ابن ربن طبری: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(ساخت الگو) |
جز (انتقال از رده:افراد در خلافت عباسی به رده:افراد در دوره بنی‌عباس ردهانبوه) |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات فیلسوف | {{جعبه اطلاعات فیلسوف | ||
|عنوان = علی بن ربن طبری | |عنوان = علی بن ربن طبری | ||
| خط ۳۲: | خط ۲۹: | ||
|پودمان = | |پودمان = | ||
}} | }} | ||
'''ابوالحسن علی بن سهل رَبَّن الطبری''' یا به اختصار، '''اِبْنِ رَبَّن''' دانشمند و طبیب [[عصر طلایی اسلام|مسلمان]] در قرن سوم ه. ق، کاشف مسری بودن | '''ابوالحسن علی بن سهل رَبَّن الطبری''' یا به اختصار، '''اِبْنِ رَبَّن''' دانشمند و طبیب [[عصر طلایی اسلام|مسلمان]] در قرن سوم ه. ق، کاشف مسری بودن سل ریوی و به روایتی استاد [[زکریای رازی]] بوده‌است. برخی وی را به‌همراه زکریای رازی، [[ابن سینا]] و [[علی بن عباس مجوسی اهوازی|مجوسی]] یکی از [[ارکان اربعهٔ طب اسلامی]] دانسته‌اند؛ گرچه برخی نیز با این نظر مخالفند. | ||
به‌طور کلی از زندگی ابن ربن اطلاعات زیادی موجود نیست و اکثر اطلاعات موجود نیز | به‌طور کلی از زندگی ابن ربن اطلاعات زیادی موجود نیست و اکثر اطلاعات موجود نیز خودنوشته‌های او هستند. به‌نظر می‌رسد در کودکی شاهد [[شورش طبرستان]] بوده و وفاتش هم در حوالی نیمه قرن سوم رخ داده‌است. خاندان او در علم شهرت داشتند و شخص ابن ربن نیز ابتدا در طبرستان بعنوان دبیر نزد [[مازیار بن قارن]] کار می‌کرد و پس از [[اعدام]] مازیار توسط [[خلیفه]]، به [[بغداد]] رفت و از نزدیکان خلفا شد. او ابتدا مسیحی بود و به‌دست [[معتصم]] مسلمان شد؛ بعداً حتی کتابی نیز در باب برتری‌های [[اسلام]] نسبت به سایر [[ادیان]] نوشت. ابن ربن در [[علوم اسلامی]]، [[علم کلام|کلام]] و داروشناسی نیز مهارت داشت و کشف مسری بودن سل را هم به او نسبت می‌دهند. از کتبی که به ابن ربن نسبت داده شده، تعداد کمی باقی مانده‌اند که مهم‌ترین آنها ''[[فردوس الحکمة]]'' است. | ||
== نام و تبار == | == نام و تبار == | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۰: | ||
== زندگانی == | == زندگانی == | ||
[[پرونده:Mazyar and Babak map.png|300px|بندانگشتی|رنگ {{color box|red|قرمز}} نشان‌دهندهٔ [[طبرستان]] است؛ نقطهٔ {{color box|white|سفید}} در طبرستان، شهریارکوه است که [[ساری]] اندکی از آن فاصله دارد.{{سخ}}نقطهٔ {{color box|black|مشکی}} در سمت راست نقشه، طوس است که [[مرو]] کمی از آن فاصله دارد.{{سخ}}نقطهٔ {{color box|black|مشکی}} سمت چپ نقشه، [[بغداد]] است که [[سامرا]] اندکی از آن فاصله دارد.]] | [[پرونده:Mazyar and Babak map.png|300px|بندانگشتی|رنگ {{color box|red|قرمز}} نشان‌دهندهٔ [[طبرستان]] است؛ نقطهٔ {{color box|white|سفید}} در طبرستان، شهریارکوه است که [[ساری]] اندکی از آن فاصله دارد.{{سخ}}نقطهٔ {{color box|black|مشکی}} در سمت راست نقشه، طوس است که [[مرو]] کمی از آن فاصله دارد.{{سخ}}نقطهٔ {{color box|black|مشکی}} سمت چپ نقشه، [[بغداد]] است که [[سامرا]] اندکی از آن فاصله دارد.]] | ||
در مورد تاریخ تولد و درگذشت ابن ربن اختلاف نظر وجود دارد. برخی مورخان تولد ابن ربن را در اواخر حکومت [[منصور]]، خلیفه | در مورد تاریخ تولد و درگذشت ابن ربن اختلاف نظر وجود دارد. برخی مورخان تولد ابن ربن را در اواخر حکومت [[منصور]]، [[فهرست خلفای عباسی|خلیفه عباسی]]، ({{reign|۱۵۸|۱۳۶}}) یا اوایل خلافت [[مهدی عباسی]] ({{reign|۱۶۹|۱۵۸}}) دانسته‌اند و با توجه به نوشتهٔ خود ابن ربن در ''فردوس الحکمة''، که می‌گوید به همراه پدرش شاهد «حریق عظیم در طبرستان» بوده‌است، این حریق را با [[شورش طبرستان|تهاجم المهدی به طبرستان در سال ۱۶۷]]، همزمان تصور کرده‌اند و اینطور نتیجه‌گیری کرده‌اند که اگر ابن ربن در زمان آن واقعه حداقل ۱۰ ساله بوده باشد، پس در حدود سال ۱۵۷ متولد شده‌است. برخی از منابع متأخر نیز بدون ذکر منبع، تاریخ تولد او را ۱۹۲ ه.ق در شهر مرو نوشته‌اند.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> اما برخی دیگر محل تولد او را طبرستان ذکر کرده‌اند.<ref dir=ltr>{{پک|Gottheil|ک=JewishEncyclopedia|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۵}}</ref> ابن ربن که در خانواده‌ای مسیحی متولد شده‌بود<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> جوانی خود را در طبرستان گذراند؛<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> وی در طبرستان، از دبیران [[مازیار بن قارن]] بود<ref dir=ltr>{{پک|Gottheil|ک=JewishEncyclopedia|زبان=en}}</ref> و در این کار بسیار مهارت داشت، چنان‌که به قول [[ابن اسفندیار]]: «باعث حیرت بُلَغای عراقین و حجاز می‌شد».<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> ابن ربن همچنین در یکی از مذاکرات، نمایندهٔ [[قارنوندیان]] بود.<ref dir=ltr>{{پک|Thomas|2012|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=Thomas}}</ref> مدتی نیز در [[ری]] زندگی کرد.<ref dir=ltr>{{پک|Gottheil|ک=jewishEncyclopedia|زبان=en}}</ref>ابن ربن در طول شورش مازیار به او وفادار ماند؛<ref dir=ltr>{{پک|Thomas|2012|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=Thomas}}</ref> لکن پس از شکست مازیار، در سال ۲۲۴ هجری ابن ربن به [[سامرا]] رفت و در آنجا مورد احترام [[معتصم]] بود. سپس [[متوکل عباسی|متوکل]] او را به ندیمی برگزید، و در عصر [[معتصم]] ابن ربن به [[دارالخلافه]] هم راه یافت.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> او پس از معتصم، به [[واثق]]<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> و متوکل نیز خدمت کرد<ref dir=ltr>{{پک|Gottheil|ک=JewishEncyclopedia|زبان=en}}</ref> و از نزدیکان خلفا به‌شمار می‌رفت.<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> تا حدی که واثق با ابن ربن [[هم‌سفره]] می‌شد.<ref dir=ltr>{{پک|Thomas|2012|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en|رف=Thomas}}</ref> | ||
برخی از مورخان، سال‌های ۲۴۷ و ۲۶۰ ه.ق را بعنوان تاریخ فوت ابن ربن معرفی کرده‌اند. گرچه در مورد تاریخ درگذشت او نیز اجماع وجود ندارد، ولی به‌دلیل معاصر بودن وی با [[متوکل]]، به‌صورت تقریبی می‌توان گفت تا نیمه قرن سوم زنده بوده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | برخی از مورخان، سال‌های ۲۴۷ و ۲۶۰ ه.ق را بعنوان تاریخ فوت ابن ربن معرفی کرده‌اند. گرچه در مورد تاریخ درگذشت او نیز اجماع وجود ندارد، ولی به‌دلیل معاصر بودن وی با [[متوکل]]، به‌صورت تقریبی می‌توان گفت تا نیمه قرن سوم زنده بوده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | ||
== مذهب == | == مذهب == | ||
در اکثر منابع از ابن ربن بعنوان پزشکی سابقاً یهودی نام برده شده‌است. اما خود ابن ربن در ''فردوس الحکمة'' دین سابق خویش را مسیحیت معرفی می‌کند؛ وی پیرامون اسلام آوردنش اینطور توضیح می‌دهد که با «غور و تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی | در اکثر منابع از ابن ربن بعنوان پزشکی سابقاً یهودی نام برده شده‌است. اما خود ابن ربن در ''فردوس الحکمة'' دین سابق خویش را مسیحیت معرفی می‌کند؛ وی پیرامون اسلام آوردنش اینطور توضیح می‌دهد که با «غور و تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی [[قرآن|قرآنی]]» اسلام آورده‌است؛ انزابی‌نژاد بر این باور است که چون «ربن» و «راب» از القاب [[یهودیان]] هستند، همین موضوع تاریخ‌نگاران را به اشتباه انداخته و باعث شده آنها ابن ربن را [[یهودی]] گزارش کنند. همچنین برخی مورخان ادعا کرده‌اند ابن ربن به دست [[معتصم]] مسلمان شده؛ لکن خود ابن ربن می‌نویسد که «به راهنمایی [[متوکل]]» اسلام آورده‌است بنابراین آن ادعا غلط است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> یونس کرامتی در ''[[دانشنامهٔ ایران‌زمین]]'' تاریخ مسلمان شدن ابن ربن را سال ۲۴۰ ه.ق ثبت کرده‌است.<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> | ||
== عملکرد == | == عملکرد == | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۳: | ||
{{اصلی|کتاب‌شناسی ابن ربن طبری}} | {{اصلی|کتاب‌شناسی ابن ربن طبری}} | ||
[[پرونده:Ibn Rabban Al-Tabari.jpg|بندانگشتی|سردیس ابن ربن در [[ساری]]، خیابان طالقانی]] | [[پرونده:Ibn Rabban Al-Tabari.jpg|بندانگشتی|سردیس ابن ربن در [[ساری]]، خیابان طالقانی]] | ||
* «فردوس الحکمة»: مهم‌ترین اثر ابن ربن<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> و دائرةالمعارفی با موضوع [[طب اسلامی|طب]] است که از اولین کتاب‌های پزشکی و یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین آثار در طب اسلامی است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> ابن ربن این کتاب را در سومین سال خلافت متوکل نوشت.<ref>{{پک|اسلامی|۱۳۷۲|ص=۱۱۴}}</ref> ابن ربن در این کتاب غیر از طب دربارهٔ بعضی علوم دیگر و مطالب متفرقه نظیر حکمت طبیعی، تجربیات شخصی،<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۲}}</ref> [[فلسفه]]، | * «فردوس الحکمة»: مهم‌ترین اثر ابن ربن<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> و دائرةالمعارفی با موضوع [[طب اسلامی|طب]] است که از اولین کتاب‌های پزشکی و یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین آثار در طب اسلامی است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> ابن ربن این کتاب را در سومین سال خلافت متوکل نوشت.<ref>{{پک|اسلامی|۱۳۷۲|ص=۱۱۴}}</ref> ابن ربن در این کتاب غیر از طب دربارهٔ بعضی علوم دیگر و مطالب متفرقه نظیر حکمت طبیعی، تجربیات شخصی،<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۲}}</ref> [[فلسفه]]، جانورشناسی، رویان‌شناسی، [[روان‌شناسی]]، هواشناسی و ستاره‌شناسی مطالبی نوشته‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | ||
* | * «[[الدین و الدولة]]»: {{متن عربی|''الدین و الدولة فی إثبات نبوة النبي محمد''}}، کتابی است که در آن ابن ربن دلایل خود مبنی بر حقانیت [[اسلام]] و برتری‌های اسلام نسبت‌به سایر ادیان را تشریح کرده و همچنین دربارهٔ ادیان هندی، [[فرقه‌های اسلامی]]، [[مسیحیت]] و غیره توضیحاتی داده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | ||
* | * «[[الرد علی الاصناف النصاریٰ]]» (یا «رضالة النصاریٰ»): یک اثر مذهبی دیگر است.<ref>{{پک|Thomas||ک=Encyclopaedia of Islam|رف=}}</ref> | ||
=== شاگردان === | === شاگردان === | ||
اگرچه برخی [[زکریای رازی]] را از شاگردان ابن ربن می‌دانند، ولی به اعتقاد انزابی‌نژاد با توجه به تاریخ فوت ابن ربن و تاریخ ورود زکریای رازی به بغداد، این ادعا قابل پذیرش نیست؛ زیرا در زمان ورود رازی به بغداد ابن ربن احتمالاً در قید حیات نبوده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> اما ریچارد | اگرچه برخی [[زکریای رازی]] را از شاگردان ابن ربن می‌دانند، ولی به اعتقاد انزابی‌نژاد با توجه به تاریخ فوت ابن ربن و تاریخ ورود زکریای رازی به بغداد، این ادعا قابل پذیرش نیست؛ زیرا در زمان ورود رازی به بغداد ابن ربن احتمالاً در قید حیات نبوده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> اما [[ریچارد گاتهیل]]، معتقد است که زکریای رازی نه در بغداد، که در [[ری]] نزد ابن ربن شاگردی می‌کرده‌است.<ref dir=ltr>{{پک|Gottheil|ک=JewishEncyclopedia|زبان=en}}</ref> | ||
== تأثیر و تأثر == | == تأثیر و تأثر == | ||
{{جعبه نقل قول | {{جعبه نقل قول | ||
|عنوان= | |عنوان= | ||
|نقل‌قول= <div align="justify" dir="rtl">اگر کسی به دست و پایش | |نقل‌قول= <div align="justify" dir="rtl">اگر کسی به دست و پایش زگیل باشد و به ستاره‌ای که در حال افول است نگاه کند و در همان دم دست خود را بسوی آن ببرد، زگیل بهبود می‌یابد.</div> | ||
|منبع=طبری، ''{{متن عربی|فردوس‌الحکمة}}''{{سخ}}ص ۵۲۵–۵۲۶.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۶}}</ref> | |منبع=طبری، ''{{متن عربی|فردوس‌الحکمة}}''{{سخ}}ص ۵۲۵–۵۲۶.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۶}}</ref> | ||
|عرض= 250px | |عرض= 250px | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۳: | ||
|گیومه نقل‌قول= بله | |گیومه نقل‌قول= بله | ||
}} | }} | ||
به گفته فرخنده‌زاده، ابن ربن طبیبی تعلیم‌دیده بود و نظریاتش بر مبنای نظریات اطبای یونانی، [[جندی‌شاپور (شهر)|جندی‌شاپور]]ی و هندی بود.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۴}}</ref> به باور انزابی‌نژاد در ''[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]'' می‌شود ابن ربن را در کنار [[زکریای رازی|رازی]]، [[علی بن عباس مجوسی اهوازی|مجوسی]] و [[ابن سینا]] در زمرهٔ چهار طبیب بزرگ مسلمان قرار داد؛<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> حسین اسلامی | به گفته فرخنده‌زاده، ابن ربن طبیبی تعلیم‌دیده بود و نظریاتش بر مبنای نظریات اطبای یونانی، [[جندی‌شاپور (شهر)|جندی‌شاپور]]ی و هندی بود.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۴}}</ref> به باور انزابی‌نژاد در ''[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]'' می‌شود ابن ربن را در کنار [[زکریای رازی|رازی]]، [[علی بن عباس مجوسی اهوازی|مجوسی]] و [[ابن سینا]] در زمرهٔ چهار طبیب بزرگ مسلمان قرار داد؛<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> [[حسین اسلامی ساروی]]، مورخ، نیز می‌نویسد که فردوس الحکمة یک «رکن» از «ارکان اربعهٔ طب اسلامی» است.<ref>{{پک|اسلامی|۱۳۷۲|ص=۱۱۴}}</ref> ولی در مقابل کرامتی در ''دانشنامهٔ ایران‌زمین'' به نقل از [[ادوارد براون]]{{یاد|Browne, E. G. , Arabian Medicine, Cambridge, 1962, p 37-44.}} و [[ماکس مایرهوف]]{{یاد|Meyerhof, M. , "Ali ibn Rabban at.Tabari ein Persischer Arzt des 9. Jahrhundert n. Chr.", ZDMG, 1937, vol 85, pp 38-68.}} می‌نویسد که آثار ابن ربن ارزش زیادی ندارد و قابل‌مقایسه با رازی، مجوسی یا ابن سینا نیست.<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> ابن ربن در تألیف این کتاب از نظرات [[جندی‌شاپور]]<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۲}}</ref> [[بقراط]]، [[جالینوس]]، [[ارسطو]]، [[ابن ماسویه]]، [[حنین بن اسحاق]] و رسالات هندی و دیگر آثار استفاده کرده‌است.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> ابن ربن به‌طور کلی از پزشکان و فلاسفه یونانی مانند ارسطو، اسکندر افرودیسی، بقراط و جالینوس بسیار نقل قول می‌کرد.<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> | ||
در آثار ابن ربن دعا، سحر و | در آثار ابن ربن دعا، [[سحر]] و [[جادو]]، ستاره‌شناسی و اعتقاد به پدیده‌های مختلف نیز پیدا می‌شود.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۴}}</ref> او تحت تأثیر باورها و روش‌های درمانی عامیانه نیز قرار داشت. وی علاوه بر مطالب علمی، به تأثیر اجرام آسمانی و ستارگان، کانی‌ها و گیاهان و جانداران در ایجاد یا درمان امراض اشاره کرده‌است؛ حتی بعضاً روش‌های جادویی (نظیر [[طلسم|طلسمات]] و [[تعویذ|تعاویذ]]) را هم در کنار روش‌های علمی برای درمان بیماری‌ها تجویز کرده‌است.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۱ و ۶۱}}</ref> ابن ربن همچنین راجع‌به کاربرد گیاهان و اجزای بدن حیوانات در طب نیز نوشته‌است؛ حتی بعضاً توضیحاتی در مورد کاربرد اینها ارائه داده که به علم طب مربوط نیست.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۶–۵۷}}</ref>{{سخ}}به‌طور کلی، او آموزه‌های پزشکی را با باورهای کهن تلفیق کرد و طرز تفکر وی به آثار پزشکی قرون بعدی هم انتقال یافت.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۵}}</ref> وی یکی از اولین اطبایی بود که با مطرح کردن باورهای کهن و روش‌های درمانی جادویی، باعث ورود این تفکرات به [[طب اسلامی]] شدند.<ref>{{پک|فرخنده‌زاده|۱۳۹۶|ص=۵۴}}</ref> | ||
[[پرونده:Image of a Muslim doctor examining a patient.jpg|بندانگشتی|یک [[پزشکی در جهان اسلام|طبیب مسلمان]] حین معاینه بیمار]] | [[پرونده:Image of a Muslim doctor examining a patient.jpg|بندانگشتی|یک [[پزشکی در جهان اسلام|طبیب مسلمان]] حین معاینه بیمار]] | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۱: | ||
مهم‌ترین اطلاعاتی که دربارهٔ زندگی ابن ربن در دست است، مطالبی است که خود او در دو کتاب {{متن عربی|''فردوس الحکمة''}} و {{متن عربی|''الدین و الدولة''}} دربارهٔ خودش نوشته‌است. منابع دیگری که دربارهٔ وی اطلاعاتی آورده‌اند، دربارهٔ تاریخ و محلِ تولد و فوت و نام دقیق او و پدرش و مذهب او اطلاعات خاصی ارائه نداده‌اند.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | مهم‌ترین اطلاعاتی که دربارهٔ زندگی ابن ربن در دست است، مطالبی است که خود او در دو کتاب {{متن عربی|''فردوس الحکمة''}} و {{متن عربی|''الدین و الدولة''}} دربارهٔ خودش نوشته‌است. منابع دیگری که دربارهٔ وی اطلاعاتی آورده‌اند، دربارهٔ تاریخ و محلِ تولد و فوت و نام دقیق او و پدرش و مذهب او اطلاعات خاصی ارائه نداده‌اند.<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | ||
* [[تاریخ طبرستان (ابن اسفندیار)|تاریخ طبرستان]]:<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> کتابی تاریخی اثر [[ابن اسفندیار]] است که در حدود ۶۱۳ هجری قمری تألیف شده و موضوع آن در مورد [[تاریخ طبرستان]] است. این کتاب دارای مطالبی است که در کتب دیگر پیدا نمی‌شود.<ref>{{پک|شریفی|۱۳۸۷|ص=۳۸۴}}</ref> ابن اسفندیار دبیر حکومت [[آل باوند]] بود. او در سال ۶۰۶ هجری قمری به [[بغداد]] و سپس به [[ری]] سفر کرد. وی در کتابخانه‌ای در ری به جزوه‌ای راجع به حکام قدیم طبرستان نوشتهٔ «ابوالحسن علی بن محمد یزدادی» به [[زبان عربی]] دست یافت و آن را به زبان فارسی ترجمه کرد. ابن اسفندیار تا قبل از [[حمله مغول]] به [[خوارزم]] به مدت ۵ سال نیز در شهر اقامت داشت و در طی این مدت با استفاده از منابع غنی کتابخانه‌های این شهر، نوشتن کتاب تاریخ طبرستان را به اتمام رساند.<ref>{{پک|پرگاری|۱۳۸۰|ص=۳۷}}</ref> | * [[تاریخ طبرستان (ابن اسفندیار)|تاریخ طبرستان]]:<ref>{{پک|انزابی‌نژاد|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> کتابی تاریخی اثر [[ابن اسفندیار]] است که در حدود ۶۱۳ هجری قمری تألیف شده و موضوع آن در مورد [[تاریخ طبرستان]] است. این کتاب دارای مطالبی است که در کتب دیگر پیدا نمی‌شود.<ref>{{پک|شریفی|۱۳۸۷|ص=۳۸۴}}</ref> ابن اسفندیار دبیر حکومت [[آل باوند]] بود. او در سال ۶۰۶ هجری قمری به [[بغداد]] و سپس به [[ری]] سفر کرد. وی در کتابخانه‌ای در ری به جزوه‌ای راجع به حکام قدیم طبرستان نوشتهٔ «ابوالحسن علی بن محمد یزدادی» به [[زبان عربی]] دست یافت و آن را به زبان فارسی ترجمه کرد. ابن اسفندیار تا قبل از [[حمله مغول]] به [[خوارزم]] به مدت ۵ سال نیز در شهر اقامت داشت و در طی این مدت با استفاده از منابع غنی کتابخانه‌های این شهر، نوشتن کتاب تاریخ طبرستان را به اتمام رساند.<ref>{{پک|پرگاری|۱۳۸۰|ص=۳۷}}</ref> | ||
* [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]]:<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> کتابی است اثر [[ابن ندیم]] که تاریخ ادبیات، فرهنگ و مذاهب را از ازمنه پیش از اسلام تا عصر نویسنده (قرن چهارم هجری) دربردارد. این کتاب از خصوصیات کتاب‌شناسی نیز برخوردار و مشتمل بر ده مقاله است.<ref>{{پک|انصاری|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=ابن ندیم}}</ref> | * [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]]:<ref>{{پک|کرامتی|ک=دانشنامه ایران‌زمین}}</ref> کتابی است اثر [[ابن ندیم]] که تاریخ ادبیات، فرهنگ و مذاهب را از [[ازمنه]] پیش از اسلام تا عصر نویسنده (قرن چهارم هجری) دربردارد. این کتاب از خصوصیات کتاب‌شناسی نیز برخوردار و مشتمل بر ده مقاله است.<ref>{{پک|انصاری|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=ابن ندیم}}</ref> | ||
== یادداشت‌ها == | == یادداشت‌ها == | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۶: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
* [https://books.google.com/books?id=9GpFAAAAYAAJ «فردوس الحکمة فی الطب» در گوگل‌بوکز] | * [https://books.google.com/books?id=9GpFAAAAYAAJ «فردوس الحکمة فی الطب» در گوگل‌بوکز] | ||
{{پزشکی اسلامی}} | {{پزشکی اسلامی}} | ||
{{ | {{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=بله|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | ||
{{ترتیب‌پیش‌فرض:طبری، ابن ربن}} | {{ترتیب‌پیش‌فرض:طبری، ابن ربن}} | ||
[[رده:ابن ربن طبری| ]] | [[رده:ابن ربن طبری| ]] | ||
[[رده:افراد در | [[رده:افراد در دوره بنی‌عباس]] | ||
[[رده:اهالی خلافت عباسیان در سده ۹ (میلادی)]] | [[رده:اهالی خلافت عباسیان در سده ۹ (میلادی)]] | ||
[[رده:اهالی ری]] | [[رده:اهالی ری]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۵۹
| علی بن ربن طبری | |
|---|---|
| علي بن ربَّن الطبري | |
 تصویری فرضی از «ابن ربن» برروی جلد کتاب «فردوس الحکمة»، چاپ دانشگاه لکهنؤ. | |
| نام بومی | علي بن ربَّن الطبري |
| متولد | مورد اختلاف، مرو یا طبرستان |
| وفات | مورد اختلاف، احتمالاً اواخر نیمهٔ اول قرن سوم هجری. ر.ک. به: #زندگانی |
| محل زندگی | طبرستان، ری، سامرا |
| کارهای برجسته | فردوس الحکمة، الدین و الدولة، کشف مسری بودن سل ریوی |
| والدین | سهل بن بشر (پدر) |
| دوره | عصر طلایی اسلام |
| زبان | عربی، سریانی |
علایق اصلی | طب |
تأثیرگرفته از | |
تأثیرگذار بر
| |
ابوالحسن علی بن سهل رَبَّن الطبری یا به اختصار، اِبْنِ رَبَّن دانشمند و طبیب مسلمان در قرن سوم ه. ق، کاشف مسری بودن سل ریوی و به روایتی استاد زکریای رازی بوده‌است. برخی وی را به‌همراه زکریای رازی، ابن سینا و مجوسی یکی از ارکان اربعهٔ طب اسلامی دانسته‌اند؛ گرچه برخی نیز با این نظر مخالفند.
به‌طور کلی از زندگی ابن ربن اطلاعات زیادی موجود نیست و اکثر اطلاعات موجود نیز خودنوشته‌های او هستند. به‌نظر می‌رسد در کودکی شاهد شورش طبرستان بوده و وفاتش هم در حوالی نیمه قرن سوم رخ داده‌است. خاندان او در علم شهرت داشتند و شخص ابن ربن نیز ابتدا در طبرستان بعنوان دبیر نزد مازیار بن قارن کار می‌کرد و پس از اعدام مازیار توسط خلیفه، به بغداد رفت و از نزدیکان خلفا شد. او ابتدا مسیحی بود و به‌دست معتصم مسلمان شد؛ بعداً حتی کتابی نیز در باب برتری‌های اسلام نسبت به سایر ادیان نوشت. ابن ربن در علوم اسلامی، کلام و داروشناسی نیز مهارت داشت و کشف مسری بودن سل را هم به او نسبت می‌دهند. از کتبی که به ابن ربن نسبت داده شده، تعداد کمی باقی مانده‌اند که مهم‌ترین آنها فردوس الحکمة است.
نام و تبار
توماس در دانشنامه اسلام و گاتهیل در دانشنامه یهودی عنوان «ابوالحسن علی بن سهل رَبَّن الطبری» را برای او ثبت کرده‌اند.[۱][۲]
سهل، پدرِ علی، از بزرگان و دبیران مرو بود[۳] او همچنین یک ریاضی‌دان و منجم سرشناس بود.[۴] به‌طور کلی، خاندان آنها در خراسان و عراق به علم و فضل معروف بودند. سهل طب را بعنوان حرفهٔ خانوادگی تعلیم دیده بود و از آن برای «خدمت به خلق» استفاده می‌کرد؛ به همین دلیل به «رَبَّن» ملقب شد.[۵] «رَبَّن» یک کلمهٔ سریانی[۶] به معنای «سرور و معلم ما» است.[۷]
زندگانی
نقطهٔ مشکی در سمت راست نقشه، طوس است که مرو کمی از آن فاصله دارد.
نقطهٔ مشکی سمت چپ نقشه، بغداد است که سامرا اندکی از آن فاصله دارد.
در مورد تاریخ تولد و درگذشت ابن ربن اختلاف نظر وجود دارد. برخی مورخان تولد ابن ربن را در اواخر حکومت منصور، خلیفه عباسی، (حک. ۱۵۸–۱۳۶) یا اوایل خلافت مهدی عباسی (حک. ۱۶۹–۱۵۸) دانسته‌اند و با توجه به نوشتهٔ خود ابن ربن در فردوس الحکمة، که می‌گوید به همراه پدرش شاهد «حریق عظیم در طبرستان» بوده‌است، این حریق را با تهاجم المهدی به طبرستان در سال ۱۶۷، همزمان تصور کرده‌اند و اینطور نتیجه‌گیری کرده‌اند که اگر ابن ربن در زمان آن واقعه حداقل ۱۰ ساله بوده باشد، پس در حدود سال ۱۵۷ متولد شده‌است. برخی از منابع متأخر نیز بدون ذکر منبع، تاریخ تولد او را ۱۹۲ ه.ق در شهر مرو نوشته‌اند.[۸] اما برخی دیگر محل تولد او را طبرستان ذکر کرده‌اند.[۹][۱۰] ابن ربن که در خانواده‌ای مسیحی متولد شده‌بود[۱۱] جوانی خود را در طبرستان گذراند؛[۱۲] وی در طبرستان، از دبیران مازیار بن قارن بود[۱۳] و در این کار بسیار مهارت داشت، چنان‌که به قول ابن اسفندیار: «باعث حیرت بُلَغای عراقین و حجاز می‌شد».[۱۴] ابن ربن همچنین در یکی از مذاکرات، نمایندهٔ قارنوندیان بود.[۱۵] مدتی نیز در ری زندگی کرد.[۱۶]ابن ربن در طول شورش مازیار به او وفادار ماند؛[۱۷] لکن پس از شکست مازیار، در سال ۲۲۴ هجری ابن ربن به سامرا رفت و در آنجا مورد احترام معتصم بود. سپس متوکل او را به ندیمی برگزید، و در عصر معتصم ابن ربن به دارالخلافه هم راه یافت.[۱۸] او پس از معتصم، به واثق[۱۹] و متوکل نیز خدمت کرد[۲۰] و از نزدیکان خلفا به‌شمار می‌رفت.[۲۱] تا حدی که واثق با ابن ربن هم‌سفره می‌شد.[۲۲]
برخی از مورخان، سال‌های ۲۴۷ و ۲۶۰ ه.ق را بعنوان تاریخ فوت ابن ربن معرفی کرده‌اند. گرچه در مورد تاریخ درگذشت او نیز اجماع وجود ندارد، ولی به‌دلیل معاصر بودن وی با متوکل، به‌صورت تقریبی می‌توان گفت تا نیمه قرن سوم زنده بوده‌است.[۲۳]
مذهب
در اکثر منابع از ابن ربن بعنوان پزشکی سابقاً یهودی نام برده شده‌است. اما خود ابن ربن در فردوس الحکمة دین سابق خویش را مسیحیت معرفی می‌کند؛ وی پیرامون اسلام آوردنش اینطور توضیح می‌دهد که با «غور و تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی قرآنی» اسلام آورده‌است؛ انزابی‌نژاد بر این باور است که چون «ربن» و «راب» از القاب یهودیان هستند، همین موضوع تاریخ‌نگاران را به اشتباه انداخته و باعث شده آنها ابن ربن را یهودی گزارش کنند. همچنین برخی مورخان ادعا کرده‌اند ابن ربن به دست معتصم مسلمان شده؛ لکن خود ابن ربن می‌نویسد که «به راهنمایی متوکل» اسلام آورده‌است بنابراین آن ادعا غلط است.[۲۴] یونس کرامتی در دانشنامهٔ ایران‌زمین تاریخ مسلمان شدن ابن ربن را سال ۲۴۰ ه.ق ثبت کرده‌است.[۲۵]
عملکرد
ابن ربن به خاطر نوشته‌هایش در زمینهٔ طب و نگاشتن دو اثر که در آنها از ضعف دین سابقش و حقانیت دین جدیدش صحبت کرده، مشهور است.[۲۶] او طبابت را از پدرش یادگرفت و سپس با مطالعهٔ آثار یونانیان و دیگر دانشمندان، علمش را در این باره تکمیل نمود. از فعالیت‌های دیگر او مسری اعلام کردن سل ریوی بود؛ علاوه بر اینها، او را متکلم[۲۷] و داروشناس نیز گزارش کرده‌اند و گویا با علوم دینی هم آشنایی داشته‌است.[۲۸] ۱۲ اثر به ابن ربن نسبت داده شده‌است[۲۹] که فقط تعداد کمی امروزه در دسترس هستند.[۳۰]
آثار
- «فردوس الحکمة»: مهم‌ترین اثر ابن ربن[۳۱] و دائرةالمعارفی با موضوع طب است که از اولین کتاب‌های پزشکی و یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین آثار در طب اسلامی است.[۳۲] ابن ربن این کتاب را در سومین سال خلافت متوکل نوشت.[۳۳] ابن ربن در این کتاب غیر از طب دربارهٔ بعضی علوم دیگر و مطالب متفرقه نظیر حکمت طبیعی، تجربیات شخصی،[۳۴] فلسفه، جانورشناسی، رویان‌شناسی، روان‌شناسی، هواشناسی و ستاره‌شناسی مطالبی نوشته‌است.[۳۵]
- «الدین و الدولة»: الدین و الدولة فی إثبات نبوة النبي محمد، کتابی است که در آن ابن ربن دلایل خود مبنی بر حقانیت اسلام و برتری‌های اسلام نسبت‌به سایر ادیان را تشریح کرده و همچنین دربارهٔ ادیان هندی، فرقه‌های اسلامی، مسیحیت و غیره توضیحاتی داده‌است.[۳۶]
- «الرد علی الاصناف النصاریٰ» (یا «رضالة النصاریٰ»): یک اثر مذهبی دیگر است.[۳۷]
شاگردان
اگرچه برخی زکریای رازی را از شاگردان ابن ربن می‌دانند، ولی به اعتقاد انزابی‌نژاد با توجه به تاریخ فوت ابن ربن و تاریخ ورود زکریای رازی به بغداد، این ادعا قابل پذیرش نیست؛ زیرا در زمان ورود رازی به بغداد ابن ربن احتمالاً در قید حیات نبوده‌است.[۳۸] اما ریچارد گاتهیل، معتقد است که زکریای رازی نه در بغداد، که در ری نزد ابن ربن شاگردی می‌کرده‌است.[۳۹]
تأثیر و تأثر
اگر کسی به دست و پایش زگیل باشد و به ستاره‌ای که در حال افول است نگاه کند و در همان دم دست خود را بسوی آن ببرد، زگیل بهبود می‌یابد.
طبری، فردوس‌الحکمة
ص ۵۲۵–۵۲۶.[۴۰]
به گفته فرخنده‌زاده، ابن ربن طبیبی تعلیم‌دیده بود و نظریاتش بر مبنای نظریات اطبای یونانی، جندی‌شاپوری و هندی بود.[۴۱] به باور انزابی‌نژاد در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی می‌شود ابن ربن را در کنار رازی، مجوسی و ابن سینا در زمرهٔ چهار طبیب بزرگ مسلمان قرار داد؛[۴۲] حسین اسلامی ساروی، مورخ، نیز می‌نویسد که فردوس الحکمة یک «رکن» از «ارکان اربعهٔ طب اسلامی» است.[۴۳] ولی در مقابل کرامتی در دانشنامهٔ ایران‌زمین به نقل از ادوارد براون[الف] و ماکس مایرهوف[ب] می‌نویسد که آثار ابن ربن ارزش زیادی ندارد و قابل‌مقایسه با رازی، مجوسی یا ابن سینا نیست.[۴۴] ابن ربن در تألیف این کتاب از نظرات جندی‌شاپور[۴۵] بقراط، جالینوس، ارسطو، ابن ماسویه، حنین بن اسحاق و رسالات هندی و دیگر آثار استفاده کرده‌است.[۴۶] ابن ربن به‌طور کلی از پزشکان و فلاسفه یونانی مانند ارسطو، اسکندر افرودیسی، بقراط و جالینوس بسیار نقل قول می‌کرد.[۴۷]
در آثار ابن ربن دعا، سحر و جادو، ستاره‌شناسی و اعتقاد به پدیده‌های مختلف نیز پیدا می‌شود.[۴۸] او تحت تأثیر باورها و روش‌های درمانی عامیانه نیز قرار داشت. وی علاوه بر مطالب علمی، به تأثیر اجرام آسمانی و ستارگان، کانی‌ها و گیاهان و جانداران در ایجاد یا درمان امراض اشاره کرده‌است؛ حتی بعضاً روش‌های جادویی (نظیر طلسمات و تعاویذ) را هم در کنار روش‌های علمی برای درمان بیماری‌ها تجویز کرده‌است.[۴۹] ابن ربن همچنین راجع‌به کاربرد گیاهان و اجزای بدن حیوانات در طب نیز نوشته‌است؛ حتی بعضاً توضیحاتی در مورد کاربرد اینها ارائه داده که به علم طب مربوط نیست.[۵۰]
به‌طور کلی، او آموزه‌های پزشکی را با باورهای کهن تلفیق کرد و طرز تفکر وی به آثار پزشکی قرون بعدی هم انتقال یافت.[۵۱] وی یکی از اولین اطبایی بود که با مطرح کردن باورهای کهن و روش‌های درمانی جادویی، باعث ورود این تفکرات به طب اسلامی شدند.[۵۲]
منبع‌شناسی
مهم‌ترین اطلاعاتی که دربارهٔ زندگی ابن ربن در دست است، مطالبی است که خود او در دو کتاب فردوس الحکمة و الدین و الدولة دربارهٔ خودش نوشته‌است. منابع دیگری که دربارهٔ وی اطلاعاتی آورده‌اند، دربارهٔ تاریخ و محلِ تولد و فوت و نام دقیق او و پدرش و مذهب او اطلاعات خاصی ارائه نداده‌اند.[۵۳]
- تاریخ طبرستان:[۵۴] کتابی تاریخی اثر ابن اسفندیار است که در حدود ۶۱۳ هجری قمری تألیف شده و موضوع آن در مورد تاریخ طبرستان است. این کتاب دارای مطالبی است که در کتب دیگر پیدا نمی‌شود.[۵۵] ابن اسفندیار دبیر حکومت آل باوند بود. او در سال ۶۰۶ هجری قمری به بغداد و سپس به ری سفر کرد. وی در کتابخانه‌ای در ری به جزوه‌ای راجع به حکام قدیم طبرستان نوشتهٔ «ابوالحسن علی بن محمد یزدادی» به زبان عربی دست یافت و آن را به زبان فارسی ترجمه کرد. ابن اسفندیار تا قبل از حمله مغول به خوارزم به مدت ۵ سال نیز در شهر اقامت داشت و در طی این مدت با استفاده از منابع غنی کتابخانه‌های این شهر، نوشتن کتاب تاریخ طبرستان را به اتمام رساند.[۵۶]
- الفهرست:[۵۷] کتابی است اثر ابن ندیم که تاریخ ادبیات، فرهنگ و مذاهب را از ازمنه پیش از اسلام تا عصر نویسنده (قرن چهارم هجری) دربردارد. این کتاب از خصوصیات کتاب‌شناسی نیز برخوردار و مشتمل بر ده مقاله است.[۵۸]
یادداشت‌ها
پانویس
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۵.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ Gottheil, jewishEncyclopedia.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Thomas, Encyclopaedia of Islam.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ اسلامی، ۱۱۴.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۲.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Thomas، Encyclopaedia of Islam.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Gottheil, JewishEncyclopedia.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۶.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۴.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ اسلامی، ۱۱۴.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۲.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۴.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۱ و ۶۱.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۶–۵۷.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۵.
- ↑ فرخنده‌زاده، ۵۴.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ انزابی‌نژاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ شریفی، ۳۸۴.
- ↑ پرگاری، ۳۷.
- ↑ کرامتی، دانشنامه ایران‌زمین.
- ↑ انصاری، «ابن ندیم»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- اسلامی، حسین (۱۳۷۲). تاریخ دو هزار ساله ساری. قائمشهر: دانشگاه آزاد اسلامی مازندران.
- انزابی‌نژاد، رضا. «ابن ربن». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۳. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- انصاری، حسن. «ابن ندیم». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۵. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- پرگاری، صالح (۱۳۸۰). «تاریخ طبرستان و نامهای از عهد ساسانیان» (۴۶ و ۴۷). کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۴.
- شریفی، محمد (۱۳۸۷). محمدرضا جعفری، ویراستار. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۴۴۳-۴۱-۸.
- فرخنده‌زاده، محبوبه (۱۳۹۶). «روش‌های تمثیلی و اندیشه‌های کهانت در فردوس الحکمه ابن ربن طبری» – به واسطهٔ پرتال جامع علوم انسانی.
- کرامتی، یونس. «طبری، علی بن سهل». دانشنامه ایران‌زمین.
- Gottheil, Richard. "Ali IBN SAHL IBN RABBAN ALTABARI (ABU AL-ḤASAN)". JewishEncyclopedia (به انگلیسی).
- Thomas, D. (2012). "al-Ṭabarī". In P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. (ed.). Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2nd ed.). Leiden, The Netherlands: Brill Publishers.
{{cite encyclopedia}}: نگهداری یادکرد:نامهای متعدد:فهرست ویراستاران (link)
پیوند به بیرون
ردهها:
- ابن ربن طبری
- افراد در دوره بنی‌عباس
- اهالی خلافت عباسیان در سده ۹ (میلادی)
- اهالی ری
- اهالی سامرا
- اهالی طبرستان
- اهالی مرو
- پزشکان اهل ایران
- پزشکان ایرانی سده ۹ (میلادی)
- پزشکان دوره خلافت عباسی
- پزشکان سده ۹ (میلادی)
- پزشکان سدههای میانه اسلامی
- پزشکان قرون وسطی اهل ایران
- پزشکان مسیحی گرویده به اسلام
- درگذشتگان ۸۷۰ (میلادی)
- روانشناسان اهل ایران
- زادگان ۸۳۸ (میلادی)
- طبریها
- محققان عباسیان
- مسیحیان مسلمانشده
- منتقدان مسیحیت
- نوکیشان مسلمان