کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
 
(۱۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{Infobox library
{{Infobox library
| name = کتابخانه آستان قدس رضوی
| alt =نمایی از درب ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
| name_en = <!-- Name in English if different -->
| caption = ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
| logo = <!-- file name only (no Image: or File:) -->
|وابستگی=[[آستان قدس رضوی]]|نام=کتابخانه آستان قدس رضوی|تصویر=اسماءالله ورودی کتابخانه رضوی.jpg|کشور=ایران|نوع=کتابخانه عمومی|تأسیس=پیش از قرن چهارم ه‍. ق|موقعیت=[[مشهد]]، [[حرم امام رضا]]|مدیر=[[جلال حسینی]]|سازمان بالاتر=[[سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]]|وبگاه=library.razavi.ir}}
| logo_size =
'''کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی''' در شهر [[مشهد]] و در [[حرم امام رضا]] قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در [[ایران]] و آسیای غربی شده است. کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و گفته می‌شود بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.  
| logo_alt =
| image = Astan Quds Razavi Library.jpg
| image_size =
| alt =
| caption = ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
| country = [[ایران]]
| type =
| scope =
| established = ۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخچه|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/239770/تاریخچه|وبگاه=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|بازبینی=2022-06-29|کد زبان=fa}}</ref>
| dissolved =
| ref_legal_mandate =
| location = [[مشهد]]، [[حرم امام رضا]]
| service_area =
| coordinates =
| branch_of =
| num_branches =
| items_collected =
| collection_size = <!-- {{Format price|number}} -->
| criteria =
| legal_deposit =
| req_to_access =
| annual_circulation =
| pop_served =
| members =
| budget = <!-- {{Currency|value|code}} -->
| director =
| num_employees =
| website = {{نشانی وب|https://library.razavi.ir/}}
| references =
| embed =
| module =
|وابستگی=[[آستان قدس رضوی]]|توضیح نقشه=محل کتابخانه}}'''کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی''' متعلق به [[آستان قدس رضوی]] بوده که در شهر [[مشهد]] و در کنار [[حرم امام رضا]] قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در [[ایران]] و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=آستان قدس رضوی|نشانی=http://library.aqr.ir/Portal/Home/Default.aspx|عنوان=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|بازبینی=۳ اوت ۲۰۱۷|archive-date=۳ اوت ۲۰۱۷|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803093513/http://library.aqr.ir/Portal/Home/Default.aspx|url-status=dead}}</ref>


== پیشینه کتابخانه رضوی ==
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ مشخصی برای تاسیس این کتابخانه گزارش نشده است و منابع نیز در سال تاسیس آن دچار اختلاف‌اند. برخی بر این باورند که از قرن چهارم ه.ق این کتابخانه فعال بوده است ولی اسناد موجود، از وجود کتابخانه‌ای در جوار حرم امام رضا در دوره صفویه خبر می‌دهند. این کتابخانه در دوره صفویه و با وقف عالمان و شاهان رونق گرفت و وسعت آن بیش از پیش شد. در دوره افشار و قاجار نیز بر این رونق افزوده شد. در دوره قاجار، برای نظام‌مند کردن کتابخانه، رئیسی بر آن انتخاب شد و بعدها در دوره پهلوی، ساختمان مشخصی برای آن وضع گردید. در دوره جمهوری اسلامی نیز چند مرتبه کتابخانه جابه جا شد تا سرانجام در مکان فعلی خود، مستقر شد.
کتابخانة آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی که تا امروز پابرجا مانده است سهم به سزایی در حفظ و نگهداری [[میراث اسلامی|میراث گذشتگان]] دارد. برای تأسیس این کتابخانه، تاریخ دقیقی گزارش نشده است؛ اما قرائن تاریخی و برخی [[وقف‌نامه]]‌ها، تاریخ تأسیس این کتابخانه را به پیش از [[۳۶۳ قمری|۳۶۳ ه‍.ق]] می‌رساند<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>. نخستین [[قرآن]] در سال [[۳۲۷ قمری|۳۲۷ ه‍.ق]] توسط [[کشواد بن املاس]] حکمران [[اصفهان]] وقف این حرم شد که تا کنون از این اثر ارزشمند حفاظت شده است.<ref>شماره اموالی 3014-3015</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2017-09-20|بازبینی=2022-06-30|کد زبان=fa}}</ref>


در وقف‌نامه حاشیهٔ کتاب ''[[تفسیر ابوالفتوح رازی]]'' که در این کتابخانه موجود است، سال [[۸۶۱ قمری|۸۶۱ ه‍.ق]] به وقف این کتاب به حرم امام رضا اشاره می‌کند که حاکی از وجود تفاسیر و سایر کتب دینی در این حرم است.<ref>شاکری، گنج هزار ساله، ص 33</ref>
کتابخانه در حال حاضر، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اداره می‌شود که رئیس آن را تولیت آستان قدس رضوی مشخص می‌نماید. این کتابخانه از کتابخانه‌های عمومی و تخصصی، مرکز نگهداری نسخ خطی، اداره حفظ و مرمت آثار، مرکز اسناد و مطبوعات و اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل تشکیل شده است. علاوه بر کتابخانه‌های موجود در حرم امام رضا، ۶۰ باب کتابخانه دیگر در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران و یک باب کتابخانه در هند نیز، زیر مجموعه کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به شمار رفته‌اند.


مجموعۀ این کتاب‌ها در محلی خاص، واقع در [[مسجد بالاسر (حرم امام رضا)|مسجد بالاسر]] به نام «قرائت‌خانه»جمع شد؛ با افزایش تعداد این‌گونه کتب و ادعیه و سایر کتاب‌های مورد نیاز [[طلاب علوم دینی]]، کتابخانه، بعدها در مکانی در جوار مدفن [[علی بن موسی الرضا|علی‌بن‌موسی‌الرضا]] به نام قرائت‌خانه قرار گرفت. کوچ [[شیعه|شیعیان]]، اجتماع علما، فرهیختگان و طلاب و تأسیس [[حوزه علمیه|مدارس علوم دینی،]] از جمله عوامل ایجاد و توسعۀ کتابخانه بود. با وقف اولین کتاب‌ها آوازۀ این اقدام، همه جا پیچید و آستان قدس رضوی تصمیم گرفت مکانی را به این کتاب‌ها اختصاص دهد و با افزایش تعداد کتاب‌ها، فضایی به عنوان کتابخانه در مجموعۀ حرم ایجاد شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2017-09-20|بازبینی=2022-06-30|کد زبان=fa}}</ref>
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده درباره این کتابخانه، بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری در این کتاب‌خانه نگهداری می‌شود. عداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است. همچنین گفته شده است که ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی در این کتابخانه نگهداری می‌شود. اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است. تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند. غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.


در دورهٔ شاه اسماعیل{{کدام؟|1=اول یا دوم؟}} و [[شاه طهماسب صفوی]]، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها از کتابخانه یا خزانةالکتب نام برده‌اند.<ref>(کتابخانه مرکزی آستان قدس، نسخه خطی 2918)</ref>
== پیشینه کتابخانه رضوی ==
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> اما به عقیده برخی، قرائن تاریخی و برخی [[وقف‌نامه]]‌ها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه‍.ق می‌رساند. بر این اساس، یکی از قدیمی‌ترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هم‌اکنون در محل کتابخانه نگهداری می‌شود، قرآنی خطی اهدایی از جانب [[کشواد بن املاس]]، حکمران وقت [[اصفهان]]، مربوط به سال [[۳۲۷ قمری|۳۲۷ ه‍. ق]] است.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۰}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> با این همه، محبوب فریمانی بر این باور است که این اسناد وجود کتابخانه را تأیید نمی‌کند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۰}}</ref> اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقف‌نامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است. این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه‍.ق است و گواهی می‌دهد در قرن نهم، کتابخانه‌ای در حرم دایر بوده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


با فرمان شاه طهماسب، [[امیر دوست‌محمد حسینی استرآبادی]]، از اندیشمندان به‌نام صفوی، ریاست کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و<ref>(افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)</ref> فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=70}}</ref>
کوچ [[شیعه|شیعیان]]، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتاب‌ها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانه‌ای مستقل، با هدف نگهداری کتاب‌ها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائت‌خانه یاد شده است. مکان این قرائت‌خانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
[[پرونده:Masjaed balasar.jpg|بندانگشتی|نمایی از مسجد بالاسر، محلی که به عنوان اولین کتابخانه [[حرم امام رضا]] از آن یاد شده است.]]
از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌های مختلفی از جمله «قرآن‌خانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کرده‌اند.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> نام «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار» و «کتابخانه حضرت» از نام‌هایی است که در عصر قاجار به این مکان اشاره می‌کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۸}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


در [[دوره صفوی|دورهٔ صفوی]]، نخستین فهرست کتابخانه، در سال [[۱۰۱۰ قمری]] تهیه شد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)</ref> [[شاه‌عباس صفوی]] و [[شیخ بهایی]]، کتب و مصاحفی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. در سال [[۱۰۰۹ قمری|۱۰۰۹ ه‍.ق]] که شاه‌عباس به مشهد آمد چندین [[قرآن خطی]] که بر روی پوست آهو به [[خط کوفی]] کتابت شده و منسوب به [[دوازده امام|امامان شیعه]] بود را وقف این کتابخانه کرد.<ref>(6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)</ref> دو نسخه از آن‌ها به خط [[علی بن ابی‌طالب]] بود. متن وقف‌نامه به خط و امضای شیخ بهایی به تاریخ جمادی‌الاول سال [[۱۰۰۸ قمری|۱۰۰۸ ه‍.ق]] از جمله نوادر و نفایس این مجموعه است. در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب، کلیددار در کتابخانه حضور داشتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایرامور مربوط به کتابخانه و حرفه کتابداری را انجام می‌دادند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=347}}</ref>
در وقف‌نامه‌ای که در حاشیهٔ کتاب ''[[تفسیر ابوالفتوح رازی]]'' نوشته شده است، سال [[۸۶۱ قمری|۸۶۱ ه‍. ق]] به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه‍.ق است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۱–۵۲}}</ref>


در [[دوره افشاریه|دورهٔ افشاری]] نیز [[نادرشاه افشار]] برای توسعه این کتابخانه حدود هفتصد جلد کتاب را که از [[کتابخانه سلطنتی اصفهان|کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان]] آورده بود وقف کتابخانهٔ آستان قدس رضوی کرد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=145}}</ref>
=== در دوره صفویه ===
به‌طور کلی، تا پیش از سال ۹۹۵، اطلاعات زیادی از کتابخانه آستان قدس وجود ندارد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۴۹}}</ref> در دورهٔ [[شاه اسماعیل اول|شاه اسماعیل صفوی]] و [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب]]، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها، از وجود کتابخانه‌ای با عبارت «خزانةالکتب» نام برده‌اند.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۴۹}}</ref> شاه طهماسب، حرم و موقوفات آن را به یک نهاد دولتی تبدیل کرد و خود را به عنوان سلطان، بر ریاست آن گمارد و متولیانی را برای انجام امور مربوط به حرم گمارد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> با فرمان شاه طهماسب، [[دوست‌محمد حسینی استرآبادی]]، از اندیشمندان به‌نام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد و فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۰}}</ref>


در [[دوره قاجار|دورة قاجار]] همچنین کتابخانه آستان قدس، تغییر و تحولات اساسی به خود گرفت و از دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، تغییراتی در ساختار آن پدید آمد و مشاغلی از جمله ریاست برای ادارهٔ آن تعیین شد و در شرح و ظایف مشاغل قدیم آن، تغییراتی ایجاد شد. در اواخر این دوره القاب بسیاری در کتابخانه پدید آمدکه برخی از آنها مصدر هیچ گونه کاری نبودند و فقط از آستانه حقوق دریافت می‌کردند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شد و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. [[ناصرالدین‌شاه|ناصرالدین شاه قاجار]] در هر دو سفر خود به مشهد از کتابخانه بازدید و دستوراتی برای امور آن صادر کرد.<ref>(حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)</ref>
گزارش شده است که در حمله ازبک‌ها به سال ۹۹۸ ه‍. ق، کتابخانه حرم غارت شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> [[شاه‌عباس صفوی]] و [[شیخ بهایی]]، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخه‌هایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تأسیس شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه‍.ق یا ۱۰۱۰ ه‍.ق و همزمان با سفر شاه‌عباس به مشهد،<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۲۲}}</ref> چندین [[قرآن خطی]] که بعضاً منسوب به [[دوازده امام|امامان شیعه]] بودند وقف کتابخانه شدند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۴ و ۱۰۵}}</ref> در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام می‌دادند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۳۴۶–۳۴۸}}</ref> مرمت‌کاری نسخه‌های قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه بازمی‌گردد.<ref>{{پک/بن|1=جام۱۰|ک=روزنامه جام‌جم|ف=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی}}</ref> بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال [[۱۰۱۰ قمری|۱۰۱۰ ه‍. ق]] تهیه شد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۲}}</ref>


در سال [[۱۳۴۳ قمری|۱۳۴۳ ه‍.ق]]/[[۱۳۰۳ش|۱۳۰۳ ه‍.ش]]، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)</ref> در سال [[۱۳۰۰ شمسی|۱۳۰۰ ه‍.ش]] به بعد و همزمان با نیابت تولیت [[محمدولی خان اسدی]]، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت خانه جدا شد. از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌هایی چون قرآن‌خانهٔ حضرت، کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه، کتابخانهٔ سرکار فیض آثار، کتابخانهٔ مشهد رضا، کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه و کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه یاد کرده‌اند<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/707557/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85|عنوان=کتابخانه‌ای به قدمت تاریخ اسلام}}</ref>.
=== در دوره افشاریه و قاجاریه ===
به گزارش دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، اداره کتابخانه در دوره افشاریه، همچون دوره صفویه بوده و تغیرات زیادی نکرده است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز [[دوره افشاریه|دورهٔ افشاری]]، [[نادرشاه افشار|نادرشاه]] برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از [[کتابخانه سلطنتی اصفهان|کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان]] وقف کتابخانهٔ آستان کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۴۵–۱۴۶}}</ref> این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علی‌شاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>


امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ذیل ساختار سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی فعال است و به عنوان یکی از کهن‌ترین کتابخانه‌های [[جهان اسلام]] در شهر [[مشهد]] و محدودۀ حرم هشتمین امام شیعیان شناخته می‌شود<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.farsnews.ir/news/13950909000125/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF|عنوان=این کتابخانه هزار سال قدمت دارد}}</ref>.تا کنون ۶۰ باب کتابخانه در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/gozaresh_poosheshi/339019/%D8%B4%D8%B5%D8%AA%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%A7%D8%AD|عنوان=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور افتتاح شد}}</ref> و یک باب کتابخانه در کشور [[هند]] (شهر [[لکهنو]]) به عنوان کتابخانه‌های وابسته، ایجاد شده و به مخاطبان خود ارائه خدمات می‌کند<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46219/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86|عنوان=کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان}}</ref>.
بعدها در [[دوره قاجار]] تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ [[ناصرالدین شاه]]، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآن‌های خطی از کتاب‌ها را صادر کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۹۱–۱۹۵}}</ref> در سال‌های پایان دوره قاجار، به سال [[۱۳۴۳ قمری|۱۳۴۳ ه‍. ق]] مصادف با [[۱۳۰۳ش|۱۳۰۳ ه‍. ش]]، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۲۲–۲۲۳ و ۲۵۱}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تأسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژه‌ای بدهد.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> در دوره قاجار، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت‌خانه جدا شد. تشکیل دو کتابخانه جدا به نام‌های «کتابخانه ایوان طلا» و «کتابخانه جدید» برای نگهداری نسخ نفیس و کتاب‌های جدید، از اقدامات دوره تولیت میرزا سیف‌الدوله بود. کتابخانه ایوان طلا در ایوان طلای نادری مستقر بود کتابخانه جدید به قسمت غربی مدرسه علینقی میرزا منتقل شد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۳۳۰}}</ref> در اواخر دوره قاجار، اوضاع کتابخانه، آشفته گزارش شده است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


در حال حاضر براساس گزارش سایت «پایگاه داده‌های آموزشی آزاد» (OEDB) آمریکا، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، رتبهٔ هفتم را در بین ۲۰ کتابخانه های معتبری که جهان را تغییر دادند، قرار دارد<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>.
=== در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ===
== ساختمان ==
با آغاز دوره تولیت محمدولی خان اسدی بر آستان قدس، کتابخانه شاهد توسعه و رونق بسیاری بود. در همین دوره، حجره‌های فوقانی صحن کهنه با میز و صندلی تجهیز شدند و مبدل به قرائت‌خانه شد.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۱۶ ه‍.ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت. بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانه‌ای جدید تأسیس شود. پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۴۲ ه‍.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد. در سال ۱۳۵۳ ه‍.ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به افتتاح رسید.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>
این کتابخانه ۶ بار در حرم جابه‌جا شد و به ترتیب مسجد بالاسر، بالای کفشداری ۱۰، صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، درب قسمت شرقی موزه قرار گرفت و محل فعلی کتابخانه آخرین ساختمان آن است. <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/237430/%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C?entryviewid=242000|عنوان=آستان قدس رضوی}}</ref>در سال [[۱۳۳۰ شمسی|۱۳۳۰ ه‍.ش]] در ضلع شمال شرقی [[صحن امام خمینی]]، ساختمانی برای کتابخانه طراحی و ساخته شد که این مکان سال ۱۳۳۴ شمسی به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز گردید اما در جابه جایی دیگر این کتابخانه در سال ۱۳۵۶شمسی به طبقۀ دوم موزۀ آستان قدس منتقل شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=گنج هزار ساله|عنوان کتاب=گنج هزار ساله|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی=شاکری|صفحه=54}}</ref>


در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه‍.ش]] کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل و وسیع در سی هزار متر مربع در سه طبقه به زمین زده شد که ساخت آن 12 سال به طول انجامید. این ساختمان که در بین ضلع شیرازی و طبرسی واقع شده است در سال [[۱۳۷۴ شمسی|۱۳۷۴ه‍. ش]] و همزمان با زادروز علی بن موسی الرضا افتتاح شد. <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.atabenews.com/news/1114/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%AE%D8%B2%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DB%B4-%D8%AF%D9%87%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87|عنوان=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته}}</ref>
در سال [[۱۳۳۲ شمسی|۱۳۳۲ ه‍. ش]]، [[کتابخانه مسجد گوهرشاد]] در حرم امام رضا توسط [[سعید طباطبایی نایینی]] ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه‍.ش تعداد کتاب‌های این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.<ref>{{پک|فاضل|۱۳۵۱|ک=وحید|ف=کتابخانه‌های عمده مشهد}}</ref> در سال [[۱۳۶۸ شمسی|۱۳۶۸ ه‍. ش]]، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref>


معماری این بنا ترکیبی از کارهای دوره قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضا است. <ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/425860/%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D9%87-%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A8%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%DA%86%D8%A7%D9%BE-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C-|عنوان=مضامین کاشی نگاره های دوره قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعه تطبیقی کاشی نگاره معجزه حمله شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)}}</ref>در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنس کاری است و مسجد چوبی آن نیز به شکل نخل تزیین شده است.
در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه‍. ش]] کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل در حرم امام رضا زده شد.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهره‌برداری شد.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> این کتابخانه به صورت رسمی توسط [[فهرست رئیس‌جمهورهای ایران|رئیس‌جمهور وقت ایران]] در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش افتتاح گردید.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> با تاسیس ساختمان جدید، ساختمان قدیمی به ساختمان موزه اختصاص یافت.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی و … طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در [[۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱|۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه‍. ش]] افتتاح شد.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref>


مخازن جدید کتابخانه نیز با وسعت ۹ هزار متر مربع و ظرفیت نگهداری یکصد میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب اسلامی، در [[۲۲ اردیبهشت]] [[۱۴۰۱ شمسی|۱۴۰۱ ه‍. ش]] افتتاح شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84750710/%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF|عنوان=گنجینه بزرگ کتابخانه آستان قدس رضوی به بهره برداری رسید}}</ref>مجموعه مخازن جدید در ۳ طبقه شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی به راه پله، آسانسور، اتاق برق طبقات، اتاق هوارسان، سرویس بهداشتی، اتاق‌های اداری، آبدارخانه، اتاق کنترل مانیتورینگ تجهیز شده است<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4678-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%A7%D8%AD-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%B2%D9%86-%D8%B5%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1|عنوان=افتتاح بزرگترین مخزن صیانت از میراث فرهنگی کشور}}</ref>.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/321466/%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%A7%D8%AD-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%A8-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%B0%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DB%8C%DA%A9%D8%B5%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9|عنوان=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیره‌سازی یکصد میلیون منبع}}</ref>
== ساختمان ==
 
ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابه‌جا شد. مکان‌های سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
== واقفین عمده ==
افراد زیادی به این کتابخانه کتاب وقف و خدمات قابل توجهی کرده‌اند؛ عبارتند از:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی|عنوان کتاب=مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی|سال=1379|پیوند نویسنده=کنگره بین‌المللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی|ناشر=بنیاد پژوهشهای اسلامی|صفحه‌ها=625-626-627|مکان=مشهد}}</ref>
* ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور به تاریخ ۳۶۳ ه‍.ق
* ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر به تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق
* ابوالبرکات علی‌بن حسین رازی به تاریخ ۴۲۱ ه‍.ق
* علی‌بن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ه‍.ق
* ابوالفتوح صاعدبن سید جمال‌الدین راوسانی به تاریخ ۵۱۵ ه‍.ق
* جمال‌الدین علی‌بن اسماعیل به تاریخ ۵۳۵ ه‍.ق
* شهر ستی بنت الامیر ابی‌العباس خسرو فیروزبن رکن‌الدوله در اوایل قرن پنجم ه‍.ق
* علی‌بن ابی‌الفضل به تاریخ ۶۱۴ ه‍.ق
* جلال‌الدین شیخ ابوسعید قزل ارسلان به تاریخ ۹۶۱ ه‍.ق
* ترکان زمرد دختر محمود ایلک خانی از خاندان آل افراسیاب و خواهرزاده سنجر سلجوقی.
* خواجه مظفرالدین تبکچی استرآبادی به تاریخ ۹۲۰ ه‍.ق
* سید محسن رضوی به تاریخ ۹۲۵ ه‍.ق
* امیر سیدعلی حسینی به تاریخ ۹۴۰ ه‍.ق
* عایشه الحو لابنت عبدالله‌بن عبدالرحمن التاجر به تاریخ ۹۵۴ ه‍.ق
* قاضی جهان سیفی حسینی قزوینی به تاریخ ۹۶۰ ه‍.ق
* سلطان ابراهیم قطبشاه پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه‍.ق
* امیر محمدرضا استرآبادی به تاریخ ۱۰۱۱ ه‍.ق
* ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه‍.ق
* خواجه شیراحمد بن عمیدالملک بن شیراحمدی تونی از مردمان اواخر قرن دهم ه‍.ق است.
* شاه عباس صفوی شخصاً بعضی از مصاحف فوق‌العاده ممتاز و کتب گرانبها در تاریخ ۱۰۱۷ ه‍.ق به کتابخانه هدیه نمود.
* سید محمد زمان حسینی اعرجی سمنانی، از علما جامع عصر خود بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۲۴ ه‍.ق است.
* شیخ بهایی کتب نفیسی در تاریخ ۱۰۳۰ ه‍.ق وقف نموده است.
* حکیم الملک امیر جبرییل حسینی از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه‍.ق است.
* ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن در تاریخ ۱۰۶۷ ه‍.ق کتاب اهدا نمود.
* نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه‍.ق
* زین‌العابدین خادم شریف اصفهانی به تاریخ دوم رجب ۱۱۶۹ ه‍.ق
* تاج ماه بیگم (۱۲۸۲ ه‍.ق) مدفون در رواق پشت سر حرم مطهرِ.
* عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضل‌الله الحسینی قزوینی. از رجال عالی‌رتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهده‌دار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه‍.ق است.
* محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن سید نعمت‌الله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه‍.ق است.
* اشرف‌السلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه‍.ق مدفون در [[فهرست رواق‌های حرم امام رضا|رواق روضه حرم امام رضا]]، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه‍.ق است.
 
== اداره کتابخانه عمومی ==
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان پسر و دختر، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی می‌باشد. مأموریت اصلی این اداره، رفع نیازهای مطالعاتی مخاطبان این قسمت از کتابخانه قلمداد می‌شود و سازمان، خود را موظف به پاسخگویی ایشان در همهٔ گروه‌های سنی و تحصیلی می‌داند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://infosci.ir/آشنایی-با-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی.html|عنوان=آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
 
بخش عضویت، وظیفه پذیرش عضو برای کتابخانه مرکزی را بر عهده دارد. متقاضیان عضویت در این کتابخانه می‌بایست به صورت مجازی و از تارنمای این مجموعه، اقدام به دریافت کد رهگیری و پس از مراجعه حضوری، به عضویت کتابخانه درآیند.{{مدرک}}
 
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از [[دارالفنون]] تا قبل از [[انقلاب اسلامی ایران]]،<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=|نشانی=کتابهای درسی در ایران از تأسیس دارالفنون تا انقلاب اسلامی 1357 - 1230|عنوان=کتابهای درسی در ایران از تأسیس دارالفنون تا انقلاب اسلامی 1357 - 1230}}</ref> نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.{{مدرک}}
 
تالارهای قفسه باز آقایان و بانوان بخش دیگری از کتابخانه است که در آن، مراجعان می‌توانند با مراجعهٔ مستقیم به قفسه‌ها، کتاب‌های مورد نظر خود را انتخاب و مطالعه کنند. در صورت عدم وجود منبع مورد نظر در این تالار، کتاب از مخازن، تأمین و صرف مطالعه در محل، در اختیار مراجعان قرار داده می‌شود.{{مدرک}}
 
گردش کتاب و امانت آقایان و بانوان، بخش دیگری است که خدماتی چون اطلاع‌رسانی، امانت کتاب، تحویل کتاب، و دسترسی آزاد به منابع را ارائه می‌کند.{{مدرک}}
 
تالار مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، با هدف خدمت به اعضای جوان و نوجوان و زائران و مجاورانی که در مقطع راهنمایی و دبیرستان مشغول تحصیل هستند، از سال ۱۳۸۱ ه‍.ش در کتابخانه مرکزی ایجاد شده‌اند اعضا این گروه را دانش آموزان و خدمات آن شامل اطلاع‌رسانی و جستجوی منابع، مطالعه، امانت و کپی و اسکن است.{{مدرک}}
 
بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش راه‌اندازی شده و خدمات آن همواره به تناسب فناوری‌های جدید در حال تغییر و گسترش بوده است. در حال حاضر نیز با توجه به افزایش روزافزون اعضا و تقاضای آنان در خصوص نرم‌افزارها و محمل‌های مختلف غیرچاپی (CD, VCD, DVD, DVDROM, DivX, MP3) با موضوعات متنوع، تلاش مضاعفی برای فراهم‌آوری منابع مناسب، ایجاد تسهیلات لازم و ارائه گسترده‌تر خدمات صورت می‌گیرد.{{مدرک}}
 
مجموع کتاب‌های کتابخانه مرکزی، حدود دو و نیم میلیون نسخه تخمین زده می‌شود، که ۹۴ هزار نسخه خطی قرآن از جمله این آثار خطی است. علاوه بر کتاب، ۴ میلیون برگ سند و ۶۱ هزار حلقه میکروفیلم در این کتابخانه نگهداری می‌شوند.<ref>{{پک|سجادی|حافظیان رضوی|۱۳۸۸|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
 
این کتابخانه تا فروردین ماه سال [[۱۴۰۲ شمسی|۱۴۰۲ ه‍. ش]] تعداد ۳۹۷۷۷۸۸ منبع را در اختیار داشته است که بر پایهٔ آن هر ساله به بیش از ۶۳۴۴۴۴ مراجعه کننده خدمات ارائه می‌دهد.{{مدرک}}
 
== مرکز نسخ خطی ==
مرکز [https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50371.html نسخ خطی] آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۸ همزمان با ابلاغ چارت جدید به مدیریت نسخ خطی تغییر یافت و در ابلاغیه جدید به عنوان مرکز نامگذاری شد. این مرکز بزرگ‌ترین دارنده نسخه‌های [https://namnak.com/چاپ-سنگی-در-ایران.p35455 چاپ سنگی] کشور و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2023-05-11|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/337118|عنوان=آستان قدس صاحب بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است|تاریخ بازبینی=2023-07-05}}</ref>
 
مهم‌ترین منابع مرکز عبارتند از:<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://opac.razavi.ir/faces/search/bibliographic/biblioAdvancedSearch.jspx|عنوان=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-07-06}}</ref>
* ۵۸۳۲۹ نسخه خطی
* ۵۳۰۲۰ نسخه قرآن
* ۱۴۹۷۹ جزوه
* ۵۳۸۱۳ نسخه چاپ سنگی
 
در مجموع ۱۸۰۱۴۱ نسخه منابع ارزشمند را شامل می‌شود، که در این مرکز نگهداری و با رعایت شرایط برای پژوهش در اختیار محققان قرار می‌گیرد. برخی از آثار موجود در این مجموعه مربوط به سده‌های اولیه [[اسلام]] و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر سلاطین خط کتابت شده است. نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع زیادی برخوردار می‌باشد، مهم‌ترین موضوعات این مرکز شامل:<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://opac.razavi.ir/faces/search/bibliographic/biblioAdvancedSearch.jspx|عنوان=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-07-09}}</ref>
* نسخ ادبی: هشت هزار و دویست نسخه
* نسخ مذهبی: دوازده هزار نسخه
* نسخ پزشکی: چهار هزار و چهارصد نسخه
* هزار و پانصد و پنجاه مرقع و قطعه خط است.
 
از مهم‌ترین نسخ خطی مرکز نیز، می‌توان به قدیمی‌ترین قرآن کامل دنیا بین سال‌های ۸۰ تا ۱۱۰ه‍.ق اشاره نمود. اولین قرآن وقفی تاریخ‌دار به سال ۳۲۷ هجری قمری، شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ هجری قمری، شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ و قرآن بایسنقری در دوره تیموری را نام برد.
از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است؛ که اولین وقف کتاب در سال ۳۲۷ هجری قمری تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی ادامه دارد. از آثار این مرکز قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظه ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/4914146/قدیمی-ترین-نسخه-قرآنی-وقفی-در-گنجینه-رضوی|عنوان=قدیمی‌ترین نسخه قرآنی وقفی در گنجینه رضوی|تاریخ بازبینی=2023-07-05}}</ref>
 
تهیه، نگه‌داری و فهرست نگاری کتاب‌های خطی، چاپ سنگی، جزوه‌ها و دست نوشته‌های خطی و ارائه خدمات از وظایف این اداره است.
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به لحاظ وجود نسخه‌های خطی نفیس و ارزشمند از سال ۱۳۵۱ شمسی اقدام به تهیه میکروفیلم نمود و از سال ۱۳۸۸ روند دیجیتال سازی منابع به صورت جدی با تجهیز بخش فیلمتک به دستگاه‌های متعدد از قبیل دوربین‌های دیجیتال و آرشیو رایتر آغاز و چرخه کاملی از منابع پشتیبان شامل میکروفیلم، فایل دیجیتال و tape نوری ایجاد گردید و امکان خدمت‌رسانی و عرضه این منابع به پژوهشگران داخلی و خارجی با ایجاد کتابخانه دیجیتال در گستره وسیع و بین‌المللی فراهم شد. تهیه میکروفیلم و فایل دیجیتالی از نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های وابسته آستان قدس رضوی مانند: کتابخانه ملی ملک، وزیری یزد، جامع گوهرشاد، آیت الله حکیم تهران و بعضاً خارج از کشور مثل جامع الکبیر و دارالمخطوطات یمن و غیره از دیگر فعالیت‌های این بخش است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref>
 
== کتابخانه‌های تخصصی ==
[https://b2n.ir/t77540 کتابخانه‌های تخصصی] از دههٔ ۸۰، در راستای اهداف راهبردی سازمان و جلب رضایت پژوهشگران و دسترسی بسیار آسان ایشان به منابع اطلاعاتی منطبق با ماموریت‌های سازمان ایجاد شد.{{مدرک}} از جمله: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا کتابخانهٔ تخصصی اهل بیت یا کتابخانهٔ جامع گوهرشاد، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات (واحد مطالعات دفاع مقدس)، تالار محققان، [https://b2n.ir/g64732 تالار کتاب‌های خارجی] و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا که غالباً مجموعه‌های آنها به صورت موضوعی و تخصصی در راستای رفع نیاز مطالعاتی و پژوهشی محققان و متخصصان به عنوان مراکز تخصصی ایجاد شده است.{{مدرک}}
 
کتابخانه مسجد گوهرشاد که با نام کتابخانه جامع گوهرشاد نیز شناخته می‌شود، از کتابخانه‌های حرم است که در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل [https://b2n.ir/g89623 مسجد گوهرشاد] بنا شده است. معماری بنای این کتابخانه بر طبق معماری [[حمام گنجعلیخان|حمام گنجعلی‌خان]] در [[کرمان]] ساخته شده است.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref> این کتابخانه در سال ۱۳۳۲ خورشیدی، توسط واقف آن سید سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی به آن اهدا شد. به تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی تعداد کتاب‌های کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.<ref>{{پک|فاضل|۱۳۵۱|ک=وحید|ف=کتابخانه‌های عمده مشهد}}</ref> در سال ۱۳۶۸ با تلاش آستان قدس رضوی، ساختمان فعلی کتابخانه با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث شد.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref>
 
=== تالار محققان ===
[https://b2n.ir/a22512 تالار محققان کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس] رضوی برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین پایان نامهٔ خود هستند و دانشجویان دورهٔ دکتری در نظر گرفته شده است. عمده‌ترین منابع مورد نیاز مراجعان تالار محققان از مخزن و آرشیو کتابهای چاپی فراهم می‌شود. منابع مرجع (واژه‌نامه‌ها، دایرةالمعارف‌ها، کتابشناسی‌ها، راهنماها، فهرست‌ها و سرگذشت‌نامه‌ها و…) به همراه پایان‌نامه تحصیلی در موضوعات مختلف مجموعه غنی را در این تالار تشکیل می‌دهند. ارائهٔ [https://b2n.ir/j73131 خدمات مطالعه شبانه‌روزی] (برای محققان)، مشاوره پژوهشی پایان‌نامه، خدمات تحویل مدرک، دسترسی به پایان‌نامه‌ها، منابع خاص، پایگاه‌های تخصصی از جمله: [https://ricest.ac.ir/ مرکز منطقه ای اطلاع‌رسانی علوم و فنآوری]، [https://www.noormags.ir/ نورمگز]، [https://civilica.com/ سیویلیکا]، [https://www.magiran.com/ مگ ایران]،[https://megapaper.ir/ مگاپیپر] و [http://gigalib.org/ گیگالیب] و… امکانات پرینت و ذخیره‌سازی اطلاعات، برگزاری نشست‌های علمی – فرهنگی – ادبی در راستای مأموریت سازمان از جمله خدمات این تالار به اعضاست.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84340749/تالار-محققان-کتابخانه-مرکزی-آستان-قدس-رضوی-شبانه-روزی-شد|عنوان=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانه‌روزی شد}}</ref>
 
== کتابخانه‌های وابسته ==
در کنار کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی واقع در بست شیرازی حرم مطهر، 23 کتابخانه در سطح شهر مشهد و 17 کتابخانه در شهرستان‌ها، 9کتابخانۀ تخصصی و 11 کتابخانۀ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی در حال ارائه خدمات به اعضای خود هستند.  
 
=== کتابخانه‌های وابسته واقع در شهرستان‌ها ===
* '''کتابخانه امام رضا (ع) - بروجرد'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ه‍.ش در زمینی به مساحت ۵۰۰ متر مربع و زیر بنایِ ۹۰۰ متر مربع توسط واقف محمد بروجردی احداث و برای استفاده عموم، وقف حرم علی بن موسی الرضا گردید. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت. این کتابخانه دارای ۴۳۱۴۱ نسخه کتاب چاپی و حدود ۱۷ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۷۹۵۰ نفر است.
 
این کتابخانه دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد مطبوعات، واحد امانت کتاب و سی دی‌های آموزشی همراه کتاب و … ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46203/کتابخانه-آیت-الله-محمد-بروجردی-ره-بروجرد|عنوان=کتابخانه آیت الله محمد بروجردی (ره)- بروجرد}}</ref>
* '''فرهنگسرای بزرگ علی بن موسی الرضا- سرخس'''
 
این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۸ هزار متر مربع، با زیر بنای ۲ هزار و ششصد متر مربع، در یک طبقه در سال ۱۳۸۹ه‍.ش با منابعی به روز و خدماتی مناسب افتتاح و در اختیار اهالی فرهنگ و هنر شهرستان سرخس قرار گرفت. این کتابخانه بیش از ۴۲ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی و تعداد ۱۵ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است. این فرهنگسرا و کتابخانه دارای بخش‌های مختلفی ویژه آقایان و بانوان می‌باشد که از آن جمله تالارهای مطالعه باز و امانت، مطبوعات، اینترنت، کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه کودک، سالن اجتماعات و … می‌باشد. کلاسهای طرح اوقات فراغت و ترم پاییز از جمله: کلاس‌های قرآن، چرتکه، آموزش زبان انگلیسی، کامپیوتر، کارآفرینی، نقاشی و طراحی، خیاطی، تئاتر، سرود و تواشیح، خوشنویسی و محفل شعر و ادب می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46223/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-سرخس|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- سرخس}}</ref>
* '''مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز'''
 
این مجتمع فرهنگی و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۱۰۶۴ متر مربع و زیر بنای ۱۸۵۰ متر مربع، در چهار طبقه در سال ۱۳۸۹ه‍.ش با مجموعه ای از منابع چاپی و مواد دیداری وشنیداری افتتاح و در اختیار محققان و دانش پژوهان شهرستان درگز قرار گرفت. در این کتابخانه ۳۲۵۰۰ نسخه کتاب چاپی، ۳۵۰۰ عنوان سی دی و حدود ۱۷ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۰ هزار نفر است. این مجتمع دارای بخش‌های مختلفی، ویژه آقایان و بانوان می‌باشد که از آن جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و مواد دیداری و شنیداری، تالار محققان، تالار مرجع، تالار مطبوعات، تالار اینترنت، تالار مطالعه آزاد، کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه کودک، کلاسهای آموزشی، سالن اجتماعات و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/54102/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-درگز|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز}}</ref>
* '''مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان'''
 
این مجتمع فرهنگی و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار متر مربع و زیر بنای ۴ هزار و سیصد متر مربع، در چهار طبقه در سال ۱۳۸۹ ه‍.ش با حضور مدیران فرهنگی آستان قدس رضوی و شهرستان قوچان افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه ۴۷۵۰۰ نسخه کتاب چاپی، ۵۲۰۰ عنوان لوح فشرده و ۲۹ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۸۰۰۰ نفر است و دارای بخش‌های مختلفی ویژه آقایان و بانوان می‌باشد که از آن جمله تالار مطالعه قفسه باز و امانت کتاب، تالار مرجع و محققان، تالار مطالعه آزاد، تالار مطبوعات، تالار منابع دیداری و شنیداری، کتابخانه کودک، مهدالرضا (ع)، کلاسهای آموزشی، سالن اجتماعات، نمایشگاه، مرکز مطالعات تاریخ شمال خراسان، فروشگاه کتاب و محصولات فرهنگی به نشر، دفتر کانون مرکزی خادمیاران، اتاق مثبت کتاب و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46210/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-قوچان|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه'''
 
این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ متر مربع و زیر بناییِ حدود ۸۳۰ متر مربع در سال ۱۳۹۳ه‍.ش با حضور قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، امام جمعه، فرماندار و جمعی از فرهیختگان شهرستان تربت حیدریه در قسمتی از پارک مینو واقع در شهرک ولیعصر افتتاح و در اختیار دوستداران کتاب و کتابخوانی قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۲۴۰۰۰ جلد کتاب چاپی، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک، ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین، ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۰ عنوان نشریه ادواری و ۴۲۰۰ نفر عضو می‌باشد. این کتابخانه دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، کتابخانه الکترونیک، ایستگاه کودک و واحد امانت کتاب و منابع دیداری و شنیداری در دو طبقه مجزا ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46209/کتابخانه-امام-رضا-ع-تربت-حیدریه|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۸۱ه‍.ش در قسمتی از باغ اکبریه که کاربری فرهنگی دارد توسط آستان قدس رضوی طراحی و در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ متر مربع و زیر بنایِ ۸۸۰ متر مربع در دو طبقه افتتاح و در اختیار دوستداران کتاب و کتابخوانی قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۵۰۵۳۲ نسخه کتاب چاپی، ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری و ۲۵ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۲۳۵۵۶ نفر است که دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه و امانت آقایان و بانوان، تالار مطبوعات، تالار منابع دیداری و شنیداری، واحد اینترنت، ایستگاه کودک، نمازخانه و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46216/کتابخانه-امام-رضا-ع-بیرجند|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند}}</ref>
* '''کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۴ه‍.ش توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم علی بن موسی الرضا گردید و در سال‌های مختلف توسعه‌هایی نیز داشته است. در حال حاضر این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع و زیر بنایی بیش از ۱۰۰۰ متر مربع در خدمت دوستداران کتاب و کتابخوانی می‌باشد. این کتابخانه دارای ۳۳۰ نسخه کتاب خطی، ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی، ۳۶۳۳۶ نسخه کتاب چاپی و ۱۰ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است که دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطالعه آزاد، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و … ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46214/کتابخانه-علامه-شیخ-شوشتری-ره-شوشتر|عنوان=کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز'''
 
کتابخانه امام رضا وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی زیر نظر کعبی، با همکاری آستان قدس رضوی و خیران و تلاش‌های نماینده مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۸ه‍.ش افتتاح شد. این کتابخانه با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر مربع زیربنا با حضور طلاب، علماء، مسؤلان استانی و علاقه‌مندان به امر کتاب و کتابخوانی راه اندازی شد. با دربرگرفتن ۱۳ هزار جلد کتاب در مرحله (اول) مجهز به سیستم کتابخانه‌ای دیجیتال بوده و کتاب‌های موجود در زمینه رشته‌های علوم انسانی (تمامی گرایش‌ها)، ادبیات فارسی و عربی، علوم اجتماعی، حقوق، داستان، رمان، کتاب‌های کمک درسی و کنکوری است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری رسا|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/622736/کتابخانه-امام-رضا-در-اهواز-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۴۹ ه‍.ش توسط عبدالجلیل جلیلی واقف و تولیت کتابخانه جهت استفاده عموم وقف آستان مقدس رضوی گردید و در سالهای ۱۳۸۰ ه‍. ش، ۱۳۸۳ ه‍.ش و ۱۳۹۰ ه‍.ش کتابخانه با افزایش فضای مطالعاتی خود به حدود ۵۰۰ متر مربع زیر بنا توسعه پیدا کرد. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی، ۳۱۸۶۰ نسخه کتاب چاپی و ۴۲ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه ۹۴۰۲ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطالعه آزاد، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46208/کتابخانه-امام-رضا-ع-کرمانشاه|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه}}</ref>
* '''کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۵ه‍.ش مصادف با ولادت حسین بن علی توسط مؤسسین محمد تقی حکیم واقف منابع کتابخانه ای (کتب خطی، چاپ سنگی و چاپی) و مرضیه حکیم واقف محل کتابخانه افتتاح گردید و در سال ۱۳۷۹ه‍.ش کتابخانه مذکور وقف حرم علی بن موسی الرضا شد. در سال ۱۳۸۸ه‍.ش با همت واقفان و خرید منازل اطراف کتابخانه، ساخت ساختمانی جدید و در خور شان آستان قدس رضوی شروع و در سال ۱۳۹۳ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ متر مربع در ۶ طبقه با زیر بنایی حدود ۱۸۰۰ متر مربع ساخته و افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی، ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی، بیش از ۲۸ هزار نسخه کتاب چاپی و همچنین حدود ۱۵ عنوان نشریه ادواری را برای سطوح مختلف علمی فراهم آوری و در اختیار طالبان علم قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۷ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلفی ویژه آقایان و بانوان می‌باشد که از آن جمله تالارهای مطالعه باز و امانت، مطبوعات، اینترنت، سالن اجتماعات و … را می‌توان نام برد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46211/کتابخانه-آیت-الله-سید-محمدتقی-حکیم-تهران|عنوان=کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع) گناباد'''
 
کتابخانه امام رضا گناباد به عنوان دومین کتابخانه وابسته به آستان قدس در این شهرستان در ایام دهه فجر سال ۱۳۹۷ه‍.ش افتتاح گردید. این کتابخانه با توجه به نیاز منطقه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع با زیربنای ۹۵۰ متر مربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شده است. این کتابخانه نزدیک ۱۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپی و ۳۰۰۰ کتاب صوتی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه نزدیک به ۳۰۰۰ نفر است. این بنای کتابخانه‌ای در بخش‌های مختلفی همچون تالار مجزای مطالعه و امانت بانوان و آقایان، تالار ویژه کودکان، ایستگاه مطالعه دیجیتال، تالار مرجع، بخش دیداری شنیداری و واحد گویا، مرکز مطالعات تاریخی و نشریات، واحد کتابرسانی سیار به اهالی فرهنگ و دانش این شهرستان و علاقه‌مندان به کتاب و کتاب‌خوانی، ارائهٔ خدمات می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/63827/کتابخانه-امام-رضا-ع-گناباد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع) گناباد}}</ref>
* '''حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۵ه‍.ش با توجه به نیاز منطقه توسط آستان قدس رضوی در طبقه فوقانی حسینیه امام رضا افتتاح شد. کتابخانه نزدیک ۱۰۰۰۰ نسخه کتاب چاپی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه ۱۵۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز و واحد امانت منابع چاپی و اتاق کودک می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46220/حسینیه-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-روشناوند|عنوان=حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند}}</ref>
* '''فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس'''
 
این فرهنگسرا در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم احداث گردیده است. بنای اولیه آن از اواخر سال ۱۳۷۷ه‍.ش آغاز و در اوایل سال ۱۳۸۰ ه‍.ش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه به دلیل همجواری با آستان فرزند موسی بن جعفر، برخورداری از فضای معنوی و برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی مورد استقبال دوستداران علم و دانش قرار گرفته است. این کتابخانه دارای حدود ۶۱ هزار نسخه کتاب چاپی، بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۶۹ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان، بخش سمعی و بصری، بخش مطبوعات و بخش اینترنت ویژه آقایان و بانوان و همچنین تالار اجتماعات می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46222/فرهنگسرای-حضرت-حسین-بن-موسی-الکاظم-ع-طبس|عنوان=فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس'''
 
این کتابخانه در زمین اهدایی محمد عطاری به مساحت ۲۱۰۰ متر مربع و زیربنای ۲۴۰ مترمربع از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث و در سال ۱۳۸۴ ه‍.ش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۱۱ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۸۰۰ نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان و بخش مطبوعات ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46202/کتابخانه-امام-رضا-ع-محمدآباد-طبس|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- قاین'''
 
این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ متر مربع توسط آستان قدس رضوی از محل اعتبارات عام‌المنفعه احداث و در سال ۱۳۸۶ه‍.ش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۴۰ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۴ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۴۴ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش مرجع، بخش کودکان و نوجوانان، بخش سمعی و بصری، بخش مطبوعات و بخش اینترنت ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46218/کتابخانه-امام-رضا-ع-قاین|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- قاین}}</ref>
* '''کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر'''
 
این کتابخانه در جوار زیارتگاه مدرس با مساحتی حدود ۸۲۵ مترمربع در سه طبقه در سال ۱۳۷۵ ه‍.ش گشایش یافت. دارای حدود ۷۶ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و بیش از ۷۵ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۸ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش محققان، بخش سمعی و بصری و بخش مطبوعات ویژه آقایان و بانوان و همچنین واحد مشاوره تحصیلی می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46221/کتابخانه-شهید-آیت-الله-مدرس-ره-کاشمر|عنوان=کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر}}</ref>
* '''کتابخانه و موزه ملی ملک'''


حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را در سال ۱۳۱۶ه‍.ش بر آستان قدس رضوی وقف کرد. کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیردولتی و غیرانتفاعی در چارچوب وقف‌نامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند. کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. کتابخانه در کنار نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، بیش از یکصد هزار جلد کتاب چاپی به زبان‌های گوناگون، همچنین نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری در خود دارد. کتابخانه ملی ملک با دو تالار مطالعه عمومی آقایان و بانوان و یک تالار ویژه محققان و نشریات، خدمات و امکاناتی به پژوهشگران ارائه می‌دهد. آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون در ۱۱ تالار و یک نگارخانه بدین‌ترتیب به نمایش درآمده‌اند؛ «سکه، نشان و مدال»، «آثار خاندان غفاری و کمال‌الملک»، «تک اثر»، «حاج حسین آقا ملک»، «خوش‌نویسی و نگارگری»، «آثار لاکی»، «آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک»، «نمایشگاه‌های دوره‌ای»، «تمبر»، «هزارداستان (گزیده داستان‌های ایرانی- اسلامی)»، «هنر و زندگی (کاربرد هنر و صنایع در زندگی ایرانی- اسلامی)»، «علوم در ایران اسلامی».<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://malekmuseum.org/page/5/پیشینه|عنوان=کتابخانه و موزه ملی ملک}}</ref>
ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال [[۱۳۷۳ شمسی|۱۳۷۳ ه‍. ش]] به بهره‌برداری رسید، با ۲۸٫۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از [[ایلخانی]]، [[صفوی]] و [[قاجار]] تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفی‌تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچ‌بری و مقرنس‌کاری است.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> [[عباس واعظ طبسی|واعظ طبسی]]، [[تولیت آستان قدس رضوی|تولیت وقت آستان قدس رضوی]] در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
* '''کتابخانه وزیری یزد'''


کتابخانه وزیری یزد، یکی از کتابخانه‌های یزد می‌باشد که در سال ۱۳۳۴ه‍.ش با ۶۰۰ متر زیر بنا، در دالان شمالی مسجد جامع یزد راه اندازی شده است و هم‌اکنون با توسعه فضا به ۶۳۰۰ متر زیر بنا در ۳ طبقه، وقف آستان قدس رضوی گردیده است. این کتابخانه با بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی، ۲۳۵۰۰۰ نسخه کتاب چاپی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری در خدمت دوستداران علم و فرهنگ می‌باشد. تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۷ هزار نفر است. این کتابخانه دارای سالن مطالعه آقایان و بانوان، مخزن کتب خطی، مخزن کتب چاپ سنگی، مخزن کتب چاپی، آرشیو مطبوعات، تالار مطالعه، تالار محققان، بخش مرمت کتب خطی، بخش امانت منابع چاپی، تالار اینترنت، موزه، مرکز اطلاع‌رسانی، تالار اجتماعات، سالن نمایشگاه و… می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://gotoyazd.com/place/415/کتابخانه-وزیری-یزد/|عنوان=کتابخانه وزیری یزد}}</ref>
== ساختار اداری ==
* '''کتابخانه مروج- یزد'''
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. ای سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانه‌های مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزه‌های آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب می‌شود.<ref>{{پک|1=زاد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان}}</ref> این کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشته‌اند:


این کتابخانه در سال ۱۳۴۸ه‍.ش توسط مروج وقف بر آستان قدس رضوی گردید و در سال ۱۳۶۵ه‍.ش ساختمان جدید کتابخانه توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی در زمینی به مساحت یک هزار متر مربع و با زیربنای ۲۱۰۰ متر مربع در سه طبقه احداث و در اختیار علاقه مندان به کتاب قرار گرفت. این کتابخانه دارای ۲۵ نسخه کتاب خطی، حدود ۹۷ هزار نسخه کتاب چاپی و ۱۳۰عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۰ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46201/کتابخانه-مروج-یزد|عنوان=کتابخانه مروج- یزد}}</ref>
=== کتابخانه عمومی و تخصصی ===
* '''کتابخانه مرتضوی- رفسنجان'''
[[پرونده:Astan Quds Razavi Library.jpg|جایگزین=ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی|بندانگشتی|467x467پیکسل|درب ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی]]
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://37077908.khabarban.com/|عنوان=افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی}}</ref>{{منبع بهتر}} بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راه‌اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۴|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی}}</ref>


این کتابخانه در سال ۱۳۸۳ه‍.ش در ساختمانی مجهز با زیر بنای ۱۲۰۰ متر مربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی گردید. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی، حدود ۷۴ هزار نسخه کتاب چاپی و ۱۵ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۶ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46206/کتابخانه-مرتضوی-رفسنجان|عنوان=کتابخانه مرتضوی- رفسنجان}}</ref>
کتابخانه‌های تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحت‌تر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهل‌بیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://infosci.ir/آشنایی-با-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی.html|عنوان=آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>{{منبع بهتر}}
* مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان


مجموعه فوق در زمینی به مساحت ۵ هکتار و زیربنای حدود ۳ هزار متر مربع در سال ۱۳۸۳ه‍.ش در سه طبقه احداث و به آستان قدس رضوی واگذار گردید. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی، حدود ۳۵ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه نزدیک ۵ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، تالار مطالعه آزاد، سمعی و بصری، اینترنت، واحد مرجع ویژه آقایان و بانوان و کارگاه مرمت و تالار اجتماعات می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان}}</ref>
در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد. یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است. دسترسی به منابع مرجع، پایان‌نامه‌ها، دیگر کتابخانه‌های آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایان‌نامه از ویژگی‌های این تالار تخصصی عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایرنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس}}</ref>
* '''کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان'''


این کتابخانه در سال ۱۳۸۵ه‍.ش در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ متر مربع و با زیر بنای ۱۰۰۰ متر مربع در دو طبقه احداث و وقف آستان قدس رضوی گردید. حدود ۲۰ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری در آنجا موجود می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز و واحد امانت منابع چاپی ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان}}</ref>
=== مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت ===
* '''کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر'''
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال [[۱۳۵۱ شمسی|۱۳۵۱ ه‍. ش]] با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد. وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرست‌نگاری کتاب‌های خطی و چاپ‌سنگی است. این مجموعه، از سال [[۱۳۹۱ شمسی|۱۳۹۱ ه‍. ش]]، به صورت رایگان، نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه‌های دیگر را دیجیتال‌سازی می‌کند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانه‌های [[حرم شاه‌چراغ]]، کتابخانه‌های خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و [[دانشگاه فرودسی مشهد]] را دیجیتال‌سازی نماید. این مرکز از تمام کتاب‌های دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانه‌ها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی}}</ref>


این کتابخانه در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع که توسط احمد وافی وقف بر آستان قدس رضوی شده بود با هزینه واقف عباس امین در سال ۱۳۷۵ه‍.ش با زیر بنای ۵۰۰ متر مربع افتتاح گردید. حدود ۳۲ هزار نسخه کتاب چاپی و ۲۸ عنوان نشریه ادواری در این کتابخانه موجود می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳ هزار نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع، واحد مطبوعات، بخش سمعی و بصری و اینترنت ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر انار}}</ref>
وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است.<ref>{{پک/بن|1=جام۱۰|ک=روزنامه جام‌جم|ف=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی}}</ref> در سال ۱۳۸۲ ه‍.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=س۶۷۹|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مرمت در آستان قدس رضوی}}</ref>
* '''کتابخانه هرندی- کرمان'''


این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ متر مربع و با زیربنای ۴۰۰ متر مربع در سال ۱۳۵۰ه‍.ش توسط واقف ابوالقاسم هرندی وقف بر آستان قدس رضوی گردید. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی، حدود ۸۶ هزار نسخه کتاب چاپی و ۳۲ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۳ هزار و هفتصد نفر است و دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی، واحد مرجع و واحد مطبوعات ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46217/کتابخانه-هرندی-کرمان|عنوان=کتابخانه هرندی- کرمان}}</ref>
=== مرکز اسناد و مطبوعات ===
* '''فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار'''
آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقف‌نامه‌ها اسناد اداری و صورت خرج‌های خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ می‌کند. وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا اداره‌ای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود. اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی». در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت. در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>


این فرهنگسرا در تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۹۵ه‍.ش افتتاح گردید. زیربنای آن ۳۴۵۰ متر مربع بوده که ۲ کتابخانه و تالارمطالعه مستقل خواهران و برادران به مساحت ۱۱۰۰ متر مربع در آن واقع شده است. این کتابخانه دارای حدود ۳۵ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۶ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۳۷۰۰ نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالارهای مطالعه با ظرفیت ۲۲۳ نفر، مخازن کتاب قفسه باز، بخش امانت منابع چاپی، بخش سمعی و بصری و رایانه، بخش کودک، بخش مطبوعات؛ بصورت مجزا ویژه آقایان و بانوان و همچنین واحد مشاوره (خانوادگی- تحصیلی) می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/321508/فرهنگسرای-امام-رضاع-سبزوار|عنوان=فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار}}</ref>
نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> دیگر وظایف اداره اسناد، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نمایه‌سازی، فهرست‌نویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاع‌رسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است. در همین خصوص، این اداره از بخش‌های مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه‌سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>


=== کتابخانه‌های وابسته واقع در شهر مشهد ===
اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعه‌های وسیع در زیرمجموعه‌های اداری کتابخانه مرکزی است. این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد. قدیمی‌ترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است. این اداره بزرگ‌ترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است. این اداره از سال ۱۳۵۹ ه‍.ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت. این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامه‌ها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانش‌آموزی، نشریات الکترونیکی، کتاب‌های مطبوعاتی، و بریده‌های جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبان‌های مختلف را گردآوری و نگهداری نماید.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>
* '''کتابخانه مسجدالرضا'''


این کتابخانه در سال ۱۳۶۱ه‍.ش در طبقه فوقانی مسجد الرضا راه اندازی شد. این کتابخانه دارای حدود ۵۶ هزار جلد کتاب و ۳۰ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳۷ هزار نفر است و در دو ساختمان جداگانه (آقایان و بانوان) دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت، واحد امانت کتاب و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46242/کتابخانه-مسجدالرضا-ع|عنوان=کتابخانه مسجدالرضا}}</ref>
=== روابط عمومی و امور بین‌الملل ===
* '''کتابخانه آیت الله حاج شیخ عباس تربتی'''
«روابط عمومی و امور بین‌الملل» دیگر زیربخش مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس است.<ref>{{پک|1=زاد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref><ref>{{پک/بن|1=کتاب۵۶|ک=خانه کتاب و ادبیات ایران|ف=برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس}}</ref> این سازمان وظیفه دارد با تبلیغات و اقدامات رسانه‌ای، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref> برگزاری سمینارها، همایش‌ها، گردهمایی‌ها و جذب و شناسایی اندیشمندان و تقدیر از آنان از جمله وظایف این اداره است. گسترش روابط بین‌المللی و ایجاد تفاهم‌نامه با دیگر نهادها از جمله وظایف بخش بین‌الملل این سازمان است.<ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref>


این کتابخانه در سال ۱۳۶۱ ه‍.ش ابتدا در یک سالن کوچک در جوار مسجد امام رضا تأسیس و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت و پس از چند سال به دلیل استقبال مردم، توسعه یافت. کتابخانه مذکور دارای حدود ۴۱ هزار جلد کتاب، بیش از ۱۰۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری و حدود ۲۵ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است و همچنین دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد مرجع، واحد امانت کتاب، واحد مطبوعات، واحد اینترنت، واحد منابع دیداری و شنیداری و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46237/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-عباس-تربتی-ره|عنوان=کتابخانه عباس تربتی}}</ref>
== میراث مکتوب ==
* '''کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی (ره)'''
در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از [[دارالفنون]] تا قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.{{مدرک}}


این کتابخانه ابتدا در طبقه پایین مسجد انصار المهدی واقع در کوی طلاب مشهد در فضایی محدود به نام شهید محمد بیننده راه اندازی شد اما به درخواست هیئت امنای مسجد و نیز اهتمام مسئولان آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۶۷ه‍.ش تحت پوشش این نهاد درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی (عج) تغییر نام پیدا کرد. ساختمان شماره دو کتابخانه در سال ۱۳۸۰ه‍.ش افتتاح و مورد استفاده آقایان قرار گرفت و ساختمان شماره یک به بانوان اختصاص یافت. این کتابخانه بیش از ۱۰۳ هزار جلد کتاب چاپی، ۱۵۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری و ۳۰ عنوان نشریه ادواری به صورت مستقیم در اختیار دارد و امکان دسترسی به بیش از ۱۳ هزار عنوان کتاب صوتی کتابخانه گویای رضوی، پایگاه‌های اطلاعاتی و منابع سایر کتابخانه‌های آستان قدس رضوی برای مراجعان فراهم می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه بیش از ۳۴ هزار و چهارصد نفر است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار محققان، تالار مطبوعات، واحد امانت کتاب، واحد مطبوعات، واحد کتاب صوتی، واحد منابع دیداری و شنیداری و … ویژه آقایان و بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46230/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-مجتبی-قزوینی-ره|عنوان=کتابخانه مجتبی قزوینی}}</ref>
=== نسخه‌های نفیس ===
* '''کتابخانه آیت ا… حاج شیخ هاشم قزوینی'''
تعداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> این کتابخانه همچنین دارای ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی است.<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref> رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref> از این میان بیش از ۲٫۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>


این کتابخانه در سال ۱۳۶۹ه‍.ش افتتاح گردید. با توجه به استقبال گسترده بانوان از کتابخانه مذکور، واحد شماره دو در سال ۱۳۸۵ه‍.ش ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۶ هزار جلد کتاب چاپی، حدود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری و ۲۵ عنوان نشریه ادواری می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۵ هزار و پانصد نفر است. این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه (آقایان و بانوان) دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار مطالعه آزاد، تالار نوجوانان، واحد منابع دیداری و شنیداری، واحد امانت کتاب و … می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46231/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-هاشم-قزوینی-ره|عنوان=کتابخانه هاشم قزوینی}}</ref>
اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> یکی دیگر از قرآن‌های نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سال‌های بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه‍.ق است که به قرآن قدس شهرت دارد. این نسخه، قدیمی‌ترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده است.<ref>{{پک/بن|1=قدس۴۵۶|ک=خبرگزاری قدس|ف=قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی}}</ref> بنابر گزارش‌ها از تمام امامان شیعه جز امام دوازده‌هم آنان، نسخه‌های خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> در این مجموعه آثاری از خطاطی‌های عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۲۹|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی}}</ref>
* '''کتابخانه امام صادق (ع)'''
[[پرونده:QoranQomMuseum.jpg|بندانگشتی|قرآنی منسوب به [[علی بن موسی الرضا]] که وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.]]
''شرح دیوان تمیم بن مقیل'' به سال ۳۸۰ ه‍.ق ''شرح تدبیر الصحه'' به سال ۳۹۶ ه‍. ق، اولین ''[[صحیفه سجادیه]]'' به سال ۴۱۶ ه‍.ق و [[قرآن بایسنقری]] در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه به‌شمار می‌رود. از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.{{مدرک}}


این کتابخانه در سال ۱۳۷۰ه‍.ش افتتاح شد. کتابخانه حدود ۳۷ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۱۰۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و ۲۴ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۰هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46239/کتابخانه-امام-صادق-ع|عنوان=کتابخانه مسجد امام صادق}}</ref>
=== سندها ===
* '''کتابخانه مسجد قبا'''
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref><ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> از این میان تنها ۳۰۰ هزار سند مربوط به اسناد اداری باقی مانده از دوران صفویه به بعد است<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> که بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> کتابخانه آستان قدس به جهت رسم‌الخط‌ها خاص بعضی از این اسناد، بازنویسی آنها را در دستور کار دارد.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> گزارش شده است که بیش از ۲ هزار برگ سند از اسناد نگهداری شده در این مرکز، مربوط به مسجد جامع گوهرشاد است که ۱۵۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار، ۸۰۰ برگ سند مربوط به دوره افشار و ۵۰۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار است.<ref>{{پک/بن|1=ایرنا۰۸|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی}}</ref> علاه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشته‌اند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جوان۰۹|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=ثبت اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو}}</ref>


این کتابخانه در ۱۳۷۷ه‍.ش تجهیز، آماده‌سازی و راه اندازی گردید و حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت و واحد مطبوعات می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46226/کتابخانه-مسجد-قبا|عنوان=کتابخانه مسجد قبا}}</ref>
=== نشریه‌ها ===
* '''کتابخانه مسجد زینبیه'''
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شب‌نامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بریده‌های جراید است. این نشریات به زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref>


این کتابخانه در ۱۳۷۷ه‍.ش تجهیز، آماده‌سازی و راه اندازی گردید. در این کتابخانه حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی و ۲۵ عنوان نشریه ادواری موجود می‌باشد که در اختیار مراجعان و اعضا قرار گرفته است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹هزار نفر است و این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46229/کتابخانه-مسجد-زینبیه-س|عنوان=کتابخانه مسجد زینبیه}}</ref>
در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref> وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۲۸ هزار عنوان مجله، روزنامه و سالنامه؛ شامل نزدیک به ۲ میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین است. این نشریات در چند دسته‌بندی شامل مجلات فارسی، عربی و اردو؛ روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها؛ سالنامه‌ها؛ نشریات لاتین؛ مجموعه مطبوعاتی محمد گلبن؛ مجموعه فرید قاسمی؛ نشریات دانشجویی؛ نشریات الکترونیکی و نشریات دیجیتال آرشیو شده‌اند. قدیمی‌ترین مجله فارسی نگهداری شده در این مجموعه، مجله فلاحت مظفری است که در سال ۱۳۱۸ ه‍.ق منتشر شده است. قدیمی‌ترین سالنامه این مجموعه، متعلق به سال ۱۲۹۰ ه‍.ق است. مهم‌ترین مجموعه‌های نگهداری شده در این مجموعه عبارتند از: به روزنامه وقایع اتفاقیه، سالنامه ایران، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس،<ref>{{پک/بن|1=اسناد۰۷|ک=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|ف=واحد مخازن آرشیوی نشریات}}</ref> [[روزنامه علمیه دولت علیه ایران|روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران]]، [[نشریه وقایع عدلیه|نشریهٔ وقایع عدلیه]]، [[نشریه دانش|نشریهٔ دانش]]، [[حبل المتین کلکته]]، [[نشریه الاسلام]]، [[روزنامه ملانصرالدین|روزنامهٔ ملانصرالدین]]، [[روزنامه صور اسرافیل|روزنامهٔ صور اسرافیل]]، [[مجله الکمال|الکمال]]، [[کاغذ اخبار]].{{مدرک}}
* '''کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم'''


این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه‍.ش افتتاح گردید. کتابخانه حدود ۳۰ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۲ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46227/کتابخانه-مسجد-پیغمبر-اکرم-ص#|عنوان=کتابخانه مسجد پیغمبر}}</ref>
=== منابع الکترونیکی ===
* '''کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا'''
غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> تا سال ۱۳۹۸ ه‍. ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سی‌دی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه‍.ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات می‌دهد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۴|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی}}</ref> این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه‍. ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتال‌سازی کرده است.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی}}</ref> در این مجموعه بیش از ۵۶۵ هزار نسخه الکترونیکی از مجلات نیز نگهداری می‌شود که از این میان ۱۰ هزار نسخه از مجلات، تنها نسخه دیجیتال داشته و نسخه چاپی آنها در دسترس نیست.<ref>{{پک/بن|1=اسناد۰۷|ک=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|ف=واحد مخازن آرشیوی نشریات}}</ref>
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه‍.ش افتتاح گردید. در این کتابخانه حدود ۲۳ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و ۱۹ عنوان نشریه ادواری وجود دارد که در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۱۱ هزار و ششصد نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46234/کتابخانه-مسجد-بزرگ-امام-رضا-ع|عنوان=کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا}}</ref>
* '''کتابخانه محمدیه'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ه‍.ش تجهیز و راه اندازی گردید و تا سال ۱۳۸۱ه‍.ش در آن مسجد فعال بود. اما به دلیل استقبال روزافزون مراجعان و کمبود فضای مطالعاتی، کتابخانه به مسجدی به نام حضرت جوادالائمه منتقل و به اعضایِ خود خدمات ارائه می‌نماید. این کتابخانه حدود ۱۹ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۱۶ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان واعضای خود قرار داده است و در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۹ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46233/کتابخانه-محمدیه-ص|عنوان=کتابخانه محمدیه}}</ref>
* '''کتابخانه مسجد جوادالائمه'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۸ه‍.ش افتتاح گردید. این کتابخانه حدود ۱۹ هزار نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را برای اعضای این کتابخانه فراهم آوری و در اختیار آنها قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸ هزار نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطبوعات، واحد امانت و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46224/کتابخانه-مسجد-جوادالائمه-ع|عنوان=کتاخانه مسجد جوادالائمه}}</ref>
* '''کتابخانه و حسینیه امام رضا'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش تأسیس شد. این کتابخانه حدود ۳۴ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه بیش از ۱۱ هزار نفر است. کتابخانه مذکور دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مطبوعات، تالار امانت منابع دیداری و شنیداری می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46232/کتابخانه-و-حسینیه-امام-رضا-ع|عنوان=کتابخانه و حسینیه امام رضا}}</ref>
* '''کتابخانه مسجد امام سجاد'''
 
این کتابخانه در سال ۱۳۸۳ه‍.ش افتتاح گردید. این کتابخانه در ابتدا در دوشیفت جداگانه به آقایان و بانوان خدمات ارائه می‌نمود اما از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات خود را مختص آقایان نمود و تلاش شده است تا محیطی آرام و منابعی مناسب را در اختیار مراجعان قرار دهد. کتابخانه مذکور حدود ۱۴ هزار نسخه کتاب چاپی، حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری و حدود ۱۰ عنوان نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه بیش از ۶ هزار و پانصد نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46235/کتابخانه-حضرت-سجاد-ع|عنوان=کتابخانه مسجد امام سجاد}}</ref>
* '''کتابخانه سیار'''
 
این کتابخانه به دلیل گستردگی جغرافیایی شهر و کمبود کتابخانه در شهر مشهد خصوصاً در نقاط محروم و دور افتاده از مرکز شهر و همچنین مشکلات تردد برخی افراد همچون معلولان، جانبازان، نابینایان، بازنشستگان، اعضای هیئت علمی و … در سال ۱۳۷۷ ه‍.ش فعالیت خود را آغاز نمود. این کتابخانه حدود ۲۰ هزار نسخه کتاب چاپی را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. همچنین علاوه بر منابع موجود در مخزن خود، مجاز به دریافت امانت منابع درخواستی اعضای خود از کلیه کتابخانه‌های وابسته سازمان و حتی کتابخانه مرکزی نیز می‌باشد. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) می‌باشد. کتابخانه سیار دارای دو بخش اساسی ذیل است:
 
الف) بخش سیار: اعضایِ این بخش را مراکز فرهنگی و آموزشی نظیر حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، مدارس، مساجد، کانون‌ها، مراکز آموزشی، مراکز بهزیستی و … تشکیل می‌دهند که براساس آیین‌نامه مربوط تعداد زیادی کتاب به رسم امانت (بلند مدت) به مراکز مذکور تحویل می‌گردد.
 
ب) بخش تلفنی: اعضایِ این بخش را معلولان، جانبازان، نابینایان، بازنشستگان و اعضایِ هیئت علمی دانشگاه و حوزه تشکیل می‌دهند که امکان و فرصت مراجعه به کتابخانه‌ها را ندارند و این گروه از افراد، پس از عضویت می‌توانند کتب مورد نیاز خود را از طریق سایت کتابخانه سیار یا تلفن درخواست و در صورت موجود بودن، کتابهای درخواستی با وسیله نقلیه در محل سکونت عضو تحویل می‌گردد. لازم به توضیح است محدوده خدمات رسانی کتابخانه سیار فعلاً در محدوه شهر مشهد می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/54881/کتابخانه-سیار-و-تلفنی-آستان-قدس-رضوی|عنوان=کتابخانه سیار}}</ref>
* '''کتابخانه گویای رضوی (ویژه نابینایان)'''
 
کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه مجتبی قزوینی وابسته به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، پس از تهیه و آماده‌سازی منابع و تجهیزات قابل استفاده نابینایان و کم بینایان در سال ۱۳۸۳ه‍.ش راه اندازی شد. این کتابخانه با گردآوری مجموعه ای بیش ازسیزده هزار عنوان کتاب صوتی در قالب‌های: DVD, CD و MP3 در موضوعات کمک آموزشی، علمی، فرهنگی، تاریخی، ادبی، سیاسی، اجتماعی و دیگر موضوعات و همچنین مجموعه ای از نرم‌افزارهای ویژه روشندلان در خدمت می‌باشد. هم‌اکنون ۲۴۶ نفر به صورت انفرادی و بسیاری از مراکز آموزشی و انجمن‌های ویژه نابینایان و کم بینایان در سراسر ایران از خدمات این کتابخانه استفاده می‌نمایند. خدمات و تسهیلاتی که این کتابخانه ارائه می‌نماید شامل موارد ذیل می‌باشد:
 
- گردآوری و آماده‌سازی فایل‌های صوتی (کتابهای صوتی) برای استفاده نابینایان، کم بینایان و سایر اعضای کتابخانه از طریق خرید، اهدا ء و مبادله
 
- ارائه خدمات کتابخانه ای حضوری و غیرحضوری رایگان به نابینایان و کم بینایان
 
- فراهم آوردن امکان استفاده از تجهیزات موجود در محل کتابخانه گویای رضوی
 
- تهیه کپی از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه بر روی dvd ,cd یا هرنوع حافظه جانبی دیگر
 
- امانت منابع موجود در کتابخانه گویای رضوی، کتابخانه آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی و سایر واحدهای سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
 
- استفاده از خدمات کتابخانه سیار و تلفنی آستان قدس رضوی درمشهد و تحویل رایگان منابع درخواستی در محل مورد درخواست اعضای کتابخانه گویای رضوی
 
- ارسال رایگان منابع درخواستی اعضای کتابخانه گویای رضوی به سراسر ایران از طریق شرکت پست جمهوری اسلامی ایران
 
- دریافت سیاهه منابع درخواستی اعضای کتابخانه گویای رضوی از سراسر ایران ازطریق ایمیل، تلفن و … و آماده نمودن منابع درخواستی و ارسال به محل مورد درخواست
 
- مبادله و اهدای منابع صوتی کتابخانه گویای رضوی با سایر مراکزی که به نابینایان و کم بینایان خدمت می‌نمایند به منظور ایجاد کتابخانه‌های صوتی جدید، تکمیل مجموعه‌ها، دسترس پذیری آسان‌تر منابع مورد نیاز نابینایان، غنی تر شدن کتابخانه‌های ویژه گروه‌های خاص و هم افزایی در ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان و کم بینایان.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/gooya/fa/59387/معرفی-کتابخانه-گویای-رضوی?|عنوان=کتابخانه گویای رضوی}}</ref>
* '''کتابخانه مسجد غدیر بابا علی'''
 
این کتابخانه در اسفند ماه ۱۳۹۶ ه‍.ش به بهره‌برداری رسید. منابع موجود در این کتابخانه حدود ۱۱۴۹۷ نسخه کتاب چاپی، ۲۵۰۰ نسخه کتاب درسی اهدایی و ۲۰ عنوان نشریه ادواری می‌باشد که در اختیار مراجعان و اعضاء قرار گرفته است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۱۱۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46225/کتابخانه-امام-رضاع-در-مسجد-غدیر-بابا-علی-5|عنوان=کتابخانه مسجد غدیر باباعلی}}</ref>
* '''کتابخانه امام جعفر صادق'''
 
این کتابخانه در اسفند ماه ۱۳۹۶ ه‍.ش تجهیز، آماده‌سازی و راه اندازی گردید. کتابخانه مذکور حدود ۸ هزار و صد و سی نسخه کتاب چاپی و تعدادی نشریه ادواری را فراهم آوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای این کتابخانه حدود ۹۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز آقایان و تالار مطالعه قفسه باز بانوان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46236/کتابخانه-امام-جعفر-صادقع-سرو-12|عنوان=کتابخانه مسجد امام صادق}}</ref>
* '''کتابخانه معصومه آستان قدس رضوی'''
این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ متر مربع دارای ۶ هزار منبع مطالعاتی از جمله کتب چاپی و نشریات ادواری است. همچنین دارای ایستگاه کودک، سالن مطالعه قفسه باز، واحد امانات و بخش نشریات است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/306078/کتابخانه-حضرت-معصومه-س-آستان-قدس-رضوی-در-شهر-رضویه-افتتاح-شد|عنوان=کتابخنه حضرت معصومه}}</ref>
* '''کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی'''
 
مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی در سال ۱۳۷۹ه‍.ش افتتاح شد. این مجتمع از دو مؤسسه فرهنگی آستان قدس رضوی یعنی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد و همچنین مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی به صورت مستقل از یکدیگر تشکیل گردیده است که حدود ۴۰ هزار نسخه کتاب چاپی و حدود ۲۰ عنوان نشریه ادواری را برای سطوح دانش آموزی (راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی) فراهم آوری و در اختیار آنها قرار داده است. در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۲۰ هزار و دویست نفر است. این کتابخانه دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار مرجع، تالار مطبوعات، واحد امانت کتاب، واحد اینترنت، واحد منابع دیداری و شنیداری و … ویژه پسران و دختران می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره|عنوان=کتابخانه مجتمع فر هنگی امام خمینی}}</ref>
* '''کتابخانه مسجد پنجتن'''
این کتابخانه با بیش از ۶ هزار نسخه کتاب چاپی با موضوعات مختلف، در فضایی بالغ بر ۱۵۰ متر مربع راه اندازی شده است که با ظرفیت مطالعه برای ۷۰ نفر خدمات خود را ارائه می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4257-%C2«Ú©ØªØ§Ø¨Ø®Ø§Ù†Ù‡-مسجد-پنجتن%C2»-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه مسجد پنجتن}}</ref>
* '''کتابخانه مسجد امیرالمؤمنین'''
این کتابخانه در آبان ماه ۱۳۹۸ه‍.ش با متراژ ۴۰۰ متر مربع و گنجایش ۱۰۰ نفر در طبقه فوقانی افتتاح شد. در حال حاضر این کتابخانه در حدود ۴۰۰۰ جلد کتاب چاپی دارد و از ۶ عنوان نشریه ادواری بهره‌مند است. تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۳۰۰ نفر است. این کتابخانه دارای تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، تالار مطبوعات، بخش امانت کتاب، واحد اینترنت و کتابخانه دیجیتال است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/215562/کتابخانه-مسجد-امیرالمؤمنین-ع|عنوان=کتاخانه مسجدامیرالمومنین}}</ref>
* '''کتابخانه تخصصی کودک'''
با توجه به محرومیت منطقه خواجه ربیع و نبود فضای مناسب برای کتابخوانی کودکان، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی همزمان با دهه کرامت ۱۳۹۸ه‍.ش اقدام به احداث اولین کتابخانه تخصصی کودک در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی نموده است. این فضا با حدود ۱۰۰ متر زیربنا برای استفاده گروه‌های سنی بین ۳ تا ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره#|عنوان=کتابخانه تخصصی کودک}}</ref>


== کتابخانه دیجیتال ==
== کتابخانه دیجیتال ==
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال ۱۳۹۰ با ایجاد کتابخانه دیجیتال برای دسترسی محققان به منابع از طریق فضای مجازی تلاش کرده است و ثمره آن در حال حاضر مجموعه‌ای بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال است که از طریق [https://digital.aqr.ir/ کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی] در بستر وب و ایستگاه‌های مطالعه دیجیتال در سراسر کشور ارائه می‌شود، این منابع از طریق منابع تولیدی سازمان، منابع فراهم‌آوری شده، مقالات داخلی و خارجی پایگاه‌های اشتراکی تأمین شده است. براساس گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در حال حاضر (سال۱۴۰۲) محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2023-05-30|نشانی=https://www.razavi.ir/fa/341645/دسترسی-به-منابع-دیجیتال-در-ایستگاه-های-مطالعه-رضوی-از-مرز185-میلیون-گذشت|عنوان=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref> آبرخی از فعالیت‌های کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به شرح زیر می‌باشد:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|سال=1396|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.|شابک=978-600-9735-07-5|تاریخ بازبینی=}}</ref>
پییشنهاد تأسیس کتابخانه‌ای دیجیتال در کنار کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۰ ه‍.ش توسط مشاور علمی سازمان کتابخانه‌های آستان قدس مطرح شد. این کتابخانه، در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش با بهره‌گیری از ۳۵ منبع خارجی و ۶ منبع داخلی آغاز به کار کرد.<ref>{{پک|1=کریمی|2=۱۳۹۲|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=دیجی۱|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref> بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۴۰۲ ه‍. ش، مجموعه منابع این کتابخانه بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال بوده است.<ref>{{پک/بن|1=باب۴|ک=درگاه آستان قدس رضوی|ف=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی}}</ref> یکی از رسالت‌های این کتابخانه، تأسیس پایگاه‌های موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز عنوان شده است. این کتابخانه در طول دوره‌های متمادی، دچار تحولات در زمینه ارائه خدمات و بروزرسانی بوده است.<ref>{{پک|1=کریمی|2=۱۳۹۲|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۹۹، از کتابخانه نشریات دیجیتال نیز رونمایی شد. در بدو رونمایی از این کتابخانه، ۴۸۰ عنوان نشریه در دسترس قرار گرفت.<ref>{{پک/بن|1=تسنیم۱|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref>


'''امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال'''
یکی از اقدامات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، که با هدف دسترس‌پذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها صورت گرفته است، ایجاد ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانه‌های زیرمجموعه خود و همچنین دیگر مناطق دورافتاده بوده است. در این راستا ایستگاه‌های متعددی در شهرهای [[مشهد]]، گناباد، اصفهان، کاشمر و چند شهر دیگر راه‌اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایسنا۰۷|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشور}}</ref>


برخی از فعالیت‌های شاخص امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال به شرح زیر است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|سال=1396|پیوند=https://library.razavi.ir/fa/289670/کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-کارکردها-و-ملزومات|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|شابک=978-600-9735-07-5|تاریخ بازبینی=2023-07-05}}</ref>
== وسعت و اهمیت ==
* فراهم آوری و توسعه منابع دیجیتال
=== جایگاه در میان کتابخانه‌های ===
*[https://rasekhoon.net/article/show/207284/ فراداده نویسی] منابع دیجیتال
کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است.<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref> گفته شده است که کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.<ref>{{پک/بن|1=جهان۳۴|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام}}</ref>
* ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در مناطق محروم
* اشتراک کتابخانه دیجیتال
* ایجاد پایگاه‌های تخصصی در کتابخانه دیجیتال
* ایجاد و توسعه [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&CollectionGroup=558 آرشیو دیجیتال]
* دیجیتال‌سازی منابع اطلاعاتی
* ارزیابی منابع دیجیتال


'''فراهم آوری و توسعه منابع دیجیتال'''
از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگ‌ترین آرشیو نشریات ایران، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref> مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>


در راستای چشم‌انداز سازمان در افق ۱۴۰۴ و رساندن کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به بزرگ‌ترین کتابخانه دیجیتال منطقه، توسعه و فراهم آوری منابع دیجیتال به روش‌های مختلف صورت می‌پذیرد: یکی از این روش‌ها تولید منابع دیجیتال است که در این روش با استفاده از تجهیزات دیجیتال سازی از قبیل بوک اسکنرها و دوربین‌های دیجیتال، منابع سازمان دیجیتال سازی می‌شود؛ دومین روش دانلود و خرید منابع دیجیتال است که از طریق وب سایت‌ها و پایگاه‌های مختلف و همچنین ناشران و کارگزاران انجام می‌شود و سومین روش تایپ فهرست مطالب کتابهای چاپی است که با هدف کمک به محققان در بازیابی دقیق تر منابع مورد نیاز خود صورت می‌گیرد. علاوه بر سه روش فوق، جذب منابع اهدایی و اشتراک پایگاه‌های علمی و پژوهشی نیز از روش‌های فراهم آوری منابع دیجیتال سازمان است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کریمی، مهدی|تاریخ=1392|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_59868.html|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11}}</ref>
=== اهمیت ===
به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه داده‌های آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشته‌اند، نام برده است. به عقیده سنابادی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری [[میراث اسلامی]] داشته است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>


'''فراداده نویسی و ورود اطلاعات منبع در نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال'''
=== مخاطبان و اعضاء ===
بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه‍.ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه‍.ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref> تعداد اعضاء این کتابخانه را ۵۶۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=عضوها|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس}}</ref>


فراداده‌ها، رکن اصلی سیستم‌های ذخیره و بازیابی اطلاعات دیجیتال محسوب می‌شوند. برای دسترس پذیری منابع دیجیتال لازم است این منابع در سامانه کتابخانه دیجیتال، ورود اطلاعات و بارگذاری شود. فراداده نویسی منابع به صورت بنیادی یا با بهره‌گیری از پایگاه‌های اطلاعاتی از قبیل [https://www.loc.gov/ کتابخانه کنگره آمریکا]، [https://www.bl.uk/ کتابخانه بریتانیا]، [https://www.nlai.ir/ کتابخانه ملی] یا [https://opac.razavi.ir/faces/search/bibliographic/biblioAdvancedSearch.jspx نرم‌افزار کتابخانه ای آستان قدس رضوی] صورت می‌گیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|سال=1396|پیوند=https://library.razavi.ir/fa/289670/کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-کارکردها-و-ملزومات|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|شابک=978-600-9735-07-5|تاریخ بازبینی=2023-07-05}}</ref>
== کتابخانه‌های وابسته ==
تا اوایل خرداد ۱۴۰۲ ه‍. ق، ۶۰ باب کتابخانه در شهرستان‌های [[ایران]]<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۸۰۱|ک=شهرآرانیوز|ف=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه}}</ref><ref>{{پک/بن|1=۶۰۶۰|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> و یک باب کتابخانه در شهر [[لکهنو]] در [[هند]] به عنوان کتابخانه‌های وابستهٔ آستان قدس معرفی شده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=راجه|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه راجه محمودآباد}}</ref> علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۶ کتابخانه در شهرستان‌ها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.<ref>{{پک/بن|1=عضوها|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس}}</ref> آستان قدس رضوی در شهرهای درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان و در شهرهای شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانه‌های وابسته تحت پوشش خود است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۸۰۱|ک=شهرآرانیوز|ف=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه}}</ref>


تاکنون بیش از دومیلیون و ششصد هزار منبع دیجیتال طبق استاندارد مودس فراداده نویسی و ورود اطلاعات شده و با توجه به قوانین ملی و سیاست‌های آستان قدس رضوی در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است. غنی سازی و توسعه منابع اطلاعاتی این سامانه به صورت روزانه در حال انجام است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کریمی، مهدی|تاریخ=1392|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_59868.html|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11}}</ref>
{| class="wikitable"
 
! colspan="9" |کتابخانه‌های شهر مشهد
'''ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در مناطق محروم'''
|-
 
! colspan="2" |موقعیت جغرافیای
به منظور دسترس‌پذیر نمودن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها، ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های سازمان و همچنین دیگر مناطق محروم انجام می‌شود. با راه‌اندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال در این کتابخانه‌ها، امکان بهره‌مندی از بیش از یکصد هزار کتاب و مقاله به صورت محلی در هر ایستگاه از طریق بیش از ۲۵۰ سامانه نرم‌افزاری فراهم می‌شود.
! rowspan="2" |ر
از دیگر امکانات ارائه شده در این ایستگاه‌ها، دسترسی به برخی از پایگاه‌های محدود کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی از قبیل [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&LanguageSite=Persian&CollectionGroup=483 پایگاه‌های کتاب‌های چاپی]، کتاب‌های الکترونیکی فارسی و عربی، مقالات الکترونیکی، پایان‌نامه‌ها و … و برخی از پایگاه‌های علمی و پژوهشی از قبیل  [https://www.noormags.ir/view/fa نورمگز]، [https://noorlib.ir/ نورلایب]، سیویلیکا به صورت تمام متن بوده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|تاریخ=2021-04-22|نشانی=https://www5.isna.ir/news/1400020201143/|عنوان=ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشورتوسط آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-06-18}}</ref>
! rowspan="2" | نام کتابخانه
تاکنون ایستگاه‌های متعددی در شهرهای [[مشهد]]، [http://www.sk-tabas.ir/page-TabasMain/fa/8/form/pId567 طبس]، [http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=401&code2=19 قوچان]، [https://www.tehran-agri.ir/index.aspx?&siteid=1&pageid=652 تهران]، [https://www.cgie.org.ir/fa/article/225616/تربت-حیدریه تربت‌حیدریه]، [http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=384&code2=19 سرخس]، [http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=408&code2=19 گناباد]، [http://www.irancities.ir/showcity.aspx?Code=404&Code2=19 کاشمر]، [https://ahwaz.ostan-khz.ir/موقعیت-تاریخی-اهواز/ اهواز]، [https://kermanshah.farhang.gov.ir/fa/kermanshah کرمانشاه]، [https://borujerd-gov.ir/ بروجرد]، شوشتر و [https://lahzeakhar.com/Destination/معرفی-شهر-اصفهان اصفهان] راه‌اندازی شده است که علاقه‌مندان می‌توانند به صورت رایگان از خدمات مطالعاتی ارائه شده در این ایستگاه‌ها بهره‌مند شوند.
! rowspan="2" |تاریخ تأسیس
تمامی مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی واقع در مناطق کم برخوردار، که زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال را داشته باشند، می‌توانند درخواست خود را به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ارسال کنند که پس از بررسی درخواست، مقدمات لازم برای ایجاد ایستگاه فراهم خواهد شد.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2021-11-19|نشانی=https://www.irna.ir/news/84546218|عنوان=ایستگاه مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور راه‌اندازی شد|تاریخ بازبینی=2023-06-15}}</ref>
ه‍.ش)
 
! colspan="2" |حجم آثار
'''اشتراک کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی'''
! rowspan="2" |اعضاء
 
(نفر)
با توجه به سیاست‌های سازمان، ارائه آزاد برخی از منابع موجود در سامانه کتابخانه دیجیتال از طریق وب وجود ندارد، لذا برای بهره‌مندی پژوهشگران و جلوگیری از محرومیت آنها از این گروه از منابع، به کتابخانه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی اشتراک کتابخانه دیجیتال داده می‌شود تا بتوانند از منابع مربوطه استفاده نمایند. تاکنون به ۳۰۰ مرکز اشتراک داده شده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2020-11-18|نشانی=http://shabestan.ir/detail/News/994760|عنوان=مشترکان کتابخانه دیجیتال رضوی به ۷۵ مرکز در کشور رسید|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref>
! rowspan="2" |توضیحات
 
|-
'''ایجاد پایگاه تخصصی در سامانه کتابخانه دیجیتال'''
!استان
 
!شهر یا روستا
در راستای ارائه منابع مربوط به حوزه مختلف دانش بشری و همچنین مناسبت‌های مذهبی و ملی، پایگاه‌های موضوعی به شکل متمرکز از طریق فضای مجازی، در سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی ایجاد می‌شود. در همین راستا منابع مربوطه از محمل‌های اطلاعاتی مختلف شناسایی، دانلود و گردآوری شده و پس از فراداده نویسی، منابع در این پایگاه‌های تخصصی وارد شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کریمی، مهدی|تاریخ=1400|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_138414.html|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی؛ امکانات، قابلیت‌ها و ویژگی‌ها. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 13}}</ref> پایگاه‌های تخصصی [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=927603 پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=923497 حضرت امام علی علیه السلام]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1048912 قرآن]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1147252 نهج البلاغه]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1151489 غدیر خم]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1099431 رمضان]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=947356 دفاع مقدس]، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1018443 خلیج فارس] ، [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=1174731 حضرت عیسی علیه السلام] و [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&SubjectID=984037 انقلاب اسلامی] برخی از این پایگاه‌ها می‌باشند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?LanguageSite=fa-IR|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref>
!کتاب
 
(جلد)
'''ایجاد و توسعه آرشیو دیجیتال'''
!نشریه
 
(عنوان)
با توجه به اهمیت نشریات ادواری در حوزه‌های مختلف پژوهش و عدم دسترسی آسان به آنها و همچنین لزوم ارائه خدمات اطلاع‌رسانی روزآمد، کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، هم‌زمان با [https://fa.wikishia.net/view/دهه_کرامت دهه کرامت]، سیزدهم مهرماه یک هزار و سیصد و نود ونه، اقدام به راه‌اندازی [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=16&CollectionGroup=558 پایگاه نشریات دیجیتال] با اولویت مجلات و روزنامه‌های آستان قدس رضوی کرد که با به روزرسانی مستمر، تاکنون بیش یکصد و سی هزار نسخه نشریه دیجیتال در آن بارگذاری شده است. شمارگان مختلف این عناوین، ویژه‌نامه‌ها و ضمایم در این پایگاه وارد شده و از طریق سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در دسترس عموم قرار گرفته است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2020-11-03|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/227200|عنوان=پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات|تاریخ بازبینی=2023-06-17}}</ref>{{سخ}}'''دیجیتال سازی منابع اطلاعاتی'''
|-
 
| rowspan="31" |خراسان رضوی
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که یکی از بزرگ‌ترین مراکز تهیه و تولید نسخه پشتیبان از سال ۱۳۵۰ در ایران می‌باشد و سعی شده است با بهترین و باکیفیت‌ترین نسخه پشتیبان از نسخ خطی و نفیس را با مجهزترین دستگاه‌ها و سیستم‌ها تهیه کند تا بتواند به نحو احسن به محققان و پژوهندگان علم خدمت کند. از سال ۱۳۵۱با تهیه میکروفیلم کار نسخه پشتیبان را شروع کرد که تا سال ۱۳۸۸تمامی نسخ خطی موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس و کتابخانه‌های وابسته به آن تماماً تبدیل به میکروفیلم شد. از سال ۱۳۸۸به بعد با استفاده از تکنولوژی دیجیتال‌سازی، کار تهیه فایل دیجیتال و نسخه پشتیبان از نسخ خطی و فراتر از آن نسخ چاپ سنگی و کتب چاپی نفیس شروع شده و سپس تمامی خدمات‌دهی به پژوهشگران و محققان از طریق ارائه فایل دیجیتال انجام می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01|تاریخ=2021-10-01}}</ref>
|مشهد
 
|۱
'''ارزیابی منابع دیجیتال'''
|مسجدالرضا
 
|۱۳۶۱
به منظور اطمینان از کیفیت و وضوح منابع دیجیتال بارگذاری شده در سامانه آنلاین کتابخانه دیجیتال، منابع دیجیتال مربوطه مورد بازبینی قرار می‌گیرد و با استفاده از جدیدترین استانداردها، ارزیابی فراداده‌ها انجام می‌پذیرد تا کلیه منابع قبل از دسترسی از طریق وب یا شبکه سازمان، بررسی شده و منابع فاقد مشکل شناسایی و برای ارائه از طریق فضای مجازی معرفی شوند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|عنوان کتاب=|سال=1396|پیوند=https://library.razavi.ir/fa/289670/کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-کارکردها-و-ملزومات|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|شابک=978-600-9735-07-5}}</ref>
|۵۶٫۰۰۰
 
|۳۰
'''امور خدمات دیجیتال'''
|۳۷٫۰۰۰
 
| کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته می‌شود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۸۰۸|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مسجدالرضا}}</ref>
امور خدمات دیجیتال مشتمل بر خدمات قابل ارائه زیر است:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|سال=1396|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|شابک=978-600-9735-07-5|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|صفحه=128}}</ref>
|-
* تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)
|مشهد
*[https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=864 خدمات تحویل مدرک]
|۲
* پرسش از کتابدار
|آیت‌الله عباس تربتی
*[https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=863 خدمات ارسال مقالات]
|۱۳۶۱
*[https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=853 خدمات امانت دیجیتال]
|۴۱٫۰۰۰
 
|۲۵
'''تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)'''
|۱۲٫۰۰۰
 
|این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا، در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع، تأسیس شد و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
در این تالار خدمات مطالعه، جستجو و دانلود مقالات و کتب الکترونیک، از پایگاه‌های اشتراکی نظیر [https://megapaper.ir/ مگاپیپر]، گیگالیب، [https://www.noormags.ir/view/fa نورمگز]، [https://civilica.com/ سیویلیکا]، [https://www.magiran.com/ مگ ایران] و [https://digital.aqr.ir/ کتابخانه دیجیتال سازمان] بصورت آنلاین و همچنین منابع دیجیتالی در قالب DVD و CD ارائه می‌شود. کلیه خدمات بصورت حضوری به مخاطبان ارائه می‌شود و متقاضی با مراجعه به این تالار و ارائه نیاز اطلاعاتی خود، از خدمات کارشناسان بهره‌مند می‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: کارکردها و ملزومات|سال=1396|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|شابک=978-600-97350-7-5}}</ref>
|-
 
|مشهد
'''پرسش از کتابدار'''
|۳
 
|آیت‌الله مجتبی قزوینی
پیشرفت‌های حاصل‌شده در فناوری، تأثیر بسیاری در خدمات مرجع داشته و باعث شده است کاربران نه بر طبق ساعات کار کتابخانه، بلکه به میل خود و تا حدودی به محض نیاز، پرسش‌های خود را مطرح نمایند و به پاسخ سؤال خود دست یابند. خدمات پرسش از کتابدار از زمان پیدایش خود تا به امروز مراحل بسیاری را پشت سر گذاشته و ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی و گفتگوی اینترنتی و دیگر خدمات فوری از جمله شیوه‌های سرویس‌دهی به کاربران در بخش مرجع است. بهترین نوع تقسیم‌بندی خدمات پرسش از کتابدار، تقسیم به خدمات پرسش از کتابدار آنلاین و آفلاین است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=زبردست، مریم|تاریخ=1389|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50012.html|عنوان=خدمات مرجع دیجیتالی با نگاهی به سامانه "پرسش از کتابدار" سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 2(شماره 6 بهار 1389), 1-20.}}</ref>
|۱۳۶۷
* پرسش از کتابدار آنلاین
|۱۰۳٫۰۰۰
 
|۳۰
در سیستم پرسش از کتابدار آنلاین، خدمات بصورت پیوسته و همزمان ارائه می‌شود. به این ترتیب که با ارسال پرسش از سوی مخاطب، کارشناس سیستم پرسش از کتابدار بلافاصله پاسخگوی مخاطب در قالب چت دو نفره خواهد بود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=223#پرسش%20از%20کتابدار|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-07-06}}</ref>
|۳۴٫۴۰۰
* پرسش از کتابدار آفلاین:
|این کتابخانه در مسجد انصارالمهدی در محله کوی طلاب مشهد تأسیس و به سال ۱۳۶۷ه‍. ش، تحت پوشش کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه‍. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد و مجدد نام کتابخانه به «آیت الله مجتبی قزوینی» تغییر یافت. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
در سیستم پرسش از کتابدار آفلاین که به سوالات تخصصی کاربران اختصاص دارد، پس از طرح پرسش، پرسش به متخصصین موضوعی ارجاع و پس از دریافت پاسخ از سوی ایشان، برای مخاطب ارسال می‌گردد.
|-
این خدمت با از میان برداشتن محدودیت زمانی و مکانی، کاربران را قادر می‌سازد تا نیازهای اطلاعاتی در زمینه منابع موجود در سازمان و نحوه دسترسی به آن‌ها را مطرح و کارشناسان مربوط، پاسخ‌ها را به صورت برخط یا غیربرخط ارائه کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=223|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-06-26}}</ref>
|مشهد
 
|۴
'''''خدمات ارسال مقالات'''''
|آیت‌الله هاشم قزوینی
 
|۱۳۶۹
این خدمت در آذر ماه سال ۱۳۹۹ و همزمان با شیوع کرونا جهت بهینه‌سازی خدمات و رفع نیاز کاربران در شرایط خاص (کرونا)، راه اندازی و افتتاح گردید. در فاز اولیه این کاربران از طریق شبکه اجتماعی واتساپ با ارسال عنوان، شناسه DOI یا موضوع، مقاله‌های درخواستی خود را به کتابخانه دیجیتال ارسال و کارشناسان کتابخانه دیجیتال پس از جستجو، مقالات مورد نظر کاربر را بازیابی و ارسال می‌نمودند. در سال ۱۴۰۱ و همزمان با محدودیت بوجود آمده برای پیام‌رسان‌های خارجی از جمله واتساپ، زیرساخت درخواست مقاله از شبکه‌های اجتماعی خارجی به پیام‌رسان‌های داخلی منتقل، و پیام‌رسان [https://nasimrezvan.com/ نسیم رضوان] و [https://gap.im/ پیام‌رسان گپ] به عنوان نماینده انتخاب و عملیاتی شدند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/7723759/تداوم-فعالیت-کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-در-روز‌های-کرونایی|عنوان=تداوم فعالیت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در روزهای کرونایی|تاریخ=2021-04-12|تاریخ بازبینی=2023-07-11}}</ref>
|۹۶٫۰۰۰
 
|۲۵
به همین منظور دانشجویان و پژوهشگران محترم می‌توانند با نصب [https://cafebazaar.ir/app/com.gapafzar.nasimrezvan اپلیکیشن پیام رسان نسیم رضوان] یا [https://help.gap.im/fa/category/5b852a4f126ac900263cd944/نصب-و-ورود گپ]، عنوان یا کلیدواژه مقالات مورد نیاز خود را به شماره ۰۹۰۱۲۴۸۷۴۰۹ در این پیام‌رسان ارسال نمایند. کارشناسان مربوطه در ساعت‌های اداری پیام‌های ارسالی را بررسی، جستجو و در اسرع وقت مقالات بازیابی شده را ارسال خواهند نمود. برای عضویت در کانال خدمات تحویل مقالات، کاربران می‌توانند واژه عضویت را از طریق پیام رسان‌های یاد شده به شماره ۰۹۰۱۲۴۸۷۴۰۹ ارسال نمایند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=223|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-06-26}}</ref>
|۲۵٫۵۰۰
 
|این کتابخانه در محله محمدآباد مشهد قرار دارد. در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
'''خدمات امانت دیجیتال'''
|-
 
|مشهد
همزمان با تغییر شرایط جامعه در وضعیت کرونا و محدودیت‌های حضور مخاطبان در محل کتابخانه جهت امانت و مطالعه کتب مورد نیاز خود، مسئولین فضای مجازی سازمان کتابخانه‌ها را بر آن داشت تا با راه اندازی [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=853 خدمات امانت دیجیتال] در بستر اینترنت کتب درخواستی متقاضیان را در قالب خدمات امانت دیجیتال، در اختیار ایشان قرار دهند. با این هدف خدمات امانت دیجیتال طراحی و در فاصله زمانی کوتاهی عملیاتی گردید. کاربران کتابخانه دیجیتال با استفاده از این خدمت قادر به درخواست کتب مورد نیاز خود در هر ساعت از شبانه روز از طریق [https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=853 پایگاه امانت دیجیتال] بوده و پس از تأیید کارشناس مربوطه می‌تواند بصورت آنلاین منبع درخواستی خود را در مدت زمان معین مطالعه نماید.
|۵
نظر به نو پا بودن این خدمت در سامانه کتابخانه دیجیتال، گسترش و بهینه‌سازی این خدمت طی سال جاری در دستور کار قرار گرفته و با پیش‌بینی‌های انجام شده، افزونه ایجاد پروفایل اختصاصی امانت دیجیتال و همچنین سامانه گزارش‌گیری این خدمت طراحی و به سامانه کتابخانه دیجیتال افزوده خواهد شد.
| امام صادق
این خدمت شامل دسترسی به تصاویر انواع کتب چاپی فارسی، عربی و زبان‌های خارجی البته با رعایت حق مؤلف است. کاربر پس از عضویت، درخواست خود را ثبت و برای کارشناس مربوط می‌فرستد. در صورت موجود بودن فایل دیجیتال منبع درخواستی، پس از گذشت ۴۸ ساعت، لینک دسترسی به نسخه دیجیتال کتاب در اختیار کاربر قرار می‌گیرد و امکان مطالعه برخط (آنلاین) و تورق کتاب به مدت دو هفته فراهم می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=198&Article=853|عنوان=امانت دیجیتال|تاریخ بازبینی=2023-07-09}}</ref>
|۱۳۷۰
 
|۳۷٫۰۰۰
== مرکز مطبوعات ==
|۲۴
اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی به درازای اولین روزنامه ایران دارد و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از کتابخانهٔ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسی‌زبان در [[ایران]]،<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shara.ir/view/15874/بزرگترین-آرشیو-مطبوعاتی-ایران|عنوان=بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعاتی ایران}}</ref> است.
|۱۰٫۰۰۰
برای آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهم‌آوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ ایجاد شد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید، مبادله و جذب روزانه ده‌ها عنوان و صدها نسخهٔ جدید از نشریات، توسعهٔ چشمگیری یافت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://cfoia.farhang.gov.ir/fa/newsagency/4226/%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-8%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%A2%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D9%88-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%B4%D8%AF|عنوان=بیش از 8هزار نسخه نشریه به زبان‌های مختلف وارد آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی شد}}</ref>{{مدرک|date=ژوئیه ۲۰۲۲}}
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در خیابان اسرار مشهد قرار دارد. برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
 
|-
اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی هم عصر با [https://b2n.ir/r67172 اولین روزنامه ایران] دارد و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از [[سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران|کتابخانهٔ ملی]]، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسی‌زبان در ایران، است. برای آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهم‌آوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ ایجاد شد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون وقف، [https://b2n.ir/j60782 قانون واسپاری]، خرید، مبادله و جذب هر روزهٔ ده‌ها عنوان و صدها نسخهٔ جدید از نشریات، توسعهٔ چشمگیری یافت. کتابخانهٔ آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه آرشیو نشریات، از نخستین شمارهٔ [https://b2n.ir/g49033 وقایع اتفاقیه] (اولین روزنامهٔ ایران) تا نشریات جاری را ثبت کرده است. در این آرشیو، بالغ بر ۳۴ هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین و بیش از ۵۰ زبان دیگر فراهم آمده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مخازن مطبوعات|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/fa/60945/مخازن-مطبوعات|وبگاه=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|بازبینی=2023-06-24|کد زبان=fa}}</ref>
|مشهد
 
|۶
بخش‌های اداری
|مسجد قبا
 
|۱۳۷۷
'''بخش سفارشات، ثبت و مخزن مطبوعات'''
|۲۳٫۰۰۰
 
|
وظیفهٔ اصلی این بخش، سفارش و فراهم‌آوری، طبقه‌بندی، آماده‌سازی، پیگیری کسری، ثبت و نگهداری نشریات ادواری در مخازن است که این وظایف را قسمت‌های زیر انجام می‌دهند:<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/category/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D9%87%D8%A7|عنوان=اداره مطبوعات- مجموعه ها}}</ref>{{مدرک|date=ژوئیه ۲۰۲۲}}
|۱۲٫۰۰۰
* ''' سفارش و فراهم آوری مطبوعات''': تمامی مراحل شناسایی، سفارش، جذب و پیگیری کسری نشریات منتشر شده در داخل کشور و برخی نشریات خارجی، به عهدهٔ این قسمت است
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در بلوار خیام مشهد تأسیس و شامل تعدادی نشریه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
* '''فهرست‌نویسی و آماده‌سازی مطبوعات:''' کارشناسان این قسمت، وظیفهٔ فهرست نویسی و سازماندهی و ثبت و ضبط نشریه را درطی یک سال به عهده دارند.
|-
* '''دیجیتال سازی نشریات:''' این واحد، وظیفهٔ جذب نشریات الکترونیکی یا تهیهٔ اسکن نشریات را برای دیجیتال‌سازی به عهده دارد.
|مشهد
* '''مخازن مطبوعات:''' در گروه مطبوعات، مخازن متعدد شامل مخازن مجله و سالنامه، روزنامه، نشریات دانشجویی، نشریات لاتین، پیش آرشیو، مجموعهٔ استاد مرحوم محمد گلبن و مجموعهٔ استاد سید فرید قاسمی وجود دارد.
|۷
* '''نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی مطبوعات''': با هدف ارائل خدمات بهتر به پژوهشگران، سهولت دسترسی و همچنین حفاظت از نشریات آرشیوی، اقدام به تهیه فهرست مقالات، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی نشریات ادواری شده است.
|مسجد زینبیه
* '''بخش تالارهای مطالعه مطبوعات:''' وظیفهٔ اصلی این بخش پاسخگویی به محققان، دانش پژوهان، طلاب علوم دینی و دانشجویان در حوزهٔ مطبوعات چاپی و الکترونیکی است. به منظور ارائهٔ خدمات مطلوب، شناسایی و تهیهٔ همهٔ فهرست‌ها و نمایه‌های مطبوعاتی، بر عهدهٔ این تالاراست.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/category/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D9%87%D8%A7|عنوان=اداره مطبوعات- مجموعه ها}}</ref>
|۱۳۷۷
مجموعه‌ها و داشته‌های منحصر به فرد
|۳۲٫۰۰۰
 
|۲۵
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشريات دانشگاهي، نشریات دانشجويي، نشريات الكترونيكي، خبرنامه‌ها، نشريات تجربي مانند نشريات دانش آموزي و نشريات مساجد، شبنامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بريده‌های جرايد است. برخی از منابع منحصر به فرد آرشیو مطبوعات:
|۹٫۰۰۰
 
|این کتابخانه در مسجدی با همین نام در خیابان مطهری مشهد قرار دارد و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
* مجموعه مطبوعاتی استاد [[محمد گلبن]] 1560عنوان، 52 هزار نسخه<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=همشهری آنلاین|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/196859/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%DA%AF%D9%84%D8%A8%D9%86-1314-1392|عنوان=زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)}}</ref>
|-
* مجموعه استاد سید [[فرید قاسمی]] 2002 عنوان ، 38900 نسخه <ref>{{یادکرد وب|وبگاه=اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان|نشانی=https://lorestan.farhang.gov.ir/fa/figures/sedfaridgasemi|عنوان=سید فرید قاسمی}}</ref>
|مشهد
* نشریات دانشجویی اهدایی وزارت علوم 9050 عنوان 56 هزار نسخه
|۸
* مجموعه های [[میرزا رضا خان نائینی]] 9عنوان 250 نسخه دوره قاجار<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=ویکی پدیا|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C|عنوان=میرزا رضا خان طباطبایی نایینی}}</ref>
|مسجد پیغمبر اکرم
* نشریات اهدایی [[سیدجلال الدین طهرانی]]  14 عنوان 180 نسخه<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=ویکی پدیا|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان=جلال‌الدین تهرانی}}</ref>
|۱۳۷۷
* نشریه فرانسوی زبان [[اکودو پرس]]  (1885م)
|۳۰٫۰۰۰
* [[روزنامه علمیه دولت علیه ایران|روزنامه علميه دولت عليّه ايران]] اولين نشريه علمي و سه زبانه ايران (1287ق)
| ۲۰
* [[نشریه وقايع عدليه]] (1287ق)
|۱۲٫۰۰۰
* [[نشریه دانش]] اولین نشریه آموزشگاهی ایران (1299ق)
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام واقع در رضاشهر مشهد است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
* [[حبل المتين كلكته]] در هند (1311ق)
|-
* [[روزنامه تربيت]] اولين روزنامه آزاد غيردولتي ايران (1314ق)
|مشهد
* [[نشریه الاسلام]] (گفتگوي صفا خانه اصفهان) اولین نشریه اسلامی ایران (1320ق)
| ۹
* [[روزنامه ملانصرالدين]] تبريز (1324ق)
|مسجد بزرگ امام رضا
* [[روزنامه صور اسرافيل]] طهران (1325 ق)
| ۱۳۷۷
* اولين مجله ديني مشهد با عنوان [[مجله الکمال|الکمال]] (1338 ق)،
|۲۳٫۰۰۰
* [[مجله پيش آهنگي ايران]]  قديمي‌ترين نشريه تخصصي ورزشي(1306خ)
|۱۹
* [[ايران كوده]] اولين مجله مطالعات زباشناسي كشور (1323خ)
|۱۱٫۶۰۰
* اولین روزنامه ایران:[[کاغذ اخبار|  کاغذ اخبار،]] نخستین نشریه ادواری ایران است که ۷۰ سال پیش از صدور فرمان مشروطه ایران در دوره پادشاهی محمدشاه قاجار توسط میرزا صالح شیرازی منتشر شد.  
|این کتابخانه در محل مسجد بزرگ امام رضا در محله کوی امیرالمؤمنین مشهد قرار دارد و حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
 
|-
== مرکز اسناد ==
|مشهد
گردآوری، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایه‌سازی و ارائهٔ خدمات به پژوهشگران، اطلاع‌رسانی و انجام فعالیت‌های پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیهٔ فیلم، عکس و نگهداری آن، از وظایف این گروه است. گروه اسناد با دارا بودن ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند مکتوب و ۱۰۰ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی از بخش‌های ذیل تشکیل شده است<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/1402021912195/نگاهی-بر-دستاوردهای-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی|عنوان=نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|۱۰
* ارزشیابی و پیش آرشیو
|محمدیه
 
|۱۳۷۷
شناسایی، گردآوری و آماده‌سازی اولیهٔ اسناد، از وظایف این بخش است. این بخش، محل نگهداری اسناد انتقالی ادارات وابسته به آستان قدس رضوی است که پس از اتمام ارزش جاری و اولیه و اعلام عدم نیاز آن توسط کارشناسان ادارات و سازمان‌های تابعهٔ آستان قدس، طی تشریفات و مراحل قانونی به مخزن پیش آرشیو منتقل می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/4969/مرکز-اسناد-آستان-قدس-حافظه-مشهد-است|عنوان=مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است}}</ref>
|۱۹٫۰۰۰
* آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد
|۱۶
 
|۹٫۰۰۰
سندهای دارای ارزش تاریخی، به این بخش منتقل می‌شوند؛ تا پس از طبقه‌بندی، عنوان دهی و فهرست نویسی شوند. در این فهرست چکیده‌ای از سند به همراه مشخصات سند شناسی تهیه و پس از اینکه داخل پوشه‌ها و کارتن‌های مخصوص گذارده شده به بخش مخزن اسناد منتقل می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/4969/مرکز-اسناد-آستان-قدس-حافظه-مشهد-است|عنوان=مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است}}</ref>
|این کتابخانه پس از تأسیس در مسجد محمدیه، به خاطر کمبود جا در سال ۱۳۸۱ ه‍.ش به مسجد جوادالائمه در محله تلگرد مشهد منتقل شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
 
|-
بخش مخزن اسناد
|مشهد
 
|۱۱
در بخش مخزن، اسناد مکتوب پس از ثبت در دفاتر اموالی، در شرایط استاندارد، نگهداری می‌شوند. در این بخش اسناد مرمتی تفکیک و به اداره مرمت منتقل می‌شوند. هم چنین نسخه پشتیبان از اسناد تهیه شده تا در اختیار محققان قرار بگیرد. اطلاعات فهرست نویسی اسناد دراین بخش وارد نرم‌افزار کتابخانه می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://hamgardi.com/fa/Post/64832-نگاهی-به-دستاوردهای-مرکز-اسناد-استان-قدس-رضوی|عنوان=نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|مسجد جوادالائمه
* بخش نمایه سازی و مستندسازی اسناد
|۱۳۷۸
 
|۱۹٫۰۰۰
در بخش نمایه‌سازی، برای تسریع و تسهیل بازیابی اطلاعات، به استخراج کلید واژه‌ها و توصیفگرها از اسناد برابر استانداردهای علمی و اطلاع‌رسانی و ثبت در برگه‌های نمایه‌سازی و ورود آن به نرم‌افزار کتابخانه پرداخته می‌شود. تدوین اصطلاح نامه و مستند اسامی در حوزهٔ اسناد از دیگر اقدامات این بخش است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://hamgardi.com/fa/Post/64832-نگاهی-به-دستاوردهای-مرکز-اسناد-استان-قدس-رضوی|عنوان=نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|
* بخش اسناد دیداری و شنیداری
|۸٫۰۰۰
 
|این کتابخانه در محل مسجد جوادالائمه در محله وکیل‌آباد مشهد قرار دارد و تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
جمع‌آوری، نگهداری، ساماندهی، فهرست نویسی اسناد دیداری و شنیداری شامل عکس، نوارهای صوتی و تصویری و سایر منابع مربوط و تبدیل این مواد به فرمت دیجیتال از وظایف این بخش است. اطلاع‌رسانی به محققان از دیگر وظایف این بخش محسوب می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/4969/مرکز-اسناد-آستان-قدس-حافظه-مشهد-است|عنوان=مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است}}</ref>
|-
* بخش تاریخ شفاهی
|مشهد
 
|۱۲
مصاحبه با افراد مطلع، سالخوردگان و مردان و زنان مؤثر در تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد و خراسان، در حوزه‌های علم و ادب، سیاست، اجتماع، هنر، ورزش، فرهنگ و مذهب، از وظایف این بخش است که پس از پیاده‌سازی و تایپ و نمایه‌سازی به مخزن اسناد سپرده شده تا در آینده و سپری کردن عمر سندی خود، در اختیار محققان قرار گیرد. علاوه بر این، ثبت وضعیت معماری و وقایع مهم روز به وسیله عکس و فیلم، از دیگر وظایف این بخش است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://yadegarafarin.ir/2021/02/19/astaneghods/#gsc.tab=0|عنوان=نگاهی به شکل‌گیری و گسترش آرشیو تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|امام رضا
 
|۱۳۷۹
این کتابخانه که دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری است و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد، برای قرار گرفتن در ردیف پنج کتابخانه معتبر دنیا برنامه‌ریزی کرده و تاکنون گام‌های مؤثری را در تحقق این هدف برداشته است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/04/07/415590/بزرگترین-آرشیو-تاریخ-شفاهی-خاورمیانه-در-آستان-قدس-رضوی-موجود-است|عنوان=بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی خاورمیانه در آستان قدس رضوی موجود است}}</ref>
|۳۴٫۰۰۰
* بخش پژوهش و مطالعات اسناد
|۲۰
 
|۱۱٫۰۰۰
بررسی و تعیین موضوعات و اولویت‌های پژوهشی اسناد و ارائه به شورای پژوهش اسناد، برنامه‌ریزی جلسات، تنظیم و تدوین طرح‌های پژوهشی اسناد (کتاب، مقاله، بروشور، فهرست و دستنامه و…) و مواد آموزشی مرتبط با این حوزه است. تهیة مقاله برای پژوهشنامهٔ مطالعات اسنادی و آرشیوی و معرفی اسناد نفیس در مجلات تخصصی، برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی اسناد و پیشنهاد دعوت از استادان و پژوهشگران به منظور تشکیل جلسات تخصصی، معرفی فعالیت‌های پژوهشی اسناد در وب سایت، نمایشگاه‌ها و مطبوعات و ارائهٔ گزارش‌های پژوهشی را به عهده دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/4969/مرکز-اسناد-آستان-قدس-حافظه-مشهد-است|عنوان=مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است}}</ref>
|این کتابخانه را تولیت وقت آستان قدس رضوی در ضمن یک حسینیه در خیابان هاشمی‌نژاد مشهد تأسیس کرده است. این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
 
|-
'''ثبت سه اثر مرکزاسناد آستان قدس در حافظه ملی و جهانی یونسکو'''
|مشهد
 
|۱۳
'''''مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در عصر صفوی'''''
|امام سجاد
 
|۱۳۸۳
بالغ بر ۶۹ هزار برگ سند از دوره صفوی است که نه تنها نشان دهنده شیوه اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان، خدمات به زوار، هزینه‌ها ودرآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهد زمان صفوی را به خوبی نشان می‌دهد، مشاغل آن زمان، محلات و خیابان‌ها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به جزئیات تمام به تصویر می‌کشاند. این اسناد تنها اسناد برجای مانده از دوره صفوی بوده که به این دلیل بسیار ارزشمند و گرانبها است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3313670/نمایه‌سازی-۳۰۰-هزار-سند-تاریخی-دوره-صفویه-افشاریه-و-قاجاریه-در-مرکز-اسناد-آستان-قدس|عنوان=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس}}</ref>
|۱۴٫۰۰۰
 
|۱۰
'''''مجموعه اسناد افشاریه موجود در آستان قدس رضوی'''''
| ۶٫۵۰۰
 
|این کتابخانه در مسجد امام سجاد قرار دارد و از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دوره افشاریه مشتمل بر ۳۲ هزار و ۱۷۰ صفحه سند است که دوره به قدرت رسیدن نادر از ۱۱۴۵تا ۱۱۴۸، دوره سلطنت وی از ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰، دوره جانشینان نادر درخراسان از ۱۱۶۰ تا ۱۲۱۷ق/ دربرمی‌گیرد. در این اسناد نحوه اداره بیوتات متبرکه حرم رضوی، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل آن، به چشم می‌خورد. نیز در حوزه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اطلاعات بسیار خوبی از آن زمان می‌دهد. این اسناد پیونددهنده میراث مذهبی مرتبط با امام رضا (ع) با ساختار سیاسی حکومت افشاریه در یک دوره تاریخی است و به نوعی بیانگر آمیختگی تفکرات سیاسی و مذهبی در یک دوره تاریخی است. در واقع تعامل بین میراث مذهبی شیعی با نگرشهای نوین سیاسی و دینی یکی از مقتدرترین پادشاهان ایران است که تلاش نمود تا علی‌رغم همه درگیریهای سیاسی و جنگهای پی درپی، ارائه دهنده دیدگاه‌های جدید خصوصاً در زمینه رویدادهای مذهبی و اجتماعی باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/793962/نمایه-سازی-حدود-32-هزار-و-170-صفحه-از-اسناد-افشاریه|عنوان=نمایه سازی حدود 32 هزار و 170 صفحه از اسناد افشاریه}}</ref>
|-
 
|مشهد
'''''اسناد مسجد جامع گوهرشاد'''''
|۱۴
 
| مجتمع ثامن الائمه
مسجد گوهرشاد یکی از مساجد مهم تاریخی درایران و منطقه است که به سال ۸۲۱ توسط گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ تیموری ساخته شده است. نام مسجدگوهرشاد در اسناد با نامهای مسجدجامع؛ مسجدجامع کبیر، مسجدجامع کبیر ارض اقدس و سرکار مسجدجامع، مسجدجامع کبیرگوهرشاد ثبت شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=گزیده اسناد مسجد گوهرشاد از صفویه تا قاجار|عنوان کتاب=گزیده اسناد مسجد گوهرشاد از صفویه تا قاجار|نام=الهه و زهرا|نام خانوادگی=محبوب و طلایی|صفحه=11}}</ref>
|۱۳۸۴
 
|۷٫۰۰۰
دوره تاریخی اسناد مورد معرفی، از سال ۱۰۰۱ق که اولین اسناد آستان قدس وجود دارد تا پایان دوره قاجار یعنی سال ۱۳۴۴ق. دربرمی گیرد. بیش از دوهزار و پانصد برگ سند در مجموعه اسناد آستان‌قدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده است. این اسناد در سال ۱۳۹۷ ثبت حافظه ملی یونسکو شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5630125/وجود-۲-هزار-و-۵۰۰-سند-تاریخی-از-مسجد-گوهرشاد|عنوان=وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد}}</ref>
|
 
|
قدیمی‌ترین سند در موضوع مسجدگوهرشاد، مربوط به سال ۱۰۱۷ و دوره شاه عباس است<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84927683/مسجد-گوهرشاد-۶-قرن-هم-نفسی-با-حرم-منور-رضوی|عنوان=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی}}</ref>
| این کتابخانه در مجتمعی مسکونی به همین نام توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است و مراجعان آن تماماً از ساکنین همان شهرک مسکونی هستند.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
 
|-
== فهرست رئیسان کتابخانه ==
|مشهد
{| class="wikitable sortable"
|۱۵
|+رووسای کتابخانه مرقد علی بن موسی الرضا طی دو قرن گذشته
|سیار و تلفنی
!دوره
|۱۳۷۷
!تصاویر
|۳٫۵ میلیون
!نام
|
! سال‌های خدمت
|
!توضیحات
|این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمی‌توانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام می‌دهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref> در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جم۹۹۰|ک=جام‌جم آنلاین|ف=ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی}}</ref>
|-
|مشهد
|۱۶
|گویای رضوی (ویژه نابینایان)
|۱۳۸۳
|۱۳٫۰۰۰
|
|۲۶۰
|کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه آیت‌الله مجتبی قزوینی قرار دارد. خدماتی چون تهیه کتاب‌های گویا در موضوعات و قالب‌های متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مشهد
| ۱۷
|امام رضا
|۱۳۹۶
|۱۱٫۴۹۷
|۲۰
|۱٫۱۰۰
|این کتابخانه در مسجد غدیر باباعلی واقع شده است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد. در این کتابخانه علاوه بر کتاب‌های درون قفسه، ۲۵۰۰ جلد کتاب درسی نیز وجود دارد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مشهد
|۱۸
|امام جعفر صادق
|۱۳۹۶
|۸٫۱۳۰
|
|۹۰۰
|محل این کتابخانه در وکیل‌آباد مشهد است. این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|رضویه
| ۱۹
|حضرت معصومه
|۱۴۰۰
|۶٫۰۰۰
|
|
|این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=معصوم۱|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه حضرت معصومه آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|مشهد
|۲۰
|مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی
|۱۳۷۹
|۴۰٫۰۰۰
|۲۰
|۲۰٫۲۰۰
|مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی» در مجموعه خواجه ربیع مشهد تأسیس شده است. در سال ۱۳۹۸ کتابخانه تخصصی کودک در این مکان تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مشهد
|۲۱
|مسجد پنج تن
|۱۴۰۰
|۶٫۰۰۰
|
|
|این کتابخانه در خیابان بهشتی مشهد و در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=لیز۷|ک=خبرگزاری لیزنا|ف=کتابخانه مسجد پنج تن}}</ref>
|-
|مشهد
|۲۲
|مسجد امیرالمؤمنین
|۱۳۹۸
|۴٫۰۰۰
|۶
|۳۰۰
|این کتابخانه در حاشیه شهر مشهد قرار دارد در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین واقع شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مشهد
|۲۳
|تخصصی کودک
|۱۳۹۸
|
|
|
|آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.<ref>{{پک/بن|1=کودک۱|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی}}</ref>
|-
|سرخس
|۲۴
|فرهنگسرای بزرگ امام رضا
|۱۳۸۹
|۴۲٫۰۰۰
|۱۵
|۱۱٫۰۰۰
|این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|درگز
|۲۵
|امام رضا
|۱۳۸۹
| ۳۲٫۵۰۰
|۱۷
|۱۰٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|قوچان
|۲۶
|امام رضا
|۱۳۸۹
|۴۷٫۵۰۰
|۲۹
| ۱۸٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|گناباد
|۲۷
|امام رضا
|۱۳۹۷
|۱۱٫۴۸۰
|۲۷
|۶۱۶
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|روشناوند
|۲۸
|امام رضا
|۱۳۷۵
|۹٫۳۱۸
|
|۱٫۴۰۰
|این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|تربت حیدریه
|۲۹
|امام رضا
|۱۳۹۳
|۲۴٫۰۰۰
|۲۰
|۴٫۲۰۰
|این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است. کتابخانه کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|کاشمر
|۳۰
|شهید آیت‌الله مدرس
|۱۳۷۵
|۷۶٫۰۰۰
|۷۵
|۲۸٫۰۰۰
|این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگی‌های آن توصیف شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|سبزوار
|۳۱
|فرهنگسرای امام رضا
|۱۳۹۵
|۳۵٫۰۰۰
|۳۶
|۱۳٫۷۰۰
|این فرهنگسرا در بلوار توحید شهر سبزوار و در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگی‌های این کتابخانه برشمرده شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| rowspan="5" |خراسان جنوبی
|بیرجند
|۳۲
|امام رضا
|۱۳۸۱
|۵۰٫۵۳۲
|۲۵
|۲۳٫۵۵۶
|این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| طبس
|۳۳
|فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم
|۱۳۸۰
|۶۱٫۰۰۰
|۶۹
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|محمدآباد
|۳۴
|امام رضا
|۱۳۸۴
|۹٫۰۰۰
|۱۱
|۸۰۰
| این کتابخانه در محله محمدآباد از نواحی طبس در زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| قاین
|۳۵
|امام رضا
|۱۳۸۶
|۴۰٫۰۰۰
|۴۴
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگی‌های آن عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مجد
|۳۶
|کتابخانه امام رضا
|۱۴۰۲
|۴٫۶۰۰
|
|
|این کتابخانه در روستای مجد از توابع بشرویه و با همکاری شرکت صنایع، معادن و عمران رضوی در متراژی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع ساخته شده است.<ref>{{پک/بن|1=۶۰۶۰|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
| rowspan="2" | خوزستان
|شوشتر
|۳۷
|علامه شوشتری
|۱۳۷۴
|۳۶٫۳۳۶
|۱۰
|۱۲٫۰۰۰
|این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|اهواز
| ۳۸
|کتابخانه امام رضا
|۱۳۹۸
|۱۳٫۰۰۰
|
|
|این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راه‌اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری رسا|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/622736/کتابخانه-امام-رضا-در-اهواز-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز}}</ref>{{منبع بهتر}}
|-
|-
| فاجار
|کرمانشاه
|[[پرونده:شیخ_الرئیس_copy_copy.jpg|بی‌قاب]]
| کرمانشاه
|ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار
|۳۹
|۱۲۲۷ ه‍.ش
|امام رضا
|شیخ الرئیس رئیس کتابخانه علی بن موسی الرضا در دوره ناصرالدین شاه قاجار پادشاه ایرانی
|۱۳۴۹
|۳۱٫۸۶۰
| ۴۲
|۹٫۴۰۲
|این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه‍.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|فاجار
| rowspan="2" |تهران
|[[پرونده:حاج_اوکتای_قاآن_.jpg|بی‌قاب]]
|تهران
|حاج اوکتای قاآن
|۴۰
|۱۲۶۵ ه‍.ش
|آیت‌الله سید محمدتقی حکیم
|وی دومین رئیس کتابخانه در دوره ناصری
|۱۳۷۵
|۲۸٫۰۰۰
| ۱۵
|۷٫۰۰۰
| این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانه‌ای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه‍.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
| rowspan="2" |فاجار
|تهران
|[[پرونده:سراج_copy.jpg|بی‌قاب]]
|۴۱
|عبدالرضا سراج‌السلطان
|ملی ملک
|۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه‍.ش
|۱۳۱۶
|۱۰۰٫۰۰۰
|۸۰۰
|
|
| حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه شمرده شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایبنا۷۶|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد}}</ref>
|-
|-
| rowspan="2" |[[پرونده:عبدالعلی_میرزا_اوکتائی.jpg|جایگزین=اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری|بی‌قاب]]
|لرستان
| rowspan="2" |عبدالعلی میرزا اوکتائی
| بروجرد
| rowspan="2" |۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه‍.ش
|۴۲
|در دوره قاجار
|آیت‌الله محمد بروجردی
|۱۳۶۸
|۴۳٫۱۴۱
| ۱۷
|۱۷٫۹۵۰
|این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
| rowspan="3" |پهلوی
| rowspan="2" |یزد
|در دوره پهلوی
|یزد
|۴۳
|وزیری
|۱۳۳۴
|۲۴۴٫۰۰۰
|
|۲۸٫۵۰۰
|علی‌محمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعه‌هایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:کتابداری_copy.jpg|بی‌قاب]]
|یزد
|ابوالقاسم کتابدار
|۴۴
|۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه‍.ش
|مروج
|۱۳۴۸
|۹۷٫۰۰۰
|۱۳۰
|۲۰٫۰۰۰
|کتابخانه مروج از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه‍. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=مروجان|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مروج- یزد}}</ref>
|-
| rowspan="5" |کرمان
|کرمان
|۴۵
|امام رضا
|۱۳۸۵
|۲۰٫۰۰۰
|
|
| ۹٫۰۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|کرمان
| ۴۶
|هرندی
|۱۳۵۰
|۸۶٫۰۰۰
|۳۲
|۱۳٫۷۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۶ مورد بازسازی قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| رفسنجان
|۴۷
|مرتضوی
|۱۳۸۳
|۷۴٫۰۰۰
| ۱۵
|۲۶٫۰۰۰
|این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:سیدهاشم_مکاسبی.jpg|جایگزین=سید هاشم مکاسبی|بی‌قاب]]
|رفسنجان
|سیدهاشم مکاسبی
|۴۸
|۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه‍.ش
|جوادالائمه
|۱۳۸۳
|۳۵٫۰۰۰
|
|
|۵٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن مجموعه‌ای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|جمهوری اسلامی
|امین‌شهر
|۴۹
|امام علی بن موسی الرضا
|۱۳۷۵
|۳۲٫۰۰۰
|۲۸
| ۳٫۰۰۰
|این کتابخانه در منطقه امین‌شهر (حسین‌آباد انار) از مناطق حوالی رفسنجان، و در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمک‌های عباس امین تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|اصفهان
|نائین
|۵۰
|نائین
|
|
|
|
|
|
|
|
|از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|لکهنو (هند)
|محمودآباد
|۵۱
|راجه
|۱۳۶۸
|۳۷٫۲۰۰
|
|
|این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ به وقف آستان قدس رضوی درآمد. در این کتابخانه ۱۶۳۰ نسخه خطی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه راجه محمودآباد}}</ref>
|}
== واقفان کتابخانه ==
در طول تاریخ چندصد ساله کتابخانه آستان قدس رضوی، افراد بسیاری به عنوان واقف، آثار ارزشمندی را به این کتابخانه اهدا کرده یا به وقف این سازمان درآورده‌اند. عمده واقفان کتابخانه آستان قدس را شاهان و سلاطین و حاکمان شکل داده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۳|ک=شهرآرانیوز|ف=نشان ارادت}}</ref> قدیمی‌ترین واقف این مجموعه به گواهی تاریخ وقف در اسناد موجود، کشواد بن املاس بوده است که قرآنی کتابت شده در سال ۳۲۷ ه‍.ق را به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۰|ک=شهرآرانیوز|ف=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی}}</ref><ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> محمد بن ابراهیم بن سمیجور، حاکم خراسان در دورهٔ سامانی، دیگر واقف مشهور در میان واقفان کتابخانه آستان قدس شناخته می‌شود که در سال ۳۸۳ ه‍.ق قرآنی را وقف نمود. ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثیر، دیگر واقف قدیمی است که در تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق قرآنی خطی را وقف حرم کرد. دیگر قرآن قدیمی این مجموعه به مصحف ابوالبرکات مشهور است و توسط ابوعلی بن حسوله و از جانب ابوالبرکات علی بن حسین رازی، به تاریخ ۴۲۱ ه‍.ق وقف این مجموعه شده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۰|ک=شهرآرانیوز|ف=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی}}</ref><ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> از دیگر واقفین نسخه‌های نفیس و خطی به این مجموعه، می‌توان به علی بن فضل بن علی حاجی بطرانی اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
در قرن‌های ششم و هفتم ه‍. ق، واقفین از میان زنان و مردان بسیاری، کتاب به مجموعه اهدا کرده‌اند. در دوره ایلخانی نیز واقفانی، آثار متعددی به این مجموعه منتقل کرده‌اند. از جمله واقفان دوره ایلخانی می‌توان به حسین بن محمد العاذری، علی نویان بن امیرعلی، صالح بن محمد صانع یزدی، مرتضی بن محمد سمنانی و نورمحمدخان بن امیرمراد علیخان اشاره کرد. در دوره تیموری، شاهان و شاهزادگان تیموری، آثار متعددی را تهیه یا وقف آستان قدس می‌کردند. میرزا نظام‌الملک بن میرزا علی‌خان بیک و همین‌طور ابراهیم سلطان بن شاهرخ از جمله واقفان این دوره تاریخی بود. در سده نهم تا یازدهم ه‍. ق، آثار متعددی از ناحیه هندوستان یا به سبک هندی به مجموعه کتابخانه آستان قدس راه یافت. از واقفان این دوره می‌توان به نورالدین جهانگیر (پادشاه گورکانی هند)، سلطان ابراهیم قطب‌شاه (پادشاه گلکنده دکن) و سلطان عبدالله قطبشاه اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
در دوره صفویه، با توجه به تغییر ساختار موقوفات در حرم، آثار متعددی به کتابخانه آستان قدس هدیه یا وقف شد. شاه عباس صفوی در این میان، آثار خطی نفیسی منسوب به امامان اول تا هفتم شیعه را به این کتابخانه اهدا کرد. شاه سلیمان صفوی و سلطان حسین صفوی از درباریان صفوی بودند که آثاری را وقف این کتابخانه کردند.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> شیخ بهایی یکی از بزرگ‌ترین واقفان دوره صفوی است<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۷}}</ref> که نزدیک به ۴ هزار سند خطی را به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۱|ک=شهرآرانیوز|ف=میراث پر بهای شیخ بهایی در مشهد}}</ref> در همین دوره (در سال ۱۰۶۷ ه‍.ق) از وقف بیش از ۴۰۰ نسخه خطی توسط [[ابن‌خاتون عاملی]] یاد شده است.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۷}}</ref><ref>{{پک/بن|1=قدس۳۳|ک=ویژه‌نامه رواق|ف=نهضت با قدمت وقف کتاب}}</ref> در دوره‌های افشاریه و زندیه و قاجار نیز حجم بسیاری از آثار از جانب سلاطین به این مجموعه اهدا شد. فتحعلی شاه قاجار و فرزندانش، مشیرالدوله، طهماسب میرزا، حشمت‌الدوله، شمس‌الدوله، مویدالدوله، رکن‌الدوله و معتمدالدوله از جمله واقفان این دوره‌های تاریخی بودند.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> در این میان نادرشاه افشار با اهدای ۷۰۰ نسخه خطی، از واقفان عمده این کتابخانه به حساب می‌آید.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=شهر۴۳|ک=شهرآرانیوز|ف=نشان ارادت}}</ref> به گزارش منابع، بیشترین نسخ خطی در طول تاریخ کتابخانه را علی خامنه‌ای رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=جهان۳۴|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام}}</ref>
در میان واقفان کتابخانه آستان قدس، زنان نیز نقش بسزایی داشته‌اند. در میان نسخ خطی قرآنی مترجم، بیش از ۴۹ نسخه را زنان به کتابخانه اهدا کرده‌اند. از مشهورترین زنان واقف کتابخانه می‌توان به ترکان خاتون، فرزند سلطان محمود سلجوقی و ترکان زمرد، دختر سلطان محمود و خواهر سلطان سنجر اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
== رئیسان کتابخانه ==
تا پیش از دوره قاجار، هیچ سمت رسمی به عنوان ریاست کتابخانه آستان قدس گزارش نشده است و منابع تنها به وجود کتابدارها در این کتابخانه اشاره کرده‌اند. این کتابدارها عموماً وظایف یک رئیس کتابخانه را نیز عهده‌دار بودند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۵۱}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> نخستین کتابدارهای کتابخانه آستان قدس را [[دوست‌محمد حسینی استرآبادی]] و فرزندان وی پس از او گزارش کرده‌اند که در دوره صفوی و به فرمان شاه طهماسب به این کار گمارده شده بودند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۰–۷۱}}</ref> در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، اولین رئیس کتابخانه آستان قدس به صورت رسمی منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۵۱}}</ref>
{| class="wikitable plainrowheaders" style="width:100%"
|+رؤسای کتابخانهٔ حرم امام رضا
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=3%| دوره
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=10%|تصاویر
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=17%|نام
تاریخ حیات
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=11%|سال‌های خدمت
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=59%|توضیحات
|-
| rowspan="4" {{پس‌زمینه رنگی|fffeac}} قاجار
|[[پرونده:ابوالحسن میرزا قاجار.jpg|بی‌قاب|228x228پیکسل]]
|[[ابوالحسن میرزا قاجار|ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس]]
(۱۲۶۴–۱۳۳۶ ه‍.ق)
|۱۲۵۲–۱۲۶۲ ه‍.ش
|او از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود که برای مدتی، رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس بود. او پیش از این نماینده مجلس شورای ملی بود. او از میرزای شیرازی اجازه اجتهاد داشت. دوران ریاست او بر کتابخانه آستان قدس رضوی، قبل از شوال ۱۳۰۰ ه‍.ق مصادف با مرداد ۱۲۶۲ ه‍.ش گزارش شده است. او را به خاطر درگیری‌ها با تولیت وقت آستان و حاکم خراسان و همین‌طور برخی کم‌کاری‌ها در اداره آستان، از سمتش خلع و از مشهد تبعید نمودند اما با وساطت ناصرالدین شاه مجدد به مشهد بازگشت و وظایفی را در آستانه عهده‌دار شد.<ref>{{پک|1=حسینی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس}}</ref>
هر چند سال آغاز خدمت او به عنوان رئیس کتابخانه آستان قدس مشخص نیست، اما تخمین زده شده است که وی از سال ۱۲۵۲ ه‍.ش این سمت را عهده‌دار بوده است. در بین سال‌های خدمتش، وی مدتی را از مشهد خارج شده است که در غیاب او، برادرش محمدهاشم میرزا امور کتابخانه را می‌گذراند.<ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|[[پرونده:حاج_اوکتای_قاآن_.jpg|بی‌قاب|232x232پیکسل]]
|[[اوکتای قاآن میرزا]]
(۱۲۲۰–۱۳۰۸ ه‍.ق)
| ۱۲۶۲–۱۲۷۰ ه‍.ش
|او از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، ملقب به ملک الکتاب و پدر زن ناصرالدین‌شاه قاجار است. او در سال ۱۳۰۰ ه‍.ق توسط ناصرالدین شاه به جای ابوالحسن میرزا، به ریاست کتابخانه آستان قدس نصب شد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتای قاآن میرزا}}</ref>
|-
|[[پرونده:سراج_copy.jpg|بی‌قاب|212x212پیکسل]]
|[[عبدالرضا میرزا اوکتایی]]
(؟ - ۱۳۴۰ ه‍.ق)
|۱۲۷۰–۱۲۹۳ ه‍.ش
|وی به سراج‌السلطان مشهور بود و به هنگام ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، به کتابداری این کتابخانه اشتغال داشت. او تا سال ۱۳۳۲ ه‍.ق در این سمت باقی ماند و سپس به تهران رفت و در آنجا درگذشت.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالرضامیرزا}}</ref>
|-
| rowspan="2" |[[پرونده:عبدالعلی_میرزا_اوکتائی.jpg|جایگزین=اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری|بی‌قاب|239x239پیکسل]]
| rowspan="2" |[[عبدالعلی میرزا اوکتایی]]
(۱۳۷۶– ۱۳۵۹ ه‍.ق)
| rowspan="2" |۱۳۰۳–۱۳۴۴ ه‍.ش
|وی فرزند عبدالرضا میرزا اوکتایی بود که در دوران ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، در آنجا مشغول به کار بود. او سه سال بعد از درگذشت پدرش توسط متولی وقت، مرتضی‌قلی خان طباطبایی به ریاست کتابخانه آستان قدس منصوب شد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالعلی میرزا}}</ref>
|-
| rowspan="3" {{پس‌زمینه رنگی|c0c6ff}} پهلوی
|او پس از تغییر تولیت به واسطه تغییر حکومت از قاجار به پهلوی، همچنان بر راس امور کارهای کتابخانه بود و توسط متولی جدید به سیاه‌برداری از کتب کتابخانه موظف شد. او بعدها در سال ۱۳۰۸ ه‍.ش سرپرستی مدرسه فاضل‌خان و در سال ۱۳۰۹ ه‍.ش ریاست مدرسه فاضلیه جعفری را نیز عهده‌دار شد. وی در آذر ۱۳۲۴ به ریاست موزه و خزانه آستان نیز منصوب شد. به پاس زحمات او، وزارت فرهنگ دولت پهلوی به وی درجه سه علمی را اعطاء کرد. او تا سال ۱۳۴۴ ه‍.ق عهده‌دار منصب ریاست کتابخانه بود و در همین سال به خاطر بیماری از این سمت کناره‌گیری کرد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالعلی میرزا}}</ref>
|-
|[[پرونده:ابوالقاسم کتابدار.jpg|بی‌قاب|214x214پیکسل]]
|[[ابوالقاسم کتابدار]]
(۱۳۴۵–۱۴۲۹ ه‍.ق)
|۱۳۴۴–۱۳۵۱ ه‍.ش
|او، کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی بود. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت می‌کردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمع‌آوری کتاب‌های خطی نفیس استان اصفهان، گیلان و مازندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.<ref>{{پک|1=مهدوی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابداری، ابوالقاسم}}</ref> او از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۱ ه‍.ش عهده‌دار ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را برعهده داشت.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۸۸|ک=مشکوه|ف=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|[[پرونده:سیدهاشم_مکاسبی.jpg|جایگزین=سید هاشم مکاسبی|بی‌قاب|208x208پیکسل]]
|[[هاشم مکاسبی]]
(- ه‍.ق)
|۱۳۵۱–۱۳۵۸ ه‍.ش
|هاشم مکاسبی، از مدیران داخلی و مسئولان بخش امانات کتابخانه آستان قدس بود که از سال ۱۳۵۱ ریاست این کتابخانه را عهده‌دار شد. مکاسبی اندکی پس از انحلال سلطنت پهلوی و آغاز دوره جمهوری اسلامی از سمت ریاست کنار گذاشته شد.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۸۸|ک=مشکوه|ف=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
| rowspan="8" {{پس‌زمینه رنگی|edd698}} جمهوری اسلامی
|[[پرونده:سعیدی copy.jpg|جایگزین=عباس سعیدی |بی‌قاب|211x211پیکسل]]
|[[عباس سعیدی رضوانی]]
(۱۳۴۶–۱۴۱) ه‍.ق
| ۱۳۵۸–۱۳۵۸ ه‍.ش
|سعیدی در مشهد متولد شد و در تهران تحصیلات عالیه خود را دنبال کرد و سرانجام به دانشگاه مشهد رفته و در آنجا به فعالیت مشغول شد. او مدتی را در فرانسه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۵۸ ه‍.ش به آستان قدس رضوی وارد شد. او نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه بود. او بعدها به سمت مدیرعاملی مؤسسه به‌نشر گمارده شد و در تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی نقش مؤثری داشت.<ref>{{پک|1=احمدیان شالچی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=سعیدی رضوانی، عباس}}</ref>
|-
|[[پرونده:2رمضانعلی شاکریcopy.jpg|جایگزین=رمضانعلی شاکری|بی‌قاب|247x247پیکسل]]
|[[رمضانعلی شاکری]]
(۱۳۴۲–۱۴۴۳ ه‍.ق)
|۱۳۵۹–۱۳۷۲ ه‍.ش
|شاکری، پژوهشگر، نویسنده و خراسان‌پژوه بود. او مدتی را به ریاست کتابخانه فرهنگ و هنر مشهد مشغول بود.<ref>{{پک/بن|1=درگذشت|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=درگذشت رمضانعلی شاکری}}</ref>
|-
|[[پرونده:دکتر اردلان .jpg|جایگزین=سیدعلی اردلان|بی‌قاب|243x243پیکسل]]
|[[علی اردلان جوان]]
(۱۳۶۴ ه‍.ق)
|۱۳۷۲–۱۳۷۷ ه‍.ش
|وی در کارنامه خود، مدیرمسئولی مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی و همین‌طور استادی دانشگاه را دارد. او در سال ۱۳۵۰ ه‍.ش به عنوان معاون موزه آستان قدس رضوی در این نهاد مشغول به کار شد. او در بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ ریاست موزه آستان قدس رضوی را عهده‌دار بود.<ref>{{پک/بن|1=موزه|ک=موزه‌های آستان قدس رضوی|ف=مصاحبه با علی اردلان جوان}}</ref>
|-
|[[پرونده:برازش copy.jpg|بی‌قاب|238x238پیکسل]]
|[[علیرضا برازش]]
(۱۳۷۴ ه‍.ق)
|۱۳۷۷–۱۳۷۷ ه‍.ش
|وی از پژوهشگران قرآن و حدیث بود که به امر نویسنده، مدیرتولیدی سریال‌های تلویزیونی مشغول بوده است. برازش در کارنامه خود، مدیریت شبکه یک جمهوری اسلامی ایران، شبکه دو، مدیریت انتشارات امیرکبیر و معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران را دارد.<ref>{{پک/بن|1=رضوی۵|ک=خبرگزاری رضوی|ف=برازش بیش از ۸۰ هزار صفحه کتاب نگاشت}}</ref>
|-
|[[پرونده:11.jpg|جایگزین=محمد علی برادران رفیعی|بی‌قاب|229x229پیکسل]]
|[[علی‌محمد برادران رفیعی]]
(۱۳۵۶–۱۴۴۰ ه‍.ق)
|۱۳۷۸–۱۳۸۷ ه‍.ش
|رفیعی از سال ۱۳۴۵ ه‍.ق در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود و از سال ۱۳۵۷ با درخواست واعظ طبسی، تولیت وقت، به عضویت هیئت امنای آستان قدس رضوی درآمد. او در آستان قدس رضوی علاوه بر ریاست کتابخانه، به ریاست دانشگاه امام رضا، بنیاد فرهنگی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و دانشگاه و بیمارستان امام رضا نیز منصوب شده بود.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۲۱|ک=شهرآرانیوز|ف=مردی که پر از رفعت}}</ref>
|-
|[[پرونده:محمدهادی زاهدی.jpg|جایگزین=محمدهادی زاهدی|بی‌قاب|213x213پیکسل]]
| [[محمدهادی زاهدی]]
(۱۳۸۶ ه‍.ق)
|۱۳۸۷–۱۳۹۷ ه‍.ش
|وی از سردبیران، نویسندگان و مترجمان متون دینی است و در بخش‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، فعالیت کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۲۰|ک=شهرآرانیوز|ف=مترجم دعاها به زبان امروزی}}</ref> او در سال ۱۳۸۷ به ریاست این کتابخانه منصوب و به مدت ۱۰ سال بر آن ریاست داشت. پس از پایان دوره ریاستش بر کتابخانه، به سمت مدیریت شهر علم و فناوری آستان قدس رضوی منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=بسیج|ک=خبرگزاری بسیج|ف=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم}}</ref>
|-
|[[پرونده:مجتبی بذرافشان.jpg|جایگزین=مجتبی بذرافشان|بی‌قاب|230x230پیکسل]]
|[[مجتبی بذرافشان]]
(- ه‍.ق)
|۱۳۹۷–۱۳۹۷ ه‍.ش
|وی مسئولیت‌های مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است. او از اردیبهشت ۱۳۹۷ عهده‌دار مسئولیت ریاست کتابخانه آستان قدس شد و بنا بود تا دو سال در این سمت باقی بماند<ref>{{پک/بن|1=بسیج|ک=خبرگزاری بسیج|ف=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم}}</ref> اما در بهمن همان سال از این سمت کنار گذاشته شد. او پس از پایان فعالیتش به عنوان ریاست کتابخانه، به سمت مشاور فرهنگی آستان قدس رضوی و عضو هیئت مدیره سازمان فرهنگی آستان قدس منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=رسا|ک=خبرگزاری رسا|ف=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد}}</ref>
|-
|[[پرونده:2023-07-31 10-47-28.jpg|جایگزین=سیدجلال حسینی|بی‌قاب|228x228پیکسل]]
|[[جلال حسینی]]
(- ه‍.ق)
|۱۳۹۷ تا کنون
|وی پیش از این، مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و از بهمن ۱۳۹۷ ه‍.ش وظیفه ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد.<ref>{{پک/بن|1=رسا|ک=خبرگزاری رسا|ف=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد}}</ref>
|}
|}


== پانویس ==
== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
=== منابع ===
'''مکتوب'''
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=احمدیان شالچی|نام=نسرین|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=سعیدی رضوانی، عباس|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=حسینی|نام=حسن|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=خانی‌زاده|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی، ساختمان|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=اعظم|نام خانوادگی۲=نظرکرده}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=زاد|نام=ایرج|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۴۷|نام=محمد|نام خانوادگی=دشتی|عنوان=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|صفحه=|تاریخ=۱۳۸۸|ژورنال=مشکوه|مکان=|پیوند=https://hawzah.net/fa/Article/View/82086/کتابخانه-مرکزی-و-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی?rcIds=82084}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=آستان قدس رضوی|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/1/199}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتای قاآن میرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتایی، عبدالرضامیرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتایی، عبدالعلی میرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=کتابخانه راجه محمودآباد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد ژورنال|نام۲=الهه|نام خانوادگی۲=محبوب|شماره=۳۲–۳۳|نام=زهرا|نام خانوادگی=طلایی|عنوان=تاریخچهٔ مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی|صفحه=۴۳–۴۴|تاریخ=۱۳۹۵|ژورنال=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|مکان=مشهد|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44355_9c8d28330c32b8515cca51bc9bdfe084.pdf}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۱۰۰|نام=محمود|نام خانوادگی=فاضل|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=کتابخانه‌های عمده مشهد (کتابخانه جامع گوهرشاد)|صفحه=۴۳–۴۴|تاریخ=۱۳۵۱|ژورنال=وحید|مکان=|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/238453/|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۲۱|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات|صفحه=۱–۱۱|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|مکان=مشهد|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_59868_27474171895ffe234cdb688ce12cecc1.pdf}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|نام=الهه|عنوان=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|سال=۱۳۹۰|مکان=مشهد|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۸|نام=کیانوش|نام خانوادگی=معتمدی|عنوان=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی با تأملی بر مصاحف کتابخانه آستان قدس رضوی|صفحه=|تاریخ=۱۳۹۳|ژورنال=آستان هنر|مکان=مشهد|پیوند=https://www.astanehonar.ir/article_96547.html}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=مهدوی|نام=محمدجواد|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابداری، ابوالقاسم|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
'''آنلاین'''
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ثبت تعدادی از اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو|ناشر=|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/7610041/ثبت-تعدادی-از-اسناد-آستان-قدس-رضوی-در-حافظه-جهانی-یونسکو|تاریخ=۸ دی ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جوان۰۹}}|نویسنده=باشگاه خبرنگاران جوان|کد زبان=|وبگاه=yjc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد|ناشر=|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/8433702/اهدای-کتب-خطی-به-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-چهار-برابر-شد|تاریخ=۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جوان۱۴}}|نویسنده=باشگاه خبرنگاران جوان|کد زبان=|وبگاه=yjc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی|ناشر=|نشانی=https://jamejamonline.ir/fa/news/1312564/ابتکار-آستان-رضوی-با-موضوع-فرهنگ-کتابخانی|تاریخ=۶ اردیبهشت ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جم۹۹۰}}|نویسنده=جام‌جم آنلاین|کد زبان=|وبگاه=jamejamonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفته کتاب|ناشر=|نشانی=https://ketab.ir/News/28688|تاریخ=۲۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کتاب۵۶}}|نویسنده=خانه کتاب|کد زبان=|وبگاه=ketab.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، همیشه در دسترس|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/46031/کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-همیشه-دسترس|تاریخ=۱۷ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|دیجی۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=پیام تسلیت رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برای درگذشت رمضانعلی شاکری|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/324045/پیام-تسلیت-رئیس-سازمان-اسناد-کتابخانه-مل-ی-درگذشت-رمضانعلی-شاکری|تاریخ=۲۶ تیر ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|درگذشت}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیره‌سازی یکصد میلیون منبع|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/321466/افتتاح-گنجینه-عظیم-آثار-مکتوب-آستان-قدس-ظرفیت-ذخیره-سازی-یکصد-میلیون-منبع|تاریخ=۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کتاب۷۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/175076/اموال-شخصی-تاجری-کتابخانه-موزه-ملی|تاریخ=۲ مرداد ۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایبنا۷۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آستان قدس صاحب بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/337118|تاریخ=۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جهان۳۴}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/shortint/338320/عضویت-رایگان-58-کتابخانه-وابسته-آستان-قدس-رضوی-سراسر-کشور|تاریخ=۱ خرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|عضوها}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/82297212/679-مورد-اقلام-فرهنگی-نفیس-در-آستان-قدس-رضوی-مرمت-شد|تاریخ=۱۶ آبان ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|س۶۷۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانه‌روزی شد|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84340749/تالار-محققان-کتابخانه-مرکزی-آستان-قدس-رضوی-شبانه-روزی-شد|تاریخ=۳ خرداد ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا۴۰۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84927683/مسجد-گوهرشاد-۶-قرن-هم-نفسی-با-حرم-منور-رضوی|تاریخ=۲۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا۰۸}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|ناشر=|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798|تاریخ=۲۹ شهریور ۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=۱۴ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جزوات۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایسنا|کد زبان=|وبگاه=isna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه کتاب خطی دانشگاه فردوسی مشهد|ناشر=|نشانی=https://iqna.ir/fa/news/2876837/دیجیتال‌سازی-۴۹۶-نسخه-کتاب-خطی-دانشگاه-فردوسی-مشهد|تاریخ=۲ اسفند ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۴۰۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس|ناشر=|نشانی=https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3313670/نمایه‌سازی-۳۰۰-هزار-سند-تاریخی-دوره-صفویه-افشاریه-و-قاجاریه-در-مرکز-اسناد-آستان-قدس|تاریخ=۲۳ خرداد ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۸۰۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=khorasan.iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی ویژه محققان در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی|ناشر=|نشانی=https://iqna.ir/fa/amp/news/4157718|تاریخ=۲ مرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۲۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم به سمت ریاست سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی|ناشر=|نشانی=https://basijnews.ir/fa/news/9018404/انتصاب-دکتر-مجتبی-بذرافشان-مقدم-به-سمت-ریاست-سازمان-کتابخانه‌ها-موزه‌ها-و-مرکز-اسناد-آستان‌قدس‌رضوی|تاریخ=۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|بسیج}}|نویسنده=خبرگزاری بسیج|کد زبان=|وبگاه=basijnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=پایگاه «نشریات دیجیتال» آستان قدس رضوی راه‌اندازی شد|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/13/2362661/پایگاه-نشریات-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-راه-اندازی-شد|تاریخ=۱۳ مهر ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم۱}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=|وبگاه=tasnimnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معرفی شد|ناشر=|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/597396/رییس-جدید-سازمان-کتابخانه‌ها-موزه‌ها-و-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی-معرفی-شد|تاریخ=۲۵ بهمن ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|رسا}}|نویسنده=خبرگزاری رسا|کد زبان=|وبگاه=rasanews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته|ناشر=|نشانی=https://www.razavi.news/fa/report/94760|تاریخ=۷ تیر ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|توسعه۴۰}}|نویسنده=خبرگزاری رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.news}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=علیرضا برازش بیش از 800 هزار حدیث جمع‌آوری و حدود 80 هزار صفحه کتاب نگاشت|ناشر=|نشانی=https://www.islamical.org/fa/کاربر:Shahroudi/صفحه_تمرین?veaction=edit|تاریخ=۶ بهمن ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|رضوی۵}}|نویسنده=خبرگزاری رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.news}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/680781/تاریخ-جراید-ایران-در-گنجینه-رضوی|تاریخ=۱۱ آذر ۱۳۹۸|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۵۰}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه‌ای به قدمت تاریخ اسلام|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/707557|تاریخ=۲۰ خرداد ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۴ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مبارکه۱}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری می‌شود/ قرآن قدس؛ نگین نسخ خطی آستان قدس رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/887827/قدیمی-ترین-قرآن-جهان-با-ترجمه-فارسی-در-حرم-مطهر-رضوی-نگهداری|تاریخ=۵ تیر ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۴۵۶}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی چه کسی بود؟|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/827779/نخستین-رئیس-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-چه-کسی-بود|تاریخ=۲۴ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۰۹۰}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان= «کتابخانه مسجد پنجتن» افتتاح شد|ناشر=|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4257-%C2«Ú©ØªØ§Ø¨Ø®Ø§Ù†Ù‡-مسجد-پنجتن%C2»-افتتاح-شد|تاریخ=۲۳ بهمن ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|لیز۷}}|نویسنده=خبرگزاری لیزنا|کد زبان=|وبگاه=lisna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه گوهرشاد|ناشر=مجله دانشورز|نشانی=http://mashhadenc.ir/کتابخانه-ی-گوهرشاد/|تاریخ=۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۹ تیر ۱۴۰۱|شناسه={{شناسه یادکرد|دانش۱}}|نویسنده=دانشنامه مشهد|کد زبان=|وبگاه=mashhadenc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی از مرز 185 میلیون گذشت|ناشر=|نشانی=https://www.razavi.ir/fa/341645/دسترسی-به-منابع-دیجیتال-در-ایستگاه-های-مطالعه-رضوی-از-مرز185-میلیون-گذشت|تاریخ=۹ خرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|باب۴}}|نویسنده=درگاه آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی|ناشر=|نشانی=https://www.jamejamdaily.ir/Newspaper/item/123210|تاریخ=۱۵ آذر ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جام۱۰}}|نویسنده=روزنامه جام‌جم|کد زبان=|وبگاه=jamejamdaily.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46219/کتابخانه-راجه-محمودآباد-هندوستان|تاریخ=۳۰ تیر ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|راجه}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/67431/بخش-سمعی-بصری-کتابخانه-مرکزی|تاریخ=۲ خرداد ۱۳۹۸|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۷۴}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مسجدالرضا (ع)|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46242/کتابخانه-مسجدالرضا-ع|تاریخ=۱۷ بهمن ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۸۰۸}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248829/ادارۀ-روابط-عمومی-و-امور-بین-الملل|تاریخ=۱۷ فروردین ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|آستان۹۹}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مرکزی|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|تاریخ=۱۷ فروردین ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۷۷}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مروج- یزد|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46201/کتابخانه-مروج-یزد|تاریخ=۳۰ تیر ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مروجان}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه حضرت معصومه (س) آستان قدس رضوی در شهر رضویه افتتاح شد|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/306078/کتابخانه-حضرت-معصومه-س-آستان-قدس-رضوی-در-شهر-رضویه-افتتاح-شد|تاریخ=۲۵ آبان ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|معصوم۱}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی (ره)|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره#|تاریخ=۱۷ بهمن ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کودک۱}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی که در گنجینه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/132559/نگاهی-به-قرآن‌های-نفیس-خطی-که-در-گنجینه-آستان-قدس-رضوی-نگهداری-می‌شود|تاریخ=۱۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۰}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مترجم دعاها به زبان امروزی|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/13175/356251|تاریخ=۲۶ مرداد ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۲۰}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مردی که پر از رفعت بود {{!}} دربارهٔ دکتر علی محمد برادران رفیعی استاد دانشگاه‌فردوسی مشهد|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/80518/مردی-که-پر-از-رفعت-بود-%7C-درباره-دکتر-علی محمد-برادران-رفیعی-استاد-دانشگاه‌فردوسی-مشهد|تاریخ=۲۲ شهریور ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۲۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=میراث شیخ بهایی|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/13216/357314|تاریخ=۸ شهریور ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/173468/ارائه-خدمات-به-کودکان-در-۳۲-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-در-کشور|تاریخ=۱۹ تیر ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۸۰۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نشان ارادت|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/12998/351862|تاریخ=۲۸ خرداد ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۳}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=واحد مخازن آرشیوی نشریات|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/fa/60945/مخازن-مطبوعات|تاریخ=۵ دی ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|اسناد۰۷}}|نویسنده=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=حفظ میراث مکتوب، نگهبانی از تاریخ و هویت جامعه|ناشر=|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/news/269009/حفظ-میراث-مکتوب،-نگهبانی-از-تاریخ-و-هویت-جامعه|تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مرکز۵۵۰}}|نویسنده=مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|کد زبان=|وبگاه=cgie.org.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مصاحبه با دکتر سید علی اردلان جوان|ناشر=|نشانی=https://museum.razavi.ir/fa/57471/مصاحبه-با-دکتر-سید-علی-اردلان-جوان|تاریخ=۲۲ فروردین ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|موزه}}|نویسنده=موزه‌های آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=museum.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نهضت با قدمت وقف کتاب|ناشر=|نشانی=https://www.qudsdaily.com/Newspaper/PagePDF/879|تاریخ=۳۰ دی ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۳۳}}|نویسنده=ویژه‌نامه رواق|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}


== پیوندهای بیرونی ==
== پیوندهای بیرونی ==
*[https://web.archive.org/web/20121026005143/http://www.library.aqr.ir/ سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]
*[https://library.razavi.ir/ سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]


{{کتابخانه‌های ایران}}
{{کتابخانه‌های ایران}}
{{کتابخانه‌های شهر مشهد}}
{{کتابخانه‌های شهر مشهد}}
{{آستان قدس رضوی}}
{{آستان قدس رضوی}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}


[[رده:آستان قدس رضوی]]
[[رده:آستان قدس رضوی]]
خط ۵۵۷: خط ۸۰۰:
[[رده:کتابخانه‌های ایران]]
[[رده:کتابخانه‌های ایران]]
[[رده:کتابخانه‌های عمومی شیعیان دوازده‌امامی]]
[[رده:کتابخانه‌های عمومی شیعیان دوازده‌امامی]]
[[رده:کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی]]
[[رده:مشهد]]
[[رده:مشهد]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۰۹

کتابخانه آستان قدس رضوی
نمایی از درب ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
کشورایران
نوعکتابخانه عمومی
تأسیسپیش از قرن چهارم ه‍. ق
موقعیتمشهد، حرم امام رضا
گردآوری
اطلاعات دیگر
مدیرجلال حسینی
سازمان بالاترسازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
وابستگیآستان قدس رضوی
وبگاه
library.razavi.ir
نقشه
خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).

کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در ایران و آسیای غربی شده است. کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و گفته می‌شود بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.

کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ مشخصی برای تاسیس این کتابخانه گزارش نشده است و منابع نیز در سال تاسیس آن دچار اختلاف‌اند. برخی بر این باورند که از قرن چهارم ه.ق این کتابخانه فعال بوده است ولی اسناد موجود، از وجود کتابخانه‌ای در جوار حرم امام رضا در دوره صفویه خبر می‌دهند. این کتابخانه در دوره صفویه و با وقف عالمان و شاهان رونق گرفت و وسعت آن بیش از پیش شد. در دوره افشار و قاجار نیز بر این رونق افزوده شد. در دوره قاجار، برای نظام‌مند کردن کتابخانه، رئیسی بر آن انتخاب شد و بعدها در دوره پهلوی، ساختمان مشخصی برای آن وضع گردید. در دوره جمهوری اسلامی نیز چند مرتبه کتابخانه جابه جا شد تا سرانجام در مکان فعلی خود، مستقر شد.

کتابخانه در حال حاضر، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اداره می‌شود که رئیس آن را تولیت آستان قدس رضوی مشخص می‌نماید. این کتابخانه از کتابخانه‌های عمومی و تخصصی، مرکز نگهداری نسخ خطی، اداره حفظ و مرمت آثار، مرکز اسناد و مطبوعات و اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل تشکیل شده است. علاوه بر کتابخانه‌های موجود در حرم امام رضا، ۶۰ باب کتابخانه دیگر در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران و یک باب کتابخانه در هند نیز، زیر مجموعه کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به شمار رفته‌اند.

بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده درباره این کتابخانه، بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری در این کتاب‌خانه نگهداری می‌شود. عداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است. همچنین گفته شده است که ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی در این کتابخانه نگهداری می‌شود. اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است. تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند. غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.

پیشینه کتابخانه رضوی

کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛[۱][۲] اما به عقیده برخی، قرائن تاریخی و برخی وقف‌نامه‌ها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه‍.ق می‌رساند. بر این اساس، یکی از قدیمی‌ترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هم‌اکنون در محل کتابخانه نگهداری می‌شود، قرآنی خطی اهدایی از جانب کشواد بن املاس، حکمران وقت اصفهان، مربوط به سال ۳۲۷ ه‍. ق است.[۳][۴][۵] با این همه، محبوب فریمانی بر این باور است که این اسناد وجود کتابخانه را تأیید نمی‌کند.[۶] اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقف‌نامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است. این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه‍.ق است و گواهی می‌دهد در قرن نهم، کتابخانه‌ای در حرم دایر بوده است.[۷][۸]

کوچ شیعیان، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس حوزه‌های علمیه، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتاب‌ها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانه‌ای مستقل، با هدف نگهداری کتاب‌ها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائت‌خانه یاد شده است. مکان این قرائت‌خانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود.[۹]

نمایی از مسجد بالاسر، محلی که به عنوان اولین کتابخانه حرم امام رضا از آن یاد شده است.

از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌های مختلفی از جمله «قرآن‌خانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کرده‌اند.[۱۰] نام «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار» و «کتابخانه حضرت» از نام‌هایی است که در عصر قاجار به این مکان اشاره می‌کرد.[۱۱][۱۲]

در وقف‌نامه‌ای که در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته شده است، سال ۸۶۱ ه‍. ق به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه‍.ق است.[۱۳][۱۴]

در دوره صفویه

به‌طور کلی، تا پیش از سال ۹۹۵، اطلاعات زیادی از کتابخانه آستان قدس وجود ندارد.[۱۵] در دورهٔ شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها، از وجود کتابخانه‌ای با عبارت «خزانةالکتب» نام برده‌اند.[۱۶][۱۷] شاه طهماسب، حرم و موقوفات آن را به یک نهاد دولتی تبدیل کرد و خود را به عنوان سلطان، بر ریاست آن گمارد و متولیانی را برای انجام امور مربوط به حرم گمارد.[۱۸] با فرمان شاه طهماسب، دوست‌محمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان به‌نام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد و فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۹]

گزارش شده است که در حمله ازبک‌ها به سال ۹۹۸ ه‍. ق، کتابخانه حرم غارت شد.[۲۰] شاه‌عباس صفوی و شیخ بهایی، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخه‌هایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تأسیس شد.[۲۱] گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه‍.ق یا ۱۰۱۰ ه‍.ق و همزمان با سفر شاه‌عباس به مشهد،[۲۲] چندین قرآن خطی که بعضاً منسوب به امامان شیعه بودند وقف کتابخانه شدند.[۲۳] در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام می‌دادند.[۲۴] مرمت‌کاری نسخه‌های قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه بازمی‌گردد.[۲۵] بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال ۱۰۱۰ ه‍. ق تهیه شد.[۲۶]

در دوره افشاریه و قاجاریه

به گزارش دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، اداره کتابخانه در دوره افشاریه، همچون دوره صفویه بوده و تغیرات زیادی نکرده است.[۲۷] پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز دورهٔ افشاری، نادرشاه برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان وقف کتابخانهٔ آستان کرد.[۲۸] این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علی‌شاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است.[۲۹]

بعدها در دوره قاجار تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ ناصرالدین شاه، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآن‌های خطی از کتاب‌ها را صادر کرد.[۳۰] در سال‌های پایان دوره قاجار، به سال ۱۳۴۳ ه‍. ق مصادف با ۱۳۰۳ ه‍. ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۳۱][۳۲] در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تأسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژه‌ای بدهد.[۳۳] در دوره قاجار، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت‌خانه جدا شد. تشکیل دو کتابخانه جدا به نام‌های «کتابخانه ایوان طلا» و «کتابخانه جدید» برای نگهداری نسخ نفیس و کتاب‌های جدید، از اقدامات دوره تولیت میرزا سیف‌الدوله بود. کتابخانه ایوان طلا در ایوان طلای نادری مستقر بود کتابخانه جدید به قسمت غربی مدرسه علینقی میرزا منتقل شد.[۳۴] در اواخر دوره قاجار، اوضاع کتابخانه، آشفته گزارش شده است.[۳۵]

در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی

با آغاز دوره تولیت محمدولی خان اسدی بر آستان قدس، کتابخانه شاهد توسعه و رونق بسیاری بود. در همین دوره، حجره‌های فوقانی صحن کهنه با میز و صندلی تجهیز شدند و مبدل به قرائت‌خانه شد.[۳۶] در سال ۱۳۱۶ ه‍.ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت. بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانه‌ای جدید تأسیس شود. پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد.[۳۷] در سال ۱۳۴۲ ه‍.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد. در سال ۱۳۵۳ ه‍.ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود.[۳۸] این کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به افتتاح رسید.[۳۹]

در سال ۱۳۳۲ ه‍. ش، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا توسط سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه‍.ش تعداد کتاب‌های این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۴۰] در سال ۱۳۶۸ ه‍. ش، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.[۴۱]

در سال ۱۳۶۰ ه‍. ش کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[۴۲] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهره‌برداری شد.[۴۳][۴۴] این کتابخانه به صورت رسمی توسط رئیس‌جمهور وقت ایران در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش افتتاح گردید.[۴۵][۴۶] با تاسیس ساختمان جدید، ساختمان قدیمی به ساختمان موزه اختصاص یافت.[۴۷] در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی و … طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه‍. ش افتتاح شد.[۴۸]

ساختمان

ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابه‌جا شد. مکان‌های سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.[۴۹]

ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال ۱۳۷۳ ه‍. ش به بهره‌برداری رسید، با ۲۸٫۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.[۵۰][۵۱] معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفی‌تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچ‌بری و مقرنس‌کاری است.[۵۲] واعظ طبسی، تولیت وقت آستان قدس رضوی در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».[۵۳]

ساختار اداری

امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. ای سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانه‌های مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزه‌های آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب می‌شود.[۵۴] این کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشته‌اند:

کتابخانه عمومی و تخصصی

ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
درب ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.[۵۵] عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت می‌گیرد.[۵۶][منبع بهتری نیاز است] بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راه‌اندازی شده است.[۵۷]

کتابخانه‌های تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحت‌تر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهل‌بیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.[۵۸][منبع بهتری نیاز است]

در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد. یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است. دسترسی به منابع مرجع، پایان‌نامه‌ها، دیگر کتابخانه‌های آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایان‌نامه از ویژگی‌های این تالار تخصصی عنوان شده است.[۵۹]

مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت

مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۱ ه‍. ش با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد. وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرست‌نگاری کتاب‌های خطی و چاپ‌سنگی است. این مجموعه، از سال ۱۳۹۱ ه‍. ش، به صورت رایگان، نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه‌های دیگر را دیجیتال‌سازی می‌کند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانه‌های حرم شاه‌چراغ، کتابخانه‌های خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد را دیجیتال‌سازی نماید. این مرکز از تمام کتاب‌های دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانه‌ها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کند.[۶۰]

وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است.[۶۱] در سال ۱۳۸۲ ه‍.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.[۶۲]

مرکز اسناد و مطبوعات

آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقف‌نامه‌ها اسناد اداری و صورت خرج‌های خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ می‌کند. وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا اداره‌ای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود. اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی». در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت. در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند.[۶۳]

نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است.[۶۴] دیگر وظایف اداره اسناد، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نمایه‌سازی، فهرست‌نویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاع‌رسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است. در همین خصوص، این اداره از بخش‌های مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه‌سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.[۶۵]

اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعه‌های وسیع در زیرمجموعه‌های اداری کتابخانه مرکزی است. این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد. قدیمی‌ترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است. این اداره بزرگ‌ترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است. این اداره از سال ۱۳۵۹ ه‍.ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت. این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامه‌ها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانش‌آموزی، نشریات الکترونیکی، کتاب‌های مطبوعاتی، و بریده‌های جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبان‌های مختلف را گردآوری و نگهداری نماید.[۶۶][۶۷]

روابط عمومی و امور بین‌الملل

«روابط عمومی و امور بین‌الملل» دیگر زیربخش مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس است.[۶۸][۶۹][۷۰] این سازمان وظیفه دارد با تبلیغات و اقدامات رسانه‌ای، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد می‌کند.[۷۱] برگزاری سمینارها، همایش‌ها، گردهمایی‌ها و جذب و شناسایی اندیشمندان و تقدیر از آنان از جمله وظایف این اداره است. گسترش روابط بین‌المللی و ایجاد تفاهم‌نامه با دیگر نهادها از جمله وظایف بخش بین‌الملل این سازمان است.[۷۲]

میراث مکتوب

در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری می‌شود.[۷۳] بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.[نیازمند منبع]

نسخه‌های نفیس

تعداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است.[۷۴] این کتابخانه همچنین دارای ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی است.[۷۵] رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است.[۷۶] از این میان بیش از ۲٫۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری می‌شود.[۷۷]

اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است.[۷۸] یکی دیگر از قرآن‌های نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سال‌های بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه‍.ق است که به قرآن قدس شهرت دارد. این نسخه، قدیمی‌ترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده است.[۷۹] بنابر گزارش‌ها از تمام امامان شیعه جز امام دوازده‌هم آنان، نسخه‌های خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری می‌شود.[۸۰] در این مجموعه آثاری از خطاطی‌های عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز نگهداری می‌شود.[۸۱]

قرآنی منسوب به علی بن موسی الرضا که وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.

شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه‍.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه‍. ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه‍.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه به‌شمار می‌رود. از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[نیازمند منبع]

سندها

تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب[۸۲][۸۳] و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند.[۸۴] همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است.[۸۵] از این میان تنها ۳۰۰ هزار سند مربوط به اسناد اداری باقی مانده از دوران صفویه به بعد است[۸۶] که بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است.[۸۷] کتابخانه آستان قدس به جهت رسم‌الخط‌ها خاص بعضی از این اسناد، بازنویسی آنها را در دستور کار دارد.[۸۸] گزارش شده است که بیش از ۲ هزار برگ سند از اسناد نگهداری شده در این مرکز، مربوط به مسجد جامع گوهرشاد است که ۱۵۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار، ۸۰۰ برگ سند مربوط به دوره افشار و ۵۰۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار است.[۸۹] علاه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری می‌شود.[۹۰] مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشته‌اند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیده‌اند.[۹۱]

نشریه‌ها

منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شب‌نامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بریده‌های جراید است. این نشریات به زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند.[۹۲]

در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است.[۹۳] وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۲۸ هزار عنوان مجله، روزنامه و سالنامه؛ شامل نزدیک به ۲ میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین است. این نشریات در چند دسته‌بندی شامل مجلات فارسی، عربی و اردو؛ روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها؛ سالنامه‌ها؛ نشریات لاتین؛ مجموعه مطبوعاتی محمد گلبن؛ مجموعه فرید قاسمی؛ نشریات دانشجویی؛ نشریات الکترونیکی و نشریات دیجیتال آرشیو شده‌اند. قدیمی‌ترین مجله فارسی نگهداری شده در این مجموعه، مجله فلاحت مظفری است که در سال ۱۳۱۸ ه‍.ق منتشر شده است. قدیمی‌ترین سالنامه این مجموعه، متعلق به سال ۱۲۹۰ ه‍.ق است. مهم‌ترین مجموعه‌های نگهداری شده در این مجموعه عبارتند از: به روزنامه وقایع اتفاقیه، سالنامه ایران، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس،[۹۴] روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران، نشریهٔ وقایع عدلیه، نشریهٔ دانش، حبل المتین کلکته، نشریه الاسلام، روزنامهٔ ملانصرالدین، روزنامهٔ صور اسرافیل، الکمال، کاغذ اخبار.[نیازمند منبع]

منابع الکترونیکی

غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.[۹۵] تا سال ۱۳۹۸ ه‍. ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سی‌دی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه‍.ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات می‌دهد.[۹۶] این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه‍. ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتال‌سازی کرده است.[۹۷] در این مجموعه بیش از ۵۶۵ هزار نسخه الکترونیکی از مجلات نیز نگهداری می‌شود که از این میان ۱۰ هزار نسخه از مجلات، تنها نسخه دیجیتال داشته و نسخه چاپی آنها در دسترس نیست.[۹۸]

کتابخانه دیجیتال

پییشنهاد تأسیس کتابخانه‌ای دیجیتال در کنار کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۰ ه‍.ش توسط مشاور علمی سازمان کتابخانه‌های آستان قدس مطرح شد. این کتابخانه، در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش با بهره‌گیری از ۳۵ منبع خارجی و ۶ منبع داخلی آغاز به کار کرد.[۹۹][۱۰۰] بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۴۰۲ ه‍. ش، مجموعه منابع این کتابخانه بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال بوده است.[۱۰۱] یکی از رسالت‌های این کتابخانه، تأسیس پایگاه‌های موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز عنوان شده است. این کتابخانه در طول دوره‌های متمادی، دچار تحولات در زمینه ارائه خدمات و بروزرسانی بوده است.[۱۰۲] در سال ۱۳۹۹، از کتابخانه نشریات دیجیتال نیز رونمایی شد. در بدو رونمایی از این کتابخانه، ۴۸۰ عنوان نشریه در دسترس قرار گرفت.[۱۰۳]

یکی از اقدامات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، که با هدف دسترس‌پذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها صورت گرفته است، ایجاد ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانه‌های زیرمجموعه خود و همچنین دیگر مناطق دورافتاده بوده است. در این راستا ایستگاه‌های متعددی در شهرهای مشهد، گناباد، اصفهان، کاشمر و چند شهر دیگر راه‌اندازی شده است.[۱۰۴]

وسعت و اهمیت

جایگاه در میان کتابخانه‌های

کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است.[۱۰۵] گفته شده است که کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.[۱۰۶]

از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگ‌ترین آرشیو نشریات ایران، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است.[۱۰۷] مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.[۱۰۸]

اهمیت

به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه داده‌های آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشته‌اند، نام برده است. به عقیده سنابادی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث اسلامی داشته است.[۱۰۹]

مخاطبان و اعضاء

بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه‍.ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است.[۱۱۰] جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه‍.ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی می‌کند.[۱۱۱] تعداد اعضاء این کتابخانه را ۵۶۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند.[۱۱۲]

کتابخانه‌های وابسته

تا اوایل خرداد ۱۴۰۲ ه‍. ق، ۶۰ باب کتابخانه در شهرستان‌های ایران[۱۱۳][۱۱۴] و یک باب کتابخانه در شهر لکهنو در هند به عنوان کتابخانه‌های وابستهٔ آستان قدس معرفی شده‌اند.[۱۱۵] علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۶ کتابخانه در شهرستان‌ها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.[۱۱۶] آستان قدس رضوی در شهرهای درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان و در شهرهای شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانه‌های وابسته تحت پوشش خود است.[۱۱۷]

کتابخانه‌های شهر مشهد
موقعیت جغرافیای ر نام کتابخانه تاریخ تأسیس

ه‍.ش)

حجم آثار اعضاء

(نفر)

توضیحات
استان شهر یا روستا کتاب

(جلد)

نشریه

(عنوان)

خراسان رضوی مشهد ۱ مسجدالرضا ۱۳۶۱ ۵۶٫۰۰۰ ۳۰ ۳۷٫۰۰۰ کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته می‌شود.[۱۱۸] این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کرده‌اند.[۱۱۹]
مشهد ۲ آیت‌الله عباس تربتی ۱۳۶۱ ۴۱٫۰۰۰ ۲۵ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا، در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع، تأسیس شد و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.[۱۲۰]
مشهد ۳ آیت‌الله مجتبی قزوینی ۱۳۶۷ ۱۰۳٫۰۰۰ ۳۰ ۳۴٫۴۰۰ این کتابخانه در مسجد انصارالمهدی در محله کوی طلاب مشهد تأسیس و به سال ۱۳۶۷ه‍. ش، تحت پوشش کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه‍. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد و مجدد نام کتابخانه به «آیت الله مجتبی قزوینی» تغییر یافت. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.[۱۲۱]
مشهد ۴ آیت‌الله هاشم قزوینی ۱۳۶۹ ۹۶٫۰۰۰ ۲۵ ۲۵٫۵۰۰ این کتابخانه در محله محمدآباد مشهد قرار دارد. در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۲۲]
مشهد ۵ امام صادق ۱۳۷۰ ۳۷٫۰۰۰ ۲۴ ۱۰٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در خیابان اسرار مشهد قرار دارد. برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۲۳]
مشهد ۶ مسجد قبا ۱۳۷۷ ۲۳٫۰۰۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در بلوار خیام مشهد تأسیس و شامل تعدادی نشریه است.[۱۲۴]
مشهد ۷ مسجد زینبیه ۱۳۷۷ ۳۲٫۰۰۰ ۲۵ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه در مسجدی با همین نام در خیابان مطهری مشهد قرار دارد و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۱۲۵]
مشهد ۸ مسجد پیغمبر اکرم ۱۳۷۷ ۳۰٫۰۰۰ ۲۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام واقع در رضاشهر مشهد است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.[۱۲۶]
مشهد ۹ مسجد بزرگ امام رضا ۱۳۷۷ ۲۳٫۰۰۰ ۱۹ ۱۱٫۶۰۰ این کتابخانه در محل مسجد بزرگ امام رضا در محله کوی امیرالمؤمنین مشهد قرار دارد و حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.[۱۲۷]
مشهد ۱۰ محمدیه ۱۳۷۷ ۱۹٫۰۰۰ ۱۶ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه پس از تأسیس در مسجد محمدیه، به خاطر کمبود جا در سال ۱۳۸۱ ه‍.ش به مسجد جوادالائمه در محله تلگرد مشهد منتقل شد.[۱۲۸]
مشهد ۱۱ مسجد جوادالائمه ۱۳۷۸ ۱۹٫۰۰۰ ۸٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجد جوادالائمه در محله وکیل‌آباد مشهد قرار دارد و تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.[۱۲۹]
مشهد ۱۲ امام رضا ۱۳۷۹ ۳۴٫۰۰۰ ۲۰ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه را تولیت وقت آستان قدس رضوی در ضمن یک حسینیه در خیابان هاشمی‌نژاد مشهد تأسیس کرده است. این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.[۱۳۰]
مشهد ۱۳ امام سجاد ۱۳۸۳ ۱۴٫۰۰۰ ۱۰ ۶٫۵۰۰ این کتابخانه در مسجد امام سجاد قرار دارد و از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۳۱]
مشهد ۱۴ مجتمع ثامن الائمه ۱۳۸۴ ۷٫۰۰۰ این کتابخانه در مجتمعی مسکونی به همین نام توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است و مراجعان آن تماماً از ساکنین همان شهرک مسکونی هستند.[۱۳۲]
مشهد ۱۵ سیار و تلفنی ۱۳۷۷ ۳٫۵ میلیون این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمی‌توانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام می‌دهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.[۱۳۳] در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شده‌اند.[۱۳۴]
مشهد ۱۶ گویای رضوی (ویژه نابینایان) ۱۳۸۳ ۱۳٫۰۰۰ ۲۶۰ کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه آیت‌الله مجتبی قزوینی قرار دارد. خدماتی چون تهیه کتاب‌های گویا در موضوعات و قالب‌های متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.[۱۳۵]
مشهد ۱۷ امام رضا ۱۳۹۶ ۱۱٫۴۹۷ ۲۰ ۱٫۱۰۰ این کتابخانه در مسجد غدیر باباعلی واقع شده است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد. در این کتابخانه علاوه بر کتاب‌های درون قفسه، ۲۵۰۰ جلد کتاب درسی نیز وجود دارد.[۱۳۶]
مشهد ۱۸ امام جعفر صادق ۱۳۹۶ ۸٫۱۳۰ ۹۰۰ محل این کتابخانه در وکیل‌آباد مشهد است. این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری می‌باشد.[۱۳۷]
رضویه ۱۹ حضرت معصومه ۱۴۰۰ ۶٫۰۰۰ این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک می‌باشد.[۱۳۸]
مشهد ۲۰ مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی ۱۳۷۹ ۴۰٫۰۰۰ ۲۰ ۲۰٫۲۰۰ مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی» در مجموعه خواجه ربیع مشهد تأسیس شده است. در سال ۱۳۹۸ کتابخانه تخصصی کودک در این مکان تأسیس شد.[۱۳۹]
مشهد ۲۱ مسجد پنج تن ۱۴۰۰ ۶٫۰۰۰ این کتابخانه در خیابان بهشتی مشهد و در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.[۱۴۰]
مشهد ۲۲ مسجد امیرالمؤمنین ۱۳۹۸ ۴٫۰۰۰ ۶ ۳۰۰ این کتابخانه در حاشیه شهر مشهد قرار دارد در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین واقع شده است.[۱۴۱]
مشهد ۲۳ تخصصی کودک ۱۳۹۸ آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.[۱۴۲]
سرخس ۲۴ فرهنگسرای بزرگ امام رضا ۱۳۸۹ ۴۲٫۰۰۰ ۱۵ ۱۱٫۰۰۰ این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری می‌شود.[۱۴۳]
درگز ۲۵ امام رضا ۱۳۸۹ ۳۲٫۵۰۰ ۱۷ ۱۰٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۴]
قوچان ۲۶ امام رضا ۱۳۸۹ ۴۷٫۵۰۰ ۲۹ ۱۸٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۵]
گناباد ۲۷ امام رضا ۱۳۹۷ ۱۱٫۴۸۰ ۲۷ ۶۱۶ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.[۱۴۶]
روشناوند ۲۸ امام رضا ۱۳۷۵ ۹٫۳۱۸ ۱٫۴۰۰ این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.[۱۴۷]
تربت حیدریه ۲۹ امام رضا ۱۳۹۳ ۲۴٫۰۰۰ ۲۰ ۴٫۲۰۰ این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است. کتابخانه کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۸]
کاشمر ۳۰ شهید آیت‌الله مدرس ۱۳۷۵ ۷۶٫۰۰۰ ۷۵ ۲۸٫۰۰۰ این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگی‌های آن توصیف شده است.[۱۴۹]
سبزوار ۳۱ فرهنگسرای امام رضا ۱۳۹۵ ۳۵٫۰۰۰ ۳۶ ۱۳٫۷۰۰ این فرهنگسرا در بلوار توحید شهر سبزوار و در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگی‌های این کتابخانه برشمرده شده است.[۱۵۰]
خراسان جنوبی بیرجند ۳۲ امام رضا ۱۳۸۱ ۵۰٫۵۳۲ ۲۵ ۲۳٫۵۵۶ این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.[۱۵۱]
طبس ۳۳ فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم ۱۳۸۰ ۶۱٫۰۰۰ ۶۹ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.[۱۵۲]
محمدآباد ۳۴ امام رضا ۱۳۸۴ ۹٫۰۰۰ ۱۱ ۸۰۰ این کتابخانه در محله محمدآباد از نواحی طبس در زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.[۱۵۳]
قاین ۳۵ امام رضا ۱۳۸۶ ۴۰٫۰۰۰ ۴۴ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگی‌های آن عنوان شده است.[۱۵۴]
مجد ۳۶ کتابخانه امام رضا ۱۴۰۲ ۴٫۶۰۰ این کتابخانه در روستای مجد از توابع بشرویه و با همکاری شرکت صنایع، معادن و عمران رضوی در متراژی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع ساخته شده است.[۱۵۵]
خوزستان شوشتر ۳۷ علامه شوشتری ۱۳۷۴ ۳۶٫۳۳۶ ۱۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می‌شود.[۱۵۶]
اهواز ۳۸ کتابخانه امام رضا ۱۳۹۸ ۱۳٫۰۰۰ این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راه‌اندازی شده است.[۱۵۷][منبع بهتری نیاز است]
کرمانشاه کرمانشاه ۳۹ امام رضا ۱۳۴۹ ۳۱٫۸۶۰ ۴۲ ۹٫۴۰۲ این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه‍.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.[۱۵۸]
تهران تهران ۴۰ آیت‌الله سید محمدتقی حکیم ۱۳۷۵ ۲۸٫۰۰۰ ۱۵ ۷٫۰۰۰ این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانه‌ای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه‍.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.[۱۵۹]
تهران ۴۱ ملی ملک ۱۳۱۶ ۱۰۰٫۰۰۰ ۸۰۰ حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.[۱۶۰] کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه شمرده شده است.[۱۶۱]
لرستان بروجرد ۴۲ آیت‌الله محمد بروجردی ۱۳۶۸ ۴۳٫۱۴۱ ۱۷ ۱۷٫۹۵۰ این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.[۱۶۲]
یزد یزد ۴۳ وزیری ۱۳۳۴ ۲۴۴٫۰۰۰ ۲۸٫۵۰۰ علی‌محمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است.[۱۶۳] این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعه‌هایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.[۱۶۴]
یزد ۴۴ مروج ۱۳۴۸ ۹۷٫۰۰۰ ۱۳۰ ۲۰٫۰۰۰ کتابخانه مروج از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.[۱۶۵] این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه‍. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری می‌شود.[۱۶۶]
کرمان کرمان ۴۵ امام رضا ۱۳۸۵ ۲۰٫۰۰۰ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری می‌شود.[۱۶۷]
کرمان ۴۶ هرندی ۱۳۵۰ ۸۶٫۰۰۰ ۳۲ ۱۳٫۷۰۰ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۶ مورد بازسازی قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.[۱۶۸]
رفسنجان ۴۷ مرتضوی ۱۳۸۳ ۷۴٫۰۰۰ ۱۵ ۲۶٫۰۰۰ این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.[۱۶۹]
رفسنجان ۴۸ جوادالائمه ۱۳۸۳ ۳۵٫۰۰۰ ۵٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن مجموعه‌ای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.[۱۷۰]
امین‌شهر ۴۹ امام علی بن موسی الرضا ۱۳۷۵ ۳۲٫۰۰۰ ۲۸ ۳٫۰۰۰ این کتابخانه در منطقه امین‌شهر (حسین‌آباد انار) از مناطق حوالی رفسنجان، و در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمک‌های عباس امین تأسیس شد.[۱۷۱]
اصفهان نائین ۵۰ نائین از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.[۱۷۲]
لکهنو (هند) محمودآباد ۵۱ راجه ۱۳۶۸ ۳۷٫۲۰۰ این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ به وقف آستان قدس رضوی درآمد. در این کتابخانه ۱۶۳۰ نسخه خطی نگهداری می‌شود.[۱۷۳]

واقفان کتابخانه

در طول تاریخ چندصد ساله کتابخانه آستان قدس رضوی، افراد بسیاری به عنوان واقف، آثار ارزشمندی را به این کتابخانه اهدا کرده یا به وقف این سازمان درآورده‌اند. عمده واقفان کتابخانه آستان قدس را شاهان و سلاطین و حاکمان شکل داده‌اند.[۱۷۴] قدیمی‌ترین واقف این مجموعه به گواهی تاریخ وقف در اسناد موجود، کشواد بن املاس بوده است که قرآنی کتابت شده در سال ۳۲۷ ه‍.ق را به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۷۵][۱۷۶] محمد بن ابراهیم بن سمیجور، حاکم خراسان در دورهٔ سامانی، دیگر واقف مشهور در میان واقفان کتابخانه آستان قدس شناخته می‌شود که در سال ۳۸۳ ه‍.ق قرآنی را وقف نمود. ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثیر، دیگر واقف قدیمی است که در تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق قرآنی خطی را وقف حرم کرد. دیگر قرآن قدیمی این مجموعه به مصحف ابوالبرکات مشهور است و توسط ابوعلی بن حسوله و از جانب ابوالبرکات علی بن حسین رازی، به تاریخ ۴۲۱ ه‍.ق وقف این مجموعه شده است.[۱۷۷][۱۷۸] از دیگر واقفین نسخه‌های نفیس و خطی به این مجموعه، می‌توان به علی بن فضل بن علی حاجی بطرانی اشاره کرد.[۱۷۹]

در قرن‌های ششم و هفتم ه‍. ق، واقفین از میان زنان و مردان بسیاری، کتاب به مجموعه اهدا کرده‌اند. در دوره ایلخانی نیز واقفانی، آثار متعددی به این مجموعه منتقل کرده‌اند. از جمله واقفان دوره ایلخانی می‌توان به حسین بن محمد العاذری، علی نویان بن امیرعلی، صالح بن محمد صانع یزدی، مرتضی بن محمد سمنانی و نورمحمدخان بن امیرمراد علیخان اشاره کرد. در دوره تیموری، شاهان و شاهزادگان تیموری، آثار متعددی را تهیه یا وقف آستان قدس می‌کردند. میرزا نظام‌الملک بن میرزا علی‌خان بیک و همین‌طور ابراهیم سلطان بن شاهرخ از جمله واقفان این دوره تاریخی بود. در سده نهم تا یازدهم ه‍. ق، آثار متعددی از ناحیه هندوستان یا به سبک هندی به مجموعه کتابخانه آستان قدس راه یافت. از واقفان این دوره می‌توان به نورالدین جهانگیر (پادشاه گورکانی هند)، سلطان ابراهیم قطب‌شاه (پادشاه گلکنده دکن) و سلطان عبدالله قطبشاه اشاره کرد.[۱۸۰]

در دوره صفویه، با توجه به تغییر ساختار موقوفات در حرم، آثار متعددی به کتابخانه آستان قدس هدیه یا وقف شد. شاه عباس صفوی در این میان، آثار خطی نفیسی منسوب به امامان اول تا هفتم شیعه را به این کتابخانه اهدا کرد. شاه سلیمان صفوی و سلطان حسین صفوی از درباریان صفوی بودند که آثاری را وقف این کتابخانه کردند.[۱۸۱] شیخ بهایی یکی از بزرگ‌ترین واقفان دوره صفوی است[۱۸۲][۱۸۳] که نزدیک به ۴ هزار سند خطی را به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۸۴] در همین دوره (در سال ۱۰۶۷ ه‍.ق) از وقف بیش از ۴۰۰ نسخه خطی توسط ابن‌خاتون عاملی یاد شده است.[۱۸۵][۱۸۶] در دوره‌های افشاریه و زندیه و قاجار نیز حجم بسیاری از آثار از جانب سلاطین به این مجموعه اهدا شد. فتحعلی شاه قاجار و فرزندانش، مشیرالدوله، طهماسب میرزا، حشمت‌الدوله، شمس‌الدوله، مویدالدوله، رکن‌الدوله و معتمدالدوله از جمله واقفان این دوره‌های تاریخی بودند.[۱۸۷] در این میان نادرشاه افشار با اهدای ۷۰۰ نسخه خطی، از واقفان عمده این کتابخانه به حساب می‌آید.[۱۸۸][۱۸۹] به گزارش منابع، بیشترین نسخ خطی در طول تاریخ کتابخانه را علی خامنه‌ای رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۹۰]

در میان واقفان کتابخانه آستان قدس، زنان نیز نقش بسزایی داشته‌اند. در میان نسخ خطی قرآنی مترجم، بیش از ۴۹ نسخه را زنان به کتابخانه اهدا کرده‌اند. از مشهورترین زنان واقف کتابخانه می‌توان به ترکان خاتون، فرزند سلطان محمود سلجوقی و ترکان زمرد، دختر سلطان محمود و خواهر سلطان سنجر اشاره کرد.[۱۹۱]

رئیسان کتابخانه

تا پیش از دوره قاجار، هیچ سمت رسمی به عنوان ریاست کتابخانه آستان قدس گزارش نشده است و منابع تنها به وجود کتابدارها در این کتابخانه اشاره کرده‌اند. این کتابدارها عموماً وظایف یک رئیس کتابخانه را نیز عهده‌دار بودند.[۱۹۲][۱۹۳][۱۹۴] نخستین کتابدارهای کتابخانه آستان قدس را دوست‌محمد حسینی استرآبادی و فرزندان وی پس از او گزارش کرده‌اند که در دوره صفوی و به فرمان شاه طهماسب به این کار گمارده شده بودند.[۱۹۵] در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، اولین رئیس کتابخانه آستان قدس به صورت رسمی منصوب شد.[۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸]

رؤسای کتابخانهٔ حرم امام رضا
دوره تصاویر نام

تاریخ حیات

سال‌های خدمت توضیحات
قاجار ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس

(۱۲۶۴–۱۳۳۶ ه‍.ق)

۱۲۵۲–۱۲۶۲ ه‍.ش او از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود که برای مدتی، رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس بود. او پیش از این نماینده مجلس شورای ملی بود. او از میرزای شیرازی اجازه اجتهاد داشت. دوران ریاست او بر کتابخانه آستان قدس رضوی، قبل از شوال ۱۳۰۰ ه‍.ق مصادف با مرداد ۱۲۶۲ ه‍.ش گزارش شده است. او را به خاطر درگیری‌ها با تولیت وقت آستان و حاکم خراسان و همین‌طور برخی کم‌کاری‌ها در اداره آستان، از سمتش خلع و از مشهد تبعید نمودند اما با وساطت ناصرالدین شاه مجدد به مشهد بازگشت و وظایفی را در آستانه عهده‌دار شد.[۱۹۹]

هر چند سال آغاز خدمت او به عنوان رئیس کتابخانه آستان قدس مشخص نیست، اما تخمین زده شده است که وی از سال ۱۲۵۲ ه‍.ش این سمت را عهده‌دار بوده است. در بین سال‌های خدمتش، وی مدتی را از مشهد خارج شده است که در غیاب او، برادرش محمدهاشم میرزا امور کتابخانه را می‌گذراند.[۲۰۰]

اوکتای قاآن میرزا

(۱۲۲۰–۱۳۰۸ ه‍.ق)

۱۲۶۲–۱۲۷۰ ه‍.ش او از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، ملقب به ملک الکتاب و پدر زن ناصرالدین‌شاه قاجار است. او در سال ۱۳۰۰ ه‍.ق توسط ناصرالدین شاه به جای ابوالحسن میرزا، به ریاست کتابخانه آستان قدس نصب شد.[۲۰۱]
عبدالرضا میرزا اوکتایی

(؟ - ۱۳۴۰ ه‍.ق)

۱۲۷۰–۱۲۹۳ ه‍.ش وی به سراج‌السلطان مشهور بود و به هنگام ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، به کتابداری این کتابخانه اشتغال داشت. او تا سال ۱۳۳۲ ه‍.ق در این سمت باقی ماند و سپس به تهران رفت و در آنجا درگذشت.[۲۰۲]
اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری عبدالعلی میرزا اوکتایی

(۱۳۷۶– ۱۳۵۹ ه‍.ق)

۱۳۰۳–۱۳۴۴ ه‍.ش وی فرزند عبدالرضا میرزا اوکتایی بود که در دوران ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، در آنجا مشغول به کار بود. او سه سال بعد از درگذشت پدرش توسط متولی وقت، مرتضی‌قلی خان طباطبایی به ریاست کتابخانه آستان قدس منصوب شد.[۲۰۳]
پهلوی او پس از تغییر تولیت به واسطه تغییر حکومت از قاجار به پهلوی، همچنان بر راس امور کارهای کتابخانه بود و توسط متولی جدید به سیاه‌برداری از کتب کتابخانه موظف شد. او بعدها در سال ۱۳۰۸ ه‍.ش سرپرستی مدرسه فاضل‌خان و در سال ۱۳۰۹ ه‍.ش ریاست مدرسه فاضلیه جعفری را نیز عهده‌دار شد. وی در آذر ۱۳۲۴ به ریاست موزه و خزانه آستان نیز منصوب شد. به پاس زحمات او، وزارت فرهنگ دولت پهلوی به وی درجه سه علمی را اعطاء کرد. او تا سال ۱۳۴۴ ه‍.ق عهده‌دار منصب ریاست کتابخانه بود و در همین سال به خاطر بیماری از این سمت کناره‌گیری کرد.[۲۰۴]
ابوالقاسم کتابدار

(۱۳۴۵–۱۴۲۹ ه‍.ق)

۱۳۴۴–۱۳۵۱ ه‍.ش او، کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی بود. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت می‌کردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمع‌آوری کتاب‌های خطی نفیس استان اصفهان، گیلان و مازندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.[۲۰۵] او از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۱ ه‍.ش عهده‌دار ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را برعهده داشت.[۲۰۶]
سید هاشم مکاسبی هاشم مکاسبی

(- ه‍.ق)

۱۳۵۱–۱۳۵۸ ه‍.ش هاشم مکاسبی، از مدیران داخلی و مسئولان بخش امانات کتابخانه آستان قدس بود که از سال ۱۳۵۱ ریاست این کتابخانه را عهده‌دار شد. مکاسبی اندکی پس از انحلال سلطنت پهلوی و آغاز دوره جمهوری اسلامی از سمت ریاست کنار گذاشته شد.[۲۰۷]
جمهوری اسلامی عباس سعیدی عباس سعیدی رضوانی

(۱۳۴۶–۱۴۱) ه‍.ق

۱۳۵۸–۱۳۵۸ ه‍.ش سعیدی در مشهد متولد شد و در تهران تحصیلات عالیه خود را دنبال کرد و سرانجام به دانشگاه مشهد رفته و در آنجا به فعالیت مشغول شد. او مدتی را در فرانسه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۵۸ ه‍.ش به آستان قدس رضوی وارد شد. او نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه بود. او بعدها به سمت مدیرعاملی مؤسسه به‌نشر گمارده شد و در تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی نقش مؤثری داشت.[۲۰۸]
رمضانعلی شاکری رمضانعلی شاکری

(۱۳۴۲–۱۴۴۳ ه‍.ق)

۱۳۵۹–۱۳۷۲ ه‍.ش شاکری، پژوهشگر، نویسنده و خراسان‌پژوه بود. او مدتی را به ریاست کتابخانه فرهنگ و هنر مشهد مشغول بود.[۲۰۹]
سیدعلی اردلان علی اردلان جوان

(۱۳۶۴ ه‍.ق)

۱۳۷۲–۱۳۷۷ ه‍.ش وی در کارنامه خود، مدیرمسئولی مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی و همین‌طور استادی دانشگاه را دارد. او در سال ۱۳۵۰ ه‍.ش به عنوان معاون موزه آستان قدس رضوی در این نهاد مشغول به کار شد. او در بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ ریاست موزه آستان قدس رضوی را عهده‌دار بود.[۲۱۰]
علیرضا برازش

(۱۳۷۴ ه‍.ق)

۱۳۷۷–۱۳۷۷ ه‍.ش وی از پژوهشگران قرآن و حدیث بود که به امر نویسنده، مدیرتولیدی سریال‌های تلویزیونی مشغول بوده است. برازش در کارنامه خود، مدیریت شبکه یک جمهوری اسلامی ایران، شبکه دو، مدیریت انتشارات امیرکبیر و معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران را دارد.[۲۱۱]
محمد علی برادران رفیعی علی‌محمد برادران رفیعی

(۱۳۵۶–۱۴۴۰ ه‍.ق)

۱۳۷۸–۱۳۸۷ ه‍.ش رفیعی از سال ۱۳۴۵ ه‍.ق در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود و از سال ۱۳۵۷ با درخواست واعظ طبسی، تولیت وقت، به عضویت هیئت امنای آستان قدس رضوی درآمد. او در آستان قدس رضوی علاوه بر ریاست کتابخانه، به ریاست دانشگاه امام رضا، بنیاد فرهنگی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و دانشگاه و بیمارستان امام رضا نیز منصوب شده بود.[۲۱۲]
محمدهادی زاهدی محمدهادی زاهدی

(۱۳۸۶ ه‍.ق)

۱۳۸۷–۱۳۹۷ ه‍.ش وی از سردبیران، نویسندگان و مترجمان متون دینی است و در بخش‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، فعالیت کرده است.[۲۱۳] او در سال ۱۳۸۷ به ریاست این کتابخانه منصوب و به مدت ۱۰ سال بر آن ریاست داشت. پس از پایان دوره ریاستش بر کتابخانه، به سمت مدیریت شهر علم و فناوری آستان قدس رضوی منصوب شد.[۲۱۴]
مجتبی بذرافشان مجتبی بذرافشان

(- ه‍.ق)

۱۳۹۷–۱۳۹۷ ه‍.ش وی مسئولیت‌های مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است. او از اردیبهشت ۱۳۹۷ عهده‌دار مسئولیت ریاست کتابخانه آستان قدس شد و بنا بود تا دو سال در این سمت باقی بماند[۲۱۵] اما در بهمن همان سال از این سمت کنار گذاشته شد. او پس از پایان فعالیتش به عنوان ریاست کتابخانه، به سمت مشاور فرهنگی آستان قدس رضوی و عضو هیئت مدیره سازمان فرهنگی آستان قدس منصوب شد.[۲۱۶]
سیدجلال حسینی جلال حسینی

(- ه‍.ق)

۱۳۹۷ تا کنون وی پیش از این، مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و از بهمن ۱۳۹۷ ه‍.ش وظیفه ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد.[۲۱۷]

پانویس

ارجاعات

  1. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  2. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  3. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۰.
  4. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  5. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  6. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۰.
  7. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  8. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  9. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  10. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  11. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۸.
  12. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  13. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  14. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۱–۵۲.
  15. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۴۹.
  16. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  17. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۴۹.
  18. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  19. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۰.
  20. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  21. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  22. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۲۲.
  23. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۴ و ۱۰۵.
  24. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۳۴۶–۳۴۸.
  25. ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی»، روزنامه جام‌جم.
  26. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۲.
  27. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  28. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۴۵–۱۴۶.
  29. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  30. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۹۱–۱۹۵.
  31. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۲۲–۲۲۳ و ۲۵۱.
  32. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  33. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  34. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۳۳۰.
  35. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  36. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  37. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  38. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  39. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  40. ↑ فاضل، «کتابخانه‌های عمده مشهد»، وحید.
  41. ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
  42. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  43. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  44. ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
  45. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  46. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  47. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  48. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  49. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  50. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  51. ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
  52. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  53. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  54. ↑ زاد، «کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  55. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  56. ↑ «افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی».
  57. ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  58. ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
  59. ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس»، خبرگزاری ایرنا.
  60. ↑ «دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  61. ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی»، روزنامه جام‌جم.
  62. ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
  63. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  64. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  65. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  66. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  67. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  68. ↑ زاد، «کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  69. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  70. ↑ «برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس»، خانه کتاب و ادبیات ایران.
  71. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  72. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  73. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  74. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  75. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  76. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  77. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  78. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  79. ↑ «قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی»، خبرگزاری قدس.
  80. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  81. ↑ «ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  82. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  83. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  84. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  85. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  86. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  87. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  88. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  89. ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
  90. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  91. ↑ «ثبت اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  92. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  93. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  94. ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
  95. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  96. ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  97. ↑ «دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  98. ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
  99. ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  100. ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  101. ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی»، درگاه آستان قدس رضوی.
  102. ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  103. ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی»، خبرگزاری تسنیم.
  104. ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشور»، خبرگزاری ایسنا.
  105. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  106. ↑ «بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
  107. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  108. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  109. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  110. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  111. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  112. ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  113. ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه»، شهرآرانیوز.
  114. ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  115. ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  116. ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  117. ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه»، شهرآرانیوز.
  118. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  119. ↑ «کتابخانه مسجدالرضا»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  120. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  121. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  122. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  123. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  124. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  125. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  126. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  127. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  128. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  129. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  130. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  131. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  132. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  133. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  134. ↑ «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی»، جام‌جم آنلاین.
  135. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  136. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  137. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  138. ↑ «کتابخانه حضرت معصومه آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  139. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  140. ↑ «کتابخانه مسجد پنج تن»، خبرگزاری لیزنا.
  141. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  142. ↑ «کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  143. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  144. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  145. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  146. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  147. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  148. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  149. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  150. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  151. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  152. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  153. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  154. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  155. ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  156. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  157. ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
  158. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  159. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  160. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  161. ↑ «اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد»، خبرگزاری ایبنا.
  162. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  163. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  164. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  165. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  166. ↑ «کتابخانه مروج- یزد»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  167. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  168. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  169. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  170. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  171. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  172. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  173. ↑ صدرایی خویی، «کتابخانه راجه محمودآباد»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  174. ↑ «نشان ارادت»، شهرآرانیوز.
  175. ↑ «نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی»، شهرآرانیوز.
  176. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  177. ↑ «نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی»، شهرآرانیوز.
  178. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  179. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  180. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  181. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  182. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  183. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۷.
  184. ↑ «میراث پر بهای شیخ بهایی در مشهد»، شهرآرانیوز.
  185. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۷.
  186. ↑ «نهضت با قدمت وقف کتاب»، ویژه‌نامه رواق.
  187. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  188. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  189. ↑ «نشان ارادت»، شهرآرانیوز.
  190. ↑ «بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
  191. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  192. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۵۱.
  193. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  194. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  195. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۰–۷۱.
  196. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  197. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  198. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۵۱.
  199. ↑ حسینی، «ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  200. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  201. ↑ شاکری، «اوکتای قاآن میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  202. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالرضامیرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  203. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالعلی میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  204. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالعلی میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  205. ↑ مهدوی، «کتابداری، ابوالقاسم»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  206. ↑ دشتی، «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی»، مشکوه.
  207. ↑ دشتی، «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی»، مشکوه.
  208. ↑ احمدیان شالچی، «سعیدی رضوانی، عباس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  209. ↑ «درگذشت رمضانعلی شاکری»، خبرگزاری ایبنا.
  210. ↑ «مصاحبه با علی اردلان جوان»، موزه‌های آستان قدس رضوی.
  211. ↑ «برازش بیش از ۸۰ هزار صفحه کتاب نگاشت»، خبرگزاری رضوی.
  212. ↑ «مردی که پر از رفعت»، شهرآرانیوز.
  213. ↑ «مترجم دعاها به زبان امروزی»، شهرآرانیوز.
  214. ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم»، خبرگزاری بسیج.
  215. ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم»، خبرگزاری بسیج.
  216. ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد»، خبرگزاری رسا.
  217. ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد»، خبرگزاری رسا.

منابع

مکتوب

آنلاین

پیوندهای بیرونی

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=کتابخانه_مرکزی_آستان_قدس_رضوی&oldid=67672»