کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
 
(۴۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:اسماءالله ورودی کتابخانه رضوی.jpg|جایگزین=ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی |بندانگشتی|467x467پیکسل|ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضویسال تاسیس: 1374
{{Infobox library
| alt =نمایی از درب ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
| caption = ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
|وابستگی=[[آستان قدس رضوی]]|نام=کتابخانه آستان قدس رضوی|تصویر=اسماءالله ورودی کتابخانه رضوی.jpg|کشور=ایران|نوع=کتابخانه عمومی|تأسیس=پیش از قرن چهارم ه‍. ق|موقعیت=[[مشهد]]، [[حرم امام رضا]]|مدیر=[[جلال حسینی]]|سازمان بالاتر=[[سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]]|وبگاه=library.razavi.ir}}
'''کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی''' در شهر [[مشهد]] و در [[حرم امام رضا]] قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در [[ایران]] و آسیای غربی شده است. کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و گفته می‌شود بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.


شهر: مشهد]]
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ مشخصی برای تاسیس این کتابخانه گزارش نشده است و منابع نیز در سال تاسیس آن دچار اختلاف‌اند. برخی بر این باورند که از قرن چهارم ه.ق این کتابخانه فعال بوده است ولی اسناد موجود، از وجود کتابخانه‌ای در جوار حرم امام رضا در دوره صفویه خبر می‌دهند. این کتابخانه در دوره صفویه و با وقف عالمان و شاهان رونق گرفت و وسعت آن بیش از پیش شد. در دوره افشار و قاجار نیز بر این رونق افزوده شد. در دوره قاجار، برای نظام‌مند کردن کتابخانه، رئیسی بر آن انتخاب شد و بعدها در دوره پهلوی، ساختمان مشخصی برای آن وضع گردید. در دوره جمهوری اسلامی نیز چند مرتبه کتابخانه جابه جا شد تا سرانجام در مکان فعلی خود، مستقر شد.
'''کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی''' در شهر [[مشهد]] و در [[حرم امام رضا]] قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در [[ایران]] و آسیای غربی شده است. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد [[آستان قدس رضوی]] می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=آستان قدس رضوی|نشانی=http://library.aqr.ir/Portal/Home/Default.aspx|عنوان=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|بازبینی=۳ اوت ۲۰۱۷|archive-date=۳ اوت ۲۰۱۷|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803093513/http://library.aqr.ir/Portal/Home/Default.aspx|url-status=dead}}</ref>
 
کتابخانه در حال حاضر، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اداره می‌شود که رئیس آن را تولیت آستان قدس رضوی مشخص می‌نماید. این کتابخانه از کتابخانه‌های عمومی و تخصصی، مرکز نگهداری نسخ خطی، اداره حفظ و مرمت آثار، مرکز اسناد و مطبوعات و اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل تشکیل شده است. علاوه بر کتابخانه‌های موجود در حرم امام رضا، ۶۰ باب کتابخانه دیگر در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران و یک باب کتابخانه در هند نیز، زیر مجموعه کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به شمار رفته‌اند.
 
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده درباره این کتابخانه، بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری در این کتاب‌خانه نگهداری می‌شود. عداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است. همچنین گفته شده است که ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی در این کتابخانه نگهداری می‌شود. اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است. تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند. غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.


== پیشینه کتابخانه رضوی ==
== پیشینه کتابخانه رضوی ==
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. به عقیده سنابادی از پژوهشگران تاریخ شفاهی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری [[میراث اسلامی]] داشته است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛ اما قرائن تاریخی و برخی [[وقف‌نامه]]‌ها، تاریخ تأسیس آن را به پیش از [[۳۶۳ قمری|۳۶۳ ه‍. ق]] می‌رساند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> اما به عقیده برخی، قرائن تاریخی و برخی [[وقف‌نامه]]‌ها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه‍.ق می‌رساند. بر این اساس، یکی از قدیمی‌ترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هم‌اکنون در محل کتابخانه نگهداری می‌شود، قرآنی خطی اهدایی از جانب [[کشواد بن املاس]]، حکمران وقت [[اصفهان]]، مربوط به سال [[۳۲۷ قمری|۳۲۷ ه‍. ق]] است.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۰}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> با این همه، محبوب فریمانی بر این باور است که این اسناد وجود کتابخانه را تأیید نمی‌کند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۰}}</ref> اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقف‌نامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است. این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه‍.ق است و گواهی می‌دهد در قرن نهم، کتابخانه‌ای در حرم دایر بوده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


یکی از قدیمی‌ترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هم‌اکنون در کتابخانه نگهداری می‌شود، قرآنی خطی است که [[کشواد بن املاس]]، حکمران وقت [[اصفهان]]، در سال [[۳۲۷ قمری|۳۲۷ ه‍. ق]] وقف کرده‌است.<ref>شماره اموالی 3014-3015</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2017-09-20|بازبینی=2022-06-30|کد زبان=fa}}</ref>
کوچ [[شیعه|شیعیان]]، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتاب‌ها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانه‌ای مستقل، با هدف نگهداری کتاب‌ها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائت‌خانه یاد شده است. مکان این قرائت‌خانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
[[پرونده:Masjaed balasar.jpg|بندانگشتی|نمایی از مسجد بالاسر، محلی که به عنوان اولین کتابخانه [[حرم امام رضا]] از آن یاد شده است.]]
از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌های مختلفی از جمله «قرآن‌خانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کرده‌اند.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> نام «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار» و «کتابخانه حضرت» از نام‌هایی است که در عصر قاجار به این مکان اشاره می‌کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۸}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


کوچ [[شیعه|شیعیان]]، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتاب‌ها برای حرم امام رضا شایع شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانه‌ای مستقل، با هدف نگهداری کتاب‌ها تاسیس شود۔<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2017-09-20|بازبینی=2022-06-30|کد زبان=fa}}</ref> در وقف‌نامه‌ای که در حاشیهٔ کتاب ''[[تفسیر ابوالفتوح رازی]]'' نوشته شده‌است، سال [[۸۶۱ قمری|۸۶۱ ه‍. ق]] به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده‌است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه۔ق است.<ref>شاکری، گنج هزار ساله، ص 33</ref>
در وقف‌نامه‌ای که در حاشیهٔ کتاب ''[[تفسیر ابوالفتوح رازی]]'' نوشته شده است، سال [[۸۶۱ قمری|۸۶۱ ه‍. ق]] به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه‍.ق است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۱–۵۲}}</ref>


=== در دوره صفویه ===
=== در دوره صفویه ===
با افزایش تعداد کتب و ادعیه و سایر کتاب‌های مورد نیاز [[طلاب علوم دینی]]، محلی مستقل با عنوان قرائت‌خانه در حرم امام رضا تاسیس شد۔<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2017-09-20|بازبینی=2022-06-30|کد زبان=fa}}</ref> در دورهٔ [[شاه اسماعیل اول|شاه اسماعیل صفوی]] و [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب]]، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها، از وجود کتابخانه‌ای با عبارت «خزانةالکتب» نام برده‌اند.<ref>(کتابخانه مرکزی آستان قدس، نسخه خطی 2918)</ref> در دوره صفویه، با فرمان شاه طهماسب، [[دوست‌محمد حسینی استرآبادی]]، از اندیشمندان به‌نام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد<ref>(افندی، ریاض العلما، ج 2، ص 307)</ref> و فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفویه تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=70}}</ref>
به‌طور کلی، تا پیش از سال ۹۹۵، اطلاعات زیادی از کتابخانه آستان قدس وجود ندارد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۴۹}}</ref> در دورهٔ [[شاه اسماعیل اول|شاه اسماعیل صفوی]] و [[شاه طهماسب صفوی|شاه طهماسب]]، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها، از وجود کتابخانه‌ای با عبارت «خزانةالکتب» نام برده‌اند.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۴۹}}</ref> شاه طهماسب، حرم و موقوفات آن را به یک نهاد دولتی تبدیل کرد و خود را به عنوان سلطان، بر ریاست آن گمارد و متولیانی را برای انجام امور مربوط به حرم گمارد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> با فرمان شاه طهماسب، [[دوست‌محمد حسینی استرآبادی]]، از اندیشمندان به‌نام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد و فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۰}}</ref>


[[شاه‌عباس صفوی]] و [[شیخ بهایی]]، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. در سال [[۱۰۰۹ قمری|۱۰۰۹ ه‍. ق]] و همزمان با سفر شاه‌عباس به مشهد، چندین [[قرآن خطی]] که بعضا منسوب به [[دوازده امام|امامان شیعه]] بودند وقف کتابخانه شدند.<ref>(6-15-1586 شماره ثبت دفتر نسخ خطی و 930217-930273-930267شماره ثبت اموال موزه)</ref> در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام می‌دادند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=347}}</ref> بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال [[۱۰۱۰ قمری|۱۰۱۰ ه‍. ق]] تهیه شد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس، سند 52703)</ref>
گزارش شده است که در حمله ازبک‌ها به سال ۹۹۸ ه‍. ق، کتابخانه حرم غارت شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> [[شاه‌عباس صفوی]] و [[شیخ بهایی]]، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخه‌هایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تأسیس شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه‍.ق یا ۱۰۱۰ ه‍.ق و همزمان با سفر شاه‌عباس به مشهد،<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۲۲}}</ref> چندین [[قرآن خطی]] که بعضاً منسوب به [[دوازده امام|امامان شیعه]] بودند وقف کتابخانه شدند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۴ و ۱۰۵}}</ref> در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام می‌دادند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۳۴۶–۳۴۸}}</ref> مرمت‌کاری نسخه‌های قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه بازمی‌گردد.<ref>{{پک/بن|1=جام۱۰|ک=روزنامه جام‌جم|ف=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی}}</ref> بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال [[۱۰۱۰ قمری|۱۰۱۰ ه‍. ق]] تهیه شد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۲}}</ref>


=== در دوره افشاریه و قاجاریه ===
=== در دوره افشاریه و قاجاریه ===
پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز [[دوره افشاریه|دورهٔ افشاری]]، [[نادرشاه افشار|نادرشاه]] برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از [[کتابخانه سلطنتی اصفهان|کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان]] وقف کتابخانهٔ آستان کرد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس، سند 52772)</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=145}}</ref> بعدها در [[دوره قاجار]] تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد۔ از دورهٔ [[ناصرالدین شاه]]، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود۔ در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تاسیس شده بودند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآن های خطی از کتاب ها را صادر کرد.<ref>(حکیم الممالک، روزنامه سفر خراسان، ص194، ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، ص 153)</ref> در سال‌های پایان دوره قاجار، به سال [[۱۳۴۳ قمری|۱۳۴۳ ه‍. ق]] مصادف با [[۱۳۰۳ش|۱۳۰۳ ه‍. ش]]، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.<ref>(مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند 63194)</ref> در سال [[۱۳۰۰ شمسی|۱۳۰۰ ه‍. ش]] به بعد و همزمان با نیابت تولیت [[محمدولی خان اسدی]]، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت خانه جدا شد. از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌هایی چون قرآن‌خانهٔ حضرت، کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه، کتابخانهٔ سرکار فیض آثار، کتابخانهٔ مشهد رضا، کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه و کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه یاد کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/707557/کتابخانه-ای-به-قدمت-تاریخ-اسلام|عنوان=کتابخانه‌ای به قدمت تاریخ اسلام}}</ref>
به گزارش دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، اداره کتابخانه در دوره افشاریه، همچون دوره صفویه بوده و تغیرات زیادی نکرده است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز [[دوره افشاریه|دورهٔ افشاری]]، [[نادرشاه افشار|نادرشاه]] برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از [[کتابخانه سلطنتی اصفهان|کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان]] وقف کتابخانهٔ آستان کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۴۵–۱۴۶}}</ref> این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علی‌شاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>
 
بعدها در [[دوره قاجار]] تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ [[ناصرالدین شاه]]، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآن‌های خطی از کتاب‌ها را صادر کرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۱۹۱–۱۹۵}}</ref> در سال‌های پایان دوره قاجار، به سال [[۱۳۴۳ قمری|۱۳۴۳ ه‍. ق]] مصادف با [[۱۳۰۳ش|۱۳۰۳ ه‍. ش]]، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۲۲–۲۲۳ و ۲۵۱}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تأسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژه‌ای بدهد.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> در دوره قاجار، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت‌خانه جدا شد. تشکیل دو کتابخانه جدا به نام‌های «کتابخانه ایوان طلا» و «کتابخانه جدید» برای نگهداری نسخ نفیس و کتاب‌های جدید، از اقدامات دوره تولیت میرزا سیف‌الدوله بود. کتابخانه ایوان طلا در ایوان طلای نادری مستقر بود کتابخانه جدید به قسمت غربی مدرسه علینقی میرزا منتقل شد.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۳۳۰}}</ref> در اواخر دوره قاجار، اوضاع کتابخانه، آشفته گزارش شده است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


=== در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ===
=== در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ===
در سال [[۱۳۳۰ شمسی|۱۳۳۰ ه‍. ش]] در ضلع شمال شرقی [[صحن امام خمینی]]، ساختمانی برای کتابخانه طراحی و ساخته شد۔ این کتابخانه در سال ۱۳۳۴ به امکانات و تجهیزات جدیدی مجهز شد اما در جابه جایی دیگری در سال [[۱۳۵۶ شمسی|۱۳۵۶]] به طبقهٔ دوم [[موزهٔ آستان قدس رضوی|موزهٔ آستان قدس]] منتقل شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=گنج هزار ساله|عنوان کتاب=گنج هزار ساله|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی=شاکری|صفحه=54}}</ref>
با آغاز دوره تولیت محمدولی خان اسدی بر آستان قدس، کتابخانه شاهد توسعه و رونق بسیاری بود. در همین دوره، حجره‌های فوقانی صحن کهنه با میز و صندلی تجهیز شدند و مبدل به قرائت‌خانه شد.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۱۶ ه‍.ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت. بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانه‌ای جدید تأسیس شود. پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۴۲ ه‍.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد. در سال ۱۳۵۳ ه‍.ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به افتتاح رسید.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref>


در سال ۱۳۳۲، توسط سید سعید طباطبایی نایینی، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط سازنده کتابخانه به آن اهدا شد. به تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی تعداد کتاب‌های کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.<ref>{{پک|فاضل|۱۳۵۱|ک=وحید|ف=کتابخانه‌های عمده مشهد}}</ref> در سال ۱۳۶۸، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref>
در سال [[۱۳۳۲ شمسی|۱۳۳۲ ه‍. ش]]، [[کتابخانه مسجد گوهرشاد]] در حرم امام رضا توسط [[سعید طباطبایی نایینی]] ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه‍.ش تعداد کتاب‌های این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.<ref>{{پک|فاضل|۱۳۵۱|ک=وحید|ف=کتابخانه‌های عمده مشهد}}</ref> در سال [[۱۳۶۸ شمسی|۱۳۶۸ ه‍. ش]]، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref>


در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه‍. ش]] کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل در حرم امام رضا زده شد۔ ۱۲ سال بعد در سال ۱۳۷۴، از ساختمان جدید بهره‌برداری شد۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.atabenews.com/news/1114/توسعه-مخزن-کتابخانه-مرکزی-حرم-مطهر-رضوی-در-۴-دهه-گذشته|عنوان=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته}}</ref> در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا مجموعه مخازن کتابخانه در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی، به امکانات متنوعی چون راه‌پله، آسانسور، اتاق هوارسان و۔۔۔ مجهز شوند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4678-افتتاح-بزرگترین-مخزن-صیانت-از-میراث-فرهنگی-کشور|عنوان=افتتاح بزرگ‌ترین مخزن صیانت از میراث فرهنگی کشور}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/321466/افتتاح-گنجینه-عظیم-آثار-مکتوب-آستان-قدس-ظرفیت-ذخیره-سازی-یکصد-میلیون-منبع|عنوان=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیره‌سازی یکصد میلیون منبع}}</ref> سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت نه هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری یکصد میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این کتابخانه، در [[۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱|۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه‍. ش]] افتتاح شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84750710/گنجینه-بزرگ-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-به-بهره-برداری-رسید|عنوان=گنجینه بزرگ کتابخانه آستان قدس رضوی به بهره‌برداری رسید}}</ref>  
در سال [[۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ ه‍. ش]] کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل در حرم امام رضا زده شد.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهره‌برداری شد.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> این کتابخانه به صورت رسمی توسط [[فهرست رئیس‌جمهورهای ایران|رئیس‌جمهور وقت ایران]] در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش افتتاح گردید.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> با تاسیس ساختمان جدید، ساختمان قدیمی به ساختمان موزه اختصاص یافت.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی و … طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در [[۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱|۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه‍. ش]] افتتاح شد.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref>


== ساختمان ==
== ساختمان ==
ساختمان این کتابخانه، مجموعا شش مرتبه در حرم جابه‌جا شد۔ مکان‌های سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، در تالار آینه، و در کنار درِ قسمت شرقی موزه بوده است۔ امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی قرار گرفته است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/237430/آستان-قدس-رضوی?entryviewid=242000|عنوان=آستان قدس رضوی}}</ref>
ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابه‌جا شد. مکان‌های سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>


ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در سال ۱۳۷۴ به بهره‌برداری رسید، در سی هزار متر مربع و در سه طبقه ساخته شده است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.atabenews.com/news/1114/توسعه-مخزن-کتابخانه-مرکزی-حرم-مطهر-رضوی-در-۴-دهه-گذشته|عنوان=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته}}</ref> معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورۀ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/425860/مضامین-کاشی-نگاره-های-دوره-قاجار-در-حرم-مطهر-رضوی-مطالعه-تطبیقی-کاشی-نگاره-معجزه-حمله-شیران-به-حمیدبن-مهران-با-تصاویر-چاپ-سنگی-|عنوان=مضامین کاشی نگاره‌های دوره قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعه تطبیقی کاشی نگاره معجزه حمله شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)}}</ref> در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچ‌بری و مقرنس‌کاری است و مسجد چوبی آن نیز به شکل نخل تزیین شده است.{{مدرک}}
ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال [[۱۳۷۳ شمسی|۱۳۷۳ ه‍. ش]] به بهره‌برداری رسید، با ۲۸٫۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=توسعه۴۰|ک=خبرگزاری رضوی|ف=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم}}</ref> معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از [[ایلخانی]]، [[صفوی]] و [[قاجار]] تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفی‌تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچ‌بری و مقرنس‌کاری است.<ref>{{پک|1=خانی‌زاده|2=نظرکرده|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان}}</ref> [[عباس واعظ طبسی|واعظ طبسی]]، [[تولیت آستان قدس رضوی|تولیت وقت آستان قدس رضوی]] در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>


کتابخانه مسجد گوهرشاد که با نام کتابخانه جامع گوهرشاد نیز شناخته می‌شود، از کتابخانه‌های حرم است که در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل [[مسجد گوهرشاد]] بنا شده بود. معماری بنای این کتابخانه بر طبق معماری [[حمام گنجعلیخان|حمام گنجعلی‌خان]] در [[کرمان]] ساخته شده است.<ref>{{پک/بن|دانش۱|ک=دانشنامه مشهد|ف=کتابخانه گوهرشاد}}</ref>
== ساختار اداری ==
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. ای سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانه‌های مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزه‌های آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب می‌شود.<ref>{{پک|1=زاد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان}}</ref> این کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشته‌اند:


== ساختار اداری ==
=== کتابخانه عمومی و تخصصی ===
امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.farsnews.ir/news/13950909000125/این-کتابخانه-هزار-سال-قدمت-دارد|عنوان=این کتابخانه هزار سال قدمت دارد}}</ref> این کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشته‌اند:
[[پرونده:Astan Quds Razavi Library.jpg|جایگزین=ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی|بندانگشتی|467x467پیکسل|درب ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی]]
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://37077908.khabarban.com/|عنوان=افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی}}</ref>{{منبع بهتر}} بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راه‌اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۴|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی}}</ref>


=== کتابخانه عمومی ===
کتابخانه‌های تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحت‌تر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهل‌بیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://infosci.ir/آشنایی-با-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی.html|عنوان=آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>{{منبع بهتر}}
کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://infosci.ir/آشنایی-با-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی.html|عنوان=آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://37077908.khabarban.com/|عنوان=افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی}}</ref>


بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش راه‌اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/67431/بخش-سمعی-بصری-کتابخانه-مرکزی|عنوان=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی}}</ref>
در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد. یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است. دسترسی به منابع مرجع، پایان‌نامه‌ها، دیگر کتابخانه‌های آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایان‌نامه از ویژگی‌های این تالار تخصصی عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایرنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس}}</ref>


=== مرکز نسخ خطی ===
=== مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت ===
«[[مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی]]»، از سال ۱۳۹۸ ه‍.ش به «مدیریت نسخ خطی» تغییر ماهیت یافت.<ref name=":0">{{یادکرد وب|تاریخ=2023-05-11|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/337118|عنوان=آستان قدس صاحب بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است|تاریخ بازبینی=2023-07-05}}</ref> تهیه، نگه‌داری و فهرست‌نگاری کتاب‌های خطی، چاپ‌سنگی، جزوه‌ها و دست‌نوشته‌های خطی و ارائه خدمات از وظایف این اداره عنوان شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref> کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به لحاظ وجود نسخه‌های خطی نفیس و ارزشمند از سال ۱۳۵۱ ه‍.ش به تهیه میکروفیلم اقدام کرد و از سال ۱۳۸۸ ه‍.ش روند دیجیتال سازی منابع به صورت جدی پیش گرفته شد۔ تهیه میکروفیلم و فایل دیجیتالی از نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های وابسته آستان قدس رضوی، همچون کتابخانه ملی ملک، وزیری یزد، جامع گوهرشاد، آیت الله حکیم تهران و بعضاً خارج از کشور مثل جامع الکبیر و دارالمخطوطات یمن و غیره از دیگر فعالیت‌های این بخش است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref>
مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال [[۱۳۵۱ شمسی|۱۳۵۱ ه‍. ش]] با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد. وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرست‌نگاری کتاب‌های خطی و چاپ‌سنگی است. این مجموعه، از سال [[۱۳۹۱ شمسی|۱۳۹۱ ه‍. ش]]، به صورت رایگان، نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه‌های دیگر را دیجیتال‌سازی می‌کند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانه‌های [[حرم شاه‌چراغ]]، کتابخانه‌های خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و [[دانشگاه فرودسی مشهد]] را دیجیتال‌سازی نماید. این مرکز از تمام کتاب‌های دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانه‌ها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی}}</ref>


=== کتابخانه‌های تخصصی ===
وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است.<ref>{{پک/بن|1=جام۱۰|ک=روزنامه جام‌جم|ف=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی}}</ref> در سال ۱۳۸۲ ه‍.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=س۶۷۹|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مرمت در آستان قدس رضوی}}</ref>
کتابخانه‌های تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحت‌تر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود۔ مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهل‌بیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://infosci.ir/آشنایی-با-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی.html|عنوان=آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> تالار محققان دیگر خدمات تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین پایان‌نامهٔ خود هستند و دانشجویان دورهٔ دکتری در نظر گرفته شده‌است. عمده‌ترین منابع مورد نیاز مراجعان تالار محققان از مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی فراهم می‌شود. منابع مرجع (واژه‌نامه‌ها، دایرةالمعارف‌ها، کتابشناسی‌ها، راهنماها، فهرست‌ها و سرگذشت‌نامه‌ها و…) به همراه پایان‌نامه تحصیلی در موضوعات مختلف، از دیگر آثار در دسترس اعضاء این کتابخانه تخصصی است. مشاوره پژوهشی در نگارش پایان‌نامه و دسترسی به اکثر کتابخانه‌های آنلاین از جمله ویژگی‌های متمایز این کتابخانه عنوان شده‌است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84340749/تالار-محققان-کتابخانه-مرکزی-آستان-قدس-رضوی-شبانه-روزی-شد|عنوان=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانه‌روزی شد}}</ref>


آستان قدس رضوی در ۷ شهر درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان و در ۶ شهر شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانه‌های وابسته تحت پوشش خود است. نخستین کتابخانه کودک و نوجوان آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ در فرهنگسرای بزرگ امام رضا واقع در شهرستان سرخس به بهره‌برداری رسیده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/173468/ارائه-خدمات-به-کودکان-در-۳۲-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-در-کشور|عنوان=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور}}</ref>
=== مرکز اسناد و مطبوعات ===
آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقف‌نامه‌ها اسناد اداری و صورت خرج‌های خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ می‌کند. وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا اداره‌ای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود. اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی». در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت. در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>


=== بخش حفاظت و مرمت ===
نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> دیگر وظایف اداره اسناد، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نمایه‌سازی، فهرست‌نویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاع‌رسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است. در همین خصوص، این اداره از بخش‌های مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه‌سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>
فعالیت کتابخانه آستان قدس رضوی، در خصوص مرمت آثار، مطابق اسناد تاریخی موجود در کتابخانه، قریب به ۵۰۰ سال و همزمان با حکومت صفویان، قدمت دارد۔ از همان دوران، مرمت‌کاران، به مرمت آثار و نسخ‌خطی مشغول بوده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.jamejamdaily.ir/Newspaper/item/123210|عنوان=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی}}</ref> «ادارۀ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی»، یکی از تخصصی‌ترین ادارات مرمت آثار در ایران محسوب می‌شود که حفاظت و مرمت اشیای تاریخی و هنری موجود در مخازن کتابخانه‌ها و موزه‌های آستان قدس رضوی را عهده‌دار است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/کتابخانه-های-عمومی/28165-67-هزار-آثار-فرهنگی-کتابخانه-مرکزی-آستان-قدس-رضوی-حفاظت-و-مرمت-شد|عنوان=67 هزار آثار فرهنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حفاظت و مرمت شد}}</ref> در این مرکز اقداماتی چون تدوین روش‌های نگهداری از نسخ، حفاظت، مرمت و آفت‌زدایی، با روش‌های مدرن صورت می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/58626/روش-هاي-جديد-مرمت-نسخه-هاي-خطي-كتابخانه-آستان-قدس|عنوان=روش‌های جدید مرمت نسخه‌های خطی در کتابخانه آستان قدس}}</ref> از سال ۱۳۵۱ ه‍.ش طرح تهیۀ نسخۀ پشتیبان از آثار موجود در مجموعه‌های مختلف کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شروع شد۔ این پشتیبان‌گیری با استفاده از تهیۀ میکروفیلم آغاز شد و تا سال ۱۳۸۸ ه‍.ش، تمامی نسخ خطی موجود در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس و کتابخانه‌های وابسته به آن، تماماً تبدیل به میکروفیلم شدند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01|تاریخ=2021-10-01}}</ref>


=== مرکز مطبوعات ===
اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعه‌های وسیع در زیرمجموعه‌های اداری کتابخانه مرکزی است. این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد. قدیمی‌ترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است. این اداره بزرگ‌ترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است. این اداره از سال ۱۳۵۹ ه‍.ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت. این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامه‌ها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانش‌آموزی، نشریات الکترونیکی، کتاب‌های مطبوعاتی، و بریده‌های جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبان‌های مختلف را گردآوری و نگهداری نماید.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>
اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، یکی از قدیمی‌ترین مراکز ایران در موضوع مطبوعات است و مجموعهٔ نشریات آن، بعد از کتابخانهٔ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسی‌زبان در ایران است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.shara.ir/view/15874/بزرگترین-آرشیو-مطبوعاتی-ایران|عنوان=بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعاتی ایران}}</ref> آرشیو مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۹ با هدف تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهم‌آوری نشریات ایجاد شد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون وقف، قانون واسپاری و خرید و مبادله، توسعه یافت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://cfoia.farhang.gov.ir/fa/newsagency/4226/بیش-از-8هزار-نسخه-نشریه-به-زبان-های-مختلف-وارد-آرشیو-مطبوعات-آستان-قدس-رضوی-شد|عنوان=بیش از 8هزار نسخه نشریه به زبان‌های مختلف وارد آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی شد}}</ref> در این مرکز، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورۀ معاصر، بایگانی شده‌است۔ وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۳۴ هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین و بیش از ۵۰ زبان دیگر گزارش کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مخازن مطبوعات|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/fa/60945/مخازن-مطبوعات|وبگاه=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|بازبینی=2023-06-24|کد زبان=fa}}</ref>


=== مرکز اسناد ===
=== روابط عمومی و امور بین‌الملل ===
گردآوری، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایه‌سازی و ارائهٔ خدمات به پژوهشگران، اطلاع‌رسانی و انجام فعالیت‌های پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیهٔ فیلم، عکس و نگهداری آن، از وظایف مرکز اسناد در کتابخانۀ آستان قدس رضوی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/1402021912195/نگاهی-بر-دستاوردهای-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی|عنوان=نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref> این مرکز از بخش‌های مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/4969/مرکز-اسناد-آستان-قدس-حافظه-مشهد-است|عنوان=مرکز اسناد آستان قدس، حافظه مشهد است}}</ref> این مرکز دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری است و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/04/07/415590/بزرگترین-آرشیو-تاریخ-شفاهی-خاورمیانه-در-آستان-قدس-رضوی-موجود-است|عنوان=بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی خاورمیانه در آستان قدس رضوی موجود است}}</ref>
«روابط عمومی و امور بین‌الملل» دیگر زیربخش مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس است.<ref>{{پک|1=زاد|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان}}</ref><ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref><ref>{{پک/بن|1=کتاب۵۶|ک=خانه کتاب و ادبیات ایران|ف=برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس}}</ref> این سازمان وظیفه دارد با تبلیغات و اقدامات رسانه‌ای، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref> برگزاری سمینارها، همایش‌ها، گردهمایی‌ها و جذب و شناسایی اندیشمندان و تقدیر از آنان از جمله وظایف این اداره است. گسترش روابط بین‌المللی و ایجاد تفاهم‌نامه با دیگر نهادها از جمله وظایف بخش بین‌الملل این سازمان است.<ref>{{پک/بن|1=آستان۹۹|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس|ف=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل}}</ref>


=== روابط عمومی ===
روابط عمومي و امور بین الملل کتابخانه با تبلیغات و رسانه، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامه های فرهنگی بین این سازمان و قشرهاي گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://ketab.ir/News/28688|عنوان=برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفته کتاب}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|ناشر=بنیاد پژوهش های اسلامی|جلد=2}}</ref>
== میراث مکتوب ==
== میراث مکتوب ==
بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از [[دارالفنون]] تا قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/213764/مخزن-کتب-چاپ-سنگی|عنوان=مخزن کتب چاپ سنگی}}</ref> مجموع کتاب‌های کتابخانه مرکزی، حدود دو و نیم میلیون نسخه تخمین زده می‌شودکه ۹۴ هزار نسخۀ خطی قرآن، از جمله این آثار خطی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/shortint/338320/عضویت-رایگان-58-کتابخانه-وابسته-آستان-قدس-رضوی-سراسر-کشور|عنوان=عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور}}</ref>
در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از [[دارالفنون]] تا قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.{{مدرک}}


=== نسخ نفیس ===
=== نسخه‌های نفیس ===
پنجاه و هشت هزار و سیصد و بیست و نه نسخه خطی، پنجاه و سه هزار و بیست نسخه چاپ سنگی، چهارده هزار و نهصد و هفتاد و نه جزوه و پنجاه و سه هزار هشتصد و سیزده نسخه قرآن و در مجموع یکصد و هشتاد هزار و صد و چهل و یک نسخه منابع ارزشمند در [[مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی]] نگهداری می‌شود۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://iqna.ir/fa/amp/news/4157718|عنوان=ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی ویژه محققان در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref> گزارش شده است که این مجموعه با احتساب نسخ موجود در کتابخانه‌های وابسته به خود تا سال ۱۴۰۰ شمسی، قریب به یکصد و هفتاد هزار جلد نسخه خطی را آرشیو کرده است<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.atrakdaily.ir/fa/Main/Detail/21471/کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-در-آستانۀ-یک-تحول-بزرگ|عنوان=کتابخانه آستان قدس رضوی در آستانهٔ یک تحول بزرگ}}</ref> که این رقم در سال‌های بعد افزایش یافته است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/8433702/اهدای-کتب-خطی-به-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-چهار-برابر-شد|عنوان=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref> برخی از آثار موجود در این مجموعه، مربوط به سده‌های اولیه [[اسلام]] و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر اساتید خط کتابت شده است. نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع موضوعی برخوردار است که موضوعات ادبی، مذهبی، پزشکی و مرقع و قطعه خط را شامل می‌شود. از مهم‌ترین نسخ خطی این مرکز، می‌توان به قدیمی‌ترین [[قرآن]] کامل دنیا اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/887827/قدیمی-ترین-قرآن-جهان-با-ترجمه-فارسی-در-حرم-مطهر-رضوی-نگهداری|عنوان=قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری می‌شود}}</ref> دو نسخه قرآن خطی به [[خط کوفی]] و منسوب به [[علی بن ابی‌طالب]] از جمله قدیمی‌ترین آثار موجود در این کتابخانه به‌شمار رفته‌است۔<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|عنوان کتاب=تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|نام=الهه|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|صفحه=347}}</ref>
تعداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> این کتابخانه همچنین دارای ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی است.<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref> رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref> از این میان بیش از ۲٫۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>


اولین قرآن وقفی تاریخ‌دار به سال ۳۲۷ ه‍. ق،<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://manuscripts.ir/ar/center-news/3101-قدیمی‌ترین-قرآن-وقفی-در-بزرگ‌ترین-موزه-قرآن-جهان-عکس|عنوان=قدیمی‌ترین قرآن وقفی در بزرگ‌ترین موزه قرآن جهان + عکس}}</ref> ''شرح دیوان تمیم بن مقیل'' به سال ۳۸۰ ه‍.ق ''شرح تدبیر الصحه'' به سال ۳۹۶ ه‍. ق، اولین ''[[صحیفه سجادیه]]'' به سال ۴۱۶ ه‍.ق و [[قرآن بایسنقری]] در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/22263/نمايش-نسخ-خطي-نفيس-کتابخانه-آستان-قدس-رضوي|عنوان=نمایش نسخ خطی نفیس در کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظۀ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/336722/اهدای-بیش-۱۳۰۰-نسخه-خطی-کتابخانه-مرکزی-رضوی-سال-۱۴۰۱|عنوان=اهدای بیش از ۱۳۰۰ نسخه خطی به کتابخانه مرکزی رضوی در سال ۱۴۰۱}}</ref>
اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> یکی دیگر از قرآن‌های نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سال‌های بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه‍.ق است که به قرآن قدس شهرت دارد. این نسخه، قدیمی‌ترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده است.<ref>{{پک/بن|1=قدس۴۵۶|ک=خبرگزاری قدس|ف=قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی}}</ref> بنابر گزارش‌ها از تمام امامان شیعه جز امام دوازده‌هم آنان، نسخه‌های خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> در این مجموعه آثاری از خطاطی‌های عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۲۹|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی}}</ref>
[[پرونده:QoranQomMuseum.jpg|بندانگشتی|قرآنی منسوب به [[علی بن موسی الرضا]] که وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.]]
''شرح دیوان تمیم بن مقیل'' به سال ۳۸۰ ه‍.ق ''شرح تدبیر الصحه'' به سال ۳۹۶ ه‍. ق، اولین ''[[صحیفه سجادیه]]'' به سال ۴۱۶ ه‍.ق و [[قرآن بایسنقری]] در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه به‌شمار می‌رود. از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.{{مدرک}}


=== اسناد ===
=== سندها ===
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند مکتوب و ۱۰۰ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/1402021912195/نگاهی-بر-دستاوردهای-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی|عنوان=نگاهی بر دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref> از این میان بالغ بر ۶۹ هزار برگ سند از دورۀ صفوی است که نه تنها نشان دهندۀ شیوۀ اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان، خدمات به زوار، هزینه‌ها و درآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهدِ زمان صفوی را به خوبی نشان می‌دهد و مشاغل آن زمان، محلات و خیابان‌ها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را با جزئیات تمام به تصویر می‌کشاند. این اسناد، تنها اسناد برجای مانده از دورۀ صفوی بوده که به این دلیل، بسیار ارزشمند و گران‌بها هستند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3313670/نمایه‌سازی-۳۰۰-هزار-سند-تاریخی-دوره-صفویه-افشاریه-و-قاجاریه-در-مرکز-اسناد-آستان-قدس|عنوان=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس}}</ref> قدیمی‌ترین سند در موضوع مسجد گوهرشاد، مربوط به سال ۱۰۱۷ و دورۀ شاه عباس است۔<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/84927683/مسجد-گوهرشاد-۶-قرن-هم-نفسی-با-حرم-منور-رضوی|عنوان=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی}}</ref> بیش از دو هزار و پانصد برگ سند در مجموعۀ اسناد آستان قدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده است <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5630125/وجود-۲-هزار-و-۵۰۰-سند-تاریخی-از-مسجد-گوهرشاد|عنوان=وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد}}</ref> كه از سال 1017 ه‍.ق كه تا پايان دورۀ قاجار؛ يعني سال ۱۳۴۴ را دربر مي‌گيرد. اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ افشاریه، مشتمل بر ۳۲ هزار و ۱۷۰ صفحه سند است که دورۀ به قدرت رسیدن نادر از ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۸، دورۀ سلطنت وی از ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰، دورۀ جانشینان نادر در خراسان از ۱۱۶۰ تا ۱۲۱۷ ق را دربر می‌گیرد. در این اسناد، نحوۀ ادارۀ «بیوتات متبرکۀ حرم رضوی»، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل از آن، وجود دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/793962/نمایه-سازی-حدود-32-هزار-و-170-صفحه-از-اسناد-افشاریه|عنوان=نمایه سازی حدود 32 هزار و 170 صفحه از اسناد افشاریه}}</ref> مجموعۀ وسیعی از این اسناد، در سال ۱۳۹۷ ثبت حافظۀ ملی یونسکو شدند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5630125/وجود-۲-هزار-و-۵۰۰-سند-تاریخی-از-مسجد-گوهرشاد|عنوان=وجود ۲ هزار و ۵۰۰ سند تاریخی از مسجد گوهرشاد}}</ref>
تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref><ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> از این میان تنها ۳۰۰ هزار سند مربوط به اسناد اداری باقی مانده از دوران صفویه به بعد است<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> که بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است.<ref>{{پک/بن|1=مرکز۵۵۰|ک=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حفظ میراث مکتوب}}</ref> کتابخانه آستان قدس به جهت رسم‌الخط‌ها خاص بعضی از این اسناد، بازنویسی آنها را در دستور کار دارد.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> گزارش شده است که بیش از ۲ هزار برگ سند از اسناد نگهداری شده در این مرکز، مربوط به مسجد جامع گوهرشاد است که ۱۵۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار، ۸۰۰ برگ سند مربوط به دوره افشار و ۵۰۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار است.<ref>{{پک/بن|1=ایرنا۰۸|ک=خبرگزاری ایرنا|ف=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی}}</ref> علاه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۸۰۱|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی}}</ref> مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشته‌اند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جوان۰۹|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=ثبت اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو}}</ref>


=== نشریات ===
=== نشریه‌ها ===
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شب‌نامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بریده‌های جراید است. برخی از منابع منحصر به فرد آرشیو مطبوعات عبارتند از:<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/fa/60945/%D9%85%D8%AE%D8%A7%D8%B2%D9%86-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA|عنوان=مخازن آرشیوی}}</ref>
منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شب‌نامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بریده‌های جراید است. این نشریات به زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref>


مجموعۀ مطبوعاتی استاد [[محمد گلبن]] ۱۵۶۰ عنوان در ۵۲ هزار نسخه<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=همشهری آنلاین|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/196859/زندگینامه-محمد-گلبن-1314-1392|عنوان=زندگینامه: محمد گلبن (1314 - 1392)}}</ref>
در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref> وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۲۸ هزار عنوان مجله، روزنامه و سالنامه؛ شامل نزدیک به ۲ میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین است. این نشریات در چند دسته‌بندی شامل مجلات فارسی، عربی و اردو؛ روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها؛ سالنامه‌ها؛ نشریات لاتین؛ مجموعه مطبوعاتی محمد گلبن؛ مجموعه فرید قاسمی؛ نشریات دانشجویی؛ نشریات الکترونیکی و نشریات دیجیتال آرشیو شده‌اند. قدیمی‌ترین مجله فارسی نگهداری شده در این مجموعه، مجله فلاحت مظفری است که در سال ۱۳۱۸ ه‍.ق منتشر شده است. قدیمی‌ترین سالنامه این مجموعه، متعلق به سال ۱۲۹۰ ه‍.ق است. مهم‌ترین مجموعه‌های نگهداری شده در این مجموعه عبارتند از: به روزنامه وقایع اتفاقیه، سالنامه ایران، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس،<ref>{{پک/بن|1=اسناد۰۷|ک=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|ف=واحد مخازن آرشیوی نشریات}}</ref> [[روزنامه علمیه دولت علیه ایران|روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران]]، [[نشریه وقایع عدلیه|نشریهٔ وقایع عدلیه]]، [[نشریه دانش|نشریهٔ دانش]]، [[حبل المتین کلکته]]، [[نشریه الاسلام]]، [[روزنامه ملانصرالدین|روزنامهٔ ملانصرالدین]]، [[روزنامه صور اسرافیل|روزنامهٔ صور اسرافیل]]، [[مجله الکمال|الکمال]]، [[کاغذ اخبار]].{{مدرک}}


مجموعۀ استاد سید [[فرید قاسمی]] ۲۰۰۲ عنوان در ۳۸۹۰۰ نسخه<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان|نشانی=https://lorestan.farhang.gov.ir/fa/figures/sedfaridgasemi|عنوان=سید فرید قاسمی}}</ref>
=== منابع الکترونیکی ===
 
غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> تا سال ۱۳۹۸ ه‍. ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سی‌دی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه‍.ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات می‌دهد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۴|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی}}</ref> این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه‍. ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتال‌سازی کرده است.<ref>{{پک/بن|1=ایکنا۴۰۶|ک=خبرگزاری ایکنا|ف=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی}}</ref> در این مجموعه بیش از ۵۶۵ هزار نسخه الکترونیکی از مجلات نیز نگهداری می‌شود که از این میان ۱۰ هزار نسخه از مجلات، تنها نسخه دیجیتال داشته و نسخه چاپی آنها در دسترس نیست.<ref>{{پک/بن|1=اسناد۰۷|ک=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|ف=واحد مخازن آرشیوی نشریات}}</ref>
مجموعه‌های [[میرزا رضا خان نائینی]]، ۹ عنوان در ۲۵۰ نسخه مربوط به دوره قاجار<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=ویکی‌پدیا|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/میرزا_رضا_خان_طباطبایی_نایینی|عنوان=میرزا رضا خان طباطبایی نایینی}}</ref>
 
نشریات اهدایی [[سیدجلال الدین طهرانی]]، ۱۴ عنوان در ۱۸۰ نسخه، نشریۀ فرانسوی زبان [[اکودو پرس]] (۱۸۸۵م)، [[روزنامه علمیه دولت علیه ایران|روزنامۀ علمیه دولت علیّه ایران]]، اولین نشریۀ علمی و سه‌زبانۀ ایران (۱۲۸۷ق)، [[نشریه وقایع عدلیه|نشریۀ وقایع عدلیه]] (۱۲۸۷ق)، [[نشریه دانش|نشریۀ دانش]]، اولین نشریۀ آموزشگاهی ایران (۱۲۹۹ق)،[[حبل المتین کلکته]]، در هند (۱۳۱۱ق)، [[روزنامه تربیت|روزنامۀ تربیت]]، اولین روزنامۀ آزاد غیردولتی ایران (۱۳۱۴ق)، [[نشریه الاسلام]]، (گفتگوی صفا خانه اصفهان) اولین نشریۀ اسلامی ایران (۱۳۲۰ق)، [[روزنامه ملانصرالدین|روزنامۀ ملانصرالدین]]، تبریز (۱۳۲۴ق)، [[روزنامه صور اسرافیل|روزنامۀ صور اسرافیل]]، طهران (۱۳۲۵ ق)، [[مجله الکمال|الکمال]]، اولین مجلۀ دینی مشهد (۱۳۳۸ ق)، [[مجله پیش‌آهنگی ایران|مجلۀ پیش‌آهنگی ایران]]، قدیمی‌ترین نشریۀ تخصصی ورزشی (۱۳۰۶خ)، [[ایران کوده]]، اولین مجلۀ مطالعات زباشناسی کشور (۱۳۲۳خ)، [[کاغذ اخبار]]، نخستین نشریۀ ادواری ایران و نشریات دانشجویی اهدایی وزارت علوم، ۹۰۵۰ عنوان در ۵۶ هزار نسخه۔<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=ویکی‌پدیا|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/جلال‌الدین_تهرانی|عنوان=جلال‌الدین تهرانی}}</ref>


== کتابخانه دیجیتال ==
== کتابخانه دیجیتال ==
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، از سال ۱۳۹۰ ه‍.ش به دنبال ایجاد کتابخانه‌ای دیجیتال و در دسترس برای کاربران بوده‌است۔ نتیجۀ این تلاش، مجموعه‌ای بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال در کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی شد۔ این کتابخانه در بستر وب، طراحی و اجرا شده است و در آن، علاوه بر منابع کتابخانۀ اصلی، از مقالات داخلی و خارجی پایگاه‌های اشتراکی بهره برده شده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2023-05-30|نشانی=https://www.razavi.ir/fa/341645/دسترسی-به-منابع-دیجیتال-در-ایستگاه-های-مطالعه-رضوی-از-مرز185-میلیون-گذشت|عنوان=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref> کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی، در راستای سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ سازمان کتابخانه‌های آستان قدس، قصد دارد که به عنوان بزرگ‌ترین کتابخانۀ دیجیتال منطقه، در موضوع تولید محتوای دیجیتال، اقدامات جدی انجام دهد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کریمی، مهدی|تاریخ=1392|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_59868.html|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 5(شماره 21 زمستان 1392), 1-11}}</ref> پیش از این و پس از تکمیل تهیۀ میکروفیلم‌ها از آثار موجود در کتابخانه‌های وابسته به کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی،  کتابخانۀ دیجیتال آستان از سال ۱۳۸۸ ه‍.ش،با استفاده از تکنولوژی دیجیتال‌سازی، طرح تهیۀ فایل دیجیتال و نسخۀ پشتیبان زا از نسخ خطی و فراتر از آن نسخ چاپ سنگی و کتب چاپی نفیس، آغاز کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.manuscripts.ir/ar/center-news/2202|عنوان=دیجیتال سازی ۴۹۶ نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس|تاریخ بازبینی=2023-07-01|تاریخ=2021-10-01}}</ref>
پییشنهاد تأسیس کتابخانه‌ای دیجیتال در کنار کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۰ ه‍.ش توسط مشاور علمی سازمان کتابخانه‌های آستان قدس مطرح شد. این کتابخانه، در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش با بهره‌گیری از ۳۵ منبع خارجی و ۶ منبع داخلی آغاز به کار کرد.<ref>{{پک|1=کریمی|2=۱۳۹۲|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=دیجی۱|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref> بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۴۰۲ ه‍. ش، مجموعه منابع این کتابخانه بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال بوده است.<ref>{{پک/بن|1=باب۴|ک=درگاه آستان قدس رضوی|ف=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی}}</ref> یکی از رسالت‌های این کتابخانه، تأسیس پایگاه‌های موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز عنوان شده است. این کتابخانه در طول دوره‌های متمادی، دچار تحولات در زمینه ارائه خدمات و بروزرسانی بوده است.<ref>{{پک|1=کریمی|2=۱۳۹۲|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref> در سال ۱۳۹۹، از کتابخانه نشریات دیجیتال نیز رونمایی شد. در بدو رونمایی از این کتابخانه، ۴۸۰ عنوان نشریه در دسترس قرار گرفت.<ref>{{پک/بن|1=تسنیم۱|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی}}</ref>


بخش کتابخانۀ دیجیتال، علاوه بر راه‌اندازی سامانۀ دسترسی به کتاب‌ها، سامانه‌ای دیگر برای دسترسی به نشریات دیجیتال را نیز فراهم کرده‌است۔ اولویت در این سامانه، مجلات و روزنامه‌های آستان قدس رضوی هستند و تاکنون بیش یکصد و سی هزار نسخه نشریۀ دیجیتال در این سامانه بارگذاری شده‌است۔<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2020-11-03|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/227200|عنوان=پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی؛ دروازه ای نو در دسترسی آزاد به اطلاعات|تاریخ بازبینی=2023-06-17}}</ref> از دیگر اقداماتی که در سایت کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی صورت گرفته‌است، تاسیس پایگاه‌های موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز است۔<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کریمی، مهدی|تاریخ=1400|نشانی=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_138414.html|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی؛ امکانات، قابلیت‌ها و ویژگی‌ها. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 13}}</ref>
یکی از اقدامات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، که با هدف دسترس‌پذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها صورت گرفته است، ایجاد ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانه‌های زیرمجموعه خود و همچنین دیگر مناطق دورافتاده بوده است. در این راستا ایستگاه‌های متعددی در شهرهای [[مشهد]]، گناباد، اصفهان، کاشمر و چند شهر دیگر راه‌اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایسنا۰۷|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشور}}</ref>


بخش کتابخانه‌های دیجیتال، برای دسترس‌پذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها، ایستگاه مطالعۀ دیجیتال در کتابخانه‌های سازمان و همچنین دیگر مناطق دورافتاده تدارک دیده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|تاریخ=2021-04-22|نشانی=https://www5.isna.ir/news/1400020201143/|عنوان=ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشورتوسط آستان قدس رضوی|تاریخ بازبینی=2023-06-18}}</ref> در این راستا ایستگاه‌های متعددی در شهرهای [[مشهد]]، طبس، قوچان، تهران، تربت‌حیدریه، سرخس، گناباد، کاشمر، اهواز، کرمانشاه، بروجرد، شوشتر و اصفهان راه‌اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2021-11-19|نشانی=https://www.irna.ir/news/84546218|عنوان=ایستگاه مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور راه‌اندازی شد|تاریخ بازبینی=2023-06-15}}</ref>
== وسعت و اهمیت ==
=== جایگاه در میان کتابخانه‌های ===
کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است.<ref>{{پک/بن|1=جوان۱۴|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد}}</ref> گفته شده است که کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.<ref>{{پک/بن|1=جهان۳۴|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام}}</ref>


== وسعت و اهمیت ==
از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگ‌ترین آرشیو نشریات ایران، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است.<ref>{{پک/بن|1=قدس۵۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی}}</ref> مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.<ref>{{پک|1=طلایی|2=محبوب|3=۱۳۹۵|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی}}</ref>
«مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی»، بزرگ‌ترین دارندۀ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.<ref name=":0" />


بر اساس گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تا سال ۱۴۰۲ ه۔ش محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2023-05-30|نشانی=https://www.razavi.ir/fa/341645/دسترسی-به-منابع-دیجیتال-در-ایستگاه-های-مطالعه-رضوی-از-مرز185-میلیون-گذشت|عنوان=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی از مرز185 میلیون گذشت|تاریخ بازبینی=2023-07-01}}</ref>
=== اهمیت ===
به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه داده‌های آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشته‌اند، نام برده است. به عقیده سنابادی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری [[میراث اسلامی]] داشته است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>


در حال حاضر بر اساس گزارش سایت «پایگاه داده‌های آموزشی آزاد آمریکا» (OEDB)، کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، رتبهٔ هفتم را در بین ۲۰ کتابخانۀ معتبر جهان به خود اختصاص داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798/چگونه-در-حرم-رضوی-کتابخانه-ایجاد-شد|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref>
=== مخاطبان و اعضاء ===
بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه‍.ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است.<ref>{{پک/بن|1=جزوات۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟}}</ref> جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه‍.ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=کتاب۷۹|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس}}</ref> تعداد اعضاء این کتابخانه را ۵۶۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=عضوها|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس}}</ref>


== کتابخانه‌های وابسته ==
== کتابخانه‌های وابسته ==
تا کنون ۶۰ باب کتابخانه در شهر مشهد و دیگر شهرهای [[ایران]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/gozaresh_poosheshi/339019/شصتمین-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-کشور-افتتاح|عنوان=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور افتتاح شد}}</ref> و یک باب کتابخانه در شهر [[لکهنو]] در [[هند]] به عنوان کتابخانه‌های وابستۀ آستان قدس معرفی شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46219/کتابخانه-راجه-محمودآباد-هندوستان|عنوان=کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان}}</ref> علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۷ کتابخانه در شهرستان‌ها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانۀ وابسته به آستان قدس هستند.{{مدرک}}
تا اوایل خرداد ۱۴۰۲ ه‍. ق، ۶۰ باب کتابخانه در شهرستان‌های [[ایران]]<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۸۰۱|ک=شهرآرانیوز|ف=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه}}</ref><ref>{{پک/بن|1=۶۰۶۰|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> و یک باب کتابخانه در شهر [[لکهنو]] در [[هند]] به عنوان کتابخانه‌های وابستهٔ آستان قدس معرفی شده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=راجه|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه راجه محمودآباد}}</ref> علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۶ کتابخانه در شهرستان‌ها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.<ref>{{پک/بن|1=عضوها|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس}}</ref> آستان قدس رضوی در شهرهای درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان و در شهرهای شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانه‌های وابسته تحت پوشش خود است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۸۰۱|ک=شهرآرانیوز|ف=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه}}</ref>


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
! colspan="7" |کتابخانه‌های شهر مشهد
! colspan="9" |کتابخانه‌های شهر مشهد
|-
|-
! rowspan="2" |نام کتابخانه
! colspan="2" |موقعیت جغرافیای
! rowspan="2" |موقعیت مکان
! rowspan="2" |ر
! rowspan="2" | نام کتابخانه
! rowspan="2" |تاریخ تأسیس
! rowspan="2" |تاریخ تأسیس
ه‍.ش)
ه‍.ش)
خط ۱۱۱: خط ۱۲۲:
! rowspan="2" |توضیحات
! rowspan="2" |توضیحات
|-
|-
!استان
!شهر یا روستا
!کتاب
!کتاب
(جلد)
(جلد)
خط ۱۱۶: خط ۱۲۹:
(عنوان)
(عنوان)
|-
|-
|کتابخانه مسجدالرضا
| rowspan="31" |خراسان رضوی
|مشهد، مسجدالرضا
|مشهد
|۱
|مسجدالرضا
|۱۳۶۱
|۱۳۶۱
|۵۶٫۰۰۰
|۵۶٫۰۰۰
|۳۰
|۳۰
|۳۷٫۰۰۰
|۳۷٫۰۰۰
|این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46242/کتابخانه-مسجدالرضا-ع|عنوان=کتابخانه مسجدالرضا}}</ref>
| کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته می‌شود.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کرده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۸۰۸|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مسجدالرضا}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه آیت الله عباس تربتی
|مشهد
|مشهد، جنب مسجد امام رضا
|۲
|آیت‌الله عباس تربتی
|۱۳۶۱
|۱۳۶۱
|۴۱٫۰۰۰
|۴۱٫۰۰۰
|۲۵
|۲۵
|۱۲٫۰۰۰
|۱۲٫۰۰۰
|این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا تأسیس و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46237/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-عباس-تربتی-ره|عنوان=کتابخانه عباس تربتی}}</ref>
|این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا، در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع، تأسیس شد و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه آیت الله مجتبی قزوینی
|مشهد
|مشهد، مسجد انصارالمهدی
|۳
|آیت‌الله مجتبی قزوینی
|۱۳۶۷
|۱۳۶۷
|۱۰۳٫۰۰۰
|۱۰۳٫۰۰۰
|۳۰
|۳۰
|۳۴٫۴۰۰
|۳۴٫۴۰۰
|این کتابخانه به درخواست هیئت امنای مسجد انصارالمهدی، در سال ۱۳۶۷ه‍. ش، تحت پوشش این کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه‍. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46230/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-مجتبی-قزوینی-ره|عنوان=کتابخانه مجتبی قزوینی}}</ref>
|این کتابخانه در مسجد انصارالمهدی در محله کوی طلاب مشهد تأسیس و به سال ۱۳۶۷ه‍. ش، تحت پوشش کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه‍. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد و مجدد نام کتابخانه به «آیت الله مجتبی قزوینی» تغییر یافت. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه آیت الله هاشم قزوینی
|مشهد
|مشهد
|۴
|آیت‌الله هاشم قزوینی
|۱۳۶۹
|۱۳۶۹
|۹۶٫۰۰۰
|۹۶٫۰۰۰
|۲۵
|۲۵
|۲۵٫۵۰۰
|۲۵٫۵۰۰
|در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46231/کتابخانه-آیت-الله-حاج-شیخ-هاشم-قزوینی-ره|عنوان=کتابخانه هاشم قزوینی}}</ref>
|این کتابخانه در محله محمدآباد مشهد قرار دارد. در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام صادق
|مشهد
|مشهد
|۵
| امام صادق
|۱۳۷۰
|۱۳۷۰
|۳۷٫۰۰۰
|۳۷٫۰۰۰
|۲۴
|۲۴
|۱۰٫۰۰۰
|۱۰٫۰۰۰
|برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46239/کتابخانه-امام-صادق-ع|عنوان=کتابخانه مسجد امام صادق}}</ref>
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در خیابان اسرار مشهد قرار دارد. برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد قبا
|مشهد
|مشهد
|۶
|مسجد قبا
|۱۳۷۷
|۱۳۷۷
|۳۲٫۰۰۰
|۲۳٫۰۰۰
|
|
|۱۲٫۰۰۰
|۱۲٫۰۰۰
|این کتابخانه شامل تعدادی نشریه می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46226/کتابخانه-مسجد-قبا|عنوان=کتابخانه مسجد قبا}}</ref>
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در بلوار خیام مشهد تأسیس و شامل تعدادی نشریه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد زینبیه
|مشهد
|مشهد
|۷
|مسجد زینبیه
|۱۳۷۷
|۱۳۷۷
|۳۲٫۰۰۰
|۳۲٫۰۰۰
|۲۵
|۲۵
|۹٫۰۰۰
|۹٫۰۰۰
|این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46229/کتابخانه-مسجد-زینبیه-س|عنوان=کتابخانه مسجد زینبیه}}</ref>
|این کتابخانه در مسجدی با همین نام در خیابان مطهری مشهد قرار دارد و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم
|مشهد
|مشهد
|۸
|مسجد پیغمبر اکرم
|۱۳۷۷
|۱۳۷۷
|۳۰٫۰۰۰
|۳۰٫۰۰۰
|۲۰
| ۲۰
|۱۲٫۰۰۰
|۱۲٫۰۰۰
|این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46227/کتابخانه-مسجد-پیغمبر-اکرم-ص#|عنوان=کتابخانه مسجد پیغمبر}}</ref>
|این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام واقع در رضاشهر مشهد است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا
|مشهد
|مشهد
|۱۳۷۷
| ۹
|مسجد بزرگ امام رضا
| ۱۳۷۷
|۲۳٫۰۰۰
|۲۳٫۰۰۰
|۱۹
|۱۹
|۱۱٫۶۰۰
|۱۱٫۶۰۰
|این کتابخانه، حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46234/کتابخانه-مسجد-بزرگ-امام-رضا-ع|عنوان=کتابخانه مسجد بزرگ امام رضا}}</ref>
|این کتابخانه در محل مسجد بزرگ امام رضا در محله کوی امیرالمؤمنین مشهد قرار دارد و حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه محمدیه
|مشهد
|مشهد، مسجد جوادالائمه
|۱۰
|محمدیه
|۱۳۷۷
|۱۳۷۷
|۱۹٫۰۰۰
|۱۹٫۰۰۰
|۱۶
|۱۶
|۹٫۰۰۰
|۹٫۰۰۰
|این کتابخانه تا سال ۱۳۸۱ ه‍.ش در مسجد جوادالائمه ایجاد شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46233/کتابخانه-محمدیه-ص|عنوان=کتابخانه محمدیه}}</ref>
|این کتابخانه پس از تأسیس در مسجد محمدیه، به خاطر کمبود جا در سال ۱۳۸۱ ه‍.ش به مسجد جوادالائمه در محله تلگرد مشهد منتقل شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد جوادالائمه
|مشهد
|مشهد
|۱۱
|مسجد جوادالائمه
|۱۳۷۸
|۱۳۷۸
|۱۹٫۰۰۰
|۱۹٫۰۰۰
|
|
|۸٫۰۰۰
|۸٫۰۰۰
|این کتابخانه، تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46224/کتابخانه-مسجد-جوادالائمه-ع|عنوان=کتاخانه مسجد جوادالائمه}}</ref>
|این کتابخانه در محل مسجد جوادالائمه در محله وکیل‌آباد مشهد قرار دارد و تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|مشهد
|مشهد
|۱۲
|امام رضا
|۱۳۷۹
|۱۳۷۹
|۳۴٫۰۰۰
|۳۴٫۰۰۰
|۲۰
|۲۰
|۱۱٫۰۰۰
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46232/کتابخانه-و-حسینیه-امام-رضا-ع|عنوان=کتابخانه و حسینیه امام رضا}}</ref>
|این کتابخانه را تولیت وقت آستان قدس رضوی در ضمن یک حسینیه در خیابان هاشمی‌نژاد مشهد تأسیس کرده است. این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد امام سجاد
|مشهد
|مشهد
|۱۳
|امام سجاد
|۱۳۸۳
|۱۳۸۳
|۱۴٫۰۰۰
|۱۴٫۰۰۰
|۱۰
|۱۰
|۶٫۵۰۰
| ۶٫۵۰۰
|از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46235/کتابخانه-حضرت-سجاد-ع|عنوان=کتابخانه مسجد امام سجاد}}</ref>
|این کتابخانه در مسجد امام سجاد قرار دارد و از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مشهد
|۱۴
| مجتمع ثامن الائمه
|۱۳۸۴
|۷٫۰۰۰
|
|
| این کتابخانه در مجتمعی مسکونی به همین نام توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است و مراجعان آن تماماً از ساکنین همان شهرک مسکونی هستند.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه سیار
|مشهد
|مشهد
|۱۵
|سیار و تلفنی
|۱۳۷۷
|۱۳۷۷
|۳٫۵ میلیون
|
|
|
|
|
|این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمی‌توانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام می‌دهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref> در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=جم۹۹۰|ک=جام‌جم آنلاین|ف=ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی}}</ref>
|این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمی توانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام می دهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://jamejamonline.ir/fa/news/1312564/ابتکار-آستان-رضوی-با-موضوع-فرهنگ-کتابخانی|عنوان=ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی}}</ref> بخش دیگری از فعالیت این کتابخانه اهدا کتاب به مراکز فرهنگی و آموزشی متقاضی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/7424187/۶-هزار-نسخه-کتاب-پیشکش-آستان-قدس-رضوی-به-مراکز-فرهنگی-سطح-کشور|عنوان=۶ هزار نسخه کتاب پیشکش آستان قدس رضوی به مراکز فرهنگی سطح کشور}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/5542-بیش-از-43-هزار-جلد-کتاب-از-سوی-کتابخانه-رضوی-به-مراکز-فرهنگی-کشور-اهدا-شد|عنوان=بیش از 43 هزار جلد کتاب از سوی کتابخانه رضوی به مراکز فرهنگی کشور اهدا شد}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه گویای رضوی (ویژه نابینایان)
|مشهد
|مشهد
|۱۶
|گویای رضوی (ویژه نابینایان)
|۱۳۸۳
|۱۳۸۳
| colspan="2" |۱۳٫۰۰۰
|۱۳٫۰۰۰
|۳۱۳
|
|کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه مجتبی قزوینی قرار دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/3807756/تجهیز-کتابخانه-گویای-رضوی-به-منابع-کمک-درسی-ویژه-نابینایان|عنوان=تجهیز کتابخانه گویای رضوی به منابع کمک درسی ویژه نابینایان}}</ref> خدماتی چون تهیه کتاب‌های گویا در موضوعات و قالب‌های متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/gooya/fa/59387/معرفی-کتابخانه-گویای-رضوی?|عنوان=کتابخانه گویای رضوی}}</ref>
|۲۶۰
|کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه آیت‌الله مجتبی قزوینی قرار دارد. خدماتی چون تهیه کتاب‌های گویا در موضوعات و قالب‌های متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد غدیر بابا علی
|مشهد
|مشهد
| ۱۷
|امام رضا
|۱۳۹۶
|۱۳۹۶
|۱۱٫۴۹۷
|۱۱٫۴۹۷
|۲۰
|۲۰
|۱۱٫۰۰۰
|۱٫۱۰۰
|این کتابخانه دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46225/کتابخانه-امام-رضاع-در-مسجد-غدیر-بابا-علی-5|عنوان=کتابخانه مسجد غدیر باباعلی}}</ref>
|این کتابخانه در مسجد غدیر باباعلی واقع شده است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد. در این کتابخانه علاوه بر کتاب‌های درون قفسه، ۲۵۰۰ جلد کتاب درسی نیز وجود دارد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام جعفر صادق
|مشهد
|مشهد
|۱۸
|امام جعفر صادق
|۱۳۹۶
|۱۳۹۶
|۸٫۱۳۰
|۸٫۱۳۰
|
|
|۹۰۰
|۹۰۰
|این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46236/کتابخانه-امام-جعفر-صادقع-سرو-12|عنوان=کتابخانه مسجد امام صادق}}</ref>
|محل این کتابخانه در وکیل‌آباد مشهد است. این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه معصومه آستان قدس رضوی
|رضویه
|مشهد
| ۱۹
|حضرت معصومه
|۱۴۰۰
|۶٫۰۰۰
|
|
| colspan="2" |۶٫۰۰۰
|
|
|این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/306078/کتابخانه-حضرت-معصومه-س-آستان-قدس-رضوی-در-شهر-رضویه-افتتاح-شد|عنوان=کتابخنه حضرت معصومه}}</ref>
|این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=معصوم۱|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه حضرت معصومه آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی
|مشهد
|مشهد
|۲۰
|مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی
|۱۳۷۹
|۱۳۷۹
|۴۰٫۰۰۰
|۴۰٫۰۰۰
|۲۰
|۲۰
|۲۰٫۲۰۰
|۲۰٫۲۰۰
|مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی» تأسیس شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره|عنوان=کتابخانه مجتمع فر هنگی امام خمینی}}</ref>
|مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی» در مجموعه خواجه ربیع مشهد تأسیس شده است. در سال ۱۳۹۸ کتابخانه تخصصی کودک در این مکان تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد پنج تن
|مشهد
|مشهد
|
|۲۱
|مسجد پنج تن
|۱۴۰۰
|۶٫۰۰۰
|۶٫۰۰۰
|
|
|
|
|این کتابخانه در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4257-%C2«Ú©ØªØ§Ø¨Ø®Ø§Ù†Ù‡-مسجد-پنجتن%C2»-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه مسجد پنجتن}}</ref>
|این کتابخانه در خیابان بهشتی مشهد و در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.<ref>{{پک/بن|1=لیز۷|ک=خبرگزاری لیزنا|ف=کتابخانه مسجد پنج تن}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مسجد امیرالمؤمنین
|مشهد
|مشهد، مسجد امیرالمؤمنین
|۲۲
|مسجد امیرالمؤمنین
|۱۳۹۸
|۱۳۹۸
|۴٫۰۰۰
|۴٫۰۰۰
|۶
|۶
|۳۰۰
|۳۰۰
|این کتابخانه در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین مشهد ساخته شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/215562/کتابخانه-مسجد-امیرالمؤمنین-ع|عنوان=کتاخانه مسجدامیرالمومنین}}</ref>
|این کتابخانه در حاشیه شهر مشهد قرار دارد در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین واقع شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه تخصصی کودک
|مشهد
|مشهد، مجتمع فرهنگی امام خمینی
|۲۳
|تخصصی کودک
|۱۳۹۸
|۱۳۹۸
|
|
|
|
|
|
|آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره#|عنوان=کتابخانه تخصصی کودک}}</ref>
|آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.<ref>{{پک/بن|1=کودک۱|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی}}</ref>
|-
! colspan="7" |کتابخانه‌های شهرستان‌های ایران
|-
! rowspan="2" |نام کتابخانه
! rowspan="2" |موقعیت مکان
! rowspan="2" |تاریخ تأسیس
ه‍.ش)
! colspan="2" |حجم آثار
! rowspan="2" |اعضاء
(نفر)
! rowspan="2" |توضیحات
|-
!کتاب
(جلد)
!نشریه
(عنوان)
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|بروجرد
|۱۳۶۸
|۴۳٫۱۴۱
|۱۷
|۱۷٫۹۵۰
|این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۹۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46203/کتابخانه-آیت-الله-محمد-بروجردی-ره-بروجرد|عنوان=کتابخانه آیت الله محمد بروجردی (ره)- بروجرد}}</ref>
|-
|فرهنگسرای بزرگ علی بن موسی الرضا
|سرخس
|سرخس
|۲۴
|فرهنگسرای بزرگ امام رضا
|۱۳۸۹
|۱۳۸۹
|۴۲٫۰۰۰
|۴۲٫۰۰۰
|۱۵
|۱۵
|۱۱٫۰۰۰
|۱۱٫۰۰۰
|این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46223/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-سرخس|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- سرخس}}</ref>
|این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|درگز
|درگز
|۲۵
|امام رضا
|۱۳۸۹
|۱۳۸۹
|۳۲٫۵۰۰
| ۳۲٫۵۰۰
|۱۷
|۱۷
|۱۰٫۰۰۰
|۱۰٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/54102/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-درگز|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- درگز}}</ref>این مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست
|این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|قوچان
|قوچان
|۲۶
|امام رضا
|۱۳۸۹
|۱۳۸۹
|۴۷٫۵۰۰
|۴۷٫۵۰۰
|۲۹
|۲۹
|۱۸٫۰۰۰
| ۱۸٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46210/مجتمع-فرهنگی-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-قوچان|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع)- قوچان}}</ref>ین مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست
|این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|گناباد
|۲۷
|امام رضا
|۱۳۹۷
|۱۱٫۴۸۰
|۲۷
|۶۱۶
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|روشناوند
|۲۸
|امام رضا
|۱۳۷۵
|۹٫۳۱۸
|
|۱٫۴۰۰
|این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|تربت حیدریه
|تربت حیدریه
|۲۹
|امام رضا
|۱۳۹۳
|۱۳۹۳
|۲۴٫۰۰۰
|۲۴٫۰۰۰
|۲۰
|۲۰
|۴٫۲۰۰
|۴٫۲۰۰
|این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46209/کتابخانه-امام-رضا-ع-تربت-حیدریه|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- تربت حیدریه}}</ref>ین مجموعه دارای کتابخانه کودک نیز هست
|این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است. کتابخانه کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|کاشمر
|۳۰
|شهید آیت‌الله مدرس
|۱۳۷۵
|۷۶٫۰۰۰
|۷۵
|۲۸٫۰۰۰
|این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگی‌های آن توصیف شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|سبزوار
|۳۱
|فرهنگسرای امام رضا
|۱۳۹۵
|۳۵٫۰۰۰
|۳۶
|۱۳٫۷۰۰
|این فرهنگسرا در بلوار توحید شهر سبزوار و در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگی‌های این کتابخانه برشمرده شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| rowspan="5" |خراسان جنوبی
|بیرجند
|بیرجند
|۳۲
|امام رضا
|۱۳۸۱
|۱۳۸۱
|۵۰٫۵۳۲
|۵۰٫۵۳۲
|۲۵
|۲۵
|۲۳٫۵۵۰
|۲۳٫۵۵۶
|این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46216/کتابخانه-امام-رضا-ع-بیرجند|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- بیرجند}}</ref>
|این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه علامه شوشتری
| طبس
|۳۳
|فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم
|۱۳۸۰
|۶۱٫۰۰۰
|۶۹
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|محمدآباد
|۳۴
|امام رضا
|۱۳۸۴
|۹٫۰۰۰
|۱۱
|۸۰۰
| این کتابخانه در محله محمدآباد از نواحی طبس در زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| قاین
|۳۵
|امام رضا
|۱۳۸۶
|۴۰٫۰۰۰
|۴۴
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگی‌های آن عنوان شده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|مجد
|۳۶
|کتابخانه امام رضا
|۱۴۰۲
|۴٫۶۰۰
|
|
|این کتابخانه در روستای مجد از توابع بشرویه و با همکاری شرکت صنایع، معادن و عمران رضوی در متراژی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع ساخته شده است.<ref>{{پک/بن|1=۶۰۶۰|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
| rowspan="2" | خوزستان
|شوشتر
|شوشتر
|۳۷
|علامه شوشتری
|۱۳۷۴
|۱۳۷۴
|۳۶٫۳۳۶
|۳۶٫۳۳۶
|۱۰
|۱۰
|۱۲٫۰۰۰
|۱۲٫۰۰۰
|این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46214/کتابخانه-علامه-شیخ-شوشتری-ره-شوشتر|عنوان=کتابخانه علامه شیخ شوشتری (ره)- شوشتر}}</ref>
|این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|اهواز
| ۳۸
|کتابخانه امام رضا
|کتابخانه امام رضا
|اهواز
|۱۳۹۸
|۱۳۹۸
|۱۳٫۰۰۰
|۱۳٫۰۰۰
|
|
|
|
|این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راه‌اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری رسا|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/622736/کتابخانه-امام-رضا-در-اهواز-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز}}</ref>
|این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راه‌اندازی شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری رسا|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/622736/کتابخانه-امام-رضا-در-اهواز-افتتاح-شد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز}}</ref>{{منبع بهتر}}
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|کرمانشاه
|کرمانشاه
| کرمانشاه
|۳۹
|امام رضا
|۱۳۴۹
|۱۳۴۹
|۳۱٫۸۶۰
|۳۱٫۸۶۰
|۴۲
| ۴۲
|۹٫۴۰۲
|۹٫۴۰۲
|این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه‍.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46208/کتابخانه-امام-رضا-ع-کرمانشاه|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- کرمانشاه}}</ref>
|این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه‍.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم
| rowspan="2" |تهران
|تهران
|تهران
|۴۰
|آیت‌الله سید محمدتقی حکیم
|۱۳۷۵
|۱۳۷۵
|۲۸٫۰۰۰
|۲۸٫۰۰۰
|۱۵
| ۱۵
|۷٫۰۰۰
|۷٫۰۰۰
|این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانه‌ای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه‍.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46211/کتابخانه-آیت-الله-سید-محمدتقی-حکیم-تهران|عنوان=کتابخانه آیت الله سید محمدتقی حکیم- تهران}}</ref>
| این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانه‌ای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه‍.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|کتابخانه امام رضا
|گناباد
|۱۳۹۷
|۱۶٫۰۰۰
|
|۳٫۰۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/63827/کتابخانه-امام-رضا-ع-گناباد|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع) گناباد}}</ref>
|-
|کتابخانه امام رضا
|روشناوند
|۱۳۷۵
|۱۰٫۰۰۰
|
|۱٫۵۰۰
|این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46220/حسینیه-و-کتابخانه-امام-رضا-ع-روشناوند|عنوان=حسینیه و کتابخانه امام رضا (ع)- روشناوند}}</ref>
|-
|-
|فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم
|طبس
|۱۳۸۰
|۶۱٫۰۰۰
|۶۹
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46222/فرهنگسرای-حضرت-حسین-بن-موسی-الکاظم-ع-طبس|عنوان=فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)- طبس}}</ref>
|-
|کتابخانه امام رضا
|محمدآباد طبس
|۱۳۸۴
|۹٫۰۰۰
|۱۱
|۸۰۰
|این کتابخانه زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46202/کتابخانه-امام-رضا-ع-محمدآباد-طبس|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- محمدآباد طبس}}</ref>
|-
|کتابخانه امام رضا
|قاین
|۱۳۸۶
|۴۰٫۰۰۰
|۴۴
|۱۱٫۰۰۰
|این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگی‌های آن عنوان شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46218/کتابخانه-امام-رضا-ع-قاین|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- قاین}}</ref>
|-
|کتابخانه آیت الله مدرس
|کاشمر
|۱۳۷۵
|۷۶٫۰۰۰
|۷۵
|۲۸٫۰۰۰
|این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگی‌های آن توصیف شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46221/کتابخانه-شهید-آیت-الله-مدرس-ره-کاشمر|عنوان=کتابخانه شهید آیت الله مدرس (ره)- کاشمر}}</ref>
|-
|کتابخانه ملی ملک
|تهران
|تهران
|۴۱
|ملی ملک
|۱۳۱۶
|۱۳۱۶
|۱۰۰٫۰۰۰
|۱۰۰٫۰۰۰
|۸۰۰
|
|
|
| حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه شمرده شده است.<ref>{{پک/بن|1=ایبنا۷۶|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد}}</ref>
|حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد. کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیردولتی و غیرانتفاعی در چارچوب وقف‌نامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند.<ref name=":0"/>
|-
کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه شمرده شده است.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نشانی=http://malekmuseum.org/page/5/پیشینه|عنوان=کتابخانه و موزه ملی ملک}}</ref>
|لرستان
| بروجرد
|۴۲
|آیت‌الله محمد بروجردی
|۱۳۶۸
|۴۳٫۱۴۱
| ۱۷
|۱۷٫۹۵۰
|این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه وزیری
| rowspan="2" |یزد
|یزد
|یزد
|۴۳
|وزیری
|۱۳۳۴
|۱۳۳۴
|۲۳۵٫۰۰۰
|۲۴۴٫۰۰۰
|
|
|۲۷٫۰۰۰
|۲۸٫۵۰۰
|این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعه‌هایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://gotoyazd.com/place/415/کتابخانه-وزیری-یزد/|عنوان=کتابخانه وزیری یزد}}</ref>
|علی‌محمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعه‌هایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مروج
|یزد
|یزد
|۴۴
|مروج
|۱۳۴۸
|۱۳۴۸
|۹۷٫۰۰۰
|۹۷٫۰۰۰
|۱۳۰
|۱۳۰
|۲۰٫۰۰۰
|۲۰٫۰۰۰
|این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه‍. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46201/کتابخانه-مروج-یزد|عنوان=کتابخانه مروج- یزد}}</ref>
|کتابخانه مروج از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه‍. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=مروجان|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مروج- یزد}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه مرتضوی
| rowspan="5" |کرمان
|رفسنجان
|کرمان
|۴۵
|امام رضا
|۱۳۸۵
|۲۰٫۰۰۰
|
| ۹٫۰۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|کرمان
| ۴۶
|هرندی
|۱۳۵۰
|۸۶٫۰۰۰
|۳۲
|۱۳٫۷۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۶ مورد بازسازی قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
| رفسنجان
|۴۷
|مرتضوی
|۱۳۸۳
|۱۳۸۳
|۷۴٫۰۰۰
|۷۴٫۰۰۰
|۱۵
| ۱۵
|۲۶٫۰۰۰
|۲۶٫۰۰۰
|این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46206/کتابخانه-مرتضوی-رفسنجان|عنوان=کتابخانه مرتضوی- رفسنجان}}</ref>
|این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه جوادالائمه
|رفسنجان
|رفسنجان
|۴۸
|جوادالائمه
|۱۳۸۳
|۱۳۸۳
|۳۵٫۰۰۰
|۳۵٫۰۰۰
|
|
|۵٫۰۰۰
|۵٫۰۰۰
|این کتابخانه در ضمن مجموعه‌ای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=مجتمع فرهنگی و کتابخانه جوادالائمه (ع)- رفسنجان}}</ref>
|این کتابخانه در ضمن مجموعه‌ای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه امام رضا
|امین‌شهر
|کرمان
|۴۹
|۱۳۸۵
|امام علی بن موسی الرضا
|۲۰٫۰۰۰
|
|۹٫۰۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=کتابخانه امام رضا (ع)- کرمان}}</ref>
|-
|کتابخانه امام علی بن موسی الرضا
|امین شهر رفسنجان
|۱۳۷۵
|۱۳۷۵
|۳۲٫۰۰۰
|۳۲٫۰۰۰
|۲۸
|۲۸
|۳٫۰۰۰
| ۳٫۰۰۰
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمک‌های عباس امین تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|عنوان=کتابخانه امام علی بن موسی الرضا (ع)- رفسنجان امین شهر انار}}</ref>
|این کتابخانه در منطقه امین‌شهر (حسین‌آباد انار) از مناطق حوالی رفسنجان، و در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمک‌های عباس امین تأسیس شد.<ref>{{پک/بن|1=سازمان۷۷|ک=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی}}</ref>
|-
|-
|کتابخانه هرندی
|اصفهان
|کرمان
|نائین
|۱۳۵۰
|۵۰
|۸۶٫۰۰۰
|نائین
|۳۲
|
|۱۳٫۷۰۰
|
|این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46217/کتابخانه-هرندی-کرمان|عنوان=کتابخانه هرندی- کرمان}}</ref>
|
|
|از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|-
|فرهنگسرای امام رضا
|لکهنو (هند)
|سبزوار
|محمودآباد
|۱۳۹۵
|۵۱
|۳۵٫۰۰۰
|راجه
|۳۶
|۱۳۶۸
|۱۳٫۷۰۰
|۳۷٫۲۰۰
|این فرهنگسرا در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگی‌های این کتابخانه برشمرده شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/321508/فرهنگسرای-امام-رضاع-سبزوار|عنوان=فرهنگسرای امام رضا (ع)- سبزوار}}</ref>
|
|
|این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ به وقف آستان قدس رضوی درآمد. در این کتابخانه ۱۶۳۰ نسخه خطی نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه راجه محمودآباد}}</ref>
|}
|}


== واقفین عمده ==
== واقفان کتابخانه ==
افرادی که به دفعات، آثار ارزشمند و نسخ نفیس به این کتابخانه اهدا کرده‌اند، عبارتند از:
در طول تاریخ چندصد ساله کتابخانه آستان قدس رضوی، افراد بسیاری به عنوان واقف، آثار ارزشمندی را به این کتابخانه اهدا کرده یا به وقف این سازمان درآورده‌اند. عمده واقفان کتابخانه آستان قدس را شاهان و سلاطین و حاکمان شکل داده‌اند.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۳|ک=شهرآرانیوز|ف=نشان ارادت}}</ref> قدیمی‌ترین واقف این مجموعه به گواهی تاریخ وقف در اسناد موجود، کشواد بن املاس بوده است که قرآنی کتابت شده در سال ۳۲۷ ه‍.ق را به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۰|ک=شهرآرانیوز|ف=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی}}</ref><ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> محمد بن ابراهیم بن سمیجور، حاکم خراسان در دورهٔ سامانی، دیگر واقف مشهور در میان واقفان کتابخانه آستان قدس شناخته می‌شود که در سال ۳۸۳ ه‍.ق قرآنی را وقف نمود. ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثیر، دیگر واقف قدیمی است که در تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق قرآنی خطی را وقف حرم کرد. دیگر قرآن قدیمی این مجموعه به مصحف ابوالبرکات مشهور است و توسط ابوعلی بن حسوله و از جانب ابوالبرکات علی بن حسین رازی، به تاریخ ۴۲۱ ه‍.ق وقف این مجموعه شده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۰|ک=شهرآرانیوز|ف=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی}}</ref><ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> از دیگر واقفین نسخه‌های نفیس و خطی به این مجموعه، می‌توان به علی بن فضل بن علی حاجی بطرانی اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
 
در قرن‌های ششم و هفتم ه‍. ق، واقفین از میان زنان و مردان بسیاری، کتاب به مجموعه اهدا کرده‌اند. در دوره ایلخانی نیز واقفانی، آثار متعددی به این مجموعه منتقل کرده‌اند. از جمله واقفان دوره ایلخانی می‌توان به حسین بن محمد العاذری، علی نویان بن امیرعلی، صالح بن محمد صانع یزدی، مرتضی بن محمد سمنانی و نورمحمدخان بن امیرمراد علیخان اشاره کرد. در دوره تیموری، شاهان و شاهزادگان تیموری، آثار متعددی را تهیه یا وقف آستان قدس می‌کردند. میرزا نظام‌الملک بن میرزا علی‌خان بیک و همین‌طور ابراهیم سلطان بن شاهرخ از جمله واقفان این دوره تاریخی بود. در سده نهم تا یازدهم ه‍. ق، آثار متعددی از ناحیه هندوستان یا به سبک هندی به مجموعه کتابخانه آستان قدس راه یافت. از واقفان این دوره می‌توان به نورالدین جهانگیر (پادشاه گورکانی هند)، سلطان ابراهیم قطب‌شاه (پادشاه گلکنده دکن) و سلطان عبدالله قطبشاه اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
 
در دوره صفویه، با توجه به تغییر ساختار موقوفات در حرم، آثار متعددی به کتابخانه آستان قدس هدیه یا وقف شد. شاه عباس صفوی در این میان، آثار خطی نفیسی منسوب به امامان اول تا هفتم شیعه را به این کتابخانه اهدا کرد. شاه سلیمان صفوی و سلطان حسین صفوی از درباریان صفوی بودند که آثاری را وقف این کتابخانه کردند.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> شیخ بهایی یکی از بزرگ‌ترین واقفان دوره صفوی است<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۷}}</ref> که نزدیک به ۴ هزار سند خطی را به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۴۱|ک=شهرآرانیوز|ف=میراث پر بهای شیخ بهایی در مشهد}}</ref> در همین دوره (در سال ۱۰۶۷ ه‍.ق) از وقف بیش از ۴۰۰ نسخه خطی توسط [[ابن‌خاتون عاملی]] یاد شده است.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۵۷}}</ref><ref>{{پک/بن|1=قدس۳۳|ک=ویژه‌نامه رواق|ف=نهضت با قدمت وقف کتاب}}</ref> در دوره‌های افشاریه و زندیه و قاجار نیز حجم بسیاری از آثار از جانب سلاطین به این مجموعه اهدا شد. فتحعلی شاه قاجار و فرزندانش، مشیرالدوله، طهماسب میرزا، حشمت‌الدوله، شمس‌الدوله، مویدالدوله، رکن‌الدوله و معتمدالدوله از جمله واقفان این دوره‌های تاریخی بودند.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref> در این میان نادرشاه افشار با اهدای ۷۰۰ نسخه خطی، از واقفان عمده این کتابخانه به حساب می‌آید.<ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=شهر۴۳|ک=شهرآرانیوز|ف=نشان ارادت}}</ref> به گزارش منابع، بیشترین نسخ خطی در طول تاریخ کتابخانه را علی خامنه‌ای رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران به این مجموعه اهدا کرده است.<ref>{{پک/بن|1=جهان۳۴|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام}}</ref>


* ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله، ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم بن سمیجور، از وزراي دورۀ ساماني كه در سال 383 ه. ق. قرآنی را وقف حرم  رضوی کرد که به عنوان قدیمی‌ترین نسخۀ خطی وقف شده در این کتابخانه، به شمار می رود. <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://hajj.ir/fa/61960|عنوان=نگهداری 22 هزار اثر قرآنی خطی در گنجینه آثارخطی آستان قدس رضوی}}</ref>
در میان واقفان کتابخانه آستان قدس، زنان نیز نقش بسزایی داشته‌اند. در میان نسخ خطی قرآنی مترجم، بیش از ۴۹ نسخه را زنان به کتابخانه اهدا کرده‌اند. از مشهورترین زنان واقف کتابخانه می‌توان به ترکان خاتون، فرزند سلطان محمود سلجوقی و ترکان زمرد، دختر سلطان محمود و خواهر سلطان سنجر اشاره کرد.<ref>{{پک|1=معتقدی|2=۱۳۹۳|ک=آستان هنر|ف=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
* ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر، از رجال، کارگزاران و دبیران مشهور دوران سلطان محمود غزنوی در خراسان، که در تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق. قرآن‌نفیسی را وقف حرم امام هشتم شیعیان کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/753324/%D8%A2%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%82%D9%81%DB%8C-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1|عنوان=آیه‌های ارادت؛ آشنایی با قرآن های وقفی هزار ساله حرم مطهر}}</ref>
* ابوالبرکات علی‌بن حسین رازی، یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بود که اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، وجود دارد که در ماه رمضان سال 421 هجری، به حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://museum.razavi.ir/fa/289152/%D8%A2%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D8%9B-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%82%D9%81%DB%8C-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C|عنوان=آیه‌های ارادت؛ آشنایی با قرآن های وقفی هزار ساله حرم رضوی}}</ref>
* علی‌بن فرامرز به تاریخ ۵۱۱ ه‍.ق از امیران کاکویه <ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://yazdfarda.com/news/print/85578.html|عنوان=مسجد جامع ندوشن+تصاویر}}</ref>
* ترکان زمرد، دختر محمود ایلک خانی، از خاندان آل افراسیاب و خواهرزادۀ سنجر سلجوقی.
* سلطان ابراهیم قطبشاه، پادشاه کلگنده هند به تاریخ ۹۷۰ ه‍.ق. یکی از زیباترین قرآن های وقفی مشهور به قرآن صد را که تمامی صفحات آن دارای تذهیب پُرکار مکتب کشمیر است، وقف کتابخانه حرم کرد. <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.astanehonar.ir/article_96547_04595e9472232ae37d86b0b74a41a200.pdf|عنوان=تاثیر سنت وقف بر حفظ و کتاب آرایی ایرانی}}</ref>
* ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند به تاریخ ۱۰۱۴ ه‍.
* شاه عباس در کنار وقف‌های بزرگ خود، مانند وقف همۀ دکان‌های میدان نقش جهان و وقفی که به عنوان چهارده معصوم داشته، در سنت وقف در ایران، جایگاه بلندی دارد که از آن جمله، وقف کتاب است.بر اساس وقف نامه‌های موجود، پس از او سیر وقف کتاب در ایران ادامه می‌یابد. این پادشاه و امرای وی و نیز عالمان و خواجگان معاصرش، شمار زیادی کتاب وقف کردند که می‌شود از مقدار موجود رقم هزاران را دربارۀ آن‌ها به کار برد. مطمئناً دراین زمینه باید شاه سلطان حسین صفوی را با شاه عباس مقایسه کرد که هر دو در زمینۀ وقف کتاب با سعۀ صدر بسیار زیاد عمل کردند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://seemorgh.com/culture/history-and-civilization/history-and-civilization-of-iran/450910-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%82%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%88-%D9%88%D9%82%D9%81-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/|عنوان=اقدامات شاه عباس صفوی در مشهد و شکوفایی وقف}}</ref>
* بهاءالدین محمدبن حسین بن عاملی، معروف به شیخ بهایی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری  که بیش از 90 کتاب و رساله در سیاست، فقه و حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان و تصوف، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک نگاشته و اشعار بسیاری نیز به زبان‌های عربی و فارسی از او به یادگار مانده است. بیشتر این آثار که برخی را خود شیخ، شرح و تصحیح کرده، در کتابخانۀ شخصی او نگهداری می‌شده و شخصاً آنها را به کتابخانۀ آستان قدس رضوی اهدا کرده و یادداشت وقف با دستخط و مهر و امضای شیخ در این آثار به چشم می‌خورد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://bookroom.ir/news/35224/%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-4-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87-%D8%AE%D8%B7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%B7-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3|عنوان=نگهداری 4 هزار نسخه خطی به دستخط شیخ بهایی در کتابخانه آستان قدس}}</ref>
* حکیم الملک امیر جبرییل حسینی، از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال ۱۰۳۷ ه‍.ق. است.
* ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مؤمن، در تاریخ ۱۰۶۷ ه‍.ق. در یک نوبت 400 نسخۀ خطی را به کتابخانۀ رضوی اهدا کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=file:///C:/Users/0938071270/Downloads/4-1.pdf|عنوان=نهضت با قدمت وقف کتاب}}</ref>
* نادر شاه افشار به تاریخ ۱۱۴۵ ه‍.ق.  پس از فتح اصفهان، تعداد ۷۰۰ جلد کتاب از آنجا به مشهد فرستاد و وقف آستان قدس رضوی کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/12998/351862|عنوان=نشان ارادت}}</ref>
* عضدالملک میرزا محمدحسین بن فضل‌الله الحسینی قزوینی. از رجال عالی‌رتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت (از سال ۱۲۷۲ تا سال ۱۲۷۷ و از سال ۱۲۸۲ تا سال ۱۲۸۵) عهده‌دار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب ۱۲۷۶ ه‍.ق است.
* محمد بن محمد تقی بن محمد بن ابوالحسن بن عبدالله بن نورالدین بن سید نعمت‌الله جزایری، تاریخ وقف کتب ایشان ۱۳۰۹ ه‍.ق است.
* اشرف‌السلطنه متوفای ۱۳۳۲ ه‍.ق مدفون در [[فهرست رواق‌های حرم امام رضا|رواق روضه حرم امام رضا]]، تاریخ وقف ۳ شعبان ۱۳۳۴ ه‍.ق است.
* [[سیدعلی خامنه ای]] رهبر ایران نیز یکی از بزرگ‌ترین واقفان نسخ خطی به کتابخانه رضوی هستند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://manuscripts.ir/ar/center-news/2412-انتشار-فهرستگان-کامل-مخطوطات-اهدایی-رهبر-انقلاب-به-کتابخانه-آستان-قدس|عنوان=انتشار فهرستگان کامل مخطوطات اهدایی رهبر انقلاب به کتابخانه آستان قدس}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/4753313/رهبری-بزرگترین-واقف-نسخ-خطی-به-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی|عنوان=رهبری بزرگ‌ترین واقف نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/amp/news/3469621|عنوان=مقام معظم رهبری بزرگ‌ترین واقف نسخ خطی کتابخانه آستان قدس}}</ref>


== فهرست رئیسان کتابخانه ==
== رئیسان کتابخانه ==
{| class="wikitable sortable"
تا پیش از دوره قاجار، هیچ سمت رسمی به عنوان ریاست کتابخانه آستان قدس گزارش نشده است و منابع تنها به وجود کتابدارها در این کتابخانه اشاره کرده‌اند. این کتابدارها عموماً وظایف یک رئیس کتابخانه را نیز عهده‌دار بودند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۵۱}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref> نخستین کتابدارهای کتابخانه آستان قدس را [[دوست‌محمد حسینی استرآبادی]] و فرزندان وی پس از او گزارش کرده‌اند که در دوره صفوی و به فرمان شاه طهماسب به این کار گمارده شده بودند.<ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۷۰–۷۱}}</ref> در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، اولین رئیس کتابخانه آستان قدس به صورت رسمی منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب|2=سوهانیان حقیقی|3=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی}}</ref><ref>{{پک|1=محبوب فریمانی|2=۱۳۵۵|ک=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی|ص=۲۵۱}}</ref>
|+رؤسای کتابخانۀ مرقد علی بن موسی الرضا طی دو قرن گذشته
 
!دوره
{| class="wikitable plainrowheaders" style="width:100%"
!تصاویر
|+رؤسای کتابخانهٔ حرم امام رضا
!نام
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=3%| دوره
!سال‌های خدمت
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=10%|تصاویر
!توضیحات
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=17%|نام
تاریخ حیات
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=11%|سال‌های خدمت
! scope="col" style="background-color: #e1ffe7" width=59%|توضیحات
|-
|-
| rowspan="4" |قاجار
| rowspan="4" {{پس‌زمینه رنگی|fffeac}} قاجار
|[[پرونده:شیخ_الرئیس_copy_copy.jpg|بی‌قاب]]
|[[پرونده:ابوالحسن میرزا قاجار.jpg|بی‌قاب|228x228پیکسل]]
|ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار
|[[ابوالحسن میرزا قاجار|ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس]]
|1261 ه‍.ش
(۱۲۶۴–۱۳۳۶ ه‍.ق)
|رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس و نماینده مجلس
|۱۲۵۲–۱۲۶۲ ه‍.ش
شورای ملی،فرزند محمد تقی میرزا حسام السلطنه و نواده فتحعلی شاه
|او از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود که برای مدتی، رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس بود. او پیش از این نماینده مجلس شورای ملی بود. او از میرزای شیرازی اجازه اجتهاد داشت. دوران ریاست او بر کتابخانه آستان قدس رضوی، قبل از شوال ۱۳۰۰ ه‍.ق مصادف با مرداد ۱۲۶۲ ه‍.ش گزارش شده است. او را به خاطر درگیری‌ها با تولیت وقت آستان و حاکم خراسان و همین‌طور برخی کم‌کاری‌ها در اداره آستان، از سمتش خلع و از مشهد تبعید نمودند اما با وساطت ناصرالدین شاه مجدد به مشهد بازگشت و وظایفی را در آستانه عهده‌دار شد.<ref>{{پک|1=حسینی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس}}</ref>
قاجار.قبل از شوال 1300 قمری-1261 شمسی ریاست کتابخانه آستان قدس
هر چند سال آغاز خدمت او به عنوان رئیس کتابخانه آستان قدس مشخص نیست، اما تخمین زده شده است که وی از سال ۱۲۵۲ ه‍.ش این سمت را عهده‌دار بوده است. در بین سال‌های خدمتش، وی مدتی را از مشهد خارج شده است که در غیاب او، برادرش محمدهاشم میرزا امور کتابخانه را می‌گذراند.<ref>{{پک/بن|1=قدس۰۹۰|ک=خبرگزاری قدس|ف=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی}}</ref>
رضوی را به عهده داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دائره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|جلد=1}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/827779/%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF|عنوان=نخستین رئیس کتابخانه آستان ‌قدس رضوی چه کسی بود؟}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:حاج_اوکتای_قاآن_.jpg|بی‌قاب]]
|[[پرونده:حاج_اوکتای_قاآن_.jpg|بی‌قاب|232x232پیکسل]]
|حاج اوکتای قاآن
|[[اوکتای قاآن میرزا]]
|۱۲۶۵ ه‍.ش تا پایان عمر
(۱۲۲۰–۱۳۰۸ ه‍.ق)
|ملقب به ملک الکتاب فرزند حسنعلی میرزا شجاع السلطنه، نوه فتحعلی شاه و پدر زن ناصرالدین شاه قاجار.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|جلد=1}}</ref>
| ۱۲۶۲–۱۲۷۰ ه‍.ش
|او از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، ملقب به ملک الکتاب و پدر زن ناصرالدین‌شاه قاجار است. او در سال ۱۳۰۰ ه‍.ق توسط ناصرالدین شاه به جای ابوالحسن میرزا، به ریاست کتابخانه آستان قدس نصب شد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتای قاآن میرزا}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:سراج_copy.jpg|بی‌قاب]]
|[[پرونده:سراج_copy.jpg|بی‌قاب|212x212پیکسل]]
|عبدالرضا سراج‌السلطان
|[[عبدالرضا میرزا اوکتایی]]
|۱۲۶۶تا ۱۲۹۰ ه‍.ش
(؟ - ۱۳۴۰ ه‍.ق)
|از رووسای کتابخانه آستان قدس رضوی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|ناشر=بنیاد پژوهش های اسلامی|جلد=1}}</ref>
|۱۲۷۰–۱۲۹۳ ه‍.ش
|وی به سراج‌السلطان مشهور بود و به هنگام ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، به کتابداری این کتابخانه اشتغال داشت. او تا سال ۱۳۳۲ ه‍.ق در این سمت باقی ماند و سپس به تهران رفت و در آنجا درگذشت.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالرضامیرزا}}</ref>
|-
|-
| rowspan="2" |[[پرونده:عبدالعلی_میرزا_اوکتائی.jpg|جایگزین=اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری|بی‌قاب]]
| rowspan="2" |[[پرونده:عبدالعلی_میرزا_اوکتائی.jpg|جایگزین=اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری|بی‌قاب|239x239پیکسل]]
| rowspan="2" |عبدالعلی میرزا اوکتائی
| rowspan="2" |[[عبدالعلی میرزا اوکتایی]]
| rowspan="2" |۱۲۹۰ تا ۱۳۴۲ ه‍.ش
(۱۳۷۶– ۱۳۵۹ ه‍.ق)
|در دوره قاجار
| rowspan="2" |۱۳۰۳–۱۳۴۴ ه‍.ش
فرزند سراج السلطان بود و بعد از پدر عهده دار سمت ریاست کتابخانه رضوی شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دائره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|ناشر=بنیاد پژوهش های اسلامی|جلد=1}}</ref>
|وی فرزند عبدالرضا میرزا اوکتایی بود که در دوران ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، در آنجا مشغول به کار بود. او سه سال بعد از درگذشت پدرش توسط متولی وقت، مرتضی‌قلی خان طباطبایی به ریاست کتابخانه آستان قدس منصوب شد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالعلی میرزا}}</ref>
|-
|-
| rowspan="3" |پهلوی
| rowspan="3" {{پس‌زمینه رنگی|c0c6ff}} پهلوی
|در دوره پهلوی
|او پس از تغییر تولیت به واسطه تغییر حکومت از قاجار به پهلوی، همچنان بر راس امور کارهای کتابخانه بود و توسط متولی جدید به سیاه‌برداری از کتب کتابخانه موظف شد. او بعدها در سال ۱۳۰۸ ه‍.ش سرپرستی مدرسه فاضل‌خان و در سال ۱۳۰۹ ه‍.ش ریاست مدرسه فاضلیه جعفری را نیز عهده‌دار شد. وی در آذر ۱۳۲۴ به ریاست موزه و خزانه آستان نیز منصوب شد. به پاس زحمات او، وزارت فرهنگ دولت پهلوی به وی درجه سه علمی را اعطاء کرد. او تا سال ۱۳۴۴ ه‍.ق عهده‌دار منصب ریاست کتابخانه بود و در همین سال به خاطر بیماری از این سمت کناره‌گیری کرد.<ref>{{پک|1=شاکری|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=اوکتایی، عبدالعلی میرزا}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:کتابداری_copy.jpg|بی‌قاب]]
|[[پرونده:ابوالقاسم کتابدار.jpg|بی‌قاب|214x214پیکسل]]
|ابوالقاسم کتابدار
|[[ابوالقاسم کتابدار]]
|۱۳۴۴تا۱۳۵۱ ه‍.ش
(۱۳۴۵–۱۴۲۹ ه‍.ق)
|کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت می کردند.وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی 1344 شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد.و سپس به جمع آوری کتاب های خطی نفیس استان اصفهان گیلان و ملزندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایره المعارف آستان قدس رضوی|عنوان کتاب=دایره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|ناشر=بنیاد پژوهش های اسلامی|جلد=1}}</ref>
|۱۳۴۴–۱۳۵۱ ه‍.ش
|او، کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی بود. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت می‌کردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمع‌آوری کتاب‌های خطی نفیس استان اصفهان، گیلان و مازندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.<ref>{{پک|1=مهدوی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=کتابداری، ابوالقاسم}}</ref> او از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۱ ه‍.ش عهده‌دار ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را برعهده داشت.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۸۸|ک=مشکوه|ف=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:سیدهاشم_مکاسبی.jpg|جایگزین=سید هاشم مکاسبی|بی‌قاب]]
|[[پرونده:سیدهاشم_مکاسبی.jpg|جایگزین=سید هاشم مکاسبی|بی‌قاب|208x208پیکسل]]
|سیدهاشم مکاسبی
|[[هاشم مکاسبی]]
|۱۳۵۱تا ۱۳۵۸ ه‍.ش
(- ه‍.ق)
|سید هاشم مکاسبی از سال 1351 تا 1358 شمسی<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://hawzah.net/fa/Article/View/82086/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C?rcIds=82084|عنوان=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|۱۳۵۱–۱۳۵۸ ه‍.ش
|هاشم مکاسبی، از مدیران داخلی و مسئولان بخش امانات کتابخانه آستان قدس بود که از سال ۱۳۵۱ ریاست این کتابخانه را عهده‌دار شد. مکاسبی اندکی پس از انحلال سلطنت پهلوی و آغاز دوره جمهوری اسلامی از سمت ریاست کنار گذاشته شد.<ref>{{پک|1=دشتی|2=۱۳۸۸|ک=مشکوه|ف=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی}}</ref>
|-
|-
| rowspan="8" |جمهوری اسلامی
| rowspan="8" {{پس‌زمینه رنگی|edd698}} جمهوری اسلامی
|[[پرونده:سعيدي copy.jpg|جایگزین=عباس سعیدی |بی‌قاب]]
|[[پرونده:سعیدی copy.jpg|جایگزین=عباس سعیدی |بی‌قاب|211x211پیکسل]]
|سید عباس سعیدی رضوانی
|[[عباس سعیدی رضوانی]]
|1358/4/3 تا 1358/10/20
(۱۳۴۶–۱۴۱) ه‍.ق
|نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایره المعارف آستان قدس رضوی|عنوان کتاب=دایره المعارف آستان قدس رضوی|سال=1393|ناشر=بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی|جلد=1}}</ref>
| ۱۳۵۸–۱۳۵۸ ه‍.ش
|سعیدی در مشهد متولد شد و در تهران تحصیلات عالیه خود را دنبال کرد و سرانجام به دانشگاه مشهد رفته و در آنجا به فعالیت مشغول شد. او مدتی را در فرانسه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۵۸ ه‍.ش به آستان قدس رضوی وارد شد. او نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه بود. او بعدها به سمت مدیرعاملی مؤسسه به‌نشر گمارده شد و در تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی نقش مؤثری داشت.<ref>{{پک|1=احمدیان شالچی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=سعیدی رضوانی، عباس}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:2رمضانعلی شاکریcopy.jpg|جایگزین=رمضانعلی شاکری|بی‌قاب]]
|[[پرونده:2رمضانعلی شاکریcopy.jpg|جایگزین=رمضانعلی شاکری|بی‌قاب|247x247پیکسل]]
|رمضانعلی شاکری
|[[رمضانعلی شاکری]]
|۱۳۵۹ تا ۱۳۷۲
(۱۳۴۲–۱۴۴۳ ه‍.ق)
|پژوهشگر، نویسنده، خراسان‌پژوه و رئیس پیشین کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/324045/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84-%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C|عنوان=پیام تسلیت رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برای درگذشت رمضانعلی شاکری}}</ref>
|۱۳۵۹–۱۳۷۲ ه‍.ش
|شاکری، پژوهشگر، نویسنده و خراسان‌پژوه بود. او مدتی را به ریاست کتابخانه فرهنگ و هنر مشهد مشغول بود.<ref>{{پک/بن|1=درگذشت|ک=خبرگزاری ایبنا|ف=درگذشت رمضانعلی شاکری}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:دكتر اردلان .jpg|جایگزین=سیدعلی اردلان|بی‌قاب]]
|[[پرونده:دکتر اردلان .jpg|جایگزین=سیدعلی اردلان|بی‌قاب|243x243پیکسل]]
|سیدعلی اردلان
|[[علی اردلان جوان]]
|۱۳۷۲ تا ۱۳۷۷
(۱۳۶۴ ه‍.ق)
|استاد دانشگاه و مدیر مسئول مجله علمی، پژوهشی کتابداری و اطلاع رسانی آستان قدس رضوی
|۱۳۷۲–۱۳۷۷ ه‍.ش
رئیس موزه آستان قدس رضوی در سال‏ های 1351 تا 1357 و رئیس اداره کل کتابخانه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال 1372 تا  1377  <ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://museum.razavi.ir/fa/57471/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86|عنوان=مصاحبه با دکتر سید علی اردلان جوان}}</ref>
|وی در کارنامه خود، مدیرمسئولی مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی و همین‌طور استادی دانشگاه را دارد. او در سال ۱۳۵۰ ه‍.ش به عنوان معاون موزه آستان قدس رضوی در این نهاد مشغول به کار شد. او در بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ ریاست موزه آستان قدس رضوی را عهده‌دار بود.<ref>{{پک/بن|1=موزه|ک=موزه‌های آستان قدس رضوی|ف=مصاحبه با علی اردلان جوان}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:برازش copy.jpg|بی‌قاب]]
|[[پرونده:برازش copy.jpg|بی‌قاب|238x238پیکسل]]
|علی رضا برازش
|[[علیرضا برازش]]
|1377/4/22  تا  1377/12/22
(۱۳۷۴ ه‍.ق)
|پژوهشگری قران و حدیث، نویسنده، ناشر، مدیربرخی سریال های تلویزیون ایران از جمله سریال اغما و او یک فرشته بود،مدیریت شبکه یک و دو سیما ، مدیریت انتشارات امیر کبیر، معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ریاست امور کتابخانه ها و موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در کارنامه کاری او دیده می شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.razavi.news/fa/report/39030/%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-800-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF-80-%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA|عنوان=علیرضا برازش بیش از 800 هزار حدیث جمع آوری و حدود 80 هزار صفحه کتاب نگاشت}}</ref>
|۱۳۷۷–۱۳۷۷ ه‍.ش
|وی از پژوهشگران قرآن و حدیث بود که به امر نویسنده، مدیرتولیدی سریال‌های تلویزیونی مشغول بوده است. برازش در کارنامه خود، مدیریت شبکه یک جمهوری اسلامی ایران، شبکه دو، مدیریت انتشارات امیرکبیر و معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران را دارد.<ref>{{پک/بن|1=رضوی۵|ک=خبرگزاری رضوی|ف=برازش بیش از ۸۰ هزار صفحه کتاب نگاشت}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:11.jpg|جایگزین=محمد علی برادران رفیعی|بی‌قاب]]
|[[پرونده:11.jpg|جایگزین=محمد علی برادران رفیعی|بی‌قاب|229x229پیکسل]]
|محمدعلی برادران رفیعی
|[[علی‌محمد برادران رفیعی]]
|۱۳۷8 تا ۱۳۸۷
(۱۳۵۶–۱۴۴۰ ه‍.ق)
|استاد دانشگاه فردوسی مشهد و از مدیران ارشد آستان قدس رضوی است. کسی که در ایجاد و گسترش بسیاری از مراکز فرهنگی شهر مشهد نقش به سزایی داشته است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/80518/%D9%85%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%BE%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D9%81%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D9%88%D8%AF-%7C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF|عنوان=مردی که پر از رفعت بود {{!}} درباره دکتر علی محمد برادران رفیعی استاد دانشگاه‌فردوسی مشهد}}</ref>
|۱۳۷۸–۱۳۸۷ ه‍.ش
|رفیعی از سال ۱۳۴۵ ه‍.ق در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود و از سال ۱۳۵۷ با درخواست واعظ طبسی، تولیت وقت، به عضویت هیئت امنای آستان قدس رضوی درآمد. او در آستان قدس رضوی علاوه بر ریاست کتابخانه، به ریاست دانشگاه امام رضا، بنیاد فرهنگی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و دانشگاه و بیمارستان امام رضا نیز منصوب شده بود.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۲۱|ک=شهرآرانیوز|ف=مردی که پر از رفعت}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:محمدهادی زاهدی.jpg|جایگزین=محمدهادی زاهدی|بی‌قاب]]
|[[پرونده:محمدهادی زاهدی.jpg|جایگزین=محمدهادی زاهدی|بی‌قاب|213x213پیکسل]]
|محمدهادی زاهدی
| [[محمدهادی زاهدی]]
|۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷
(۱۳۸۶ ه‍.ق)
|از فعالان عرصه فرهنگی آستان قدس رضوی  و از سردبیران موفق سال‌های پیشین مطبوعات خراسان محسوب می‌شود. کسی که حالا مدیریت مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی را برعهده دارد و برای تعالی فرهنگی شهر و کشورش می‌کوشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/13175/356251|عنوان=مترجم دعاها به زبان امروزی}}</ref>
|۱۳۸۷–۱۳۹۷ ه‍.ش
|وی از سردبیران، نویسندگان و مترجمان متون دینی است و در بخش‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، فعالیت کرده است.<ref>{{پک/بن|1=شهر۰۲۰|ک=شهرآرانیوز|ف=مترجم دعاها به زبان امروزی}}</ref> او در سال ۱۳۸۷ به ریاست این کتابخانه منصوب و به مدت ۱۰ سال بر آن ریاست داشت. پس از پایان دوره ریاستش بر کتابخانه، به سمت مدیریت شهر علم و فناوری آستان قدس رضوی منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=بسیج|ک=خبرگزاری بسیج|ف=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:مجتبی بذرافشان.jpg|جایگزین=مجتبی بذرافشان|بی‌قاب]]
|[[پرونده:مجتبی بذرافشان.jpg|جایگزین=مجتبی بذرافشان|بی‌قاب|230x230پیکسل]]
|مجتبی بذرافشان
|[[مجتبی بذرافشان]]
|1397/02/15
(- ه‍.ق)
تا 1397/10/15
|۱۳۹۷–۱۳۹۷ ه‍.ش
|وی مسئولیت‌های مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://basijnews.ir/fa/news/9018404/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D8%B0%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%85%D8%AA-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%AF%D8%B3%E2%80%8C%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C|عنوان=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم به سمت ریاست سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌‌قدس‌رضوی}}</ref>
|وی مسئولیت‌های مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است. او از اردیبهشت ۱۳۹۷ عهده‌دار مسئولیت ریاست کتابخانه آستان قدس شد و بنا بود تا دو سال در این سمت باقی بماند<ref>{{پک/بن|1=بسیج|ک=خبرگزاری بسیج|ف=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم}}</ref> اما در بهمن همان سال از این سمت کنار گذاشته شد. او پس از پایان فعالیتش به عنوان ریاست کتابخانه، به سمت مشاور فرهنگی آستان قدس رضوی و عضو هیئت مدیره سازمان فرهنگی آستان قدس منصوب شد.<ref>{{پک/بن|1=رسا|ک=خبرگزاری رسا|ف=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد}}</ref>
|-
|-
|[[پرونده:2023-07-31 10-47-28.jpg|جایگزین=سیدجلال حسینی رئیس سازمان کتابخانه ها موزه ها و مرکز اسناد آستان قد س رضوی|بندانگشتی]]
|[[پرونده:2023-07-31 10-47-28.jpg|جایگزین=سیدجلال حسینی|بی‌قاب|228x228پیکسل]]
|سیدجلال حسینی
|[[جلال حسینی]]
(- ه‍.ق)
|۱۳۹۷ تا کنون
|۱۳۹۷ تا کنون
|وی پیش از این مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و در حال حاضر (سال 1402 شمسی)به عنوان رییس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشغول به فعالیت است ریاست وی همچنان ادامه دارد<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/597396/%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B4%D8%AF|عنوان=رییس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معرفی شد}}</ref>
|وی پیش از این، مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و از بهمن ۱۳۹۷ ه‍.ش وظیفه ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد.<ref>{{پک/بن|1=رسا|ک=خبرگزاری رسا|ف=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد}}</ref>
|}
|}


== پانویس ==
== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
=== منابع ===
'''مکتوب'''
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=احمدیان شالچی|نام=نسرین|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=سعیدی رضوانی، عباس|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=حسینی|نام=حسن|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=خانی‌زاده|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی، ساختمان|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=اعظم|نام خانوادگی۲=نظرکرده}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=زاد|نام=ایرج|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۴۷|نام=محمد|نام خانوادگی=دشتی|عنوان=کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|صفحه=|تاریخ=۱۳۸۸|ژورنال=مشکوه|مکان=|پیوند=https://hawzah.net/fa/Article/View/82086/کتابخانه-مرکزی-و-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی?rcIds=82084}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=آستان قدس رضوی|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/1/199}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتای قاآن میرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتایی، عبدالرضامیرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=شاکری|نام=رمضانعلی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=اوکتایی، عبدالعلی میرزا|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۱|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=کتابخانه راجه محمودآباد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد ژورنال|نام۲=الهه|نام خانوادگی۲=محبوب|شماره=۳۲–۳۳|نام=زهرا|نام خانوادگی=طلایی|عنوان=تاریخچهٔ مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهٔ آستان قدس رضوی|صفحه=۴۳–۴۴|تاریخ=۱۳۹۵|ژورنال=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|مکان=مشهد|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44355_9c8d28330c32b8515cca51bc9bdfe084.pdf}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۱۰۰|نام=محمود|نام خانوادگی=فاضل|توسط=[[نورمگز]]|عنوان=کتابخانه‌های عمده مشهد (کتابخانه جامع گوهرشاد)|صفحه=۴۳–۴۴|تاریخ=۱۳۵۱|ژورنال=وحید|مکان=|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/238453/|دسترسی پیوند=آبونمان}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۲۱|نام=مهدی|نام خانوادگی=کریمی|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی: تاریخچه، خدمات و امکانات|صفحه=۱–۱۱|تاریخ=۱۳۹۲|ژورنال=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|مکان=مشهد|پیوند=https://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_59868_27474171895ffe234cdb688ce12cecc1.pdf}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محبوب فریمانی|نام=الهه|عنوان=تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار|سال=۱۳۹۰|مکان=مشهد|ناشر=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=محبوب|نام=الهه|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابخانه آستان قدس رضوی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷|نام۲=محمد|نام خانوادگی۲=سوهانیان حقیقی}}
* {{یادکرد ژورنال|شماره=۸|نام=کیانوش|نام خانوادگی=معتمدی|عنوان=تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی با تأملی بر مصاحف کتابخانه آستان قدس رضوی|صفحه=|تاریخ=۱۳۹۳|ژورنال=آستان هنر|مکان=مشهد|پیوند=https://www.astanehonar.ir/article_96547.html}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=مهدوی|نام=محمدجواد|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|مدخل=کتابداری، ابوالقاسم|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|جلد=۲|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
'''آنلاین'''
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ثبت تعدادی از اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو|ناشر=|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/7610041/ثبت-تعدادی-از-اسناد-آستان-قدس-رضوی-در-حافظه-جهانی-یونسکو|تاریخ=۸ دی ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جوان۰۹}}|نویسنده=باشگاه خبرنگاران جوان|کد زبان=|وبگاه=yjc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد|ناشر=|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/8433702/اهدای-کتب-خطی-به-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-چهار-برابر-شد|تاریخ=۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جوان۱۴}}|نویسنده=باشگاه خبرنگاران جوان|کد زبان=|وبگاه=yjc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی|ناشر=|نشانی=https://jamejamonline.ir/fa/news/1312564/ابتکار-آستان-رضوی-با-موضوع-فرهنگ-کتابخانی|تاریخ=۶ اردیبهشت ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جم۹۹۰}}|نویسنده=جام‌جم آنلاین|کد زبان=|وبگاه=jamejamonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفته کتاب|ناشر=|نشانی=https://ketab.ir/News/28688|تاریخ=۲۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کتاب۵۶}}|نویسنده=خانه کتاب|کد زبان=|وبگاه=ketab.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، همیشه در دسترس|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/46031/کتابخانه-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-همیشه-دسترس|تاریخ=۱۷ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|دیجی۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=پیام تسلیت رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برای درگذشت رمضانعلی شاکری|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/324045/پیام-تسلیت-رئیس-سازمان-اسناد-کتابخانه-مل-ی-درگذشت-رمضانعلی-شاکری|تاریخ=۲۶ تیر ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|درگذشت}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس با ظرفیت ذخیره‌سازی یکصد میلیون منبع|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/naghli/321466/افتتاح-گنجینه-عظیم-آثار-مکتوب-آستان-قدس-ظرفیت-ذخیره-سازی-یکصد-میلیون-منبع|تاریخ=۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کتاب۷۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/175076/اموال-شخصی-تاجری-کتابخانه-موزه-ملی|تاریخ=۲ مرداد ۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایبنا۷۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آستان قدس صاحب بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام است|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/report/337118|تاریخ=۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جهان۳۴}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=عضویت رایگان در 58 کتابخانه وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور|ناشر=|نشانی=https://www.ibna.ir/fa/shortint/338320/عضویت-رایگان-58-کتابخانه-وابسته-آستان-قدس-رضوی-سراسر-کشور|تاریخ=۱ خرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|عضوها}}|نویسنده=خبرگزاری ایبنا|کد زبان=|وبگاه=ibna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=۶۷۹ مورد اقلام فرهنگی نفیس در آستان قدس رضوی مرمت شد|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/82297212/679-مورد-اقلام-فرهنگی-نفیس-در-آستان-قدس-رضوی-مرمت-شد|تاریخ=۱۶ آبان ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|س۶۷۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شبانه‌روزی شد|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84340749/تالار-محققان-کتابخانه-مرکزی-آستان-قدس-رضوی-شبانه-روزی-شد|تاریخ=۳ خرداد ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا۴۰۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.irna.ir/news/84927683/مسجد-گوهرشاد-۶-قرن-هم-نفسی-با-حرم-منور-رضوی|تاریخ=۲۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا۰۸}}|نویسنده=خبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=irna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟|ناشر=|نشانی=https://www.isna.ir/news/96062916798|تاریخ=۲۹ شهریور ۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=۱۴ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جزوات۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایسنا|کد زبان=|وبگاه=isna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه کتاب خطی دانشگاه فردوسی مشهد|ناشر=|نشانی=https://iqna.ir/fa/news/2876837/دیجیتال‌سازی-۴۹۶-نسخه-کتاب-خطی-دانشگاه-فردوسی-مشهد|تاریخ=۲ اسفند ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۴۰۶}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی دوره صفویه، افشاریه و قاجاریه در مرکز اسناد آستان قدس|ناشر=|نشانی=https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3313670/نمایه‌سازی-۳۰۰-هزار-سند-تاریخی-دوره-صفویه-افشاریه-و-قاجاریه-در-مرکز-اسناد-آستان-قدس|تاریخ=۲۳ خرداد ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۸۰۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=khorasan.iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی ویژه محققان در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی|ناشر=|نشانی=https://iqna.ir/fa/amp/news/4157718|تاریخ=۲ مرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا۲۹}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنا|کد زبان=|وبگاه=iqna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم به سمت ریاست سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی|ناشر=|نشانی=https://basijnews.ir/fa/news/9018404/انتصاب-دکتر-مجتبی-بذرافشان-مقدم-به-سمت-ریاست-سازمان-کتابخانه‌ها-موزه‌ها-و-مرکز-اسناد-آستان‌قدس‌رضوی|تاریخ=۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|بسیج}}|نویسنده=خبرگزاری بسیج|کد زبان=|وبگاه=basijnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=پایگاه «نشریات دیجیتال» آستان قدس رضوی راه‌اندازی شد|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/13/2362661/پایگاه-نشریات-دیجیتال-آستان-قدس-رضوی-راه-اندازی-شد|تاریخ=۱۳ مهر ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم۱}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=|وبگاه=tasnimnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معرفی شد|ناشر=|نشانی=https://rasanews.ir/fa/news/597396/رییس-جدید-سازمان-کتابخانه‌ها-موزه‌ها-و-مرکز-اسناد-آستان-قدس-رضوی-معرفی-شد|تاریخ=۲۵ بهمن ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|رسا}}|نویسنده=خبرگزاری رسا|کد زبان=|وبگاه=rasanews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی در ۴ دهه گذشته|ناشر=|نشانی=https://www.razavi.news/fa/report/94760|تاریخ=۷ تیر ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|توسعه۴۰}}|نویسنده=خبرگزاری رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.news}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=علیرضا برازش بیش از 800 هزار حدیث جمع‌آوری و حدود 80 هزار صفحه کتاب نگاشت|ناشر=|نشانی=https://www.islamical.org/fa/کاربر:Shahroudi/صفحه_تمرین?veaction=edit|تاریخ=۶ بهمن ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|رضوی۵}}|نویسنده=خبرگزاری رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.news}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/680781/تاریخ-جراید-ایران-در-گنجینه-رضوی|تاریخ=۱۱ آذر ۱۳۹۸|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۵۰}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه‌ای به قدمت تاریخ اسلام|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/707557|تاریخ=۲۰ خرداد ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۴ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مبارکه۱}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی در حرم مطهر رضوی نگهداری می‌شود/ قرآن قدس؛ نگین نسخ خطی آستان قدس رضوی|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/887827/قدیمی-ترین-قرآن-جهان-با-ترجمه-فارسی-در-حرم-مطهر-رضوی-نگهداری|تاریخ=۵ تیر ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۴۵۶}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی چه کسی بود؟|ناشر=|نشانی=https://www.qudsonline.ir/news/827779/نخستین-رئیس-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-چه-کسی-بود|تاریخ=۲۴ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۰۹۰}}|نویسنده=خبرگزاری قدس|کد زبان=|وبگاه=qudsonline.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان= «کتابخانه مسجد پنجتن» افتتاح شد|ناشر=|نشانی=https://www.lisna.ir/library/item/4257-%C2«Ú©ØªØ§Ø¨Ø®Ø§Ù†Ù‡-مسجد-پنجتن%C2»-افتتاح-شد|تاریخ=۲۳ بهمن ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|لیز۷}}|نویسنده=خبرگزاری لیزنا|کد زبان=|وبگاه=lisna.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه گوهرشاد|ناشر=مجله دانشورز|نشانی=http://mashhadenc.ir/کتابخانه-ی-گوهرشاد/|تاریخ=۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۹ تیر ۱۴۰۱|شناسه={{شناسه یادکرد|دانش۱}}|نویسنده=دانشنامه مشهد|کد زبان=|وبگاه=mashhadenc.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی از مرز 185 میلیون گذشت|ناشر=|نشانی=https://www.razavi.ir/fa/341645/دسترسی-به-منابع-دیجیتال-در-ایستگاه-های-مطالعه-رضوی-از-مرز185-میلیون-گذشت|تاریخ=۹ خرداد ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|باب۴}}|نویسنده=درگاه آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی|ناشر=|نشانی=https://www.jamejamdaily.ir/Newspaper/item/123210|تاریخ=۱۵ آذر ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|جام۱۰}}|نویسنده=روزنامه جام‌جم|کد زبان=|وبگاه=jamejamdaily.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه راجه محمودآباد- هندوستان|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46219/کتابخانه-راجه-محمودآباد-هندوستان|تاریخ=۳۰ تیر ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|راجه}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/67431/بخش-سمعی-بصری-کتابخانه-مرکزی|تاریخ=۲ خرداد ۱۳۹۸|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۷۴}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مسجدالرضا (ع)|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46242/کتابخانه-مسجدالرضا-ع|تاریخ=۱۷ بهمن ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۸۰۸}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248829/ادارۀ-روابط-عمومی-و-امور-بین-الملل|تاریخ=۱۷ فروردین ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|آستان۹۹}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مرکزی|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/fa/248894/لیست-کتابخانه-ها-و-بخش-ها|تاریخ=۱۷ فروردین ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|سازمان۷۷}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مروج- یزد|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46201/کتابخانه-مروج-یزد|تاریخ=۳۰ تیر ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مروجان}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه حضرت معصومه (س) آستان قدس رضوی در شهر رضویه افتتاح شد|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/306078/کتابخانه-حضرت-معصومه-س-آستان-قدس-رضوی-در-شهر-رضویه-افتتاح-شد|تاریخ=۲۵ آبان ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|معصوم۱}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی (ره)|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/aqlibraries/fa/46243/کتابخانه-مجتمع-فرهنگی-و-هنری-امام-خمینی-ره#|تاریخ=۱۷ بهمن ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|کودک۱}}|نویسنده=سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی که در گنجینه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/132559/نگاهی-به-قرآن‌های-نفیس-خطی-که-در-گنجینه-آستان-قدس-رضوی-نگهداری-می‌شود|تاریخ=۱۱ آبان ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۰}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مترجم دعاها به زبان امروزی|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/13175/356251|تاریخ=۲۶ مرداد ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۲۰}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مردی که پر از رفعت بود {{!}} دربارهٔ دکتر علی محمد برادران رفیعی استاد دانشگاه‌فردوسی مشهد|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/80518/مردی-که-پر-از-رفعت-بود-%7C-درباره-دکتر-علی محمد-برادران-رفیعی-استاد-دانشگاه‌فردوسی-مشهد|تاریخ=۲۲ شهریور ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۲۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=میراث شیخ بهایی|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/13216/357314|تاریخ=۸ شهریور ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه آستان قدس رضوی در کشور|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/news/173468/ارائه-خدمات-به-کودکان-در-۳۲-کتابخانه-آستان-قدس-رضوی-در-کشور|تاریخ=۱۹ تیر ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۰۸۰۱}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نشان ارادت|ناشر=|نشانی=https://shahraranews.ir/fa/publication/content/12998/351862|تاریخ=۲۸ خرداد ۱۴۰۱|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|شهر۴۳}}|نویسنده=شهرآرانیوز|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=واحد مخازن آرشیوی نشریات|ناشر=|نشانی=https://library.razavi.ir/doc/fa/60945/مخازن-مطبوعات|تاریخ=۵ دی ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۶ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|اسناد۰۷}}|نویسنده=مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=library.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=حفظ میراث مکتوب، نگهبانی از تاریخ و هویت جامعه|ناشر=|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/news/269009/حفظ-میراث-مکتوب،-نگهبانی-از-تاریخ-و-هویت-جامعه|تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲|تاریخ بازبینی=۱۵ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|مرکز۵۵۰}}|نویسنده=مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|کد زبان=|وبگاه=cgie.org.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مصاحبه با دکتر سید علی اردلان جوان|ناشر=|نشانی=https://museum.razavi.ir/fa/57471/مصاحبه-با-دکتر-سید-علی-اردلان-جوان|تاریخ=۲۲ فروردین ۱۳۹۵|تاریخ بازبینی=۱۸ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|موزه}}|نویسنده=موزه‌های آستان قدس رضوی|کد زبان=|وبگاه=museum.razavi.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نهضت با قدمت وقف کتاب|ناشر=|نشانی=https://www.qudsdaily.com/Newspaper/PagePDF/879|تاریخ=۳۰ دی ۱۴۰۰|تاریخ بازبینی=۱۷ شهریور ۱۴۰۲|شناسه={{شناسه یادکرد|قدس۳۳}}|نویسنده=ویژه‌نامه رواق|کد زبان=|وبگاه=shahraranews.ir}}


== پیوندهای بیرونی ==
== پیوندهای بیرونی ==
*[https://web.archive.org/web/20121026005143/http://www.library.aqr.ir/ سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]
*[https://library.razavi.ir/ سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی]


{{کتابخانه‌های ایران}}
{{کتابخانه‌های ایران}}
{{کتابخانه‌های شهر مشهد}}
{{کتابخانه‌های شهر مشهد}}
{{آستان قدس رضوی}}
{{آستان قدس رضوی}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}


[[رده:آستان قدس رضوی]]
[[رده:آستان قدس رضوی]]
خط ۶۳۷: خط ۸۰۰:
[[رده:کتابخانه‌های ایران]]
[[رده:کتابخانه‌های ایران]]
[[رده:کتابخانه‌های عمومی شیعیان دوازده‌امامی]]
[[رده:کتابخانه‌های عمومی شیعیان دوازده‌امامی]]
[[رده:کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی]]
[[رده:مشهد]]
[[رده:مشهد]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۰۹

کتابخانه آستان قدس رضوی
نمایی از درب ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
کشورایران
نوعکتابخانه عمومی
تأسیسپیش از قرن چهارم ه‍. ق
موقعیتمشهد، حرم امام رضا
گردآوری
اطلاعات دیگر
مدیرجلال حسینی
سازمان بالاترسازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
وابستگیآستان قدس رضوی
وبگاه
library.razavi.ir
نقشه
خطای لوآ در پودمان:Infobox_mapframe در خط 187: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).

کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار گرفته است. این کتابخانه دارای مساحت بالا و حجم زیادی از کتاب‌ها، نسخ خطی و آثار تاریخی است که باعث کسب رتبه بالایی در میان سایر کتابخانه‌ها در ایران و آسیای غربی شده است. کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و گفته می‌شود بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.

کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ مشخصی برای تاسیس این کتابخانه گزارش نشده است و منابع نیز در سال تاسیس آن دچار اختلاف‌اند. برخی بر این باورند که از قرن چهارم ه.ق این کتابخانه فعال بوده است ولی اسناد موجود، از وجود کتابخانه‌ای در جوار حرم امام رضا در دوره صفویه خبر می‌دهند. این کتابخانه در دوره صفویه و با وقف عالمان و شاهان رونق گرفت و وسعت آن بیش از پیش شد. در دوره افشار و قاجار نیز بر این رونق افزوده شد. در دوره قاجار، برای نظام‌مند کردن کتابخانه، رئیسی بر آن انتخاب شد و بعدها در دوره پهلوی، ساختمان مشخصی برای آن وضع گردید. در دوره جمهوری اسلامی نیز چند مرتبه کتابخانه جابه جا شد تا سرانجام در مکان فعلی خود، مستقر شد.

کتابخانه در حال حاضر، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اداره می‌شود که رئیس آن را تولیت آستان قدس رضوی مشخص می‌نماید. این کتابخانه از کتابخانه‌های عمومی و تخصصی، مرکز نگهداری نسخ خطی، اداره حفظ و مرمت آثار، مرکز اسناد و مطبوعات و اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل تشکیل شده است. علاوه بر کتابخانه‌های موجود در حرم امام رضا، ۶۰ باب کتابخانه دیگر در شهر مشهد و دیگر شهرهای ایران و یک باب کتابخانه در هند نیز، زیر مجموعه کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به شمار رفته‌اند.

بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده درباره این کتابخانه، بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری در این کتاب‌خانه نگهداری می‌شود. عداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است. همچنین گفته شده است که ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی در این کتابخانه نگهداری می‌شود. اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است. تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند. غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.

پیشینه کتابخانه رضوی

کتابخانه آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیمی است که تا امروز پابرجا مانده است. تاریخ دقیقی از تأسیس کتابخانه رضوی گزارش نشده است؛[۱][۲] اما به عقیده برخی، قرائن تاریخی و برخی وقف‌نامه‌ها، تاریخ تأسیس کتابخانه را پس از ۳۲۷ ه‍.ق می‌رساند. بر این اساس، یکی از قدیمی‌ترین موقوفات اهدایی به حرم امام رضا که هم‌اکنون در محل کتابخانه نگهداری می‌شود، قرآنی خطی اهدایی از جانب کشواد بن املاس، حکمران وقت اصفهان، مربوط به سال ۳۲۷ ه‍. ق است.[۳][۴][۵] با این همه، محبوب فریمانی بر این باور است که این اسناد وجود کتابخانه را تأیید نمی‌کند.[۶] اولین سندی که از وجود کتابخانه در حرم امام رضا یاد کرده است، وقف‌نامه کتاب غایةالاصول است که در آن به عبارت «خزانة الکتاب» تصریح شده است. این سند متعلق به سال ۸۲۵ ه‍.ق است و گواهی می‌دهد در قرن نهم، کتابخانه‌ای در حرم دایر بوده است.[۷][۸]

کوچ شیعیان، اجتماع علماء، فرهیختگان و طلاب و تأسیس حوزه‌های علمیه، از جمله عوامل ایجاد و توسعهٔ کتابخانه در کنار حرم امام رضا عنوان شده است. به مرور زمان، سنت وقف کتاب‌ها به آستان قدس رایج شد و همین امر سبب شد تا در حرم امام رضا، کتابخانه‌ای مستقل، با هدف نگهداری کتاب‌ها تأسیس شود. از این مکان با عنوان قرائت‌خانه یاد شده است. مکان این قرائت‌خانه در نزدیکی مسجد بالاسر بود.[۹]

نمایی از مسجد بالاسر، محلی که به عنوان اولین کتابخانه حرم امام رضا از آن یاد شده است.

از این کتابخانه در منابع تاریخی با نام‌های مختلفی از جمله «قرآن‌خانهٔ حضرت»، «کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه»، «کتابخانهٔ مشهد رضا»، «کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه» و «کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه» یاد کرده‌اند.[۱۰] نام «کتابخانهٔ سرکار فیض آثار» و «کتابخانه حضرت» از نام‌هایی است که در عصر قاجار به این مکان اشاره می‌کرد.[۱۱][۱۲]

در وقف‌نامه‌ای که در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته شده است، سال ۸۶۱ ه‍. ق به عنوان تاریخ وقف اثر یاد شده است که نشانه رواج وقف آثار تفسیری در قرن نهم ه‍.ق است.[۱۳][۱۴]

در دوره صفویه

به‌طور کلی، تا پیش از سال ۹۹۵، اطلاعات زیادی از کتابخانه آستان قدس وجود ندارد.[۱۵] در دورهٔ شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، برخی کتاب‌ها و وقف‌نامه‌های مندرج در حاشیه کتاب‌ها، از وجود کتابخانه‌ای با عبارت «خزانةالکتب» نام برده‌اند.[۱۶][۱۷] شاه طهماسب، حرم و موقوفات آن را به یک نهاد دولتی تبدیل کرد و خود را به عنوان سلطان، بر ریاست آن گمارد و متولیانی را برای انجام امور مربوط به حرم گمارد.[۱۸] با فرمان شاه طهماسب، دوست‌محمد حسینی استرآبادی، از اندیشمندان به‌نام صفوی، کتابداری کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت و اختیاراتی در حد رئیس به او واگذار شد و فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه شدند.[۱۹]

گزارش شده است که در حمله ازبک‌ها به سال ۹۹۸ ه‍. ق، کتابخانه حرم غارت شد.[۲۰] شاه‌عباس صفوی و شیخ بهایی، کتاب‌ها و مصحف‌هایی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. همچنین با اهدای نسخه‌هایی توسط خود شاه و شیخ، کتابخانه جدیدی در حرم تأسیس شد.[۲۱] گزارش شده است که در سال ۱۰۰۹ ه‍.ق یا ۱۰۱۰ ه‍.ق و همزمان با سفر شاه‌عباس به مشهد،[۲۲] چندین قرآن خطی که بعضاً منسوب به امامان شیعه بودند وقف کتابخانه شدند.[۲۳] در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب و کلیددار در کتابخانه آستان قدس شکل گرفتند که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر امور مربوط به کتابخانه را انجام می‌دادند.[۲۴] مرمت‌کاری نسخه‌های قدیمی در کتابخانه آستان قدس، مطابق اسناد تاریخی موجود در همین کتابخانه، نزدیک به ۵۰۰ سال قدمت داشته و به دوره صفویه بازمی‌گردد.[۲۵] بر اساس اسناد موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، اولین فهرست کتابخانه در سال ۱۰۱۰ ه‍. ق تهیه شد.[۲۶]

در دوره افشاریه و قاجاریه

به گزارش دایرةالمعارف آستان قدس رضوی، اداره کتابخانه در دوره افشاریه، همچون دوره صفویه بوده و تغیرات زیادی نکرده است.[۲۷] پس از پایان حکمرانی صفویان بر ایران و آغاز دورهٔ افشاری، نادرشاه برای توسعه کتابخانه، حدود هفتصد جلد کتاب را از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان وقف کتابخانهٔ آستان کرد.[۲۸] این کتابخانه در دوره افشار فعال بود و در طومار موسوم به طومار علی‌شاه اسامی کارکنان این کتابخانه با ذکر حقوق و شغلشان گزارش شده است.[۲۹]

بعدها در دوره قاجار تغییر و تحولات اساسی در کتابخانه به وجود آمد. از دورهٔ ناصرالدین شاه، تغییراتی در ساختار و شرح وظایف مشاغل قدیم کتابخانه شکل گرفت که از جمله آنها، تعیین رئیس برای اداره کتابخانه بود. در اواخر دوره قاجار، القاب تشریفاتی بسیاری در کتابخانه پدید آمد که برخی از آنها تنها برای دریافت حقوق از کتابخانه تأسیس شده بودند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شدند و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصرالدین شاه در هر دو سفر خود به مشهد، از کتابخانه بازدید و دستوراتی از قبیل جداسازی قرآن‌های خطی از کتاب‌ها را صادر کرد.[۳۰] در سال‌های پایان دوره قاجار، به سال ۱۳۴۳ ه‍. ق مصادف با ۱۳۰۳ ه‍. ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی در امور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه، انجام گیرد.[۳۱][۳۲] در این دوره، شغلی با عنوان ضابط اسناد در اداره کتابخانه تأسیس شد تا به نگهداری اسناد اهتمام ویژه‌ای بدهد.[۳۳] در دوره قاجار، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت‌خانه جدا شد. تشکیل دو کتابخانه جدا به نام‌های «کتابخانه ایوان طلا» و «کتابخانه جدید» برای نگهداری نسخ نفیس و کتاب‌های جدید، از اقدامات دوره تولیت میرزا سیف‌الدوله بود. کتابخانه ایوان طلا در ایوان طلای نادری مستقر بود کتابخانه جدید به قسمت غربی مدرسه علینقی میرزا منتقل شد.[۳۴] در اواخر دوره قاجار، اوضاع کتابخانه، آشفته گزارش شده است.[۳۵]

در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی

با آغاز دوره تولیت محمدولی خان اسدی بر آستان قدس، کتابخانه شاهد توسعه و رونق بسیاری بود. در همین دوره، حجره‌های فوقانی صحن کهنه با میز و صندلی تجهیز شدند و مبدل به قرائت‌خانه شد.[۳۶] در سال ۱۳۱۶ ه‍.ش مقدماتی برای ساخت صحن موزه در فضای جنوب شرقی حرم انجام گرفت. بنا شد تا در این صحن، موزه و کتابخانه‌ای جدید تأسیس شود. پس از ۸ سال کار عمرانی، در نهایت در سال ۱۳۲۴ ساختمان جدیدی برای کتابخانه در حرم احداث شد.[۳۷] در سال ۱۳۴۲ ه‍.ش تمام ساختمان برچیده شد و صحن موزه گسترش یافت و ساختمان جدیدی در سمت شرق صحن احداث شد. در سال ۱۳۵۳ ه‍.ش ساختمان جدیدی در ضلع شرقی حرم ساخته شد که ۱۰ هزار متر زیربنا در ۵ طبقه بود.[۳۸] این کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به افتتاح رسید.[۳۹]

در سال ۱۳۳۲ ه‍. ش، کتابخانه مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا توسط سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی توسط او به کتابخانه اهدا شد. در تاریخ ۱۳۵۱ ه‍.ش تعداد کتاب‌های این کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده است.[۴۰] در سال ۱۳۶۸ ه‍. ش، ساختمان جدیدی با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث و کتابخانه گوهرشاد به آنجا منتقل شد.[۴۱]

در سال ۱۳۶۰ ه‍. ش کلنگ ساخت کتابخانه‌ای مستقل در حرم امام رضا زده شد.[۴۲] سرآخر در سال ۱۳۷۲ کارهای عمرانی کتابخانه جدید تکمیل و در اواسط سال ۱۳۷۳، از ساختمان جدید بهره‌برداری شد.[۴۳][۴۴] این کتابخانه به صورت رسمی توسط رئیس‌جمهور وقت ایران در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش افتتاح گردید.[۴۵][۴۶] با تاسیس ساختمان جدید، ساختمان قدیمی به ساختمان موزه اختصاص یافت.[۴۷] در طرح توسعه دیگری که در ساختمان به اجرا درآمد، سعی شد تا ظرفیت مجموعه مخازن کتابخانه توسعه یابد، در همین خصوص مخزن جدیدی در ۳ طبقه، شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی، اسناد و قرنطینه کتاب‌های اهدایی و … طراحی و ساخته شد. سرآخر مخازن جدید کتابخانه با وسعت ۹ هزار مترمربع و ظرفیت نگهداری ۱۰ میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب در این مجموعه در ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه‍. ش افتتاح شد.[۴۸]

ساختمان

ساختمان این کتابخانه، مجموعاً شش مرتبه در حرم جابه‌جا شد. مکان‌های سابق این کتابخانه، به ترتیب تاریخ، مسجد بالاسر، بالای کفشداری شماره ۱۰، در صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، و کنار درِ قسمت شرقی موزه بود. امروزه ساختمان کتابخانه در بین ضلع خیابان شیرازی و طبرسی در صحن انقلاب قرار گرفته است.[۴۹]

ساختمان تازه تأسیس کتابخانه که در نیمه سال ۱۳۷۳ ه‍. ش به بهره‌برداری رسید، با ۲۸٫۸۰۰ مترمربع وسعت، در سه طبقه ساخته شده است.[۵۰][۵۱] معماری این بنا ترکیبی از کارهای دورهٔ قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم امام رضاست. در و دیوار، سقف، آمفی‌تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس، نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچ‌بری و مقرنس‌کاری است.[۵۲] واعظ طبسی، تولیت وقت آستان قدس رضوی در زمان تکمیل ساختمان جدید، کیفیت و هنر آن را چنین توصیف کرد که: «ساختیم تا بماند».[۵۳]

ساختار اداری

امروزه کتابخانه حرم امام رضا با نام رسمی «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» ذیل ساختار «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی» فعال است. ای سازمان، در سال ۱۳۷۷ ه.ش از ادغام دو اداره «اداره کل کتابخانه‌های مرکزی و مرکز اسناد» و «اداره موزه‌های آستان قدس رضوی» تشکیل شده است. رئیس این سازمان توسط تولیت آستان قدس در مدت زمان ۳ ساله منصوب می‌شود.[۵۴] این کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظایف خاص خود را داشته‌اند:

کتابخانه عمومی و تخصصی

ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
درب ورودی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، بخش عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.[۵۵] عضویت بخش کتابخانه عمومی، به صورت مجازی صورت می‌گیرد.[۵۶][منبع بهتری نیاز است] بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در سال ۱۳۷۴ ه‍.ش به عنوان بخشی از این کتابخانه، راه‌اندازی شده است.[۵۷]

کتابخانه‌های تخصصی این مجموعه از دههٔ ۱۳۸۰ ایجاد شد. هدف این مجموعه، ایجاد دسترسی راحت‌تر به منابع تخصصی برای پژوهشگران بود. مجموعه‌های تخصصی کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا، کتابخانهٔ تخصصی اهل‌بیت (کتابخانهٔ جامع گوهرشاد)، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا.[۵۸][منبع بهتری نیاز است]

در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ۱۰ کتابخانه تخصصی وجود دارد. یکی از خدمات تخصصی این مجموعه، تالار محققان است که برای استفاده اساتید دانشگاه و هیئت علمی، پژوهشگران، مؤلفان، مخترعان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد در نظر گرفته شده است. دسترسی به منابع مرجع، پایان‌نامه‌ها، دیگر کتابخانه‌های آنلاین و مشاوران پژوهشی در نگارش پایان‌نامه از ویژگی‌های این تالار تخصصی عنوان شده است.[۵۹]

مرکز نسخ خطی و اداره حفاظت و مرمت

مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۱ ه‍. ش با تهیه میکروفیلم شروع به فعالیت کرد. وظیفه این مجموعه، تهیه، نگهداری و فهرست‌نگاری کتاب‌های خطی و چاپ‌سنگی است. این مجموعه، از سال ۱۳۹۱ ه‍. ش، به صورت رایگان، نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه‌های دیگر را دیجیتال‌سازی می‌کند و در این موضوع، توانسته است تا کتابخانه‌های حرم شاه‌چراغ، کتابخانه‌های خوانسار، لار، کاشان، اصفهان، بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد را دیجیتال‌سازی نماید. این مرکز از تمام کتاب‌های دیجیتال سازی شده دیگر کتابخانه‌ها، یک نسخه را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کند.[۶۰]

وظیفه نگهداری و مرمت آثار نفیس این مجموعه، برعهده مرکز نسخ خطی است.[۶۱] در سال ۱۳۸۲ ه‍.ش بخش صحافی کتابخانه و بخش مرمت آثار موزه، با هم ادغام و سبب تشکیل «ادارهٔ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی آستان قدس رضوی» شد. وظیفه این اداره، حفظ، نگهداری، پاکسازی و ترمیم نفایس موزه و کتابخانه است.[۶۲]

مرکز اسناد و مطبوعات

آستان قدس رضوی، اسناد بسیاری اعم از وقف‌نامه‌ها اسناد اداری و صورت خرج‌های خود را از دوره صفویه به بعد، نگهداری و حفظ می‌کند. وجود تعداد زیاد این اسناد سبب شد تا اداره‌ای مجزا برای نگهداری آنها در ذیل کتابخانه آستان قدس رضوی تدارک شود. اداره اسناد در ابتدا به سال ۱۳۷۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۱ عنوان اسناد در نام رسمی کتابخانه چنین آمد: «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی». در همین سال اداره اسناد، مستقل از اداره کتابخانه شد و عنوان «مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس» را به خود گرفت. در نتیجه این تحولات، دو اداره اسناد و مطبوعات شکل گرفتند.[۶۳]

نگهداری اسناد در این مجموعه بر عهده اداره اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی است.[۶۴] دیگر وظایف اداره اسناد، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نمایه‌سازی، فهرست‌نویسی، انجام کارهای تحقیقاتی بر روی اسناد، اطلاع‌رسانی، حفظ تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی به تهیه فیلم و عکس و ارائه خدمات به محققان در زمینه اسناد است. در همین خصوص، این اداره از بخش‌های مختلفی از جمله ارزشیابی و پیش آرشیو، آماده‌سازی و طبقه‌بندی اسناد، مخزن اسناد، نمایه‌سازی و مستندسازی اسناد، اسناد دیداری و شنیداری، تاریخ شفاهی و بخش پژوهش و مطالعات اسناد تشکیل شده است.[۶۵]

اداره مطبوعات مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی از مجموعه‌های وسیع در زیرمجموعه‌های اداری کتابخانه مرکزی است. این بخش نگهداری و آرشیو مطبوعات را برعهده دارد. قدیمی‌ترین اثر در این مجموعه، نخستین روزنامه چاپ شده در ایران است. این اداره بزرگ‌ترین مرکز آرشیو مطبوعات در ایران از نظر تعداد، آمار و ارقام عناوین مطبوعاتی است. این اداره از سال ۱۳۵۹ ه‍.ش به منظور نظم در آرشیو، شکل گرفت. این اداره وظیفه دارد تا نشریات و مطبوعات شهری، استانی و کشوری، خبرنامه‌ها، نشریات دانشجویی، مسجدی و دانش‌آموزی، نشریات الکترونیکی، کتاب‌های مطبوعاتی، و بریده‌های جراید، سالنامه، تقویم و دیگر نشریات در زبان‌های مختلف را گردآوری و نگهداری نماید.[۶۶][۶۷]

روابط عمومی و امور بین‌الملل

«روابط عمومی و امور بین‌الملل» دیگر زیربخش مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس است.[۶۸][۶۹][۷۰] این سازمان وظیفه دارد با تبلیغات و اقدامات رسانه‌ای، تعاملات داخلی و خارجی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی بین این سازمان و قشرهای گوناگون مردم، روابط فرهنگی ایجاد می‌کند.[۷۱] برگزاری سمینارها، همایش‌ها، گردهمایی‌ها و جذب و شناسایی اندیشمندان و تقدیر از آنان از جمله وظایف این اداره است. گسترش روابط بین‌المللی و ایجاد تفاهم‌نامه با دیگر نهادها از جمله وظایف بخش بین‌الملل این سازمان است.[۷۲]

میراث مکتوب

در این کتابخانه بیش از ۴ میلیون کتاب چاپی و بیش از ۱۴۷ هزار نسخه سمعی-بصری نگهداری می‌شود.[۷۳] بخش مخزن چاپی و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن، دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.[نیازمند منبع]

نسخه‌های نفیس

تعداد نسخه‌های خطی این مجموعه تا پایان سال ۱۴۰۱ شمسی را ۱۰۶ هزار نسخه عنوان شده است.[۷۴] این کتابخانه همچنین دارای ۶۵ هزار نسخه چاپ سنگی است.[۷۵] رئیس این کتابخانه مجموع تعداد نسخ خطی و سنگی این کتابخانه تا سال ۱۴۰۱ را ۱۷۶ هزار نسخه عنوان کرده است.[۷۶] از این میان بیش از ۲٫۲۰۰ نسخه قرآن خطی نفیس به خط کوفی و ثلث در این مجموعه نگهداری می‌شود.[۷۷]

اولین قرآن تاریخ‌دار مجموعه کتابخانه، متعلق به سال ۳۲۷ ه‍.ق است. دو نسخه قدیمی دیگر که در سال‌های ۳۸۳ و ۳۹۳ ه‍.ق به ترتیب از جانب ابن‌سیمجور و ابن‌کثیر وقف این کتابخانه شده‌اند، دیگر آثار پرقدمت قرآنی این مجموعه است.[۷۸] یکی دیگر از قرآن‌های نگهداری شده در این کتابخانه، متعلق به سال‌های بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ ه‍.ق است که به قرآن قدس شهرت دارد. این نسخه، قدیمی‌ترین قرآن مترجم جهان است که به زبان فارسی ترجمه شده است.[۷۹] بنابر گزارش‌ها از تمام امامان شیعه جز امام دوازده‌هم آنان، نسخه‌های خطی قرآنی در این کتابخانه نگهداری می‌شود.[۸۰] در این مجموعه آثاری از خطاطی‌های عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز نگهداری می‌شود.[۸۱]

قرآنی منسوب به علی بن موسی الرضا که وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.

شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال ۳۸۰ ه‍.ق شرح تدبیر الصحه به سال ۳۹۶ ه‍. ق، اولین صحیفه سجادیه به سال ۴۱۶ ه‍.ق و قرآن بایسنقری در دوره تیموری، از جمله نفایس این مجموعه به‌شمار می‌رود. از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی، وقفی بودن بیشتر کتاب‌های خطی این مرکز است که تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند: شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان، علما و مردم عادی وقف شده است. از آثار این مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو است که ثبت حافظهٔ ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.[نیازمند منبع]

سندها

تعداد اسناد نگهداری شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی را نزدیک به ۱۴ میلیون برگ سند مکتوب[۸۲][۸۳] و ۱۰۸ هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی عنوان کرده‌اند.[۸۴] همچنین در این آرشیو، ۲۲ هزار ساعت تاریخ شفاهی بایگانی شده است.[۸۵] از این میان تنها ۳۰۰ هزار سند مربوط به اسناد اداری باقی مانده از دوران صفویه به بعد است[۸۶] که بالغ بر ۷۰ هزار برگ سند از دورهٔ صفوی و ۳۳ هزار برگ مربوط به دوره افشاریه است.[۸۷] کتابخانه آستان قدس به جهت رسم‌الخط‌ها خاص بعضی از این اسناد، بازنویسی آنها را در دستور کار دارد.[۸۸] گزارش شده است که بیش از ۲ هزار برگ سند از اسناد نگهداری شده در این مرکز، مربوط به مسجد جامع گوهرشاد است که ۱۵۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار، ۸۰۰ برگ سند مربوط به دوره افشار و ۵۰۰ برگ سند مربوط به دوره قاجار است.[۸۹] علاه بر اسناد مکتوب، بیش از ۱۶ هزار قطعه عکس قدیمی از حرم امام رضا و علما و رجال سیاسی مربوط به حرم، در این مجموعه نگهداری می‌شود.[۹۰] مجموعهٔ از اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی که ارزش بالایی داشته‌اند، به ثبت حافظهٔ ملی یونسکو رسیده‌اند.[۹۱]

نشریه‌ها

منابع آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی شامل مجله، روزنامه، سالنما و سالنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، نشریات الکترونیکی، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش آموزی و نشریات مساجد، شب‌نامه‌ها، کتاب‌های مطبوعاتی و بریده‌های جراید است. این نشریات به زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی و اردو هستند.[۹۲]

در اداره مطبوعات، از نخستین شمارهٔ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامهٔ منتشر شده در ایران) تا نشریات دورهٔ معاصر، بایگانی شده است.[۹۳] وسعت آثار این مرکز را بالغ بر ۲۸ هزار عنوان مجله، روزنامه و سالنامه؛ شامل نزدیک به ۲ میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین است. این نشریات در چند دسته‌بندی شامل مجلات فارسی، عربی و اردو؛ روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها؛ سالنامه‌ها؛ نشریات لاتین؛ مجموعه مطبوعاتی محمد گلبن؛ مجموعه فرید قاسمی؛ نشریات دانشجویی؛ نشریات الکترونیکی و نشریات دیجیتال آرشیو شده‌اند. قدیمی‌ترین مجله فارسی نگهداری شده در این مجموعه، مجله فلاحت مظفری است که در سال ۱۳۱۸ ه‍.ق منتشر شده است. قدیمی‌ترین سالنامه این مجموعه، متعلق به سال ۱۲۹۰ ه‍.ق است. مهم‌ترین مجموعه‌های نگهداری شده در این مجموعه عبارتند از: به روزنامه وقایع اتفاقیه، سالنامه ایران، نشریهٔ فرانسوی زبان اکودو پرس،[۹۴] روزنامهٔ علمیه دولت علیّه ایران، نشریهٔ وقایع عدلیه، نشریهٔ دانش، حبل المتین کلکته، نشریه الاسلام، روزنامهٔ ملانصرالدین، روزنامهٔ صور اسرافیل، الکمال، کاغذ اخبار.[نیازمند منبع]

منابع الکترونیکی

غیر از نسخ مکتوب، بیش از ۱۱ میلیون و ۲۲۶ هزار نسخه سی‌دی و منابع غیر مکتوب (الکترونیکی) برای این مجموعه گزارش شده است.[۹۵] تا سال ۱۳۹۸ ه‍. ش، بیش از ۶۵ هزار حلقه سی‌دی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. این مجموعه در سال ۱۳۹۰ ه‍.ش به صورت تفکیک شده بین نوجوانان و بزرگسالان ارائه خدمات می‌دهد.[۹۶] این مرکز تا سال ۱۳۹۳ ه‍. ش، بیش از ۱۷۶ هزار کتاب خطی را دیجیتال‌سازی کرده است.[۹۷] در این مجموعه بیش از ۵۶۵ هزار نسخه الکترونیکی از مجلات نیز نگهداری می‌شود که از این میان ۱۰ هزار نسخه از مجلات، تنها نسخه دیجیتال داشته و نسخه چاپی آنها در دسترس نیست.[۹۸]

کتابخانه دیجیتال

پییشنهاد تأسیس کتابخانه‌ای دیجیتال در کنار کتابخانه بزرگ آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۰ ه‍.ش توسط مشاور علمی سازمان کتابخانه‌های آستان قدس مطرح شد. این کتابخانه، در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش با بهره‌گیری از ۳۵ منبع خارجی و ۶ منبع داخلی آغاز به کار کرد.[۹۹][۱۰۰] بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۴۰۲ ه‍. ش، مجموعه منابع این کتابخانه بالغ بر ۱۸۵ میلیون منبع دیجیتال بوده است.[۱۰۱] یکی از رسالت‌های این کتابخانه، تأسیس پایگاه‌های موضوعی و تخصصی به شکل متمرکز عنوان شده است. این کتابخانه در طول دوره‌های متمادی، دچار تحولات در زمینه ارائه خدمات و بروزرسانی بوده است.[۱۰۲] در سال ۱۳۹۹، از کتابخانه نشریات دیجیتال نیز رونمایی شد. در بدو رونمایی از این کتابخانه، ۴۸۰ عنوان نشریه در دسترس قرار گرفت.[۱۰۳]

یکی از اقدامات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، که با هدف دسترس‌پذیر کردن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها صورت گرفته است، ایجاد ایستگاه مطالعهٔ دیجیتال در کتابخانه‌های زیرمجموعه خود و همچنین دیگر مناطق دورافتاده بوده است. در این راستا ایستگاه‌های متعددی در شهرهای مشهد، گناباد، اصفهان، کاشمر و چند شهر دیگر راه‌اندازی شده است.[۱۰۴]

وسعت و اهمیت

جایگاه در میان کتابخانه‌های

کتابخانه آستان قدس رضوی، یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است.[۱۰۵] گفته شده است که کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین دارندهٔ نسخه‌های چاپ سنگی در ایران است و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به‌شمار می‌رود.[۱۰۶]

از کتابخانه آستان قدس به عنوان بزرگ‌ترین آرشیو نشریات ایران، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دیجیتال در ایران و بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی مطبوعات در ایران یاد شده است.[۱۰۷] مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، دارای بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خراسان و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد.[۱۰۸]

اهمیت

به گفته نورالدین سنابادی، از پژوهشگران تاریخ شفاهی در ایران، پایگاه داده‌های آموزشی آزاد آمریکا (OEDB)، کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی را به عنوان هفتمین کتابخانه در میان بیست کتابخانهٔ معتبر دنیا که در تغییر جهان نقش داشته‌اند، نام برده است. به عقیده سنابادی، این کتابخانه سهم به سزایی در حفظ و نگهداری میراث اسلامی داشته است.[۱۰۹]

مخاطبان و اعضاء

بر اساس آمار سال ۱۳۹۶ ه‍.ش این کتابخانه میزبان بیش از ۸ میلیون نفر به صورت سالانه بوده است.[۱۱۰] جلالی، رئیس کتابخانه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ ه‍.ش اعلام کرد که این کتابخانه بیش از ۴۰ میلیون مخاطب از ۱۲۷ کشور دنیا را میزبانی می‌کند.[۱۱۱] تعداد اعضاء این کتابخانه را ۵۶۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند.[۱۱۲]

کتابخانه‌های وابسته

تا اوایل خرداد ۱۴۰۲ ه‍. ق، ۶۰ باب کتابخانه در شهرستان‌های ایران[۱۱۳][۱۱۴] و یک باب کتابخانه در شهر لکهنو در هند به عنوان کتابخانه‌های وابستهٔ آستان قدس معرفی شده‌اند.[۱۱۵] علاوه بر کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی در حرم امام رضا، ۲۳ کتابخانه در سطح شهر مشهد و ۱۶ کتابخانه در شهرستان‌ها، ۹ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۱ کتابخانهٔ موقوفاتی وابسته به آستان قدس رضوی به صورت رسمی، کتابخانهٔ وابسته به آستان قدس هستند.[۱۱۶] آستان قدس رضوی در شهرهای درگز، قوچان، تربت حیدریه، بیرجند، گناباد، روشناوند و سرخس، دارای کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان و در شهرهای شوشتر، کرمانشاه، میبد، بروجرد، اهواز و یزد، دارای ایستگاه کتاب کودک در کتابخانه‌های وابسته تحت پوشش خود است.[۱۱۷]

کتابخانه‌های شهر مشهد
موقعیت جغرافیای ر نام کتابخانه تاریخ تأسیس

ه‍.ش)

حجم آثار اعضاء

(نفر)

توضیحات
استان شهر یا روستا کتاب

(جلد)

نشریه

(عنوان)

خراسان رضوی مشهد ۱ مسجدالرضا ۱۳۶۱ ۵۶٫۰۰۰ ۳۰ ۳۷٫۰۰۰ کتابخانه مسجدالرضا به عنوان شعبه دوم از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی شناخته می‌شود.[۱۱۸] این کتابخانه در دو ساختمان جداگانه، دارای بخش‌های مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، تالار محققان، تالار مرجع، واحد اینترنت و واحد امانت کتاب است. تعداد اعضاء این کتابخانه را ۳۷ هزار نفر عنوان کرده‌اند.[۱۱۹]
مشهد ۲ آیت‌الله عباس تربتی ۱۳۶۱ ۴۱٫۰۰۰ ۲۵ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه ابتدا در یک سالن کوچک در کنار مسجد امام رضا، در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع، تأسیس شد و کتابخانه مسجد امام رضا نام گرفت. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از هزار نسخه منبع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه است.[۱۲۰]
مشهد ۳ آیت‌الله مجتبی قزوینی ۱۳۶۷ ۱۰۳٫۰۰۰ ۳۰ ۳۴٫۴۰۰ این کتابخانه در مسجد انصارالمهدی در محله کوی طلاب مشهد تأسیس و به سال ۱۳۶۷ه‍. ش، تحت پوشش کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درآمد و به کتابخانه انصارالمهدی تغییر نام پیدا کرد. در سال ۱۳۸۰ه‍. ش، ساختمان شماره دو این کتابخانه افتتاح شد و مجدد نام کتابخانه به «آیت الله مجتبی قزوینی» تغییر یافت. در این کتابخانه، ۱۵٫۳۰۰ نسخه منبع دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.[۱۲۱]
مشهد ۴ آیت‌الله هاشم قزوینی ۱۳۶۹ ۹۶٫۰۰۰ ۲۵ ۲۵٫۵۰۰ این کتابخانه در محله محمدآباد مشهد قرار دارد. در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش، ساختمان دیگری برای این کتابخانه ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۱۱ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۲۲]
مشهد ۵ امام صادق ۱۳۷۰ ۳۷٫۰۰۰ ۲۴ ۱۰٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در خیابان اسرار مشهد قرار دارد. برای این کتابخانه، حدود هزار عنوان منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است.[۱۲۳]
مشهد ۶ مسجد قبا ۱۳۷۷ ۲۳٫۰۰۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام در بلوار خیام مشهد تأسیس و شامل تعدادی نشریه است.[۱۲۴]
مشهد ۷ مسجد زینبیه ۱۳۷۷ ۳۲٫۰۰۰ ۲۵ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه در مسجدی با همین نام در خیابان مطهری مشهد قرار دارد و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت است.[۱۲۵]
مشهد ۸ مسجد پیغمبر اکرم ۱۳۷۷ ۳۰٫۰۰۰ ۲۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجدی با همین نام واقع در رضاشهر مشهد است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، واحد امانت منابع چاپی و منابع دیداری شنیداری، واحد مطبوعات و خدمات اینترنت می‌باشد.[۱۲۶]
مشهد ۹ مسجد بزرگ امام رضا ۱۳۷۷ ۲۳٫۰۰۰ ۱۹ ۱۱٫۶۰۰ این کتابخانه در محل مسجد بزرگ امام رضا در محله کوی امیرالمؤمنین مشهد قرار دارد و حدود ۷۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است.[۱۲۷]
مشهد ۱۰ محمدیه ۱۳۷۷ ۱۹٫۰۰۰ ۱۶ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه پس از تأسیس در مسجد محمدیه، به خاطر کمبود جا در سال ۱۳۸۱ ه‍.ش به مسجد جوادالائمه در محله تلگرد مشهد منتقل شد.[۱۲۸]
مشهد ۱۱ مسجد جوادالائمه ۱۳۷۸ ۱۹٫۰۰۰ ۸٫۰۰۰ این کتابخانه در محل مسجد جوادالائمه در محله وکیل‌آباد مشهد قرار دارد و تعدادی نشریه ادواری را در خود جای داده است.[۱۲۹]
مشهد ۱۲ امام رضا ۱۳۷۹ ۳۴٫۰۰۰ ۲۰ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه را تولیت وقت آستان قدس رضوی در ضمن یک حسینیه در خیابان هاشمی‌نژاد مشهد تأسیس کرده است. این کتابخانه حدود ۵ هزار منابع دیداری و شنیداری در خود جای داده است.[۱۳۰]
مشهد ۱۳ امام سجاد ۱۳۸۳ ۱۴٫۰۰۰ ۱۰ ۶٫۵۰۰ این کتابخانه در مسجد امام سجاد قرار دارد و از سال ۱۳۸۴ ه‍.ش خدمات این کتابخانه مختص آقایان شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، جایگیری حدود ۶۰۰ عنوان منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابخانه است.[۱۳۱]
مشهد ۱۴ مجتمع ثامن الائمه ۱۳۸۴ ۷٫۰۰۰ این کتابخانه در مجتمعی مسکونی به همین نام توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است و مراجعان آن تماماً از ساکنین همان شهرک مسکونی هستند.[۱۳۲]
مشهد ۱۵ سیار و تلفنی ۱۳۷۷ ۳٫۵ میلیون این کتابخانه به اساتید دانشگاه، پژوهشگران و محققان و معلولانی که نمی‌توانند به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه داشته باشند خدمات ارسال کتاب به درب منزل را انجام می‌دهد. پشتوانه این کتابخانه مخزن اصلی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است.[۱۳۳] در حال حاضر تعداد اعضای فعال این کتابخانه حدود ۸۳۰ عضو (حقیقی و حقوقی) عنوان شده‌اند.[۱۳۴]
مشهد ۱۶ گویای رضوی (ویژه نابینایان) ۱۳۸۳ ۱۳٫۰۰۰ ۲۶۰ کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه آیت‌الله مجتبی قزوینی قرار دارد. خدماتی چون تهیه کتاب‌های گویا در موضوعات و قالب‌های متنوع و ارائه آنان به اعضای نابینا در سراسر کشور از وظایف و اقدامات این کتابخانه عنوان شده است.[۱۳۵]
مشهد ۱۷ امام رضا ۱۳۹۶ ۱۱٫۴۹۷ ۲۰ ۱٫۱۰۰ این کتابخانه در مسجد غدیر باباعلی واقع شده است و دارای بخشهای مختلف از جمله تالار مطالعه قفسه باز، ایستگاه کودک و واحد مطبوعات می‌باشد. در این کتابخانه علاوه بر کتاب‌های درون قفسه، ۲۵۰۰ جلد کتاب درسی نیز وجود دارد.[۱۳۶]
مشهد ۱۸ امام جعفر صادق ۱۳۹۶ ۸٫۱۳۰ ۹۰۰ محل این کتابخانه در وکیل‌آباد مشهد است. این کتابخانه دارای تعدادی نشریه ادواری می‌باشد.[۱۳۷]
رضویه ۱۹ حضرت معصومه ۱۴۰۰ ۶٫۰۰۰ این کتابخانه در فضای بالغ بر ۲۵۰ مترمربع ساخته شده است و دارای امکاناتی چون ایستگاه کودک می‌باشد.[۱۳۸]
مشهد ۲۰ مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی ۱۳۷۹ ۴۰٫۰۰۰ ۲۰ ۲۰٫۲۰۰ مجتمع فرهنگی هنری امام خمینی با همکاری دو مؤسسه «سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد» و «مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی» در مجموعه خواجه ربیع مشهد تأسیس شده است. در سال ۱۳۹۸ کتابخانه تخصصی کودک در این مکان تأسیس شد.[۱۳۹]
مشهد ۲۱ مسجد پنج تن ۱۴۰۰ ۶٫۰۰۰ این کتابخانه در خیابان بهشتی مشهد و در فضایی بالغ بر ۱۵۰ مترمربع راه اندازی شده است.[۱۴۰]
مشهد ۲۲ مسجد امیرالمؤمنین ۱۳۹۸ ۴٫۰۰۰ ۶ ۳۰۰ این کتابخانه در حاشیه شهر مشهد قرار دارد در ساختمانی با متراژ ۴۰۰ مترمربع در طبقه فوقانی مسجد امیرالمؤمنین واقع شده است.[۱۴۱]
مشهد ۲۳ تخصصی کودک ۱۳۹۸ آستان قدس رضوی، اولین کتابخانه تخصصی کودک در مشهد را در محل مجتمع فرهنگی امام خمینی در فضایی بالغ بر ۱۰۰ مترمربع و به صورت تخصصی برای گروه سنی ۳ تا ۱۰ سال تأسیس نمود.[۱۴۲]
سرخس ۲۴ فرهنگسرای بزرگ امام رضا ۱۳۸۹ ۴۲٫۰۰۰ ۱۵ ۱۱٫۰۰۰ این فرهنگسرا و کتابخانه، در زمینی به مساحت ۲٫۶۰۰ مترمربع و در یک طبقه، ساخته شد. در این کتابخانه حدود ۳۳۰۰ عنوان سی دی نگهداری می‌شود.[۱۴۳]
درگز ۲۵ امام رضا ۱۳۸۹ ۳۲٫۵۰۰ ۱۷ ۱۰٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن مجتمع فرهنگی در زمینی به مساحت ۱۸۵۰ مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۳۵۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۴]
قوچان ۲۶ امام رضا ۱۳۸۹ ۴۷٫۵۰۰ ۲۹ ۱۸٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن یک مجتمع فرهنگی، در زمینی به مساحت ۱۱ هزار مترمربع، در چهار طبقه تأسیس شده است. در این کتابخانه ۵۲۰۰ عنوان لوح فشره نگهداری می‌شود. کتابخانه تخصصی کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۵]
گناباد ۲۷ امام رضا ۱۳۹۷ ۱۱٫۴۸۰ ۲۷ ۶۱۶ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع توسط سازمان عمران و توسعه رضوی ساخته شد. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود ۳۰۰۰ کتاب صوتی در مخزن کتابخانه عنوان شده است.[۱۴۶]
روشناوند ۲۸ امام رضا ۱۳۷۵ ۹٫۳۱۸ ۱٫۴۰۰ این کتابخانه توسط آستان قدس رضوی، در محل طبقه فوقانی حسینیه امام رضا تأسیس شد.[۱۴۷]
تربت حیدریه ۲۹ امام رضا ۱۳۹۳ ۲۴٫۰۰۰ ۲۰ ۴٫۲۰۰ این کتابخانه در فضایی به مساحت ۲۸۰۰ مترمربع، در قسمتی از پارک مینو تربت حیدریه تأسیس شد. در میان مخزن این کتابخانه، ۸۰۰ نسخه کتاب کودک و ۱۰ میلیون منابع الکترونیک آنلاین و آفلاین و همچنین ۱۳۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری گزارش شده است. کتابخانه کودک از ویژگی‌های این کتابخانه است.[۱۴۸]
کاشمر ۳۰ شهید آیت‌الله مدرس ۱۳۷۵ ۷۶٫۰۰۰ ۷۵ ۲۸٫۰۰۰ این کتابخانه در نزدیکی مقبره مدرس با مساحتی حدودی ۸۲۵ مترمربع و در سه طبقه، ساخته شده است. وجود حدود ۹ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن این کتابخانه، از ویژگی‌های آن توصیف شده است.[۱۴۹]
سبزوار ۳۱ فرهنگسرای امام رضا ۱۳۹۵ ۳۵٫۰۰۰ ۳۶ ۱۳٫۷۰۰ این فرهنگسرا در بلوار توحید شهر سبزوار و در زیربنایی بالغ بر ۳۴۵۰ مترمربع ساخته شده است. وجود حدود ۳۸۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری از جمله ویژگی‌های این کتابخانه برشمرده شده است.[۱۵۰]
خراسان جنوبی بیرجند ۳۲ امام رضا ۱۳۸۱ ۵۰٫۵۳۲ ۲۵ ۲۳٫۵۵۶ این کتابخانه در قسمتی از باغ اکبریه، در فضایی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع در دو طبقه افتتاح شده است. در این کتابخانه ۶۵۲۳ عنوان لوح دیداری و شنیداری نگهداری می‌شود.[۱۵۱]
طبس ۳۳ فرهنگسرای حضرت حسین بن موسی الکاظم ۱۳۸۰ ۶۱٫۰۰۰ ۶۹ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن فرهنگسرایی در سه طبقه با زیربنای ۱۸۶۰ مترمربع در ضلع غربی حرم حسین بن موسی الکاظم احداث شده است. از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود بیش از ۶ هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در مخزن کتابانه است.[۱۵۲]
محمدآباد ۳۴ امام رضا ۱۳۸۴ ۹٫۰۰۰ ۱۱ ۸۰۰ این کتابخانه در محله محمدآباد از نواحی طبس در زمینی به مساحت ۲۱۰۰ مترمربع و از محل اعتبارات اهدایی تولیت آستان قدس رضوی احداث شد. در مخزن این کتابخانه، حدود ۵۰۰ نسخه منابع دیداری و شنیداری قرار گرفته است.[۱۵۳]
قاین ۳۵ امام رضا ۱۳۸۶ ۴۰٫۰۰۰ ۴۴ ۱۱٫۰۰۰ این کتابخانه در دو طبقه با زیربنای ۹۲۰ مترمربع، توسط آستان قدس رضوی تأسیس شده است. وجود حدود چهار هزار نسخه منابع دیداری و شنیداری در این کتابخانه، از ویژگی‌های آن عنوان شده است.[۱۵۴]
مجد ۳۶ کتابخانه امام رضا ۱۴۰۲ ۴٫۶۰۰ این کتابخانه در روستای مجد از توابع بشرویه و با همکاری شرکت صنایع، معادن و عمران رضوی در متراژی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع ساخته شده است.[۱۵۵]
خوزستان شوشتر ۳۷ علامه شوشتری ۱۳۷۴ ۳۶٫۳۳۶ ۱۰ ۱۲٫۰۰۰ این کتابخانه توسط علامه شوشتری جهت استفاده عموم وقف حرم امام رضا شد. در حال حاضر، این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ مترمربع قرار گرفته است. در این کتابخانه، ۳۳۰ نسخه کتاب خطی و ۲۶۲ نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می‌شود.[۱۵۶]
اهواز ۳۸ کتابخانه امام رضا ۱۳۹۸ ۱۳٫۰۰۰ این کتابخانه، وابسته به مرکز فرهنگی حسین بن علی است و با همکاری آستان قدس رضوی و به صورت خیریه تأسیس شد. این کتابخانه در زمینی با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ مترمربع راه‌اندازی شده است.[۱۵۷][منبع بهتری نیاز است]
کرمانشاه کرمانشاه ۳۹ امام رضا ۱۳۴۹ ۳۱٫۸۶۰ ۴۲ ۹٫۴۰۲ این کتابخانه توسط عبدالجلیل جلیلی تأسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. بنای این مجموعه در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۰ ه‍.ش توسعه یافته است و بنای آن امروزه تا ۵۰۰ مترمربع گزارش شده است. این کتابخانه ۴۳۸ نسخه کتاب خطی در خود جای داده است.[۱۵۸]
تهران تهران ۴۰ آیت‌الله سید محمدتقی حکیم ۱۳۷۵ ۲۸٫۰۰۰ ۱۵ ۷٫۰۰۰ این کتابخانه توسط محمدتقی حکیم (واقف منابع کتابخانه‌ای) و مرضیه حکیم (واقف محل کتابخانه) افتتاح شد. این کتابخانه در سال ۱۳۷۹ ه‍.ش وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۸۸ ه‍.ش طرح توسعه کتابخانه شروع و در ۱۳۹۳ ه‍.ش ساختمان جدید در زمینی به مساحت ۴۲۰ مترمربع در ۶ طبقه افتتاح گردید. این کتابخانه دارای ۱۷۳ نسخه کتاب خطی و ۴۲۳ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.[۱۵۹]
تهران ۴۱ ملی ملک ۱۳۱۶ ۱۰۰٫۰۰۰ ۸۰۰ حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را برای آستان قدس رضوی، وقف کرد.[۱۶۰] کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. وجود نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه شمرده شده است.[۱۶۱]
لرستان بروجرد ۴۲ آیت‌الله محمد بروجردی ۱۳۶۸ ۴۳٫۱۴۱ ۱۷ ۱۷٫۹۵۰ این کتابخانه توسط محمد بروجردی در زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع ساخته و به درخواست همو، وقف حرم امام رضا شد. در سال ۱۳۹۷ ه‍.ش مساحت زمین به ۱۳۰۰ متر مربع افزایش یافت.[۱۶۲]
یزد یزد ۴۳ وزیری ۱۳۳۴ ۲۴۴٫۰۰۰ ۲۸٫۵۰۰ علی‌محمد وزیری، کتابخانه وزیری در یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است.[۱۶۳] این کتابخانه در متراژی نزدیک به ۶۰۰ مترمربع، در دالان شمالی مسجد جامع یزد تأسیس شد. بعدها، توسعه‌هایی در بنای کتابخانه شکل گرفت که سبب شد، فضا به ۶۳۰۰ مترمربع و در ۳ طبقه ارتقاء یابد. این کتابخانه بیش از ۴۸۰۰ نسخه کتاب خطی، ۶۰۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و بیش از ۶۰۰۰ نسخه نشریات ادواری را در خود جای داده است.[۱۶۴]
یزد ۴۴ مروج ۱۳۴۸ ۹۷٫۰۰۰ ۱۳۰ ۲۰٫۰۰۰ کتابخانه مروج از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.[۱۶۵] این کتابخانه بعدها در سال ۱۳۶۵ ه‍. ش، توسط محمد مروج و با همکاری آستان قدس رضوی، توسعه یافت. ساختمان جدید در فضایی به مساحت یک هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. در این کتابخانه ۲۵ نسخه کتاب خطی نگهداری می‌شود.[۱۶۶]
کرمان کرمان ۴۵ امام رضا ۱۳۸۵ ۲۰٫۰۰۰ ۹٫۰۰۰ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است و تعدادی نشریه ادواری در آنجا نگهداری می‌شود.[۱۶۷]
کرمان ۴۶ هرندی ۱۳۵۰ ۸۶٫۰۰۰ ۳۲ ۱۳٫۷۰۰ این کتابخانه در زمینی به مساحت ۳۰۰ مترمربع توسط ابوالقاسم هرندی ساخته و وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در سال ۱۳۸۶ مورد بازسازی قرار گرفت. این کتابخانه دارای حدود ۹۰ نسخه کتاب خطی، ۷۱ نسخه کتاب چاپ سنگی می‌باشد.[۱۶۸]
رفسنجان ۴۷ مرتضوی ۱۳۸۳ ۷۴٫۰۰۰ ۱۵ ۲۶٫۰۰۰ این کتابخانه در ساختمانی با زیر بنای ۱۲۰۰ مترمربع در سه طبقه توسط یحیی مرتضوی وقف بر آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه دارای ۳ نسخه خطی است.[۱۶۹]
رفسنجان ۴۸ جوادالائمه ۱۳۸۳ ۳۵٫۰۰۰ ۵٫۰۰۰ این کتابخانه در ضمن مجموعه‌ای فرهنگی، در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع در سه طبقه احداث شد. این کتابخانه دارای ۶ نسخه کتاب خطی و تعدادی نشریه ادواری است.[۱۷۰]
امین‌شهر ۴۹ امام علی بن موسی الرضا ۱۳۷۵ ۳۲٫۰۰۰ ۲۸ ۳٫۰۰۰ این کتابخانه در منطقه امین‌شهر (حسین‌آباد انار) از مناطق حوالی رفسنجان، و در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع، توسط احمد وافی و کمک‌های عباس امین تأسیس شد.[۱۷۱]
اصفهان نائین ۵۰ نائین از جمله کتابخانه‌های تحت مدیریت آستان قدس رضوی است.[۱۷۲]
لکهنو (هند) محمودآباد ۵۱ راجه ۱۳۶۸ ۳۷٫۲۰۰ این کتابخانه در سال ۱۳۶۸ به وقف آستان قدس رضوی درآمد. در این کتابخانه ۱۶۳۰ نسخه خطی نگهداری می‌شود.[۱۷۳]

واقفان کتابخانه

در طول تاریخ چندصد ساله کتابخانه آستان قدس رضوی، افراد بسیاری به عنوان واقف، آثار ارزشمندی را به این کتابخانه اهدا کرده یا به وقف این سازمان درآورده‌اند. عمده واقفان کتابخانه آستان قدس را شاهان و سلاطین و حاکمان شکل داده‌اند.[۱۷۴] قدیمی‌ترین واقف این مجموعه به گواهی تاریخ وقف در اسناد موجود، کشواد بن املاس بوده است که قرآنی کتابت شده در سال ۳۲۷ ه‍.ق را به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۷۵][۱۷۶] محمد بن ابراهیم بن سمیجور، حاکم خراسان در دورهٔ سامانی، دیگر واقف مشهور در میان واقفان کتابخانه آستان قدس شناخته می‌شود که در سال ۳۸۳ ه‍.ق قرآنی را وقف نمود. ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثیر، دیگر واقف قدیمی است که در تاریخ ۳۹۳ ه‍.ق قرآنی خطی را وقف حرم کرد. دیگر قرآن قدیمی این مجموعه به مصحف ابوالبرکات مشهور است و توسط ابوعلی بن حسوله و از جانب ابوالبرکات علی بن حسین رازی، به تاریخ ۴۲۱ ه‍.ق وقف این مجموعه شده است.[۱۷۷][۱۷۸] از دیگر واقفین نسخه‌های نفیس و خطی به این مجموعه، می‌توان به علی بن فضل بن علی حاجی بطرانی اشاره کرد.[۱۷۹]

در قرن‌های ششم و هفتم ه‍. ق، واقفین از میان زنان و مردان بسیاری، کتاب به مجموعه اهدا کرده‌اند. در دوره ایلخانی نیز واقفانی، آثار متعددی به این مجموعه منتقل کرده‌اند. از جمله واقفان دوره ایلخانی می‌توان به حسین بن محمد العاذری، علی نویان بن امیرعلی، صالح بن محمد صانع یزدی، مرتضی بن محمد سمنانی و نورمحمدخان بن امیرمراد علیخان اشاره کرد. در دوره تیموری، شاهان و شاهزادگان تیموری، آثار متعددی را تهیه یا وقف آستان قدس می‌کردند. میرزا نظام‌الملک بن میرزا علی‌خان بیک و همین‌طور ابراهیم سلطان بن شاهرخ از جمله واقفان این دوره تاریخی بود. در سده نهم تا یازدهم ه‍. ق، آثار متعددی از ناحیه هندوستان یا به سبک هندی به مجموعه کتابخانه آستان قدس راه یافت. از واقفان این دوره می‌توان به نورالدین جهانگیر (پادشاه گورکانی هند)، سلطان ابراهیم قطب‌شاه (پادشاه گلکنده دکن) و سلطان عبدالله قطبشاه اشاره کرد.[۱۸۰]

در دوره صفویه، با توجه به تغییر ساختار موقوفات در حرم، آثار متعددی به کتابخانه آستان قدس هدیه یا وقف شد. شاه عباس صفوی در این میان، آثار خطی نفیسی منسوب به امامان اول تا هفتم شیعه را به این کتابخانه اهدا کرد. شاه سلیمان صفوی و سلطان حسین صفوی از درباریان صفوی بودند که آثاری را وقف این کتابخانه کردند.[۱۸۱] شیخ بهایی یکی از بزرگ‌ترین واقفان دوره صفوی است[۱۸۲][۱۸۳] که نزدیک به ۴ هزار سند خطی را به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۸۴] در همین دوره (در سال ۱۰۶۷ ه‍.ق) از وقف بیش از ۴۰۰ نسخه خطی توسط ابن‌خاتون عاملی یاد شده است.[۱۸۵][۱۸۶] در دوره‌های افشاریه و زندیه و قاجار نیز حجم بسیاری از آثار از جانب سلاطین به این مجموعه اهدا شد. فتحعلی شاه قاجار و فرزندانش، مشیرالدوله، طهماسب میرزا، حشمت‌الدوله، شمس‌الدوله، مویدالدوله، رکن‌الدوله و معتمدالدوله از جمله واقفان این دوره‌های تاریخی بودند.[۱۸۷] در این میان نادرشاه افشار با اهدای ۷۰۰ نسخه خطی، از واقفان عمده این کتابخانه به حساب می‌آید.[۱۸۸][۱۸۹] به گزارش منابع، بیشترین نسخ خطی در طول تاریخ کتابخانه را علی خامنه‌ای رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران به این مجموعه اهدا کرده است.[۱۹۰]

در میان واقفان کتابخانه آستان قدس، زنان نیز نقش بسزایی داشته‌اند. در میان نسخ خطی قرآنی مترجم، بیش از ۴۹ نسخه را زنان به کتابخانه اهدا کرده‌اند. از مشهورترین زنان واقف کتابخانه می‌توان به ترکان خاتون، فرزند سلطان محمود سلجوقی و ترکان زمرد، دختر سلطان محمود و خواهر سلطان سنجر اشاره کرد.[۱۹۱]

رئیسان کتابخانه

تا پیش از دوره قاجار، هیچ سمت رسمی به عنوان ریاست کتابخانه آستان قدس گزارش نشده است و منابع تنها به وجود کتابدارها در این کتابخانه اشاره کرده‌اند. این کتابدارها عموماً وظایف یک رئیس کتابخانه را نیز عهده‌دار بودند.[۱۹۲][۱۹۳][۱۹۴] نخستین کتابدارهای کتابخانه آستان قدس را دوست‌محمد حسینی استرآبادی و فرزندان وی پس از او گزارش کرده‌اند که در دوره صفوی و به فرمان شاه طهماسب به این کار گمارده شده بودند.[۱۹۵] در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، اولین رئیس کتابخانه آستان قدس به صورت رسمی منصوب شد.[۱۹۶][۱۹۷][۱۹۸]

رؤسای کتابخانهٔ حرم امام رضا
دوره تصاویر نام

تاریخ حیات

سال‌های خدمت توضیحات
قاجار ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس

(۱۲۶۴–۱۳۳۶ ه‍.ق)

۱۲۵۲–۱۲۶۲ ه‍.ش او از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار بود که برای مدتی، رئیس دارالشفا و کتابخانه خادم کشیک پنجم آستان قدس بود. او پیش از این نماینده مجلس شورای ملی بود. او از میرزای شیرازی اجازه اجتهاد داشت. دوران ریاست او بر کتابخانه آستان قدس رضوی، قبل از شوال ۱۳۰۰ ه‍.ق مصادف با مرداد ۱۲۶۲ ه‍.ش گزارش شده است. او را به خاطر درگیری‌ها با تولیت وقت آستان و حاکم خراسان و همین‌طور برخی کم‌کاری‌ها در اداره آستان، از سمتش خلع و از مشهد تبعید نمودند اما با وساطت ناصرالدین شاه مجدد به مشهد بازگشت و وظایفی را در آستانه عهده‌دار شد.[۱۹۹]

هر چند سال آغاز خدمت او به عنوان رئیس کتابخانه آستان قدس مشخص نیست، اما تخمین زده شده است که وی از سال ۱۲۵۲ ه‍.ش این سمت را عهده‌دار بوده است. در بین سال‌های خدمتش، وی مدتی را از مشهد خارج شده است که در غیاب او، برادرش محمدهاشم میرزا امور کتابخانه را می‌گذراند.[۲۰۰]

اوکتای قاآن میرزا

(۱۲۲۰–۱۳۰۸ ه‍.ق)

۱۲۶۲–۱۲۷۰ ه‍.ش او از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، ملقب به ملک الکتاب و پدر زن ناصرالدین‌شاه قاجار است. او در سال ۱۳۰۰ ه‍.ق توسط ناصرالدین شاه به جای ابوالحسن میرزا، به ریاست کتابخانه آستان قدس نصب شد.[۲۰۱]
عبدالرضا میرزا اوکتایی

(؟ - ۱۳۴۰ ه‍.ق)

۱۲۷۰–۱۲۹۳ ه‍.ش وی به سراج‌السلطان مشهور بود و به هنگام ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، به کتابداری این کتابخانه اشتغال داشت. او تا سال ۱۳۳۲ ه‍.ق در این سمت باقی ماند و سپس به تهران رفت و در آنجا درگذشت.[۲۰۲]
اخرین رئیس کتابخانه در دوره ناصری عبدالعلی میرزا اوکتایی

(۱۳۷۶– ۱۳۵۹ ه‍.ق)

۱۳۰۳–۱۳۴۴ ه‍.ش وی فرزند عبدالرضا میرزا اوکتایی بود که در دوران ریاست پدرش بر کتابخانه آستان قدس، در آنجا مشغول به کار بود. او سه سال بعد از درگذشت پدرش توسط متولی وقت، مرتضی‌قلی خان طباطبایی به ریاست کتابخانه آستان قدس منصوب شد.[۲۰۳]
پهلوی او پس از تغییر تولیت به واسطه تغییر حکومت از قاجار به پهلوی، همچنان بر راس امور کارهای کتابخانه بود و توسط متولی جدید به سیاه‌برداری از کتب کتابخانه موظف شد. او بعدها در سال ۱۳۰۸ ه‍.ش سرپرستی مدرسه فاضل‌خان و در سال ۱۳۰۹ ه‍.ش ریاست مدرسه فاضلیه جعفری را نیز عهده‌دار شد. وی در آذر ۱۳۲۴ به ریاست موزه و خزانه آستان نیز منصوب شد. به پاس زحمات او، وزارت فرهنگ دولت پهلوی به وی درجه سه علمی را اعطاء کرد. او تا سال ۱۳۴۴ ه‍.ق عهده‌دار منصب ریاست کتابخانه بود و در همین سال به خاطر بیماری از این سمت کناره‌گیری کرد.[۲۰۴]
ابوالقاسم کتابدار

(۱۳۴۵–۱۴۲۹ ه‍.ق)

۱۳۴۴–۱۳۵۱ ه‍.ش او، کتابدار و رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی بود. وی فرزند ابوطالب کتابدار بود و اجدادش نیز در کتابخانه آستان قدس خدمت می‌کردند. وی با حکم سپهبد باتمانقلیچ در دی ۱۳۴۴ شمسی به ریاست کتابخانه منصوب شد. و سپس به جمع‌آوری کتاب‌های خطی نفیس استان اصفهان، گیلان و مازندران اقدام کرد و بخشی از گنجینه کتابخانه رضوی توسط وی گردآوری شد.[۲۰۵] او از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۱ ه‍.ش عهده‌دار ریاست کتابخانه آستان قدس رضوی را برعهده داشت.[۲۰۶]
سید هاشم مکاسبی هاشم مکاسبی

(- ه‍.ق)

۱۳۵۱–۱۳۵۸ ه‍.ش هاشم مکاسبی، از مدیران داخلی و مسئولان بخش امانات کتابخانه آستان قدس بود که از سال ۱۳۵۱ ریاست این کتابخانه را عهده‌دار شد. مکاسبی اندکی پس از انحلال سلطنت پهلوی و آغاز دوره جمهوری اسلامی از سمت ریاست کنار گذاشته شد.[۲۰۷]
جمهوری اسلامی عباس سعیدی عباس سعیدی رضوانی

(۱۳۴۶–۱۴۱) ه‍.ق

۱۳۵۸–۱۳۵۸ ه‍.ش سعیدی در مشهد متولد شد و در تهران تحصیلات عالیه خود را دنبال کرد و سرانجام به دانشگاه مشهد رفته و در آنجا به فعالیت مشغول شد. او مدتی را در فرانسه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۵۸ ه‍.ش به آستان قدس رضوی وارد شد. او نخستین سرپرست کتابخانه رضوی در دولت جمهوری اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه بود. او بعدها به سمت مدیرعاملی مؤسسه به‌نشر گمارده شد و در تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی نقش مؤثری داشت.[۲۰۸]
رمضانعلی شاکری رمضانعلی شاکری

(۱۳۴۲–۱۴۴۳ ه‍.ق)

۱۳۵۹–۱۳۷۲ ه‍.ش شاکری، پژوهشگر، نویسنده و خراسان‌پژوه بود. او مدتی را به ریاست کتابخانه فرهنگ و هنر مشهد مشغول بود.[۲۰۹]
سیدعلی اردلان علی اردلان جوان

(۱۳۶۴ ه‍.ق)

۱۳۷۲–۱۳۷۷ ه‍.ش وی در کارنامه خود، مدیرمسئولی مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی و همین‌طور استادی دانشگاه را دارد. او در سال ۱۳۵۰ ه‍.ش به عنوان معاون موزه آستان قدس رضوی در این نهاد مشغول به کار شد. او در بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ ریاست موزه آستان قدس رضوی را عهده‌دار بود.[۲۱۰]
علیرضا برازش

(۱۳۷۴ ه‍.ق)

۱۳۷۷–۱۳۷۷ ه‍.ش وی از پژوهشگران قرآن و حدیث بود که به امر نویسنده، مدیرتولیدی سریال‌های تلویزیونی مشغول بوده است. برازش در کارنامه خود، مدیریت شبکه یک جمهوری اسلامی ایران، شبکه دو، مدیریت انتشارات امیرکبیر و معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران را دارد.[۲۱۱]
محمد علی برادران رفیعی علی‌محمد برادران رفیعی

(۱۳۵۶–۱۴۴۰ ه‍.ق)

۱۳۷۸–۱۳۸۷ ه‍.ش رفیعی از سال ۱۳۴۵ ه‍.ق در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود و از سال ۱۳۵۷ با درخواست واعظ طبسی، تولیت وقت، به عضویت هیئت امنای آستان قدس رضوی درآمد. او در آستان قدس رضوی علاوه بر ریاست کتابخانه، به ریاست دانشگاه امام رضا، بنیاد فرهنگی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و دانشگاه و بیمارستان امام رضا نیز منصوب شده بود.[۲۱۲]
محمدهادی زاهدی محمدهادی زاهدی

(۱۳۸۶ ه‍.ق)

۱۳۸۷–۱۳۹۷ ه‍.ش وی از سردبیران، نویسندگان و مترجمان متون دینی است و در بخش‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، فعالیت کرده است.[۲۱۳] او در سال ۱۳۸۷ به ریاست این کتابخانه منصوب و به مدت ۱۰ سال بر آن ریاست داشت. پس از پایان دوره ریاستش بر کتابخانه، به سمت مدیریت شهر علم و فناوری آستان قدس رضوی منصوب شد.[۲۱۴]
مجتبی بذرافشان مجتبی بذرافشان

(- ه‍.ق)

۱۳۹۷–۱۳۹۷ ه‍.ش وی مسئولیت‌های مختلفی چون معاونت دانشجویی فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم و ریاست سازمان بسیج اساتید استان خراسان رضوی را به عهده داشته است. او از اردیبهشت ۱۳۹۷ عهده‌دار مسئولیت ریاست کتابخانه آستان قدس شد و بنا بود تا دو سال در این سمت باقی بماند[۲۱۵] اما در بهمن همان سال از این سمت کنار گذاشته شد. او پس از پایان فعالیتش به عنوان ریاست کتابخانه، به سمت مشاور فرهنگی آستان قدس رضوی و عضو هیئت مدیره سازمان فرهنگی آستان قدس منصوب شد.[۲۱۶]
سیدجلال حسینی جلال حسینی

(- ه‍.ق)

۱۳۹۷ تا کنون وی پیش از این، مسؤولیت معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی را بر عهده داشت و از بهمن ۱۳۹۷ ه‍.ش وظیفه ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد.[۲۱۷]

پانویس

ارجاعات

  1. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  2. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  3. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۰.
  4. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  5. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  6. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۰.
  7. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  8. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  9. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  10. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  11. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۸.
  12. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  13. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  14. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۱–۵۲.
  15. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۴۹.
  16. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  17. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۴۹.
  18. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  19. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۰.
  20. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  21. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  22. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۲۲.
  23. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۴ و ۱۰۵.
  24. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۳۴۶–۳۴۸.
  25. ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی»، روزنامه جام‌جم.
  26. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۲.
  27. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  28. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۴۵–۱۴۶.
  29. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  30. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۱۹۱–۱۹۵.
  31. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۲۲–۲۲۳ و ۲۵۱.
  32. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  33. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  34. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۳۳۰.
  35. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  36. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  37. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  38. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  39. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  40. ↑ فاضل، «کتابخانه‌های عمده مشهد»، وحید.
  41. ↑ «کتابخانه گوهرشاد»، دانشنامه مشهد.
  42. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  43. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  44. ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
  45. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  46. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  47. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  48. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  49. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  50. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  51. ↑ «توسعه مخزن کتابخانه مرکزی حرم»، خبرگزاری رضوی.
  52. ↑ خانی‌زاده و نظرکرده، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ساختمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  53. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  54. ↑ زاد، «کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  55. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  56. ↑ «افزایش ساعات مطالعه کتابخانه حرم مطهر رضوی».
  57. ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  58. ↑ «آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی».
  59. ↑ «تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس»، خبرگزاری ایرنا.
  60. ↑ «دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  61. ↑ «تلاش برای حفاظت از گنجینه‌های کاغذی»، روزنامه جام‌جم.
  62. ↑ «مرمت در آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
  63. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  64. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  65. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  66. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  67. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  68. ↑ زاد، «کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  69. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  70. ↑ «برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس»، خانه کتاب و ادبیات ایران.
  71. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  72. ↑ «ادارهٔ روابط عمومی و امور بین‌الملل»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس.
  73. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  74. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  75. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  76. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  77. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  78. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  79. ↑ «قدیمی‌ترین قرآنِ جهان با ترجمه فارسی»، خبرگزاری قدس.
  80. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  81. ↑ «ایجاد تالار مطالعاتی نسخ خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  82. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  83. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  84. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  85. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  86. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  87. ↑ «حفظ میراث مکتوب»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  88. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  89. ↑ «مسجد گوهرشاد، ۶ قرن هم‌نفَسی با حرم منور رضوی»، خبرگزاری ایرنا.
  90. ↑ «نمایه‌سازی ۳۰۰ هزار سند تاریخی»، خبرگزاری ایکنا.
  91. ↑ «ثبت اسناد آستان قدس رضوی در حافظه جهانی یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  92. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  93. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  94. ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
  95. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  96. ↑ «بخش سمعی بصری کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  97. ↑ «دیجیتال‌سازی ۴۹۶ نسخه خطی»، خبرگزاری ایکنا.
  98. ↑ «واحد مخازن آرشیوی نشریات»، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی.
  99. ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  100. ↑ «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  101. ↑ «دسترسی به منابع دیجیتال در ایستگاه‌های مطالعه رضوی»، درگاه آستان قدس رضوی.
  102. ↑ کریمی، «کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  103. ↑ «پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی»، خبرگزاری تسنیم.
  104. ↑ «ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های کشور»، خبرگزاری ایسنا.
  105. ↑ «اهدای کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی چهار برابر شد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  106. ↑ «بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
  107. ↑ «تاریخ جراید ایران در گنجینه رضوی»، خبرگزاری قدس.
  108. ↑ طلایی و محبوب، «تاریخچه مدیریت اسناد در آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  109. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  110. ↑ «چگونه در حرم رضوی کتابخانه ایجاد شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  111. ↑ «افتتاح گنجینه عظیم آثار مکتوب آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  112. ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  113. ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه»، شهرآرانیوز.
  114. ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  115. ↑ «کتابخانه راجه محمودآباد»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  116. ↑ «عضویت رایگان در کتابخانه آستان قدس»، خبرگزاری ایبنا.
  117. ↑ «ارائه خدمات به کودکان در ۳۲ کتابخانه»، شهرآرانیوز.
  118. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  119. ↑ «کتابخانه مسجدالرضا»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  120. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  121. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  122. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  123. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  124. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  125. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  126. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  127. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  128. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  129. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  130. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  131. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  132. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  133. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  134. ↑ «ابتکار آستان رضوی با موضوع فرهنگ کتابخانی»، جام‌جم آنلاین.
  135. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  136. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  137. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  138. ↑ «کتابخانه حضرت معصومه آستان قدس رضوی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  139. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  140. ↑ «کتابخانه مسجد پنج تن»، خبرگزاری لیزنا.
  141. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  142. ↑ «کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  143. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  144. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  145. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  146. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  147. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  148. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  149. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  150. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  151. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  152. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  153. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  154. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  155. ↑ «شصتمین کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری ایبنا.
  156. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  157. ↑ خبرگزاری رسا. «کتابخانه امام رضا (ع)- اهواز».
  158. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  159. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  160. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  161. ↑ «اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد»، خبرگزاری ایبنا.
  162. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  163. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  164. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  165. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  166. ↑ «کتابخانه مروج- یزد»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  167. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  168. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  169. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  170. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  171. ↑ «کتابخانه مرکزی»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  172. ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  173. ↑ صدرایی خویی، «کتابخانه راجه محمودآباد»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  174. ↑ «نشان ارادت»، شهرآرانیوز.
  175. ↑ «نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی»، شهرآرانیوز.
  176. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  177. ↑ «نگاهی به قرآن‌های نفیس خطی»، شهرآرانیوز.
  178. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  179. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  180. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  181. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  182. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  183. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۷.
  184. ↑ «میراث پر بهای شیخ بهایی در مشهد»، شهرآرانیوز.
  185. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۵۷.
  186. ↑ «نهضت با قدمت وقف کتاب»، ویژه‌نامه رواق.
  187. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  188. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  189. ↑ «نشان ارادت»، شهرآرانیوز.
  190. ↑ «بزرگ‌ترین مجموعه نسخ خطی و سنگی در جهان اسلام»، خبرگزاری ایبنا.
  191. ↑ معتقدی، «تاثیر سنت «وقف» در حفظ و توسعه کتاب آرایی ایرانی»، آستان هنر.
  192. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۵۱.
  193. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  194. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  195. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۷۰–۷۱.
  196. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  197. ↑ محبوب و سوهانیان حقیقی، «کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  198. ↑ محبوب فریمانی، تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی، ۲۵۱.
  199. ↑ حسینی، «ابوالحسن میرزا قاجار، شیخ‌الرئیس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  200. ↑ «نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی»، خبرگزاری قدس.
  201. ↑ شاکری، «اوکتای قاآن میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  202. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالرضامیرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  203. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالعلی میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  204. ↑ شاکری، «اوکتایی، عبدالعلی میرزا»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  205. ↑ مهدوی، «کتابداری، ابوالقاسم»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  206. ↑ دشتی، «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی»، مشکوه.
  207. ↑ دشتی، «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی»، مشکوه.
  208. ↑ احمدیان شالچی، «سعیدی رضوانی، عباس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  209. ↑ «درگذشت رمضانعلی شاکری»، خبرگزاری ایبنا.
  210. ↑ «مصاحبه با علی اردلان جوان»، موزه‌های آستان قدس رضوی.
  211. ↑ «برازش بیش از ۸۰ هزار صفحه کتاب نگاشت»، خبرگزاری رضوی.
  212. ↑ «مردی که پر از رفعت»، شهرآرانیوز.
  213. ↑ «مترجم دعاها به زبان امروزی»، شهرآرانیوز.
  214. ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم»، خبرگزاری بسیج.
  215. ↑ «انتصاب دکتر مجتبی بذرافشان مقدم»، خبرگزاری بسیج.
  216. ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد»، خبرگزاری رسا.
  217. ↑ «رئیس جدید سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد»، خبرگزاری رسا.

منابع

مکتوب

آنلاین

پیوندهای بیرونی

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=کتابخانه_مرکزی_آستان_قدس_رضوی&oldid=67672»