام دلبخواهی۴=تعداد پنجره فولادها|دلبخواهی۴=۳|تصویر=Funeral of Mohammad-Hassan Gholami and Karim Hosseini, Imam Reza shrine, Mashhad - 13 February 2017 (50085).jpg|زیرنویس تصویر=نمایی از حرم امام رضا، از صحن آزادی}} | ||
'''فهرست صحن‌های حرم امام رضا''' شامل فضاهای حیاط مانند [[حرم امام رضا]] می‌شود. مجموعاً ۱۰ صحن در مجموعه حرم امام رضا تأسیس شده است که هر همگی آنان کاربرد عبادی و خدماتی دارند. قدیمی‌ترین [[صحن]] ساخته شده در حرم امام رضا، [[صحن عتیق]] با نام کنونی انقلاب اسلامی است که طراحی آن متعلق به دوره [[سلسله تیموری|تیموری]] و ساختش در دوره [[سلسله صفوی|صفوی]] به پایان رسیده است. بعد از آن صحن‌های نو ([[صحن آزادی|آزادی]]) در دوره [[سلسله قاجار|قاجار]]، [[صحن موزه]] (تبدیل شده به [[رواق امام خمینی]]) در دوره [[سلسله پهلوی|پهلوی]] و [[صحن جمهوری اسلامی]] در دوره [[جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]]، ساخته شدند. | |||
صحن | |||
== فهرست == | == صحن‌سازی == | ||
{| class="wikitable" | صحن‌ها، حیاط‌های [[مسجد|مساجد]] و [[حرم]]های مذهبی را گویند که بیشترین کاربرد آنها، ایجاد دسترسی برای شهروندان یک منطقه، از راه‌ها و اقصی نقاط شهر بوده است. شبانه‌روزی بودن صحن‌ها دیگر ویژگی صحن‌ها بوده است. از صحن‌ها برای ایجاد یک فضای ارتباطی که انتقال تدریجی شخص را از بیرون به دورن برعهده دارد، یاد شده است. بر این اساس، افراد برای ورود به مسجد یا حرم، ابتدا از فضای بیرونی، وارد فضای حیاط و صحن شده و فضای صحن، از ارتباط او با دنیای پرهیاهو و مادی خارج از حرم و مسجد، می‌کاهد و زمینه ورود به حرم و مسجد را فراهم می‌کند. نقش‌های ارتباطی، اجتماعی، تعدد گروه کاربران، تعدد ورودی‌ها، ورود از جهات مختلف، ارتباط با کاربری‌های مجاور و داشتن کاربری‌های مکمل؛ همگی از مولفه‌های اصلی صحن‌ها برای قرار گرفتن در فضای شهری تلقی می‌شود. از کاربری‌های صحن‌ها می‌توان به استفاده به عنوان حیات مدارس مجاور، محل تجمع و برگزاری مراسمات و محل تدفین اجساد اشاره کرد.<ref>{{پک|1=همتی|2=ذبیحی|ک=مطالعات شهر ایرانی اسلامی|ف=تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی|3=کاملی|4=۱۳۹۲}}</ref> | ||
[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn.png|بندانگشتی|نقشه موقعیت مکانی صحن‌های [[حرم امام رضا]]|راست]] | |||
=== تاریخچه صحن‌ها در حرم امام رضا === | |||
قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا، صحن عتیق یا انقلاب امروزیست. این صحن در دوره تیموری پی‌ریزی شد و در دوره صفوی تکمیل و آماده بهره‌برداری گردید. این صحن که در شمال روضه ساخته شده است، به صورت چهار [[ایوان|ایوانه]] ساخته شده است. ایوان جنوبی صحن را در قرن نهم هجری ساخته‌اند و طرح ایوان در دوره [[نادرشاه]]، طلاکاری شده است و امروزه به ایوان نادری شهره است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> همزمان با پی ریزی این صحن در دوره تیموری، صحن [[مسجد گوهرشاد]] به همراه خود مسجد، در دوره تیموری پی‌ریزی و تکمیل شد.<ref>{{پک|1=صحراگرد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=مسجد گوهرشاد}}</ref> بعد از این صحن، صحن جدید ساخته شده در حرم امام رضا، صحن جدید، نو یا با نام امروزی آن، آزادی تأسیس شد. بنای این صحن در دوره [[فتحعلی‌شاه]] قاجار پی‌ریزی شد و در دوره [[محمدشاه]] قاجار، کاشی‌کاری و تکمیل شد. ایوان اصلی این صحن، توسط [[ناصرالدین‌شاه]] طلاکاری شده است و به همین خاطر ایوان ناصری شناخته می‌شود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> صحن موزه، صحن بعدی ساخته شده در حرم امام رضا بود که در دوره پهلوی و در جنوب شرقی روضه تأسیس شد. این بنا، بعدها مسقف شده و به رواق تغییر کاربری داده شد و نام رواق امام خمینی را بر خود گرفت. مساحت این صحن، ۷۸۰۰ مترمربع بود<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن موزه}}</ref> که از ادغام چندین دکان و دو [[مدرسه پایین‌پا]] و [[مدرسه سعدالدین|سعدالدین]]، در سال ۱۳۱۶ شروع به ساخت شد. کار این صحن در سال ۱۳۲۴ به پایان رسید و افتتاح گردید. در سال ۱۳۵۳، ساختمان‌های موزه، خزانه و کتابخانه به‌طور کلی از این صحن برچیده شد و ۱۰۰۰ متر مربع به زیربنای صحن اضافه شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> پس از انقلاب ۱۳۵۷، صحن‌ها تغییرنام یافتند و [[صحن جمهوری اسلامی]] شروع به پی‌ریزی شد.<ref>{{پک|1=حسنی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جمهوری اسلامی}}</ref> پس از آن به ترتیب صحن‌های [[صحن قدس|قدس]]،<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> [[صحن جامع رضوی|جامع رضوی]]،<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جامع رضوی}}</ref> [[صحن هدایت|هدایت]]،<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن هدایت}}</ref> [[صحن کوثر|کوثر]]<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن کوثر}}</ref> و [[صحن غدیر|غدیر]] پی‌ریزی و تأسیس شدند.<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن غدیر}}</ref> | |||
== صحن‌های حرم امام رضا == | |||
مجموعاً تا سال ۱۴۰۱ خورشیدی، ۱۰ صحن برای حرم امام رضا گزارش شده است. از این میان، صحن جامع رضوی، بزرگترین صحن حرم امام رضا از نظر مساحت است. پس از آن صحن‌های کوثر، هدایت و غدیر بزرگترین صحن‌های حرم را شکل می‌دهند. برخی از این صحن‌ها، دارای ایوان هستند که بیشترین ایوان متعلق به صحن جمهوری اسلامی با ۵ ایوان است. صحن هدایت نیز تنها صحن بدون ایوان حرم است. بیشترین تعداد مناره‌های حرم را نیز صحن جامع رضوی به خود اختصاص داده است. در این صحن ۳ ایوان هر کدام با ۲ [[گلدسته]] طراحی و ساخته شده است. سه صحن از صحن‌های حرم، دارای [[سقاخانه]] هستند و برخی دیگر از صحن‌ها، آبخوری دارند. تنها چهار صحن آزادی، انقلاب، مسجد گوهرشاد و جمهوری اسلامی، دارای [[پنجره فولاد]] هستند. نزدیکترین صحن به روضه، صحن انقلاب اسلامی است و دورترین صحن به روضه، صحن جامع رضوی می‌باشد. تمام صحن‌ها کاربرد عبادی و خدماتی دارند. | |||
=== فهرست === | |||
{| class="wikitable sortable" | |||
|+فهرست صحن‌های حرم امام رضا | |+فهرست صحن‌های حرم امام رضا | ||
! rowspan="2" |نام صحن | ! rowspan="2" |نام صحن | ||
! rowspan="2" |موقعیت | ! rowspan="2" |موقعیت | ||
! colspan="2" |تاریخ <small>(به شمسی)</small> | ! colspan="2" |تاریخ <small>(به شمسی)</small> | ||
! rowspan="2" |مساحت | ! rowspan="2" |مساحت<ref group="یادداشت">فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و ایوان‌ها.</ref> | ||
<ref group="یادداشت">فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و | |||
<small>(مترمربع)</small> | <small>(مترمربع)</small> | ||
! colspan="5" |تعداد بناها | ! colspan="5" |تعداد بناها | ||
! rowspan="2" |نقشه | ! rowspan="2" |نقشه | ||
! rowspan="2" |منبع | ! rowspan="2" |منبع | ||
|- | |- | ||
!شروع‌ساخت | ! شروع‌ساخت | ||
!بهره‌برداری | !بهره‌برداری | ||
!ایوان | !ایوان | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۴: | ||
!پنجره فولاد | !پنجره فولاد | ||
|- | |- | ||
|آزادی | | rowspan="2" | [[صحن آزادی|آزادی]] | ||
|شرق روضه | |شرق روضه | ||
|۱۱۹۷ | |۱۱۹۷ | ||
|۱۲۲۵ | |۱۲۲۵ | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۲: | ||
|۵۶ | |۵۶ | ||
|۱ | |۱ | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-azadi.png|وسط|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن آزادی}}</ref> | |||
| | |||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن آزادی}}</ref> | |||
|- | |- | ||
|انقلاب | | colspan="9" |این صحن دو طبقه است و طبقه زیرین آن در سال ۱۳۵۰ برای دفن اموات تأسیس شده است که به [[بهشت ثامن]] مشهور است. ساخت صحن به دستور [[فتعلی‌شاه]] قاجار صورت گرفت. سفت‌کاری صحن تا ۱۲۲۵ به پایان رسید و نماکاری آن تا سال ۱۲۵۸ ادامه داشت. نام قدیمی این صحن، «صحن نو»، «صحن مقدس جدید» یا «صحن مقدس نو» و همینطور «صحن جدید خاقانی» بود. | ||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان غربی (ایوان ناصری)، ایوان جنوبی (ایوان ساعت آزادی)، ایوان شرقی و ایوان شمالی | |||
|- | |||
| rowspan="2" |[[صحن انقلاب|انقلاب]] | |||
|جنوب روضه | |جنوب روضه | ||
|۹۸۰ | |۹۸۰ | ||
| | |۱۰۲۰ به بعد | ||
|۶۷۳۴ | | ۶۷۳۴ | ||
|۴ | |۴ | ||
|۴۸ | |۴۸ | ||
|۴ | |۴ | ||
| | |{{ya}} | ||
| | |{{ya}} | ||
|قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا در عهد تیموری شروع و در عصر صفوی ساخته | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-enghelab.png|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
نام قدیمی این صحن، صحن کهنه است که پس از ساخت صحن نو، به این نام گذاشته | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن آزادی}}</ref><ref>{{پک|1=لباف|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن انقلاب}}</ref> | ||
|- | |||
| colspan="9" |قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا در عهد تیموری شروع و در عصر صفوی ساخته شد. [[پنجره فولاد]] مشهور حرم، در بخش ایوان جنوبی این صحن قرار داد. [[سقاخانه اسماعیل طلایی]]، برج ساعت و [[نقارخانه حرم امام رضا|نقارخانه]] در این صحن واقع شده‌اند. در دوره جمهوری اسلامی این صحن دو طبقه شد و طبقه زیرین آن به [[رواق دارالحجه]] اختصاص یافت. | |||
نام قدیمی این صحن، صحن کهنه است که پس از ساخت صحن نو، به این نام گذاشته شد. پیش از آن به این صحن، «صحن مقدس»، «صحن آستانه مقدس» و «عتیق» می‌گفتند. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، نام این صحن به «انقلاب اسلامی» تغییر کرد. | |||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی (ایوان عباسی)، ایوان جنوبی، ایوان شرقی (نقاره‌خانه) و ایوان غربی (ایوان ساعت) | |||
|- | |- | ||
|بعثت | | rowspan="2" |[[صحن بعثت|بعثت]] | ||
|جنوب صحن آزادی | |جنوب صحن آزادی | ||
|۱۳۸۱ | |۱۳۸۱ | ||
| | |{{unknown}} | ||
| | |{{unknown}} | ||
|۲ | |۲ | ||
| | |{{unknown}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-besat.png|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن آزادی}}</ref><ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن موزه}}</ref> | |||
| | |||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن آزادی}}</ref><ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن موزه}}</ref> | |||
|- | |- | ||
|جامع رضوی | | colspan="9" |یکی از صحن‌های کوچک حرم است که پس از تغییر کاربری [[صحن موزه]] به [[رواق امام خمینی]]، از باقی‌مانده آن صحن، به وجود آمد. این صحن، دو ایوان دارد که یکی از آنها به حیات ورودی به رواق امام خمینی باز می‌شود و دیگری به صحن آزادی راه دارد. این صحن در دوره پهلوی، با نام صحن موزه و به منظور امور تشریفاتی ساخته شد، که بعدها در سال ۱۳۸۱ با تحولات و تغییر به رواق امام خمینی، کوچک شده و به صحن بعثت مبدل شد. | ||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی و ایوان جنوبی. | |||
|- | |||
| rowspan="2" |[[صحن جامع رضوی|جامع رضوی]] | |||
|در جنوب صحن‌های کوثر، قدس و غدیر | |در جنوب صحن‌های کوثر، قدس و غدیر | ||
|۱۳۷۶ | |۱۳۷۶ | ||
| | |{{unknown}} | ||
|۵۶۵۰۰ | |۵۶۵۰۰ | ||
|۳ | |۳ | ||
| | |{{unknown}} | ||
|۶ | |۶ | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-jame.png|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جامع رضوی}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جامع رضوی}}</ref> | |||
|- | |- | ||
|جمهوری اسلامی | | colspan="9" |صحن جامع رضوی، بزرگترین صحن ساخته شده در حرم امام رضاست که در دوره جمهوری اسلامی ایران ساخته شد. این صحن در دو طبقه ساخته شده و طبقه زیرین آن پارکینگ است. این صحن دارای ۶ گلدسته است. | ||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان جنوبی (ایوان ولیعصر)، ایوان شرقی (باب الکاظم)، ایوان غربی (باب الهادی). | |||
|- | |||
| rowspan="2" |[[صحن جمهوری اسلامی|جمهوری اسلامی]] | |||
|در غرب روضه | |در غرب روضه | ||
|۱۳۶۰ | |۱۳۶۰ | ||
|۱۳۶۸ | |۱۳۶۸ | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۰۸: | ||
|۳۰ | |۳۰ | ||
|۲ | |۲ | ||
| | |{{ya}} | ||
| | |{{ya}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-jomhori.png|وسط|بی‌قاب|308x308پیکسل]] | ||
| rowspan="2" |<ref>{{پک|1=حسنی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جمهوری اسلامی}}</ref> | |||
|- | |- | ||
|غدیر | | colspan="9" |نخستین صحن ساخته شده در دوره جمهوری اسلامی است. این بنا پنج ایوان دارد و در ضلع شرقی آن یک پنجره برنجی (پنجره فولاد) قرار دارد. | ||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی، ایوان جنوبی، ایوان شرقی (ایوان طلای جمهوری)، ایوان غربی و ایوان جنوب غربی. | |||
|- | |||
| rowspan="2" | [[صحن غدیر|غدیر]] | |||
|جنوب غربی مجموعه حرم | |جنوب غربی مجموعه حرم | ||
| | |{{unknown}} | ||
|۱۳۸۵ | |۱۳۸۵ | ||
|۱۴۵۰۰ | |۱۴۵۰۰ | ||
|۱ | |۱ | ||
| | |{{unknown}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-qadir.png|وسط|بی‌قاب|220x220پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن غدیر}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن غدیر}}</ref> | |- | ||
| colspan="9" |در این صحن، حجره‌های زیادی وجود ندارد و تنها یک عیوان با عنوان ایوان جنوبی دارد. | |||
|- | |- | ||
|[[صحن قدس|قدس]] | | rowspan="2" |[[صحن قدس|قدس]] | ||
|جنوب روضه و شمال مسجد گوهرشاد | |جنوب روضه و شمال مسجد گوهرشاد | ||
| | |۱۳۶۷ | ||
|۱۳۷۰ | |۱۳۷۰ | ||
|۱۸۸۰ | |۱۸۸۰ | ||
|۴ | |۴ | ||
|۳۲ | |۳۲ | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{ya}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-qods.png|وسط|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن قدس}}</ref><ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن قدس}}</ref> | |- | ||
| colspan="9" |سقاخانه‌ای الهام گرفته از [[قبةالصخره]] در [[بیت‌المقدس]] در مرکز این صحن قرار دارد. این صحن در دو طبقه طراحی شده است که طبقه زیرین، آرامگاه می‌باشد. | |||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان جنوبی، ایوان شمالی، ایوان شرقی و ایوان غربی. | |||
|- | |- | ||
|[[صحن کوثر|کوثر]] | | rowspan="2" |[[صحن کوثر|کوثر]] | ||
|جنوب شرقی روضه و جنوب غربی صحن جامع | |جنوب شرقی روضه و جنوب غربی صحن جامع | ||
| | |{{unknown}} | ||
|۱۳۸۳ | |۱۳۸۳ | ||
|۱۵۵۸۰ | |۱۵۵۸۰ | ||
|۱ | |۱ | ||
| | |{{unknown}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-kousar.png|بی‌قاب|227x227پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن کوثر}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن کوثر}}</ref> | |||
|- | |- | ||
| | | colspan="9" |در طبقه زیرین صحن، پارکینگ و تأسیسات حرم امام رضا قرار و در میانه این صحن، چند حوض کوچک و بزرگ قرار گرفته‌اند. این صحن تنها یک ایوان دارد که با عنوان ایوان جنوبی شناخته می‌شود. | ||
|- | |||
|ایوان | | rowspan="2" |[[مسجد گوهرشاد]] | ||
|جنوب مسجد گوهرشاد و شمال دارالسیاده | |||
|{{unknown}} | |||
| | |||
|۱۳۷۰ | |۱۳۷۰ | ||
|۲۷۵۰ | |۲۷۵۰ | ||
| خط ۱۷۹: | خط ۱۷۰: | ||
|۸ | |۸ | ||
|۲ | |۲ | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{ya}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-goharshad.png|وسط|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=صحراگرد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=مسجد گوهرشاد}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=صحراگرد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=مسجد گوهرشاد}}</ref> | |||
|- | |- | ||
|هدایت | | colspan="9" |قدمت این صحن، به دوران تیموری می‌رسد و در کنار مسجد گوهرشاد ساخته شده است. اما به‌طور کامل، این صحن در سال ۱۳۷۰ به بهربرداری رسید. در وسط آن یک مسجد کوچکی به نام [[مسجد پیرزن]] وجود داشت که امروزه به حوض تبدیل شده است. | ||
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی (ایوان دارالسیاده)، ایوان جنوبی (ایوان مقصوره)، ایوان شرقی (ایوان حاجی حسن) و ایوان غربی (ایوان آب) | |||
|- | |||
| rowspan="2" |[[صحن هدایت|هدایت]] | |||
|در شمال شرقی مجموعه حرم | |در شمال شرقی مجموعه حرم | ||
|۱۳۷۸ | |۱۳۷۸ | ||
|۱۳۸۰ | |۱۳۸۰ | ||
|۱۴۸۹۲ | |۱۴۸۹۲ | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{unknown}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | |{{na}} | ||
| | | rowspan="2" |[[پرونده:Map-of-imamreza-Shrine-sahn-hedayyat.png|بی‌قاب|165x165پیکسل]] | ||
| | | rowspan="2" |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن هدایت}}</ref> | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن هدایت}}</ref> | |- | ||
| colspan="9" |این صحن در دو طبقه با کاربری عبادی و طبقه زیرین آن با کاربری پارکینگ طراحی و ساخته شده است. این صحن فاقد ایوان است. | |||
|} | |} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
=== یادداشت‌ها === | === یادداشت‌ها === | ||
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | {{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | ||
=== ارجاعات === | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | {{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | ||
===منابع=== | === منابع === | ||
{{آغاز پانویس|35em}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=حسنی|نام=حجت|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن جمهوری اسلامی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|مقاله=آستان قدس رضوی|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/1/199/صحن|شابک=9786229560457|کوشش=موسوی بروجردی، کاظم}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صحراگرد|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=مسجد گوهرشاد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صحراگرد|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=مسجد گوهرشاد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لباف|نام=رجبعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن انقلاب|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=لباف|نام=رجبعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن انقلاب|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
| خط ۲۱۹: | خط ۲۱۴: | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=نعمتی|نام=بهزاد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن هدایت|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=نعمتی|نام=بهزاد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن هدایت|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=نعمتی|نام=بهزاد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن غدیر|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=نعمتی|نام=بهزاد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن غدیر|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=همتی|نام=شهاب‌الدین|نام خانوادگی۲=ذبیحی|نام۲=حسین|نام خانوادگی۳=کاملی|نام۳=محسن|عنوان=تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری|ژورنال=مطالعات شهر ایرانی اسلامی|مکان=تهران|شماره=۱۴|تاریخ=۱۳۹۲|صفحه=۴۳_۵۰|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1351051|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}} | |||
{{پایان پانویس}} | |||
{{حرم امام رضا}} | |||
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | |||
[[رده:جغرافیاپژوهی در اماکن مقدس شیعه]] | |||
[[رده:حرم امام رضا]] | [[رده:حرم امام رضا]] | ||
[[رده:صحن‌ها]] | [[رده:صحن‌ها]] | ||
[[رده:فهرست‌های مرتبط با شیعه دوازده‌امامی]] | [[رده:فهرست‌های مرتبط با شیعه دوازده‌امامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۱۳
.jpg) نمایی از حرم امام رضا، از صحن آزادی | |
| نوع↘ | فهرست متنی |
|---|---|
| تعداد صحن‌ها↘ | ۱۰ |
| تعداد ایوان‌ها↘ | ۲۸ |
| تعداد مناره‌ها↘ | ۱۵ |
| تعداد سقاخانه‌ها↘ | ۳ |
| تعداد پنجره فولادها↘ | ۳ |
| منابع و پانوشت | |
فهرست صحن‌های حرم امام رضا شامل فضاهای حیاط مانند حرم امام رضا می‌شود. مجموعاً ۱۰ صحن در مجموعه حرم امام رضا تأسیس شده است که هر همگی آنان کاربرد عبادی و خدماتی دارند. قدیمی‌ترین صحن ساخته شده در حرم امام رضا، صحن عتیق با نام کنونی انقلاب اسلامی است که طراحی آن متعلق به دوره تیموری و ساختش در دوره صفوی به پایان رسیده است. بعد از آن صحن‌های نو (آزادی) در دوره قاجار، صحن موزه (تبدیل شده به رواق امام خمینی) در دوره پهلوی و صحن جمهوری اسلامی در دوره جمهوری اسلامی، ساخته شدند.
صحن‌سازی
صحن‌ها، حیاط‌های مساجد و حرم‌های مذهبی را گویند که بیشترین کاربرد آنها، ایجاد دسترسی برای شهروندان یک منطقه، از راه‌ها و اقصی نقاط شهر بوده است. شبانه‌روزی بودن صحن‌ها دیگر ویژگی صحن‌ها بوده است. از صحن‌ها برای ایجاد یک فضای ارتباطی که انتقال تدریجی شخص را از بیرون به دورن برعهده دارد، یاد شده است. بر این اساس، افراد برای ورود به مسجد یا حرم، ابتدا از فضای بیرونی، وارد فضای حیاط و صحن شده و فضای صحن، از ارتباط او با دنیای پرهیاهو و مادی خارج از حرم و مسجد، می‌کاهد و زمینه ورود به حرم و مسجد را فراهم می‌کند. نقش‌های ارتباطی، اجتماعی، تعدد گروه کاربران، تعدد ورودی‌ها، ورود از جهات مختلف، ارتباط با کاربری‌های مجاور و داشتن کاربری‌های مکمل؛ همگی از مولفه‌های اصلی صحن‌ها برای قرار گرفتن در فضای شهری تلقی می‌شود. از کاربری‌های صحن‌ها می‌توان به استفاده به عنوان حیات مدارس مجاور، محل تجمع و برگزاری مراسمات و محل تدفین اجساد اشاره کرد.[۱]
تاریخچه صحن‌ها در حرم امام رضا
قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا، صحن عتیق یا انقلاب امروزیست. این صحن در دوره تیموری پی‌ریزی شد و در دوره صفوی تکمیل و آماده بهره‌برداری گردید. این صحن که در شمال روضه ساخته شده است، به صورت چهار ایوانه ساخته شده است. ایوان جنوبی صحن را در قرن نهم هجری ساخته‌اند و طرح ایوان در دوره نادرشاه، طلاکاری شده است و امروزه به ایوان نادری شهره است.[۲] همزمان با پی ریزی این صحن در دوره تیموری، صحن مسجد گوهرشاد به همراه خود مسجد، در دوره تیموری پی‌ریزی و تکمیل شد.[۳] بعد از این صحن، صحن جدید ساخته شده در حرم امام رضا، صحن جدید، نو یا با نام امروزی آن، آزادی تأسیس شد. بنای این صحن در دوره فتحعلی‌شاه قاجار پی‌ریزی شد و در دوره محمدشاه قاجار، کاشی‌کاری و تکمیل شد. ایوان اصلی این صحن، توسط ناصرالدین‌شاه طلاکاری شده است و به همین خاطر ایوان ناصری شناخته می‌شود.[۴] صحن موزه، صحن بعدی ساخته شده در حرم امام رضا بود که در دوره پهلوی و در جنوب شرقی روضه تأسیس شد. این بنا، بعدها مسقف شده و به رواق تغییر کاربری داده شد و نام رواق امام خمینی را بر خود گرفت. مساحت این صحن، ۷۸۰۰ مترمربع بود[۵] که از ادغام چندین دکان و دو مدرسه پایین‌پا و سعدالدین، در سال ۱۳۱۶ شروع به ساخت شد. کار این صحن در سال ۱۳۲۴ به پایان رسید و افتتاح گردید. در سال ۱۳۵۳، ساختمان‌های موزه، خزانه و کتابخانه به‌طور کلی از این صحن برچیده شد و ۱۰۰۰ متر مربع به زیربنای صحن اضافه شد.[۶] پس از انقلاب ۱۳۵۷، صحن‌ها تغییرنام یافتند و صحن جمهوری اسلامی شروع به پی‌ریزی شد.[۷] پس از آن به ترتیب صحن‌های قدس،[۸] جامع رضوی،[۹] هدایت،[۱۰] کوثر[۱۱] و غدیر پی‌ریزی و تأسیس شدند.[۱۲]
صحن‌های حرم امام رضا
مجموعاً تا سال ۱۴۰۱ خورشیدی، ۱۰ صحن برای حرم امام رضا گزارش شده است. از این میان، صحن جامع رضوی، بزرگترین صحن حرم امام رضا از نظر مساحت است. پس از آن صحن‌های کوثر، هدایت و غدیر بزرگترین صحن‌های حرم را شکل می‌دهند. برخی از این صحن‌ها، دارای ایوان هستند که بیشترین ایوان متعلق به صحن جمهوری اسلامی با ۵ ایوان است. صحن هدایت نیز تنها صحن بدون ایوان حرم است. بیشترین تعداد مناره‌های حرم را نیز صحن جامع رضوی به خود اختصاص داده است. در این صحن ۳ ایوان هر کدام با ۲ گلدسته طراحی و ساخته شده است. سه صحن از صحن‌های حرم، دارای سقاخانه هستند و برخی دیگر از صحن‌ها، آبخوری دارند. تنها چهار صحن آزادی، انقلاب، مسجد گوهرشاد و جمهوری اسلامی، دارای پنجره فولاد هستند. نزدیکترین صحن به روضه، صحن انقلاب اسلامی است و دورترین صحن به روضه، صحن جامع رضوی می‌باشد. تمام صحن‌ها کاربرد عبادی و خدماتی دارند.
فهرست
| نام صحن | موقعیت | تاریخ (به شمسی) | مساحت[یادداشت ۱]
(مترمربع) |
تعداد بناها | نقشه | منبع | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شروع‌ساخت | بهره‌برداری | ایوان | حجره
و غرفه |
مناره | سقاخانه | پنجره فولاد | |||||
| آزادی | شرق روضه | ۱۱۹۷ | ۱۲۲۵ | ۴۱۳۱ | ۴ | ۵۶ | ۱ | 
|
|
 |
[۱۳] |
| این صحن دو طبقه است و طبقه زیرین آن در سال ۱۳۵۰ برای دفن اموات تأسیس شده است که به بهشت ثامن مشهور است. ساخت صحن به دستور فتعلی‌شاه قاجار صورت گرفت. سفت‌کاری صحن تا ۱۲۲۵ به پایان رسید و نماکاری آن تا سال ۱۲۵۸ ادامه داشت. نام قدیمی این صحن، «صحن نو»، «صحن مقدس جدید» یا «صحن مقدس نو» و همینطور «صحن جدید خاقانی» بود.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان غربی (ایوان ناصری)، ایوان جنوبی (ایوان ساعت آزادی)، ایوان شرقی و ایوان شمالی | |||||||||||
| انقلاب | جنوب روضه | ۹۸۰ | ۱۰۲۰ به بعد | ۶۷۳۴ | ۴ | ۴۸ | ۴ | 
|
|
|
[۱۴][۱۵] |
| قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا در عهد تیموری شروع و در عصر صفوی ساخته شد. پنجره فولاد مشهور حرم، در بخش ایوان جنوبی این صحن قرار داد. سقاخانه اسماعیل طلایی، برج ساعت و نقارخانه در این صحن واقع شده‌اند. در دوره جمهوری اسلامی این صحن دو طبقه شد و طبقه زیرین آن به رواق دارالحجه اختصاص یافت.
نام قدیمی این صحن، صحن کهنه است که پس از ساخت صحن نو، به این نام گذاشته شد. پیش از آن به این صحن، «صحن مقدس»، «صحن آستانه مقدس» و «عتیق» می‌گفتند. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، نام این صحن به «انقلاب اسلامی» تغییر کرد. ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی (ایوان عباسی)، ایوان جنوبی، ایوان شرقی (نقاره‌خانه) و ایوان غربی (ایوان ساعت) | |||||||||||
| بعثت | جنوب صحن آزادی | ۱۳۸۱ | ناشناخته | ناشناخته | ۲ | ناشناخته |
|
|
|
|
[۱۶][۱۷] |
| یکی از صحن‌های کوچک حرم است که پس از تغییر کاربری صحن موزه به رواق امام خمینی، از باقی‌مانده آن صحن، به وجود آمد. این صحن، دو ایوان دارد که یکی از آنها به حیات ورودی به رواق امام خمینی باز می‌شود و دیگری به صحن آزادی راه دارد. این صحن در دوره پهلوی، با نام صحن موزه و به منظور امور تشریفاتی ساخته شد، که بعدها در سال ۱۳۸۱ با تحولات و تغییر به رواق امام خمینی، کوچک شده و به صحن بعثت مبدل شد.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی و ایوان جنوبی. | |||||||||||
| جامع رضوی | در جنوب صحن‌های کوثر، قدس و غدیر | ۱۳۷۶ | ناشناخته | ۵۶۵۰۰ | ۳ | ناشناخته | ۶ |
|
|
|
[۱۸] |
| صحن جامع رضوی، بزرگترین صحن ساخته شده در حرم امام رضاست که در دوره جمهوری اسلامی ایران ساخته شد. این صحن در دو طبقه ساخته شده و طبقه زیرین آن پارکینگ است. این صحن دارای ۶ گلدسته است.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان جنوبی (ایوان ولیعصر)، ایوان شرقی (باب الکاظم)، ایوان غربی (باب الهادی). | |||||||||||
| جمهوری اسلامی | در غرب روضه | ۱۳۶۰ | ۱۳۶۸ | ۷۳۰۰ | ۵ | ۳۰ | ۲ |
|
|
 |
[۱۹] |
| نخستین صحن ساخته شده در دوره جمهوری اسلامی است. این بنا پنج ایوان دارد و در ضلع شرقی آن یک پنجره برنجی (پنجره فولاد) قرار دارد.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی، ایوان جنوبی، ایوان شرقی (ایوان طلای جمهوری)، ایوان غربی و ایوان جنوب غربی. | |||||||||||
| غدیر | جنوب غربی مجموعه حرم | ناشناخته | ۱۳۸۵ | ۱۴۵۰۰ | ۱ | ناشناخته |
|
|
|
 |
[۲۰] |
| در این صحن، حجره‌های زیادی وجود ندارد و تنها یک عیوان با عنوان ایوان جنوبی دارد. | |||||||||||
| قدس | جنوب روضه و شمال مسجد گوهرشاد | ۱۳۶۷ | ۱۳۷۰ | ۱۸۸۰ | ۴ | ۳۲ |
|
|
|
 |
[۲۱][۲۲] |
| سقاخانه‌ای الهام گرفته از قبةالصخره در بیت‌المقدس در مرکز این صحن قرار دارد. این صحن در دو طبقه طراحی شده است که طبقه زیرین، آرامگاه می‌باشد.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان جنوبی، ایوان شمالی، ایوان شرقی و ایوان غربی. | |||||||||||
| کوثر | جنوب شرقی روضه و جنوب غربی صحن جامع | ناشناخته | ۱۳۸۳ | ۱۵۵۸۰ | ۱ | ناشناخته |
|
|
|
|
[۲۳] |
| در طبقه زیرین صحن، پارکینگ و تأسیسات حرم امام رضا قرار و در میانه این صحن، چند حوض کوچک و بزرگ قرار گرفته‌اند. این صحن تنها یک ایوان دارد که با عنوان ایوان جنوبی شناخته می‌شود. | |||||||||||
| مسجد گوهرشاد | جنوب مسجد گوهرشاد و شمال دارالسیاده | ناشناخته | ۱۳۷۰ | ۲۷۵۰ | ۴ | ۸ | ۲ |
|
|
 |
[۲۴] |
| قدمت این صحن، به دوران تیموری می‌رسد و در کنار مسجد گوهرشاد ساخته شده است. اما به‌طور کامل، این صحن در سال ۱۳۷۰ به بهربرداری رسید. در وسط آن یک مسجد کوچکی به نام مسجد پیرزن وجود داشت که امروزه به حوض تبدیل شده است.
ایوان‌های این صحن عبارتند از: ایوان شمالی (ایوان دارالسیاده)، ایوان جنوبی (ایوان مقصوره)، ایوان شرقی (ایوان حاجی حسن) و ایوان غربی (ایوان آب) | |||||||||||
| هدایت | در شمال شرقی مجموعه حرم | ۱۳۷۸ | ۱۳۸۰ | ۱۴۸۹۲ |
|
ناشناخته |
|
|
|
|
[۲۵] |
| این صحن در دو طبقه با کاربری عبادی و طبقه زیرین آن با کاربری پارکینگ طراحی و ساخته شده است. این صحن فاقد ایوان است. | |||||||||||
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و ایوان‌ها.
ارجاعات
- ↑ همتی، ذبیحی و کاملی، «تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ صحراگرد، «مسجد گوهرشاد»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نعمتی، «صحن موزه»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ حسنی، «صحن جمهوری اسلامی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نعمتی، «صحن جامع رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن هدایت»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن کوثر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن غدیر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ لباف، «صحن انقلاب»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن موزه»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن جامع رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ حسنی، «صحن جمهوری اسلامی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن غدیر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن قدس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نعمتی، «صحن کوثر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ صحراگرد، «مسجد گوهرشاد»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن هدایت»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
منابع
- حسنی، حجت (۱۳۹۳). «صحن جمهوری اسلامی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بروجردی، کاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸۶۲۲۹۵۶۰۴۵۷.
- صحراگرد، مهدی (۱۳۹۳). «مسجد گوهرشاد». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- لباف، رجبعلی (۱۳۹۳). «صحن انقلاب». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن قدس». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن کوثر». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن موزه». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن آزادی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن جامع رضوی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن هدایت». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن غدیر». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- همتی، شهاب‌الدین؛ ذبیحی، حسین؛ کاملی، محسن (۱۳۹۲). «تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. تهران (۱۴): ۴۳_۵۰ – به واسطهٔ نورمگز.