ابوالولی انجوی شیرازی

ابوالولی انجوی شیرازی امیر
متولد	شیراز
ملیت	ایرانی
حرفه	صدارت تولیت آستان قدس رضوی قاضی عسکر
دوران	صفویه
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده‌امامی
والدین	میرشاه محمود (پدر)

امیر ابوالولی انجوی شیرازی صاحب منصب عصر صفوی بود. وی فرزند میرشاه‌محمود از سادات انجوی شیراز و برخاسته از خانواده‌ای صاحب‌نام بود. او از علمای مشهور زمان خود بود و آرای وی مورد توجه بزرگانی چون میرداماد بوده است. وی در سال ۹۷۴ ه‍.ق به عنوان نهمین متولی دورهٔ صفویه در منصب تولیت آستان قدس فعالیت خود را شروع کرد. چند سال بعد در سال ۹۸۱ ه‍.ق از مقام تولیت حرم عزل شد و به تولیت چند مکان دیگر گمارده شد. گزارش شده است که وی در سال‌های حکومت شاه عباس اول درگذشته است.

سرگذشت

ابواولی انجوی شیرازی که با لقب امیر شناخته می‌شود، در خاندانی از سادات انجوی شیراز و در خانواده‌ای صاحب منصب به دنیا آمد. پدر او میرشاه محمود نام داشت.

دوران تولیت آستان قدس رضوی

شاه طهماسب صفوی در سال ۹۷۴ ه‍.ق تولیت آستان قدس رضوی را به واجبی و سنتی تقسیم کرد. در راستای این تقسیم، ابوالولی به تولیت واجبی برگزیده شد. او را اولین نائب التولیه آستان قدس رضوی در دوره سلطنت شاه طهماسب صفوی گزارش کرده‌اند. بعد از مدت کوتاهی، وی از این منصب عزل شد. سبب عزل انجوی شیرازی، اختلافش با شاه‌ولی سلطان ذوالقدر، حاکم مشهد (حاکم در ۹۷۴–۹۸۱ه‍.ق) بود. در منابع توضیح بیشتری در خصوص ماجرای این اختلاف وجود ندارد. سال دقیق عزل او، حدود ۹۸۱ ه‍.ق عنوان شده است.

دوران پس از عزل

ابوالولی پس از عزل، همراه برادرش تولیت اوقاف غازانی را برعهده گرفت و تا پایان عصر شاه‌طهماسب، یعنی حوالی سال ۹۸۴ ه‍. ق، تولیت آستانهٔ شیخ صفی‌الدین اردبیلی را برعهده داشت. با روی کار آمدن سلطان محمد خدابنده، میرابوالولی توانست موقعیت بهتری در دستگاه حکومتی پیدا کند. او در سال ۹۸۷ ه‍. ق، منصب شیخ‌الاسلامی اردوی شاه، و در سال بعد مقام قاضی عسکر را عهده‌دار شد.

وی در سال ۹۹۱ ه‍.ق به همراه محمدشاه وارد مشهد شد و از جانب او مأموریت یافت تا به یاری محمدخان ترکمان بخشی از اموال حرم را که بر اثر حملات ازبک‌ها و ناامنی شهر به غارت رفته بود، شناسایی کند و بازپس گیرد، اما در این کار توفیق چندانی نیافت. وی در آخرین سال حکومت سلطان‌محمد خدابنده، در حوالی سال ۹۹۶ ه‍. ق، به عالی‌ترین مقام دینی آن دوره، یعنی صدارت منصوب شد. به گزارش منشی قمی، شاه ضمن واگذاری صدارت، «زمام اختیار و اقتدار مهام شرع و اوقاف و سیورغالات را به قبضه وی نهاد که مختار باشد و به هرچه رأی او باشد، بی‌غرض به عمل آورد».

در آغاز حکومت شاه‌عباس اوّل، میرابوالولی هم، مانند بسیاری از دیگر صاحب‌منصبان عهد سلطان‌محمد خدابنده از صدارت برکنار شد، اما بعد از اندک زمانی چون در شایستگی این منصب از سایر سادات و فضلای عصر امتیاز داشت، مقام خود را بازیافت. از این زمان به مدت بیست سال، عهده‌دار منصب مهم صدارت بود. با توجه به اینکه در این مدت طولانی هیچ‌گونه گزارشی از ابوالولی در منابع ذکر نشده، به نظر می‌رسد بدون مزاحمت رقیبان، با درایت و تسلط کافی از عهدهٔ کار برآمده است. عاقبت، شاه‌عباس اوّل در سال ۱۰۱۵ ه‍. ق، زمانی که در نواحی قفقاز مشغول جنگ با عثمانیان بود، میرابوالولی را از صدارت عزل کرد. به نوشتهٔ اسکندر منشی علت برکناری وی، دستبرد کارگزاران او به اموال حرم امام رضا بوده است. البته با توجه به اینکه بلافاصله بعد از او، قاضی‌خان از نزدیکان قاضی‌جهان، وزیر شاه به مقام صدارت منصوب شد احتمال رفته است که رقابت و اخلال وزیر موجب برکناری ابوالولی شده باشد.

درگذشت

تاریخ مرگ ابوالولی به‌طور مشخص بیان نشده است، اما احتمالاً در دورهٔ شاه‌عباس اوّل (حاکم در ۹۹۶–۱۰۳۸ ه‍.ق) درگذشته باشد. گواه این مطلب، آن است که بعد از سلطنت شاه عباس اول، نامی از وی در منابع گزارش نشده است.

موقعیت علمی

وی در دوران حیات خود، جایگاه علمی بالایی داشت و نظرات علمی او مورد توجه دانشمندانی چون میرداماد قرار می‌گرفت. بر اساس گزارش محسن امین در اعیان الشیعه، وی مکاتبه‌ای نیز با شیخ بهایی داشته است. همو در اعیان الشیعه، اساتید او را پدرش شاه محمود، صفی‌الدین محمد بن جمال‌الدین اسدآبادی — شارح تهذیب الاصول کرکی — و حسین بن حیدر بن قمر حسینی کرکی عاملی دانسته است. حبیب‌آبادی در کتاب مکارم الآثار گزارش می‌کند که خواجه جمال‌الدین محمود شیرازی سلمانی (متوفی ۹۵۳ ه‍.ق) از دیگر استادان اوست. همو شاگردان انجوی را حسین بن حیدر کرکی و ابراهیم بن محمد حرفوشی کرکی عاملی گزارش می‌کند. به گزارش وی، در کتاب اجازة الکبیر، ابوالولی به عنوان یکی از مشایخ نعمت‌الله جزایری عنوان شده است که با توجه به تاریخ حیات نعمت‌الله و مرگ ابوالولی، درست به نظر نمی‌رسد.

پانویس

منابع

• امین، محسن (۱۴۰۱). اعیان الشیعه. دمشق: مطبعه ابن زیدون.
• حبیب‌آبادی، محمدعلی (۱۳۶۲). مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار. اصفهان: کمال.
• رضایی برجکی، اسماعیل (۱۳۹۳). «انجوی شیرازی، ابوالولی». دائرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۷۱-۵۲۴-۷.
• سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• سوهانیان حقیقی، محمد؛ نقدی، رضا (۱۳۹۷). آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۶-۰۲۴۴-۴.