حر بن یزید ریاحی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (انتقال از رده:اصحاب اهل بیت به رده:اصحاب اهل‌بیت ردهانبوه) |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
|death_place=کربلا، عراق | |death_place=کربلا، عراق | ||
|death_cause= | |death_cause= | ||
|death_date=[[عاشورا|۱۰ محرم ۶۱ ه. ق]] | |death_date=[[عاشورا|۱۰ محرم ۶۱ ه.ق]] | ||
|spouse= | |spouse= | ||
|known_for=حضور در [[نبرد کربلا]] | |known_for=حضور در [[نبرد کربلا]] | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
}}'''حر بن یزید ریاحی''' از همراهان [[حسین بن علی]] در [[واقعه کربلا]] بود. | }}'''حر بن یزید ریاحی''' از همراهان [[حسین بن علی]] در [[واقعه کربلا]] بود. | ||
== | == نام و نسب == | ||
حر بن یزید ریاحی، با نام کاملِ «{{متن عربی|حُرِّ بن یَزید بن ناجیَّة بن قَنعَب بن عَتّاب بن الحارِث بن عَمرو بن هَمّام الریاحی الیَربوعی التَمیمی}}».<ref dir=ltr>{{پک|Kister|2012|ک=Eol|ف=al-Ḥurr b. Yazīd|زبان=en}}</ref> | |||
حر بن یزید ریاحی، با نام کاملِ «{{متن عربی|حُرِّ بن یَزید بن ناجیَّة بن قَنعَب بن عَتّاب بن الحارِث بن عَمرو بن هَمّام الریاحی الیَربوعی التَمیمی}}».<ref dir=ltr>{{پک|Kister|2012|ک=Eol|ف=al-Ḥurr b. Yazīd|زبان=en | |||
نسب او به یکی از طوایف قبیلهٔ [[بنی تمیم]] (طایفهٔ «بنی ریاح بن یربوع بن حنظله») می‌رسد.<ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> برخی منابع نام او را «حرث بن یزید» ذکر کرده‌اند که غلط است.<ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> اجداد او به شجاعت و شهامت شهرت داشتند.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حر بن یزید ریاحی|رف=بهرامیان و بلوکباشی}}</ref> دربارهٔ نسل حرّ نیز اشاراتی در دست است. در طول تاریخ، دو خاندان به حر منسوب بوده‌اند: خاندان مستوفیان قزوین<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نک: حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ص۸۱۱، به نقل از دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۳۱۴–۳۱۵}}</ref> که [[حمدالله مستوفی]] تاریخ‌نگار مشهور از ایشان است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ‌گزیده، متن، ص:۸۱۲}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ‌گزیده، متن، ص:۷۹۴}}</ref>و آل حر در منطقه جبل عامل لبنان که یکی از مشهورترین ایشان، [[شیخ حر عاملی]]، صاحب کتاب مشهور ''[[وسائل الشیعه]]'' است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نک: احمد حسینی، مقدمه بر امل الآمل حر عاملی، ج۱، ص۸–۱۰، به نقل از دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۳۱۴–۳۱۵.}}</ref> | |||
== | == سرگذشت == | ||
به‌طور کلی، از حیات حر تا قبل از [[نبرد کربلا|وقایع کربلا]]، اطلاعات زیادی موجود نیست؛<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حر بن یزید ریاحی|رف=بهرامیان و بلوکباشی}}</ref> سال تولد وی نیز معلوم نیست.<ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> او از رهبران سرشناس قبائل کوفه بود<ref dir="ltr">{{پک|Calmard|2004|ک=Iranica|ف=ḤORR-E RIĀḤI|زبان=en}}</ref> و به نظرم می‌رسد در [[کوفه]] به شجاعت و شهامت اشتهار داشته.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=حر بن یزید ریاحی|رف=بهرامیان و بلوکباشی}}</ref> | |||
در منطقهٔ وادی السابع<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> یا شراف<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> یا ذوحُسُم<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۰|رف=دائرةالمعارف}}</ref><ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> یا حوالی قادسیه<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> حر به معیت ۱٬۰۰۰<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> سواره،<ref dir=ltr>{{پک|Kister|2012|ک=Eol|ف=al-Ḥurr b. Yazīd|زبان=en}}</ref> با | === مقابله با حسین بن علی === | ||
وقتی [[ابن‌زیاد]] از حرکت [[حسین بن علی]] به طرف کوفه مطلع شد، [[حصین بن نمیر]] را با ۴٬۰۰۰ نفر به [[قادسیه]] فرستاد که حر نیز از فرماندهان این لشکر بود.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref><ref>{{پک|جعفریان||ف=۳۷|ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> در منطقهٔ وادی السابع<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> یا شراف<ref dir="ltr">{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> یا ذوحُسُم<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۲|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۶۷۰|رف=دائرةالمعارف}}</ref><ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref dir="ltr">{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> یا حوالی قادسیه<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> حر به معیت ۱٬۰۰۰<ref dir="ltr">{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> سواره،<ref dir="ltr">{{پک|Kister|2012|ک=Eol|ف=al-Ḥurr b. Yazīd|زبان=en}}</ref> با حسین بن علی رودررو شد.<ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> این هزار نفر بخشی از لشکر ۴٬۰۰۰ نفری حصین بن نمیر بودند. حسین که گویا هنوز از کوفیان قطع امید نکرده بود، از حر پرسید که آیا آنها از طرفدارانش هستند یا ضد اویند؟<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> در این اولین برخورد، هیچ اثری از خصومت بین طرفین دیده نمی‌شد.<ref dir="ltr">{{پک|Calmard|2004|ک=Iranica|ف=ḤORR-E RIĀḤI|زبان=en}}</ref> حر اگرچه به مأموریتی علیه حسین بن علی اعزام شده بود، اما این باعث نمی‌شد برای حسین احترام قائل نباشد.<ref>{{پک|میرابوالقاسمی|۱۳۹۳|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref><ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> وی به دلیل گرمای هوا، حسین دستور داد تا به حر و سوارانش آب داده شود.<ref dir="ltr">{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> و خودش شخصاً در این امر مشارکت کرد.{{مدرک}} پس از این، حسین انگیزه‌های حرکتش را برای آنها اعلام کرده و به نامه‌های کوفیان اشاره نمود.<ref dir="ltr">{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> حر پاسخ داد که در این مورد اطلاعی ندارد و از نویسندگان نامه‌ها نیست. حسین گفت: «اگر مردم کوفه دیگر مرا نمی‌خواهند، مشکلی نیست و من به جایی که از آنجا آمده‌ام باز خواهم گشت».<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> | |||
{{نقل قول|شما امامی نداشتید و من وسیلهٔ اتحاد امت اسلامی شدم. برای امر حکومت، خاندان ما از هر کسی لایق‌تر است. افرادی که این امر را در اختیار دارند، استحقاقش را ندارند و حکومتشان عادلانه نیست.<ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> اگر از من حمایت می‌کنید، به کوفه می‌آیم.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> ولی اگر دیگر مرا نمی‌خواهید، به مکان اولم برمی‌گردم.<ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref>}} | {{نقل قول|شما امامی نداشتید و من وسیلهٔ اتحاد امت اسلامی شدم. برای امر حکومت، خاندان ما از هر کسی لایق‌تر است. افرادی که این امر را در اختیار دارند، استحقاقش را ندارند و حکومتشان عادلانه نیست.<ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> اگر از من حمایت می‌کنید، به کوفه می‌آیم.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> ولی اگر دیگر مرا نمی‌خواهید، به مکان اولم برمی‌گردم.<ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref>}} | ||
حر در پاسخ گفت اجازه نخواهد داد حسین به مدینه برگردد؛<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶–۸۹}}</ref> بلکه باید به‌همراه حر نزد | حر در پاسخ گفت اجازه نخواهد داد حسین به [[مدینه]] برگردد؛<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶–۸۹}}</ref> بلکه باید به‌همراه حر نزد ابن زیاد در کوفه بیاید.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> اما حسین نپذیرفت.<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶}}</ref> وچیا ولیری، اسلام‌شناس ایتالیایی، می‌گوید، حسین کاروان خود را حرکت داد و حر هم جرأت نکرد خواسته‌اش را پیگیری کند.<ref dir=ltr>{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> اما [[رسول جعفریان]]، مورخ، می‌نویسد حر گفت چون دستوری مبنی بر اعمال زور ندارد آنها را مجبور نمی‌کند به کوفه بیایند؛ لکن همچنان مانع از بازگشتشان به مدینه خواهد شد.<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶–۸۸}}</ref> حر در ضمن اعلام تصمیم خود مبنی بر عدم اعمال زور، به حسین گفته بود که «فکر نمی‌کنم مسلمانی باشد که انتظار [[شفاعت]] جد تو را نداشته باشد؛ اگر من با تو بجنگم در [[دنیا]] و [[آخرت]] متضرر خواهم شد».<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۶–۸۷}}</ref> حسین [[نماز ظهر]] را به [[نماز جماعت|جماعت]] برگزار کرد و حتی حر و سوارانش به وی اقتدا کردند.{{مدرک}} حسین تا [[نماز عصر]] در همان محل بود و نماز عصر را همان‌جا برگزار کرد. وی پیش یا پس از هر نماز برای سواران حر (که کوفی بودند) سخنرانی نمود. او از مظالم امویان و حقِّ [[امامت]] خود صحبت کرد و تأکید داشت که علت آمدن او به [[عراق]] تقاضای کوفیان بوده و اگر نظر آنها عوض شده به مدینه باز خواهد گشت.<ref>{{پک|جعفریان||ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=۸۷–۸۸}}</ref> | ||
گروه سواران حر و کاروان حسین تا | گروه سواران حر و کاروان حسین تا نینوا به اتفاق یکدیگر حرکت کردند. در آنجا دستور جدیدی از ابن زیاد به حر رسید<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> مبنی بر اینکه حر نباید اجازه بدهد حسین در جایی توقف کند که به آب یا قلعه‌ای مستحکم دسترسی داشته باشد.<ref dir=ltr>{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> حر دستور را اطاعت کرد.<ref dir=ltr>{{پک|Calmard|2004|ک=Iranica|ف=ḤORR-E RIĀḤI|زبان=en}}</ref> | ||
== روز عاشورا == | === روز عاشورا === | ||
در کربلا، [[عمر بن سعد]]، فرماندهی واحدهای قبائل تمیم و همْدان را به حر سپرد.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> | [[پرونده:Al-Hurr ibn Yazid(2).jpg|بندانگشتی|240x240پیکسل|مقبره او در کربلا]]در کربلا، [[عمر بن سعد]]، فرماندهی واحدهای قبائل تمیم و همْدان را به حر سپرد.<ref>{{پک|بهرامیان|۱۳۹۸|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}</ref> در روز دهم محرم سال ۶۱ ه.ق ([[عاشورا]]) و پیش از آغاز نبرد، حسین برای مخالفانش سخنرانی کرد و موقعیت خود را به عنوان نوهٔ [[محمد]] متذکر شد. سپس کوفیان را به خاطر اینکه ابتدا دعوتش کردند اما بعد به او پشت کردند، ملامت کرد. خواستهٔ او این بود که به وی اجازهٔ خروج از کربلا داده شود. متعاقباً در پاسخ به او گفته شد که قبل از خروج از [[کربلا]]، باید با یزید [[بیعت]] کند. لیکن حسین این را نمی‌پذیرفت.<ref dir="ltr">{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}</ref> سخنان حسین، حر را به عکس‌العمل واداشت. او تصمیم گرفت نیروهای ابن سعد را ترک کرده و به حسین ملحق شود.<ref dir="ltr">{{پک|Wellhausen|1901|ک=...alten Islam|ص=۶۶|زبان=de}}</ref> آنطور که [[شیخ عباس قمی]] از [[ابن رستم طبری|ابوجعفر طبری]]{{refn|group=یادداشت|ابن رستم طبری، متکلمی شیعه‌مذهب و نویسندهٔ ''[[دلائل الامامه|دلائل الامامة]]'' است؛ مبادا با طبریِ سنی‌مذهب که نویسندهٔ ''[[تاریخ طبری]]'' است اشتباه نشود.}} نقل می‌کند، وقتی حر به سمت حسین و یارانش حرکت کرد ایشان ابتدا تصور کردند که حر به قصد جنگیدن با آنان پیش آمده است؛ لکن حر وقتی به نزدیکی آنها رسید ایستاد و سپرش را انداخت، و سپاه حسین متوجه شدند که او برای جنگ نیامده است. حر نزدیک‌تر شد و سلام کرد و گفتگویی میان او و حسین شکل گرفت.<ref>{{پک|قمی|۱۳۸۷|ک=منتهی الآمال|ج=۱|ص=۴۳۸}}</ref> | ||
در | در سنت [[شیعه|شیعی]] و در توصیف ترتیب وقایع کربلا، از حر بعنوان نخستین [[کشتگان سپاه حسین در نبرد کربلا|کشته‌شده از سپاه حسین]] یاد می‌شود. این باور بیشتر برگرفته از گزارش [[شیخ صدوق]] است که قبل از حر، شخص دیگری را بعنوان مقتول ذکر نکرده. برخلاف شیخ صدوق، اکثر مورخان افراد دیگری را ذکر کرده‌اند که قبل از حر در کربلا کشته شدند؛ اگرچه سخنان حر در موقعیتی که پشت حسین صف‌آرایی کرده بود، می‌تواند حاکی از آن باشد که او اولین کشته‌شده سپاه حسین است.<ref dir="ltr">{{پک|Calmard|2004|ک=Iranica|ف=ḤORR-E RIĀḤI|زبان=en}}</ref> | ||
== دیدگاه‌ها == | == دیدگاه‌ها == | ||
[[محمد محمدی ری‌شهری]] سرنوشت حر را «استثنائی» و «آموزنده» توصیف کرده و از او بعنوان «تنها کسی که در روز عاشورا، فاصله میان دوزخ و بهشت را طی ساعاتی کوتاه، درنوردید» یاد می‌کند. او همچنین سرگذشت حر را دلیلی بر اثبات ایدهٔ «آزادی انسان در انتخاب راه صحیح در زندگی» می‌داند.<ref>{{پک|محمدی ری‌شهری|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه امام حسین|ج=۶|ص=۲۵۳}}</ref> | [[محمد محمدی ری‌شهری]] سرنوشت حر را «استثنائی» و «آموزنده» توصیف کرده و از او بعنوان «تنها کسی که در روز عاشورا، فاصله میان [[دوزخ]] و [[بهشت]] را طی ساعاتی کوتاه، درنوردید» یاد می‌کند. او همچنین سرگذشت حر را دلیلی بر اثبات ایدهٔ «آزادی انسان در انتخاب راه صحیح در زندگی» می‌داند.<ref>{{پک|محمدی ری‌شهری|ف=حر بن یزید ریاحی|ک=دانشنامه امام حسین|ج=۶|ص=۲۵۳}}</ref> | ||
== در هنر و ادبیات == | == در هنر و ادبیات == | ||
در [[مقتل|مقتل‌نامه]]های ترکی و فارسی از صف‌آرایی شجاعانه حر در پشت حسین مورد تقدیر | در [[مقتل|مقتل‌نامه]]های ترکی و فارسی از صف‌آرایی شجاعانه حر در پشت حسین مورد تقدیر شده است.<ref dir=ltr>{{پک|Calmard|2004|ک=Iranica|ف=ḤORR-E RIĀḤI|زبان=en}}</ref> | ||
=== تعزیه === | === تعزیه === | ||
{{همچنین ببینید|تعزیه}} | {{همچنین ببینید|تعزیه}} | ||
تعزیه حر همچون دیگر تعزیه‌ها در ۱۳ روز ابتدایی محرم برگزار می‌شد؛ با این توصیف که در برخی شهرها (در ایران) در شب یا روز عاشورا، در برخی دیگر در روز دوم یا شب چهارم یا پنجم یا ششم محرم نمایش داده می‌شد. این تعزیه که در مجموعه‌های کهنِ تعزیه، سه یا چهار مجلس داشته، با حذف حواشی و گفتگوهای تکراری، در یک مجلس به نام «شهادت حر» تنظیم | تعزیه حر همچون دیگر تعزیه‌ها در ۱۳ روز ابتدایی محرم برگزار می‌شد؛ با این توصیف که در برخی شهرها (در ایران) در شب یا روز عاشورا، در برخی دیگر در روز دوم یا شب چهارم یا پنجم یا ششم محرم نمایش داده می‌شد. این تعزیه که در مجموعه‌های کهنِ تعزیه، سه یا چهار مجلس داشته، با حذف حواشی و گفتگوهای تکراری، در یک مجلس به نام «شهادت حر» تنظیم شده است. شبیه حر در این تعزیه می‌بایست جوان، قدبلند، دارای چهره و منش پهلوانانه و صدایی جذاب می‌بود | ||
== | == پانویس == | ||
=== یادداشت‌ها === | |||
== | |||
{{پانویس|group=یادداشت|۲}} | {{پانویس|group=یادداشت|۲}} | ||
== | === ارجاعات === | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع == | === منابع === | ||
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = بلوکباشی | نام = علی | پیوند نویسنده۱ = علی بلوکباشی | نام خانوادگی۲ = بهرامیان | نام۲ = علی | پیوند نویسنده۲ = علی بهرامیان | نام خانوادگی۳ = پاکتچی | نام۳ = احمد | پیوند نویسنده۳ = احمد پاکتچی | نام خانوادگی۴ = حاج منوچهری | نام۴ = فرامرز | نام خانوادگی۵ = مسعودی آرانی | نام۵ = عبدالله | نام خانوادگی۶ = بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث | نام خانوادگی ویراستار = موسوی بجنوردی | نام ویراستار = کاظم | پیوند ویراستار = سید محمدکاظم موسوی بجنوردی | مدخل = حسین (ع)، امام | پیوند مدخل = https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/6365 | دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | ref = دائرةالمعارف | جلد = ۲۰ | عنوان جلد = حافظ ابراهیم – امام حسین | صفحات = ۶۶۴–۷۱۵ | سال = ۱۳۹۲ | ناشر = [[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مکان = تهران | شابک = 978-600-6326-19-1}} | * {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = بلوکباشی | نام = علی | پیوند نویسنده۱ = علی بلوکباشی | نام خانوادگی۲ = بهرامیان | نام۲ = علی | پیوند نویسنده۲ = علی بهرامیان | نام خانوادگی۳ = پاکتچی | نام۳ = احمد | پیوند نویسنده۳ = احمد پاکتچی | نام خانوادگی۴ = حاج منوچهری | نام۴ = فرامرز | نام خانوادگی۵ = مسعودی آرانی | نام۵ = عبدالله | نام خانوادگی۶ = بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث | نام خانوادگی ویراستار = موسوی بجنوردی | نام ویراستار = کاظم | پیوند ویراستار = سید محمدکاظم موسوی بجنوردی | مدخل = حسین (ع)، امام | پیوند مدخل = https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/6365 | دانشنامه = [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | ref = دائرةالمعارف | جلد = ۲۰ | عنوان جلد = حافظ ابراهیم – امام حسین | صفحات = ۶۶۴–۷۱۵ | سال = ۱۳۹۲ | ناشر = [[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] | مکان = تهران | شابک = 978-600-6326-19-1}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی۱=بهرامیان|نام۱=علی|نام خانوادگی۲=بلوکباشی|نام۲=علی|پیوند نویسنده۱=علی بهرامیان|پیوند نویسنده۲=علی بلوکباشی|ویراستار=|مقاله=حر بن یزید ریاحی|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۹۸|جلد=۲۰|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/12293/4/704/|عنوان=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=بهرامیان و بلوکباشی}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی۱=بهرامیان|نام۱=علی|نام خانوادگی۲=بلوکباشی|نام۲=علی|پیوند نویسنده۱=علی بهرامیان|پیوند نویسنده۲=علی بلوکباشی|ویراستار=|مقاله=حر بن یزید ریاحی|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۹۸|جلد=۲۰|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/12293/4/704/|عنوان=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=بهرامیان و بلوکباشی}} | ||
| خط ۷۱: | خط ۶۴: | ||
{{پایان چپ‌چین}} | {{پایان چپ‌چین}} | ||
{{واقعه کربلا}} | {{واقعه کربلا}} | ||
{{شاگردان برجسته امامان شیعه}} | {{شاگردان برجسته امامان شیعه}} | ||
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=بله|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | |||
[[رده:اصحاب اهل‌بیت]] | |||
[[رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی]] | |||
[[رده: | |||
[[رده:اهالی سده ۷ (میلادی)]] | [[رده:اهالی سده ۷ (میلادی)]] | ||
[[رده: | [[رده:اهالی کوفه]] | ||
[[رده:درگذشتگان ۶۱ (قمری)]] | [[رده:درگذشتگان ۶۱ (قمری)]] | ||
[[رده:درگذشتگان ۶۸۰ (میلادی)]] | |||
[[رده:کشتگان با سلاح برنده]] | |||
[[رده:کشتگان با سلاح برنده]] | [[رده:کشتگان با سلاح برنده]] | ||
[[رده:کشتگان نبرد کربلا]] | [[رده:کشتگان نبرد کربلا]] | ||
[[رده:مسلمانان سده ۷ (میلادی)]] | [[رده:مسلمانان سده ۷ (میلادی)]] | ||
[[رده:یاران حسین بن علی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۲۴
| حر بن یزید ریاحی | |
|---|---|
.png) | |
| متولد | عراق |
| وفات | ۱۰ محرم ۶۱ ه.ق کربلا، عراق |
| شناخته‌شده برای | حضور در نبرد کربلا |
| مخالف(ها) | بنی امیه |
| دین | اسلام |
حر بن یزید ریاحی از همراهان حسین بن علی در واقعه کربلا بود.
نام و نسب
حر بن یزید ریاحی، با نام کاملِ «حُرِّ بن یَزید بن ناجیَّة بن قَنعَب بن عَتّاب بن الحارِث بن عَمرو بن هَمّام الریاحی الیَربوعی التَمیمی».[۱]
نسب او به یکی از طوایف قبیلهٔ بنی تمیم (طایفهٔ «بنی ریاح بن یربوع بن حنظله») می‌رسد.[۲] برخی منابع نام او را «حرث بن یزید» ذکر کرده‌اند که غلط است.[۳] اجداد او به شجاعت و شهامت شهرت داشتند.[۴] دربارهٔ نسل حرّ نیز اشاراتی در دست است. در طول تاریخ، دو خاندان به حر منسوب بوده‌اند: خاندان مستوفیان قزوین[۵] که حمدالله مستوفی تاریخ‌نگار مشهور از ایشان است[۶][۷]و آل حر در منطقه جبل عامل لبنان که یکی از مشهورترین ایشان، شیخ حر عاملی، صاحب کتاب مشهور وسائل الشیعه است.[۸]
سرگذشت
به‌طور کلی، از حیات حر تا قبل از وقایع کربلا، اطلاعات زیادی موجود نیست؛[۹] سال تولد وی نیز معلوم نیست.[۱۰] او از رهبران سرشناس قبائل کوفه بود[۱۱] و به نظرم می‌رسد در کوفه به شجاعت و شهامت اشتهار داشته.[۱۲]
مقابله با حسین بن علی
وقتی ابن‌زیاد از حرکت حسین بن علی به طرف کوفه مطلع شد، حصین بن نمیر را با ۴٬۰۰۰ نفر به قادسیه فرستاد که حر نیز از فرماندهان این لشکر بود.[۱۳][۱۴] در منطقهٔ وادی السابع[۱۵] یا شراف[۱۶] یا ذوحُسُم[۱۷][۱۸][۱۹] یا حوالی قادسیه[۲۰] حر به معیت ۱٬۰۰۰[۲۱] سواره،[۲۲] با حسین بن علی رودررو شد.[۲۳] این هزار نفر بخشی از لشکر ۴٬۰۰۰ نفری حصین بن نمیر بودند. حسین که گویا هنوز از کوفیان قطع امید نکرده بود، از حر پرسید که آیا آنها از طرفدارانش هستند یا ضد اویند؟[۲۴] در این اولین برخورد، هیچ اثری از خصومت بین طرفین دیده نمی‌شد.[۲۵] حر اگرچه به مأموریتی علیه حسین بن علی اعزام شده بود، اما این باعث نمی‌شد برای حسین احترام قائل نباشد.[۲۶][۲۷] وی به دلیل گرمای هوا، حسین دستور داد تا به حر و سوارانش آب داده شود.[۲۸] و خودش شخصاً در این امر مشارکت کرد.[نیازمند منبع] پس از این، حسین انگیزه‌های حرکتش را برای آنها اعلام کرده و به نامه‌های کوفیان اشاره نمود.[۲۹] حر پاسخ داد که در این مورد اطلاعی ندارد و از نویسندگان نامه‌ها نیست. حسین گفت: «اگر مردم کوفه دیگر مرا نمی‌خواهند، مشکلی نیست و من به جایی که از آنجا آمده‌ام باز خواهم گشت».[۳۰]
شما امامی نداشتید و من وسیلهٔ اتحاد امت اسلامی شدم. برای امر حکومت، خاندان ما از هر کسی لایق‌تر است. افرادی که این امر را در اختیار دارند، استحقاقش را ندارند و حکومتشان عادلانه نیست.[۳۱] اگر از من حمایت می‌کنید، به کوفه می‌آیم.[۳۲] ولی اگر دیگر مرا نمی‌خواهید، به مکان اولم برمی‌گردم.[۳۳]
حر در پاسخ گفت اجازه نخواهد داد حسین به مدینه برگردد؛[۳۴] بلکه باید به‌همراه حر نزد ابن زیاد در کوفه بیاید.[۳۵] اما حسین نپذیرفت.[۳۶] وچیا ولیری، اسلام‌شناس ایتالیایی، می‌گوید، حسین کاروان خود را حرکت داد و حر هم جرأت نکرد خواسته‌اش را پیگیری کند.[۳۷] اما رسول جعفریان، مورخ، می‌نویسد حر گفت چون دستوری مبنی بر اعمال زور ندارد آنها را مجبور نمی‌کند به کوفه بیایند؛ لکن همچنان مانع از بازگشتشان به مدینه خواهد شد.[۳۸] حر در ضمن اعلام تصمیم خود مبنی بر عدم اعمال زور، به حسین گفته بود که «فکر نمی‌کنم مسلمانی باشد که انتظار شفاعت جد تو را نداشته باشد؛ اگر من با تو بجنگم در دنیا و آخرت متضرر خواهم شد».[۳۹] حسین نماز ظهر را به جماعت برگزار کرد و حتی حر و سوارانش به وی اقتدا کردند.[نیازمند منبع] حسین تا نماز عصر در همان محل بود و نماز عصر را همان‌جا برگزار کرد. وی پیش یا پس از هر نماز برای سواران حر (که کوفی بودند) سخنرانی نمود. او از مظالم امویان و حقِّ امامت خود صحبت کرد و تأکید داشت که علت آمدن او به عراق تقاضای کوفیان بوده و اگر نظر آنها عوض شده به مدینه باز خواهد گشت.[۴۰]
گروه سواران حر و کاروان حسین تا نینوا به اتفاق یکدیگر حرکت کردند. در آنجا دستور جدیدی از ابن زیاد به حر رسید[۴۱] مبنی بر اینکه حر نباید اجازه بدهد حسین در جایی توقف کند که به آب یا قلعه‌ای مستحکم دسترسی داشته باشد.[۴۲] حر دستور را اطاعت کرد.[۴۳]
روز عاشورا
.jpg)
در کربلا، عمر بن سعد، فرماندهی واحدهای قبائل تمیم و همْدان را به حر سپرد.[۴۴] در روز دهم محرم سال ۶۱ ه.ق (عاشورا) و پیش از آغاز نبرد، حسین برای مخالفانش سخنرانی کرد و موقعیت خود را به عنوان نوهٔ محمد متذکر شد. سپس کوفیان را به خاطر اینکه ابتدا دعوتش کردند اما بعد به او پشت کردند، ملامت کرد. خواستهٔ او این بود که به وی اجازهٔ خروج از کربلا داده شود. متعاقباً در پاسخ به او گفته شد که قبل از خروج از کربلا، باید با یزید بیعت کند. لیکن حسین این را نمی‌پذیرفت.[۴۵] سخنان حسین، حر را به عکس‌العمل واداشت. او تصمیم گرفت نیروهای ابن سعد را ترک کرده و به حسین ملحق شود.[۴۶] آنطور که شیخ عباس قمی از ابوجعفر طبری[یادداشت ۱] نقل می‌کند، وقتی حر به سمت حسین و یارانش حرکت کرد ایشان ابتدا تصور کردند که حر به قصد جنگیدن با آنان پیش آمده است؛ لکن حر وقتی به نزدیکی آنها رسید ایستاد و سپرش را انداخت، و سپاه حسین متوجه شدند که او برای جنگ نیامده است. حر نزدیک‌تر شد و سلام کرد و گفتگویی میان او و حسین شکل گرفت.[۴۷]
در سنت شیعی و در توصیف ترتیب وقایع کربلا، از حر بعنوان نخستین کشته‌شده از سپاه حسین یاد می‌شود. این باور بیشتر برگرفته از گزارش شیخ صدوق است که قبل از حر، شخص دیگری را بعنوان مقتول ذکر نکرده. برخلاف شیخ صدوق، اکثر مورخان افراد دیگری را ذکر کرده‌اند که قبل از حر در کربلا کشته شدند؛ اگرچه سخنان حر در موقعیتی که پشت حسین صف‌آرایی کرده بود، می‌تواند حاکی از آن باشد که او اولین کشته‌شده سپاه حسین است.[۴۸]
دیدگاه‌ها
محمد محمدی ری‌شهری سرنوشت حر را «استثنائی» و «آموزنده» توصیف کرده و از او بعنوان «تنها کسی که در روز عاشورا، فاصله میان دوزخ و بهشت را طی ساعاتی کوتاه، درنوردید» یاد می‌کند. او همچنین سرگذشت حر را دلیلی بر اثبات ایدهٔ «آزادی انسان در انتخاب راه صحیح در زندگی» می‌داند.[۴۹]
در هنر و ادبیات
در مقتل‌نامه‌های ترکی و فارسی از صف‌آرایی شجاعانه حر در پشت حسین مورد تقدیر شده است.[۵۰]
تعزیه
تعزیه حر همچون دیگر تعزیه‌ها در ۱۳ روز ابتدایی محرم برگزار می‌شد؛ با این توصیف که در برخی شهرها (در ایران) در شب یا روز عاشورا، در برخی دیگر در روز دوم یا شب چهارم یا پنجم یا ششم محرم نمایش داده می‌شد. این تعزیه که در مجموعه‌های کهنِ تعزیه، سه یا چهار مجلس داشته، با حذف حواشی و گفتگوهای تکراری، در یک مجلس به نام «شهادت حر» تنظیم شده است. شبیه حر در این تعزیه می‌بایست جوان، قدبلند، دارای چهره و منش پهلوانانه و صدایی جذاب می‌بود
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ ابن رستم طبری، متکلمی شیعه‌مذهب و نویسندهٔ دلائل الامامة است؛ مبادا با طبریِ سنی‌مذهب که نویسندهٔ تاریخ طبری است اشتباه نشود.
ارجاعات
- ↑ Kister, “al-Ḥurr b. Yazīd”, Eol.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نک: حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ص۸۱۱، به نقل از دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۳۱۴–۳۱۵.
- ↑ تاریخ‌گزیده، متن، ص:۸۱۲.
- ↑ تاریخ‌گزیده، متن، ص:۷۹۴.
- ↑ نک: احمد حسینی، مقدمه بر امل الآمل حر عاملی، ج۱، ص۸–۱۰، به نقل از دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۳۱۴–۳۱۵.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ Calmard, “ḤORR-E RIĀḤI”, Iranica.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ جعفریان، «۳۷»، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ بهرامیان، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۰.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ Kister, “al-Ḥurr b. Yazīd”, Eol.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶.
- ↑ Calmard, “ḤORR-E RIĀḤI”, Iranica.
- ↑ میرابوالقاسمی، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶–۸۹.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶–۸۸.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۶–۸۷.
- ↑ جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، ۸۷–۸۸.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
- ↑ Calmard, “ḤORR-E RIĀḤI”, Iranica.
- ↑ بهرامیان، «حر بن یزید ریاحی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ Vaglieri, “al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib”, EoI.
- ↑ Wellhausen, ...alten Islam, 66.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱: ۴۳۸.
- ↑ Calmard, “ḤORR-E RIĀḤI”, Iranica.
- ↑ محمدی ری‌شهری، «حر بن یزید ریاحی»، دانشنامه امام حسین، ۶: ۲۵۳.
- ↑ Calmard, “ḤORR-E RIĀḤI”, Iranica.
منابع
- بلوکباشی، علی؛ بهرامیان، علی؛ پاکتچی، احمد؛ حاج منوچهری، فرامرز؛ مسعودی آرانی، عبدالله؛ بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث (۱۳۹۲). «حسین (ع)، امام». در موسوی بجنوردی، کاظم. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۲۰. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۶۶۴–۷۱۵. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۱۹-۱.
- بهرامیان، علی؛ بلوکباشی، علی (۱۳۹۸). «حر بن یزید ریاحی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۲۰. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- میرابوالقاسمی، سیده رقیه (۱۳۹۳). «حر بن یزید ریاحی». دانشنامه جهان اسلام. ج. ۱۳. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- Calmard, Jean (2004). "ḤORR-E RIĀḤI". Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
- Kister, M.J. (2012). "al-Ḥurr b. Yazīd". In P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. (ed.). Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2nd ed.). Leiden, The Netherlands: Brill Publishers.
{{cite encyclopedia}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست ویراستاران (link) - Madelung, Wilfred (2004). "Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Fasc. 5 (به انگلیسی). Vol. XII. New York: Bibliotheca Persica Press. pp. 493–498.
- Veccia Vaglieri, Laura (1971). "(al-)Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib". In Lewis, B.; Ménage, V.L.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (eds.). Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. pp. 607–615.
- Wellhausen, Julius (1901). Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam (به آلمانی). Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. OCLC 453206240.