گنبدنما: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
(ابرابزار)
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''گنبدنما''' یا '''گمبدنما'''، محلی است [[زائر]] برای اولین مرتبه [[گنبد]] محل زیارتش را مشاهده می‌کند و همچنین به انعامی که راننده یا شاگرد او از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی گرفته می‌شود نیز گنبدنما گفته می‌شود.
{{جعبه اطلاعات اصطلاح اسلامی|تصویر=Imam Reza shrine and Goharshad Mosque, view from Tehran st - 1935.jpg|توضیح_تصویر=تصویری از گنبد حرم امام رضا از دوردست مربوط به سال 1935 میلادی|معنای اصطلاحی=محل یا مژدگانی که در محل مشاهده گنبد یک زیارتگاه برای اولین مرتبه گرفته می‌شود|قدمت کاربرد=معاصر|پراهمیت نزد=شیعیان|نام=گنبدنما}}
 
'''گنبدنما''' یا '''گمبدنما'''، محلی است که [[زائر]] برای اولین مرتبه [[گنبد]] محل زیارتش را مشاهده می‌کند و همچنین به انعامی که راننده یا شاگردش، آن را از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی می‌گیرند نیز گنبدنما گفته می‌شود.


== در لغت و اصطلاح ==
== در لغت و اصطلاح ==
به گزارش [[دهخدا]] در فرهنگ لغاتش، گنبدنما یا گمبدنما، محلی است زائر برای اولین مرتبه گنبد محل زیارتش را مشاهده می‌کند. همچنین به انعامی که راننده یا شاگرد او از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی گرفته می‌شود نیز گنبدنما گفته می‌شود.<ref>{{پک|1=دهخدا|2=۱۳۹۰|ک=لغت‌نامه دهخدا|ص=۲۴۴۹|ج=۲}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref> مصطفی طهرانی از سفرنامه‌نویسان عصر [[قاجار]]، در کنار عبارت «گنبدنما»، واژه «سلامتانه» نیز به کار برده‌است.<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۳۸۵|ک=سفرنامه گوهر مقصود|ص=۱۱۹}}</ref>
به گزارش [[دهخدا]] در فرهنگ لغاتش، گنبدنما یا گمبدنما، محلی است که زائر برای اولین مرتبه گنبد محل زیارتش را مشاهده می‌کند. همچنین به انعامی که راننده یا شاگردش از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی می‌گرفتند نیز گنبدنما گفته می‌شود.<ref>{{پک|1=دهخدا|2=۱۳۹۰|ک=لغت‌نامه دهخدا|ص=۲۴۴۹|ج=۲}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref> مصطفی طهرانی از سفرنامه‌نویسان عصر [[قاجار]]، در کنار عبارت «گنبدنما»، واژه «سلامتانه» نیز به کار برده است.<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۳۸۵|ک=سفرنامه گوهر مقصود|ص=۱۱۹}}</ref>


== در فرهنگ ==
== در فرهنگ ==
از قدیم‌الایام مرسوم بوده‌است که رانندگان یا قافله سالاران، از زائران برای رسیدن به محلی که گنبد محل زیارت نمایان می‌شد، انعامی را دریافت می‌کردند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref><ref>{{پک|1=عناصری|2=۱۳۸۳|ف=تأثیر تشیع بر ابنیه|ک=شیعه‌شناسی|ص=۱۲۳}}</ref> [[هانری رنه آلمانی]] در سفرنامه‌اش ''[[از خراسان تا بختیاری]]''، که در دوران قاجار نوشته شده‌است، گزارش می‌کند که در سفرش به [[مشهد]]، وقتی به نزدیکی مشهد رسیده‌است، بر بالای تپه، هنگامی که [[حرم امام رضا]] را مشاهده کرده‌است، زائران به نشانه احترام سلام می‌کردند و چند تکه سنگ را روی هم به صورت هرم قرار می‌دادند.<ref>{{پک|1=آلمانی|2=۱۳۳۵|ک=سفرنامه از خراسان تا بختیاری|ص=۶۰۸}}</ref> سلام دادن در این ناحیه، به معنای سلامتی و حاصل شدن مقصود نیز بوده‌است.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=طالبیان|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=تپه سلام}}</ref> [[هوتم شیندلر]]، سفرنامه نویس انگلیسی نیز در سفری که به سال ۱۲۹۳ ه‍.ق به مشهد داشته‌است، از وجود یک سنگ سیاه بزرگ در تپه موسوم به تپه سلام یاد می‌کند که بر روی آن [[زیارت علی بن موسی الرضا]] حکاکی شده‌است و زائران در آنجا زیارت می‌خواندند.<ref>{{پک/بن|1=سلامت|ک=خبرگزاری سلامت|ف=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر}}</ref> علاوه بر خواندن [[زیارت‌نامه]] منقش بر سنگ، زائران هفت مرتبه نیز به علی بن موسی الرضا سلام می‌کردند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=طالبیان|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=تپه سلام}}</ref> فاصله تپه سلام تا حرم امام رضا را سه فرسخ گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۳۸۵|ک=سفرنامه گوهر مقصود|ص=۱۱۹}}</ref> تپه سلام، جایی است که از آنجا [[گنبد حرم امام رضا]] برای اولین بار برای زائرانی که از سمت [[تهران]] به مشهد عزیمت دارند، دیده می‌شود.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref> این تپه در راه قدیم تهران به مشهد واقع بود اما مکان‌های دیگری با همین کارکرد نیز در جاهای دیگر گزارش شده‌است. منابع پیش از عصر قاجار از این تپه یادی نکرده‌اند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref> در عصر معاصر، با توجه به اینکه زیرساخت‌های حمل و نقل تغییر کرده‌اند، همچنان زائران پس از مشاهده گنبد حرم امام رضا، سلام فرستاده یا [[صلوات]] سر می‌دهند. در بلاد [[خراسان]] مرسوم است که با دیدن گنبد، یک دو بیتی با نام فراقی یا چار مصراعی می‌خوانند.<ref>{{پک/بن|سلامت|ک=خبرگزاری سلامت|ف=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref> نمونه‌ای از این اشعار عبارتند:<ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref>
از قدیم‌الایام مرسوم بوده است که رانندگان یا قافله سالاران، از زائران برای رسیدن به محلی که گنبد محل زیارت نمایان می‌شد، انعامی را دریافت می‌کردند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref><ref>{{پک|1=عناصری|2=۱۳۸۳|ف=تأثیر تشیع بر ابنیه|ک=شیعه‌شناسی|ص=۱۲۳}}</ref> [[هانری رنه آلمانی]] در سفرنامه‌اش ''[[از خراسان تا بختیاری]]''، که در دوران [[قاجار]] نوشته شده است، گزارش می‌کند که در سفرش به [[مشهد]]، وقتی به نزدیکی مشهد رسیده است، بر بالای [[تپه سلام|تپه]]، هنگامی که [[حرم امام رضا]] را مشاهده کرده است، زائران به نشانه احترام سلام می‌کردند و چند تکه سنگ را روی هم به صورت هرم قرار می‌دادند.<ref>{{پک|1=آلمانی|2=۱۳۳۵|ک=سفرنامه از خراسان تا بختیاری|ص=۶۰۸}}</ref> سلام دادن در این ناحیه، به معنای سلامتی و حاصل شدن مقصود نیز بوده است.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=طالبیان|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=تپه سلام}}</ref> [[هوتم شیندلر]]، سفرنامه نویس انگلیسی نیز در سفری که به سال ۱۲۹۳ ه‍.ق به مشهد داشته است، از وجود یک سنگ سیاه بزرگ در تپه موسوم به تپه سلام یاد می‌کند که بر روی آن [[زیارت‌نامه علی بن موسی الرضا]] حکاکی شده است و زائران در آنجا زیارت می‌خواندند.<ref>{{پک/بن|1=سلامت|ک=خبرگزاری سلامت|ف=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر}}</ref> علاوه بر خواندن [[زیارت‌نامه]] منقش بر سنگ، زائران هفت مرتبه نیز به [[علی بن موسی الرضا]] سلام می‌کردند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref><ref>{{پک|1=طالبیان|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=تپه سلام}}</ref> فاصله تپه سلام تا [[حرم امام رضا]] را سه فرسخ گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۳۸۵|ک=سفرنامه گوهر مقصود|ص=۱۱۹}}</ref> تپه سلام، جایی است که از آنجا [[گنبد حرم امام رضا]] برای اولین بار برای زائرانی که از سمت [[تهران]] به مشهد عزیمت دارند، دیده می‌شود.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref> این تپه در راه قدیم تهران به مشهد واقع بود اما مکان‌های دیگری با همین کارکرد نیز در جاهای دیگر گزارش شده است. منابع پیش از عصر قاجار از این تپه یادی نکرده‌اند.<ref>{{پک|1=طالبیان|2=ارشادسرابی|3=سوهانیان|4=۱۳۸۴|ف=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی|ک=آینه پژوهش|ص=۵۴}}</ref> در عصر معاصر، با توجه به اینکه زیرساخت‌های حمل و نقل تغییر کرده‌اند، همچنان زائران پس از مشاهده گنبد حرم امام رضا، سلام فرستاده یا [[صلوات]] سر می‌دهند. در بلاد [[خراسان]] مرسوم است که با دیدن گنبد، یک دو بیتی با نام فراقی یا چار مصراعی می‌خوانند.<ref>{{پک/بن|سلامت|ک=خبرگزاری سلامت|ف=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر}}</ref><ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref> نمونه‌ای از این اشعار عبارتند:<ref>{{پک|1=بیگ‌زاده|2=پروین|3=۱۳۹۵|ف=جلوه‌های سیمای امام رضا|ک=فرهنگ و ادبیات عامه|ص=۱۳۳}}</ref>


{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|به مشهد می‌روم قصد زیارت|زنم چهچه در آن طاق و عمارت}}
{{ب|به مشهد می‌روم قصد زیارت|زنم چهچه در آن طاق و عمارت}}
{{ب|زنم چهچه خلایق جمع گردد|همه گویند به هم شیر تو رحمت}}
{{ب|زنم چهچه خلایق جمع گردد|همه گویند به هم شیر تو رحمت}}
{{پایان شعر}}اهمیت مشاهده گنبد از راه دور برای زائران، حتی بر معماری و شهرسازی نیز تاثیر گذاشته‌است، برای نمونه، در زمان تکمیل پروژه ساخت راه شوسه [[تهران]] به [[قم]] در دوره قاجار، گنبدنما بودن جاده از مسیری دور مورد توجه مهندسان قرار گرفته بود۔<ref>{{پک/بن|قم|ک=قم‌نیوز|ف=ورودی تاریخی شهر قم بازسازی می‌شود}}</ref> همچنین در ساخت [[رواق امام خمینی]]، مهدسان سعی داشتند تا دیواره‌های رواق هم ارتفاع با دیواره‌های اطراف در نظر گرفته شود تا مانع دیده شدن [[گنبد حرم امام رضا]] نشود۔<ref>{{پک|1=امیرآبادی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=رواق امام خمینی}}</ref>
{{پایان شعر}}اهمیت مشاهده گنبد از راه دور برای زائران، حتی بر معماری و شهرسازی نیز تأثیر گذاشته است، برای نمونه، در زمان تکمیل پروژه ساخت راه شوسه [[تهران]] به [[قم]] در دوره قاجار، گنبدنما بودن جاده از مسیری دور مورد توجه مهندسان قرار گرفته بود.<ref>{{پک/بن|قم|ک=قم‌نیوز|ف=ورودی تاریخی شهر قم بازسازی می‌شود}}</ref> همچنین در ساخت [[رواق امام خمینی]]، مهدسان سعی داشتند تا دیواره‌های رواق هم ارتفاع با دیواره‌های اطراف در نظر گرفته شود تا مانع دیده شدن [[گنبد حرم امام رضا]] نشود.<ref>{{پک|1=امیرآبادی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=رواق امام خمینی}}</ref>


== در خاطرات ==
== در خاطرات ==
* در یادداشت‌های [[عباس مسعودی]] — مدیر مسئول و مؤسس [[روزنامه اطلاعات]] — در سال ۱۳۱۱، وقتی کاروان اعزامی از تهران به منطقه کوهستانی نزدیک مشهد رسید، به ناگهان مینی‌بوس ایستاد و کاپیتان شروع به طلب گنبدنما کرد. به نقل از عباس مسعودی، در این ماجرا هیچ صحنه‌ای عجیب‌تر از این نبود که کاپیتان از مکانیکی آلمانی در میان مسافران نیز اصرار به طلب گنبدنما داشت. تبعه آلمانی، از چنین درخواستی در میان بیابان شوکه شده بود و در نهایت با اصرار کاپیتان، انعامی پرداخت کرد.<ref>{{پک|1=مسعودی|2=سید قطبی|3=۱۳۹۳|ف=روایتی از وضعیت زندگی اجتماعی مردم|ک=پیام بهارستان|ص=۲۹۸}}</ref>
* در یادداشت‌های [[عباس مسعودی]] — مدیر مسئول و مؤسس [[روزنامه اطلاعات]] — در سال ۱۳۱۱، وقتی کاروان اعزامی از تهران به منطقه کوهستانی نزدیک مشهد رسید، به ناگهان مینی‌بوس ایستاد و کاپیتان شروع به طلب گنبدنما کرد. به نقل از عباس مسعودی، در این ماجرا هیچ صحنه‌ای عجیب‌تر از این نبود که کاپیتان از مکانیکی آلمانی در میان مسافران نیز اصرار به طلب گنبدنما داشت. تبعه آلمانی، از چنین درخواستی در میان بیابان شوکه شده بود و در نهایت با اصرار کاپیتان، انعامی پرداخت کرد.<ref>{{پک|1=مسعودی|2=سید قطبی|3=۱۳۹۳|ف=روایتی از وضعیت زندگی اجتماعی مردم|ک=پیام بهارستان|ص=۲۹۸}}</ref>
* [[عبدالله مستوفی]] (۱۲۵۵ - تهران ۱۳۲۹) از دولتمردان دوره قاجار، در زندگینامه و سفرنامه شخصی خودش، با نام ''[[شرح زندگانی من]]''، از سفر خود به مشهد در سال ۱۳۱۶ یاد می‌کند و در بخشی از این سفرنامه، از سنت انعام برای گنبدنما گزارش می‌کند. به گفته او، وقتی کاروان اعزامی از تهران، به تپه‌های نزدیک مشهد می‌رسند، چراغ حرم امام رضا نمایان می‌شود و مردم با دیدن چراغ، به سلام و صلوات مشغول می‌شوند و کاروان‌کشان از زائران، انعام گنبدنما طلب می‌کنند.<ref>{{پک|1=مستوفی|2=۱۳۴۳|ک=شرح زندگی من|ص=۳۸|ج=۲}}</ref>
* [[عبدالله مستوفی]] (۱۲۵۵ - تهران ۱۳۲۹) از دولتمردان دوره قاجار، در زندگینامه و سفرنامه شخصی خودش، با نام ''[[شرح زندگانی من]]''، از سفر خود به مشهد در سال ۱۳۱۶ یاد می‌کند و در بخشی از این سفرنامه، از سنت انعام برای گنبدنما گزارش می‌کند. به گفته او، وقتی کاروان اعزامی از تهران، به تپه‌های نزدیک مشهد می‌رسند، چراغ حرم امام رضا نمایان می‌شود و مردم با دیدن چراغ، به سلام و صلوات مشغول می‌شوند و کاروان‌کشان از زائران، انعام گنبدنما طلب می‌کنند.<ref>{{پک|1=مستوفی|2=۱۳۴۳|ک=شرح زندگی من|ص=۳۸|ج=۲}}</ref>
* [[عبدالحسین دستغیب]] به نقل از شاه‌چراغیان مشهور به [[حاج مؤمن]]، گزارش می‌کند که در سفری که به مشهد داشته‌است، در کوه‌های طرق، اتومبیل نگاه داشت و زائران پیاده شدند و رو به گنبد حرم امام رضا، سلام دادند و شاگرد راننده به مطالبه گنبدنما مشغول شد.<ref>{{پک|1=دستغیب|2=۱۳۸۹|ک=داستان‌های شگفت|ص=۵۷}}</ref>
* [[عبدالحسین دستغیب]] به نقل از شاه‌چراغیان مشهور به [[حاج مؤمن]]، گزارش می‌کند که در سفری که به مشهد داشته است، در کوه‌های طرق، اتومبیل نگاه داشت و زائران پیاده شدند و رو به گنبد حرم امام رضا، سلام دادند و شاگرد راننده به مطالبه گنبدنما مشغول شد.<ref>{{پک|1=دستغیب|2=۱۳۸۹|ک=داستان‌های شگفت|ص=۵۷}}</ref>
* [[علی‌محمد سجادی]]، در خاطره‌ای که در مقدمه‌اش بر کتاب ''[[در برف پیری]]'' نوشته‌است، می‌نویسد که پس از رسیدن به تپه سلام در مشهد، زائران پیاده می‌شدند، مدتی تنها بودند، اما با صدای شوفر، باید سوار ماشین می‌شدند؛ ولی شرط ورود به ماشین، پرداخت انعام گنبدنما بود۔ او می‌نویسد: «و این، از جمله وجوهی بود که زائر از صمیم قلب تقدیم می‌کرد»۔<ref>{{پک|مهدوی‌دامغانی|۱۳۹۶|ک=در برف پیری|ص=مقدمه}}</ref>
* [[علی‌محمد سجادی]]، در خاطره‌ای که در مقدمه‌اش بر کتاب ''[[در برف پیری]]'' نوشته است، می‌نویسد که پس از رسیدن به تپه سلام در مشهد، زائران پیاده می‌شدند، مدتی تنها بودند، اما با صدای شوفر، باید سوار ماشین می‌شدند؛ ولی شرط ورود به ماشین، پرداخت انعام گنبدنما بود. او می‌نویسد: «و این، از جمله وجوهی بود که زائر از صمیم قلب تقدیم می‌کرد».<ref>{{پک|مهدوی دامغانی|۱۳۹۶|ک=در برف پیری|ص=مقدمه}}</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}}
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}}


== منابع ==
=== منابع ===
{{آغاز پانویس|35em}}
'''منابع مکتوب'''
'''منابع مکتوب'''
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آلمانی|نام=هانری رنه|عنوان=سفرنامه از خراسان تا بختیاری|سال=۱۳۳۵|مکان=تهران|ناشر=امیرکبیر}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آلمانی|نام=هانری رنه|عنوان=سفرنامه از خراسان تا بختیاری|سال=۱۳۳۵|مکان=تهران|ناشر=امیرکبیر}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=امیرآبادی|نام=مجید|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=امام خمینی، رواق|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=امیرآبادی|نام=مجید|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=امام خمینی، رواق|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابشناسی امام رضا (ع)|ناشر=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر|نشانی=https://www.tebna.ir/news/گنبد‌نما؛-اولین-محل-سلام-زائر/گنبد-نما-اولین-محل-سلام-زائر|تاریخ=۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|سلامت}}|نویسنده=باغشاهی، فاطمه|کد زبان=|وبگاه=خبرگزاری سلامت}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابشناسی امام رضا (ع)|ناشر=گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر|نشانی=https://www.tebna.ir/news/گنبد‌نما؛-اولین-محل-سلام-زائر/گنبد-نما-اولین-محل-سلام-زائر|تاریخ=۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|سلامت}}|نویسنده=باغشاهی، فاطمه|کد زبان=|وبگاه=خبرگزاری سلامت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=بیگ‌زاده|نام=خلیل|نام خانوادگی۲=پروین|نام۲=نادر|عنوان=جلوه‌های سیمای امام رضا (ع) در برخی آیین‌های نمادین و ادب عامه|ژورنال=فرهنگ و ادبیات عامه|مکان=تهران|شماره=۹|تاریخ=۱۳۹۵|صفحه=۱۲۵-۱۴۷|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/67168|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=بیگ‌زاده|نام=خلیل|نام خانوادگی۲=پروین|نام۲=نادر|عنوان=جلوه‌های سیمای امام رضا (ع) در برخی آیین‌های نمادین و ادب عامه|ژورنال=فرهنگ و ادبیات عامه|مکان=تهران|شماره=۹|تاریخ=۱۳۹۵|صفحه=۱۲۵–۱۴۷|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/67168|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دستغیب|نام=عبدالحسین|عنوان=داستان‌های شگفت|سال=۱۳۸۹|مکان=قم|ناشر=دفتر انتشارات اسلامی|پیوند نویسنده=عبدالحسین دستغیب|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/14889|شابک=۹۷۸۹۶۴۴۷۰۱۷۳۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دستغیب|نام=عبدالحسین|عنوان=داستان‌های شگفت|سال=۱۳۸۹|مکان=قم|ناشر=دفتر انتشارات اسلامی|پیوند نویسنده=عبدالحسین دستغیب|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/14889|شابک=۹۷۸۹۶۴۴۷۰۱۷۳۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دهخدا|نام=علی‌اکبر|عنوان=لغتنامه دهخدا|سال=۱۳۹۰|مکان=تهران|ناشر=موسسه انتشارات و چاپ|پیوند نویسنده=دهخدا|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/50606}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دهخدا|نام=علی‌اکبر|عنوان=لغتنامه دهخدا|سال=۱۳۹۰|مکان=تهران|ناشر=موسسه انتشارات و چاپ|پیوند نویسنده=دهخدا|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/50606}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=طالبیان|نام=محمد|نام خانوادگی۲=ارشادسرابی|نام۲=اصغر|نام خانوادگی۳=سوهانیان|نام۳=محمد|عنوان=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی|ژورنال=آینه پژوهش|مکان=قم|شماره=۹۶|تاریخ=۱۳۸۴|صفحه=۵۱-۵۵|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/32271|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=طالبیان|نام=محمد|نام خانوادگی۲=ارشادسرابی|نام۲=اصغر|نام خانوادگی۳=سوهانیان|نام۳=محمد|عنوان=آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی|ژورنال=آینه پژوهش|مکان=قم|شماره=۹۶|تاریخ=۱۳۸۴|صفحه=۵۱–۵۵|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/32271|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=طالبیان|نام=محمد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=تپه سلام|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=طالبیان|نام=محمد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=تپه سلام|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=مصطفی|عنوان=سفرنامه گوهر مقصود|سال=۱۳۸۵|مکان=تهران|ناشر=مرکز پژوهشی میراث مکتوب|کوشش=میرخانی، زهرا}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=مصطفی|عنوان=سفرنامه گوهر مقصود|سال=۱۳۸۵|مکان=تهران|ناشر=مرکز پژوهشی میراث مکتوب|کوشش=میرخانی، زهرا}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عناصری|نام=جابر|عنوان=تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی ایران|ژورنال=شیعه‌شناسی|مکان=قم|شماره=۷|تاریخ=۱۳۸۳|صفحه=۱۲۱-۱۴۶|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/236895|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=عناصری|نام=جابر|عنوان=تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی ایران|ژورنال=شیعه‌شناسی|مکان=قم|شماره=۷|تاریخ=۱۳۸۳|صفحه=۱۲۱–۱۴۶|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/236895|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مستوفی|نام=عبدالله|عنوان=شرح زندگی من|سال=۱۳۴۳|مکان=تهران|ناشر=زوار|پیوند نویسنده=عبدالله مستوفی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/11171|شابک=۹۶۴-۴۰۱-۰۴۴-۰|شابک نادرست=بله}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مستوفی|نام=عبدالله|عنوان=شرح زندگی من|سال=۱۳۴۳|مکان=تهران|ناشر=زوار|پیوند نویسنده=عبدالله مستوفی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/11171|شابک=۹۶۴-۴۰۱-۰۴۴-۰|شابک نادرست=بله}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=مسعودی|نام=عباس|نام خانوادگی۲=سید قطبی|نام۲=مهدی|عنوان=روایتی از وضعیت زندگی اجتماعی مردم، وسائل نقلیه و راه‌های مسیر تهران - مشهد در سال ۱۳۱۱ خورشیدی|ژورنال=پیام بهارستان|مکان=تهران|شماره=۲۳|تاریخ=۱۳۹۳|صفحه=۲۶۶-۲۹۹|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1440114|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=مسعودی|نام=عباس|نام خانوادگی۲=سید قطبی|نام۲=مهدی|عنوان=روایتی از وضعیت زندگی اجتماعی مردم، وسائل نقلیه و راه‌های مسیر تهران - مشهد در سال ۱۳۱۱ خورشیدی|ژورنال=پیام بهارستان|مکان=تهران|شماره=۲۳|تاریخ=۱۳۹۳|صفحه=۲۶۶–۲۹۹|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1440114|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مهدوی دامغانی|نام=احمد|عنوان=در برف پیری: مجموعه‌ای از مقالات دکتر احمد مهدوی‌ دامغانی|سال=۱۳۹۶|مکان=تهران|ناشر=اطلاعات|کوشش=سجادی، علی‌محمد و واعظ، سعید|پیوند نویسنده=احمد مهدوی دامغانی|شابک=9786004350600}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مهدوی دامغانی|نام=احمد|عنوان=در برف پیری: مجموعه‌ای از مقالات دکتر احمد مهدوی دامغانی|سال=۱۳۹۶|مکان=تهران|ناشر=اطلاعات|کوشش=سجادی، علی‌محمد و واعظ، سعید|پیوند نویسنده=احمد مهدوی دامغانی|شابک=9786004350600}}
'''منابع آنلاین'''
'''منابع آنلاین'''
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ورودی تاریخی شهر قم بازسازی می‌شود|ناشر=|نشانی=https://www.qomnews.ir/fa/news/88977/%d9%88%d8%b1%d9%88%d8%af%db%8c-%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae%db%8c-%d8%b4%d9%87%d8%b1-%d9%82%d9%85-%d8%a8%d8%a7%d8%b2%d8%b3%d8%a7%d8%b2%db%8c-%d9%85%db%8c-%d8%b4%d9%88%d8%af|تاریخ=۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|قم}}|نویسنده=قم‌نیوز|کد زبان=|وبگاه=qomnews.ir}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ورودی تاریخی شهر قم بازسازی می‌شود|ناشر=|نشانی=https://www.qomnews.ir/fa/news/88977/ورودی-تاریخی-شهر-قم-بازسازی-می-شود|تاریخ=۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|قم}}|نویسنده=قم‌نیوز|کد زبان=|وبگاه=qomnews.ir}}
{{پایان پانویس}}
 
== پیوندهای بیرونی ==
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=پروین|نام=نادر|عنوان=اهمیت آیین‌های نمایدن و ادبیات عامه در بازشناسی شخصیت امام رضا (ع)|ژورنال=چهارمین همایش نگاهی نو به زبان و ادب عامه|تاریخ=۱۳۹۸|پیوند=https://civilica.com/doc/979182/|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[سیلولیکا]]}}


== پیوند به بیرون ==
{{حرم امام رضا}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}


* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=پروین|نام=نادر|عنوان=اهمیت آیین های نمایدن و ادبیات عامه در بازشناسی شخصیت امام رضا (ع)|ژورنال=چهارمین همایش نگاهی نو به زبان و ادب عامه|تاریخ=۱۳۹۸|پیوند=https://civilica.com/doc/979182/|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[سیلولیکا]]}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=بله|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}
[[رده:اصطلاحات فرهنگی]]
[[رده:اصطلاحات فرهنگی]]
[[رده:زیارت‌های شیعه دوازده‌امامی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۵۴

گنبدنما
کاربرد
معنای اصطلاحیمحل یا مژدگانی که در محل مشاهده گنبد یک زیارتگاه برای اولین مرتبه گرفته می‌شود
قدمت کاربردمعاصر
پراهمیت نزدشیعیان

گنبدنما یا گمبدنما، محلی است که زائر برای اولین مرتبه گنبد محل زیارتش را مشاهده می‌کند و همچنین به انعامی که راننده یا شاگردش، آن را از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی می‌گیرند نیز گنبدنما گفته می‌شود.

در لغت و اصطلاح

به گزارش دهخدا در فرهنگ لغاتش، گنبدنما یا گمبدنما، محلی است که زائر برای اولین مرتبه گنبد محل زیارتش را مشاهده می‌کند. همچنین به انعامی که راننده یا شاگردش از زائران به محض رسیدن به چنین مکانی می‌گرفتند نیز گنبدنما گفته می‌شود.[۱][۲] مصطفی طهرانی از سفرنامه‌نویسان عصر قاجار، در کنار عبارت «گنبدنما»، واژه «سلامتانه» نیز به کار برده است.[۳]

در فرهنگ

از قدیم‌الایام مرسوم بوده است که رانندگان یا قافله سالاران، از زائران برای رسیدن به محلی که گنبد محل زیارت نمایان می‌شد، انعامی را دریافت می‌کردند.[۴][۵][۶] هانری رنه آلمانی در سفرنامه‌اش از خراسان تا بختیاری، که در دوران قاجار نوشته شده است، گزارش می‌کند که در سفرش به مشهد، وقتی به نزدیکی مشهد رسیده است، بر بالای تپه، هنگامی که حرم امام رضا را مشاهده کرده است، زائران به نشانه احترام سلام می‌کردند و چند تکه سنگ را روی هم به صورت هرم قرار می‌دادند.[۷] سلام دادن در این ناحیه، به معنای سلامتی و حاصل شدن مقصود نیز بوده است.[۸][۹] هوتم شیندلر، سفرنامه نویس انگلیسی نیز در سفری که به سال ۱۲۹۳ ه‍.ق به مشهد داشته است، از وجود یک سنگ سیاه بزرگ در تپه موسوم به تپه سلام یاد می‌کند که بر روی آن زیارت‌نامه علی بن موسی الرضا حکاکی شده است و زائران در آنجا زیارت می‌خواندند.[۱۰] علاوه بر خواندن زیارت‌نامه منقش بر سنگ، زائران هفت مرتبه نیز به علی بن موسی الرضا سلام می‌کردند.[۱۱][۱۲] فاصله تپه سلام تا حرم امام رضا را سه فرسخ گزارش کرده‌اند.[۱۳] تپه سلام، جایی است که از آنجا گنبد حرم امام رضا برای اولین بار برای زائرانی که از سمت تهران به مشهد عزیمت دارند، دیده می‌شود.[۱۴] این تپه در راه قدیم تهران به مشهد واقع بود اما مکان‌های دیگری با همین کارکرد نیز در جاهای دیگر گزارش شده است. منابع پیش از عصر قاجار از این تپه یادی نکرده‌اند.[۱۵] در عصر معاصر، با توجه به اینکه زیرساخت‌های حمل و نقل تغییر کرده‌اند، همچنان زائران پس از مشاهده گنبد حرم امام رضا، سلام فرستاده یا صلوات سر می‌دهند. در بلاد خراسان مرسوم است که با دیدن گنبد، یک دو بیتی با نام فراقی یا چار مصراعی می‌خوانند.[۱۶][۱۷] نمونه‌ای از این اشعار عبارتند:[۱۸]

به مشهد می‌روم قصد زیارتزنم چهچه در آن طاق و عمارت
زنم چهچه خلایق جمع گرددهمه گویند به هم شیر تو رحمت

اهمیت مشاهده گنبد از راه دور برای زائران، حتی بر معماری و شهرسازی نیز تأثیر گذاشته است، برای نمونه، در زمان تکمیل پروژه ساخت راه شوسه تهران به قم در دوره قاجار، گنبدنما بودن جاده از مسیری دور مورد توجه مهندسان قرار گرفته بود.[۱۹] همچنین در ساخت رواق امام خمینی، مهدسان سعی داشتند تا دیواره‌های رواق هم ارتفاع با دیواره‌های اطراف در نظر گرفته شود تا مانع دیده شدن گنبد حرم امام رضا نشود.[۲۰]

در خاطرات

  • در یادداشت‌های عباس مسعودی — مدیر مسئول و مؤسس روزنامه اطلاعات — در سال ۱۳۱۱، وقتی کاروان اعزامی از تهران به منطقه کوهستانی نزدیک مشهد رسید، به ناگهان مینی‌بوس ایستاد و کاپیتان شروع به طلب گنبدنما کرد. به نقل از عباس مسعودی، در این ماجرا هیچ صحنه‌ای عجیب‌تر از این نبود که کاپیتان از مکانیکی آلمانی در میان مسافران نیز اصرار به طلب گنبدنما داشت. تبعه آلمانی، از چنین درخواستی در میان بیابان شوکه شده بود و در نهایت با اصرار کاپیتان، انعامی پرداخت کرد.[۲۱]
  • عبدالله مستوفی (۱۲۵۵ - تهران ۱۳۲۹) از دولتمردان دوره قاجار، در زندگینامه و سفرنامه شخصی خودش، با نام شرح زندگانی من، از سفر خود به مشهد در سال ۱۳۱۶ یاد می‌کند و در بخشی از این سفرنامه، از سنت انعام برای گنبدنما گزارش می‌کند. به گفته او، وقتی کاروان اعزامی از تهران، به تپه‌های نزدیک مشهد می‌رسند، چراغ حرم امام رضا نمایان می‌شود و مردم با دیدن چراغ، به سلام و صلوات مشغول می‌شوند و کاروان‌کشان از زائران، انعام گنبدنما طلب می‌کنند.[۲۲]
  • عبدالحسین دستغیب به نقل از شاه‌چراغیان مشهور به حاج مؤمن، گزارش می‌کند که در سفری که به مشهد داشته است، در کوه‌های طرق، اتومبیل نگاه داشت و زائران پیاده شدند و رو به گنبد حرم امام رضا، سلام دادند و شاگرد راننده به مطالبه گنبدنما مشغول شد.[۲۳]
  • علی‌محمد سجادی، در خاطره‌ای که در مقدمه‌اش بر کتاب در برف پیری نوشته است، می‌نویسد که پس از رسیدن به تپه سلام در مشهد، زائران پیاده می‌شدند، مدتی تنها بودند، اما با صدای شوفر، باید سوار ماشین می‌شدند؛ ولی شرط ورود به ماشین، پرداخت انعام گنبدنما بود. او می‌نویسد: «و این، از جمله وجوهی بود که زائر از صمیم قلب تقدیم می‌کرد».[۲۴]

پانویس

ارجاعات

  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۲:‎ ۲۴۴۹.
  2. ↑ بیگ‌زاده و پروین، «جلوه‌های سیمای امام رضا»، فرهنگ و ادبیات عامه، ۱۳۳.
  3. ↑ طهرانی، سفرنامه گوهر مقصود، ۱۱۹.
  4. ↑ طالبیان، ارشادسرابی و سوهانیان، «آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی»، آینه پژوهش، ۵۴.
  5. ↑ بیگ‌زاده و پروین، «جلوه‌های سیمای امام رضا»، فرهنگ و ادبیات عامه، ۱۳۳.
  6. ↑ عناصری، «تأثیر تشیع بر ابنیه»، شیعه‌شناسی، ۱۲۳.
  7. ↑ آلمانی، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ۶۰۸.
  8. ↑ طالبیان، ارشادسرابی و سوهانیان، «آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی»، آینه پژوهش، ۵۴.
  9. ↑ طالبیان، «تپه سلام»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  10. ↑ «گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر»، خبرگزاری سلامت.
  11. ↑ طالبیان، ارشادسرابی و سوهانیان، «آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی»، آینه پژوهش، ۵۴.
  12. ↑ طالبیان، «تپه سلام»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  13. ↑ طهرانی، سفرنامه گوهر مقصود، ۱۱۹.
  14. ↑ طالبیان، ارشادسرابی و سوهانیان، «آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی»، آینه پژوهش، ۵۴.
  15. ↑ طالبیان، ارشادسرابی و سوهانیان، «آشنایی با دائرة المعارف آستان قدس رضوی»، آینه پژوهش، ۵۴.
  16. ↑ «گنبدنما؛ اولین محل سلام زائر»، خبرگزاری سلامت.
  17. ↑ بیگ‌زاده و پروین، «جلوه‌های سیمای امام رضا»، فرهنگ و ادبیات عامه، ۱۳۳.
  18. ↑ بیگ‌زاده و پروین، «جلوه‌های سیمای امام رضا»، فرهنگ و ادبیات عامه، ۱۳۳.
  19. ↑ «ورودی تاریخی شهر قم بازسازی می‌شود»، قم‌نیوز.
  20. ↑ امیرآبادی، «رواق امام خمینی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
  21. ↑ مسعودی و سید قطبی، «روایتی از وضعیت زندگی اجتماعی مردم»، پیام بهارستان، ۲۹۸.
  22. ↑ مستوفی، شرح زندگی من، ۲:‎ ۳۸.
  23. ↑ دستغیب، داستان‌های شگفت، ۵۷.
  24. ↑ مهدوی دامغانی، در برف پیری، مقدمه.

منابع

منابع مکتوب

منابع آنلاین

پیوندهای بیرونی

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=گنبدنما&oldid=82026»