بدون جعبه اطلاعات

رمضان در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{اصلی|رمضان}} thumb|left|300px|مراسم جزءخوانی [[قرآن ماه رمضان در حرم محمد هلال بن علی، آران و بیدگل - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگ...» ایجاد کرد)
 
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا، اصلاح نشانی وب)
 
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{اصلی|رمضان}}
[[پرونده:Mohammad Helal Ali امامزاده هلال ابن علی 04.jpg|thumb|left|300px|مراسم جزءخوانی [[قرآن]] ماه رمضان در حرم [[محمد هلال بن علی]]، آران و بیدگل - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.]]
[[پرونده:Mohammad Helal Ali امامزاده هلال ابن علی 04.jpg|thumb|left|300px|مراسم جزءخوانی [[قرآن]] ماه رمضان در حرم [[محمد هلال بن علی]]، [[آران و بیدگل]] - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.]]
'''ماه رمضان در ایران''' از دیرباز شامل آواها و آیین‌های خاص بوده است. آیین‌های مربوط به [[رمضان|ماه رمضان]] در [[ایران]] مربوط به استقبال از این ماه، آیین‌های در طول ماه رمضان و آیین‌های وداع با این ماه است. امروزه [[عید فطر]] یکی از مهم‌ترین اعیاد ایرانیان مسلمان به‌شمار می‌رود.
'''ماه رمضان در ایران''' از دیرباز شامل آواها و آیین‌های خاص بوده‌است.


== آیین‌های استقبال ==
== آیین‌های استقبال ==
=== آیین‌ها ===
جشن باریگِندان یا برغندان از جشن‌های مشترک [[ایرانیان]] و [[ارمنیان]] است که افزون بر تشابه اسمی، آداب و سنن برگزاری آن‌ها نیز شبیه هم است. این جشن پیش از فرارسیدن ایام روزه برگزار می‌شد و هر دو قوم آن را جشن می‌گرفتند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> در روزگار پیشین، ایرانیان روزهای آخر [[ماه شعبان]] را که نزدیک‌شدن [[ماه رمضان]] را نوید می‌داد، با جشن و سرور سپری می‌کردند. مدت زمان برگزاری جشن برغندان هفت تا ده روز بود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> در منابع مختلف از این جشن با نام‌های باریگِندان، برغندان، برقندان، سنگ‌اندازان، کلوخ‌اندازان، سنگ‌انداز، برق‌انداز، کلوخ‌انداز نام برده شده است.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> با این حال، سال‌هاست که در ایران جشن برغندان به هیچ وجه اجرا نمی‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref>
;باریگِندان:
{{اصلی|باریگندان}}
[[باریگندان|جشن باریگِندان]] یا برغندان از جشن‌های مشترک [[ایرانیان]] و [[ارمنیان]] است که افزون بر تشابه اسمی، آداب و سنن برگزاری آن‌ها نیز شبیه هم است. این جشن پیش از فرارسیدن ایام روزه برگزار می‌شد و هر دو قوم آن را جشن می‌گرفتند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> در روزگار پیشین، ایرانیان روزهای آخر [[ماه شعبان]] را که نزدیک‌شدن [[ماه رمضان]] را نوید می‌داد، با جشن و سرور سپری می‌کردند. مدت زمان برگزاری جشن برغندان هفت تا ده روز بود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> در منابع مختلف از این جشن با نام‌های باریگِندان، برغندان، برقندان، سنگ‌اندازان، کلوخ‌اندازان، سنگ‌انداز، برق‌انداز، کلوخ‌انداز نام برده شده‌است.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref> با این حال، سال‌هاست که در ایران جشن [[برغندان]] به هیچ وجه اجرا نمی‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=هویس|ف=جشن برغندان و باریگِندان|ش=۱}}</ref>


=== موسیقی‌ها ===
=== موسیقی‌ها ===
;نقاره‌زنی:
رسم [[نقاره‌زنی]] برای [[رؤیت هلال]] در ایران به پیش از [[اسلام]] برمی‌گردد. ایرانی‌ها ابتدای هر ماه نقاره می‌زدند تا رسیدن ماه تازه را خبر دهند؛ در [[شاهنامهٔ فردوسی]] ۱۸ بار به نقاره‌زنی اشاره شده است. پس از اسلام این رسم به گونه‌ای دیگر ادامه پیدا کرد؛ چاووش‌خوان‌ها هم آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند؛ به این معنی که دو یا سه روز قبل از فرارسیدن ماه رمضان به خیابان‌ها می‌رفتند و آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند تا مسلمانان خود را برای چنین ماهی آماده کنند و غیرمسلمان‌ها تظاهر به [[روزه‌خواری]] نکنند. همین چاوش‌خوان‌ها سه روز آخر ماه رمضان، «[[الوداع‌خوانی]]» می‌کردند و به استقبال [[ماه شوال]] می‌رفتند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>
رسم [[نقاره‌زنی]] برای رؤیت هلال در [[ایران]] به پیش از [[اسلام]] برمی‌گردد. ایرانی‌ها ابتدای هر ماه نقاره می‌زدند تا رسیدن ماه تازه را خبر دهند؛ در [[شاهنامهٔ فردوسی]] ۱۸ بار به نقاره‌زنی اشاره شده‌است. پس از اسلام این رسم به گونه‌ای دیگر ادامه پیدا کرد؛ [[چاووش‌خوان|چاووش‌خوان‌ها]] هم آمدن [[ماه رمضان]] را نوید می‌دادند؛ به این معنی که دو یا سه روز قبل از فرارسیدن ماه رمضان به خیابان‌ها می‌رفتند و آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند تا مسلمانان خود را برای چنین ماهی آماده کنند و غیرمسلمان‌ها تظاهر به [[روزه‌خواری]] نکنند. همین چاوش‌خوان‌ها سه روز آخر ماه رمضان، «[[الوداع‌خوانی]]» می‌کردند و به استقبال [[ماه شوال]] می‌رفتند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>


;موسیقی رؤیت هلال:
بخش دیگری از [[موسیقی رمضان]] به دیدن [[هلال ماه]] — چه هلال ماه رمضان و ماه شوال — برمی‌گشت. در این آیین، بزرگان شهر به اتفاق یک یا دو نفر [[نوحه‌خوان]] خوش‌صدا به بلندی‌های مشرف به منطقهٔ خود می‌رفتند و چشم به آسمان می‌دوختند. وقتی بزرگان، دیدن ماه را تأیید می‌کردند، نوحه‌خوان جمع را به فرستادن [[صلوات]] دعوت می‌کرد و به خواندن آوازهایی در تکریم و استقبال از ماه رمضان می‌پرداختند یا اگر ماه شوال را در آسمان دیده بودند با ماه رمضان خداحافظی می‌کردند و از خداوند می‌خواستند تا طاعات و عباداتشان را بپذیرد.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>
بخش دیگری از [[موسیقی رمضان]] به دیدن [[هلال ماه]] — چه هلال [[ماه رمضان]] و [[ماه شوال]] — برمی‌گشت. در این آیین، بزرگان شهر به اتفاق یک یا دو نفر [[نوحه‌خوان]] خوش‌صدا به بلندی‌های مشرف به منطقهٔ خود می‌رفتند و چشم به آسمان می‌دوختند. وقتی بزرگان، دیدن ماه را تأیید می‌کردند، نوحه‌خوان جمع را به فرستادن [[صلوات]] دعوت می‌کرد و به خواندن آوازهایی در تکریم و استقبال از ماه رمضان می‌پرداختند یا اگر ماه شوال را در آسمان دیده بودند با ماه رمضان خداحافظی می‌کردند و از خداوند می‌خواستند تا طاعات و عباداتشان را بپذیرد.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>


== آیین‌های رمضان ==
== آیین‌های رمضان ==
=== آیین‌ها ===
''[[گرگیعان]]'' یا ''قرقیعان'' آیین سنتی رایج بین عرب‌های [[خوزستان]] است. این آیین که ریشه‌ای تاریخی دارد در نیمهٔ ماه رمضان در مناطق عرب‌نشین توسط کودکان اجرا می‌شود.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث|ف=جشن گرگیعان در خوزستان}}</ref> این جشن در میان شیعیان دیگر کشورهای عربی نیز جایگاه بالایی دارد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث|ف=جشن گرگیعان در خوزستان}}</ref> در این آیین، در شب پانزدهم ماه رمضان، کودکان عرب خوزستان پس از [[افطار]]، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران [[دشداشه]] پوشیده و دختران [[چادر عربی]] بر سر می‌کنند و با شور و شعف به کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با بر گردن آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه‌شده، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به درب خانه‌ها می‌روند.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=انسان‌شناسی و فرهنگ|ف=گذری بر آئین گرگیعان…|ش=۱}}</ref>
;گرگیعان:
{{اصلی|گرگیعان}}
''گرگیعان'' یا ''قرقیعان'' [[آیین]] سنتی رایج بین [[عرب‌های ایران|عرب‌های خوزستان]] است. این آیین که ریشه‌ای تاریخی دارد در نیمهٔ [[ماه رمضان]] در مناطق عرب‌نشین توسط [[کودکان]] اجرا می‌شود.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث|ف=جشن گرگیعان در خوزستان}}</ref> این جشن در میان شیعیان دیگر کشورهای عربی نیز جایگاه بالایی دارد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث|ف=جشن گرگیعان در خوزستان}}</ref> در این آیین، در شب پانزدهم [[ماه رمضان]]، کودکان عرب خوزستان پس از افطار، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران [[دشداشه]] پوشیده و دختران [[چادر عربی]] بر سر
می‌کنند و با شور و شعف به [[کوچه]]-پس‌کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با بر گردن آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه‌شده، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به درب خانه‌ها می‌روند.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=انسان‌شناسی و فرهنگ|ف=گذری بر آئین گرگیعان...|ش=۱}}</ref>


;ترنا بازی:
ترنا بازی از بازی‌های ایرانی و از سرگرمی‌های قهوه‌خانه‌نشینان، به‌ویژه در شب‌های دراز زمستان و شب‌های ماه رمضان بود.<ref>{{پک|موسوی بجنوردی|بلوکباشی|۱۳۸۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=ترنا بازی}}</ref>
{{اصلی|ترنا بازی}}
ترنا بازی از بازی‌های ایرانی و از سرگرمی‌های قهوه‌خانه‌نشینان، به‌ویژه در شب‌های دراز [[زمستان]] و شب‌های [[ماه رمضان]] بود.<ref>{{پک|موسوی بجنوردی|بلوکباشی|۱۳۸۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=ترنا بازی}}</ref>


=== موسیقی‌ها ===
=== موسیقی‌ها ===
{{اصلی|موسیقی رمضان در ایران}}
«[[ذکرخوانی]]» مهم‌ترین ویژگی موسیقی رمضان است؛ هنری که شکل‌های متفاوتی داشته و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق‌دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی بوده است. ایرانی‌ها با نغمه‌های آهنگین و ادوات موسیقی ذکرهای مخصوص ماه رمضان را برای جوانان اجرا می‌کردند تا آن‌ها را با واژگان و جملات مقدس و روحانی به سمت خوبی و پاکی سوق دهند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>
«[[ذکرخوانی]]» مهم‌ترین ویژگی [[موسیقی رمضان]] است؛ هنری که شکل‌های متفاوتی داشته و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق‌دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی بوده‌است. ایرانی‌ها با نغمه‌های آهنگین و ادوات موسیقی ذکرهای مخصوص [[ماه رمضان]] را برای جوانان اجرا می‌کردند تا آن‌ها را با واژگان و جملات مقدس و روحانی به سمت خوبی و پاکی سوق دهند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>


[[موسیقی رمضان]] در ایران پر از شادی بود چراکه می‌کوشید انسان را به معنویت نزدیک کند. تنها اشعار حزن‌انگیزی که در این ماه خوانده می‌شد به ایام قتل [[علی بن ابی‌طالب]] برمی‌گشت. «[[منقبت‌خوانی]]» ویژهٔ [[شب‌های قدر]] بود و در رثای [[علی بن ابی‌طالب]] خوانده می‌شد؛ در نیمهٔ رمضان هم [[مولودی‌خوانی]] و [[مناجات حسنی]] وجود داشت. «[[صلوات‌خوانی]]» تنها به [[ماه رمضان]] اختصاص نداشت اما در این ماه زیباتر اجرا می‌شد و در برخی شهرها چون [[دزفول]] و [[شوشتر]] حتی صلوات‌خوانی شاد هم وجود داشت.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>
موسیقی رمضان در ایران پر از شادی بود چراکه می‌کوشید انسان را به معنویت نزدیک کند. تنها اشعار حزن‌انگیزی که در این ماه خوانده می‌شد به ایام [[کشته‌شدن علی بن ابی‌طالب]] برمی‌گشت. «[[منقبت‌خوانی]]» ویژهٔ [[شب‌های قدر]] بود و در رثای [[علی بن ابی‌طالب]] خوانده می‌شد؛ در نیمهٔ رمضان هم [[مولودی‌خوانی]] و [[مناجات حسنی]] وجود داشت. «[[صلوات‌خوانی]]» تنها به ماه رمضان اختصاص نداشت اما در این ماه زیباتر اجرا می‌شد و در برخی شهرها چون دزفول و شوشتر حتی صلوات‌خوانی شاد هم وجود داشت.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>


;موسیقی‌های سحرگاهی:
ایرانیان [[مسلمان]] بنا بر یک رسم کهن عادت کرده بودند یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان به پیشواز این ماه بروند. به همین خاطر، یک ساعت به [[اذان صبح]] مانده به بام خانه خود می‌رفتند و [[اذان]] می‌گفتند و مردم را به صلوات‌فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در چهارگاه اجرا می‌شد و گونه‌ای چاووش‌خوانی بود. بعدها [[سحرخوان]]‌ها، علاوه بر آواز، [[نقاره]] هم می‌نواختند تا حنجره‌شان دمی بیاساید؛ مناجات‌خوانی، اذان‌گفتن و دعاخواندن بخش‌های دیگری بود که به وقت [[سحرگاه|سحر]]، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و این‌ها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به موقع بیدارکردن مؤمنین از خواب اندیشیده بودند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>
ایرانیان مسلمان بنا بر یک رسم کهن عادت کرده بودند یک تا سه روز پیش از رؤیت [[هلال ماه]] [[ماه رمضان|رمضان]] به پیشواز این ماه بروند. به همین خاطر، یک ساعت به [[اذان صبح]] مانده به بام خانه خود می‌رفتند و [[اذان]] می‌گفتند و مردم را به [[صلوات|صلوات‌فرستادن]]، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در [[چهارگاه]] اجرا می‌شد و گونه‌ای [[چاووش‌خوانی]] بود. بعدها [[سحرخوان|سحرخوان‌ها]]، علاوه بر آواز، [[نقاره]] هم می‌نواختند تا [[حنجره|حنجره‌شان]] دمی بیاساید؛ [[مناجات‌خوانی]]، [[اذان|اذان‌گفتن]] و [[دعا|دعاخواندن]] بخش‌های دیگری بود که به وقت [[سحرگاه|سحر]]، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و این‌ها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به موقع بیدارکردن مؤمنین از خواب اندیشیده بودند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>


[[سحرخوان|سحرخوان‌ها]] تا نزدیک [[اذان]] به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک [[صلوات]] همراه بود و همین رمزی بود که مردم تازه‌بیدارشده را آگاه می‌کرد که دیگر وقت کمی برای خوردن [[سحری]] دارند؛ به این کار [[صلوات‌خوانی]] می‌گفتند. سپس، [[دعاخوان|دعاخوان‌ها]] [[دعای سحر]] را می‌خواندند و پس از آن [[مؤذن]] اذان می‌گفت.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>
سحرخوان‌ها تا نزدیک [[اذان صبح]] به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک [[صلوات]] همراه بود و همین رمزی بود که مردم تازه‌بیدارشده را آگاه می‌کرد که دیگر وقت کمی برای خوردن [[سحری]] دارند؛ به این کار صلوات‌خوانی می‌گفتند. سپس، دعاخوان‌ها [[دعای سحر]] را می‌خواندند و پس از آن [[مؤذن]] اذان می‌گفت.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>


گاه در مراسم [[سحرخوانی]] از [[طبل]] و [[دهل]] و [[شیپور]] و [[نقاره]] هم استفاده می‌کردند. گرچه در نقاط مختلف [[ایران]] از سازهای متفاوت استفاده می‌شد؛ برای مثال [[ترکمن|ترکمن‌ها]] از [[دوتار]] و مردم [[کرمانشاه]] از [[تنبور]] و در [[خانقاه|خانقاه‌ها]] از [[دف]] استفاده می‌کردند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>
گاه در مراسم سحرخوانی از طبل و دهل و شیپور و نقاره هم استفاده می‌کردند. گرچه در نقاط مختلف ایران از سازهای متفاوت استفاده می‌شد؛ برای مثال ترکمن‌ها از دوتار و مردم کرمانشاه از تنبور و در [[خانقاه]]‌ها از دف استفاده می‌کردند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>


;موسیقی‌های افطار:
یکی از مراسمی که به وقت [[افطار]] انجام می‌شد این بود که یک ساعت پیش از [[غروب آفتاب]]، سه بار بر طبل می‌نواختند و این نواختن‌ها هر بار تندتر می‌شد تا مردم روزه‌دار بدانند چقدر به زمان افطار نزدیک شده‌اند و چه‌وقت می‌توانند از کار روزانه دست بردارند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…}}</ref>
یکی از مراسمی که به وقت [[افطار]] انجام می‌شد این بود که یک ساعت پیش از [[غروب آفتاب]]، سه بار بر [[طبل]] می‌نواختند و این نواختن‌ها هر بار تندتر می‌شد تا مردم روزه‌دار بدانند چقدر به زمان افطار نزدیک شده‌اند و چه‌وقت می‌توانند از کار روزانه دست بردارند.<ref>{{پک|جاوید|۱۳۹۱|ک=خبرگزاری میراث فرهنگی|ف=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان...}}</ref>


== آیین‌های بدرقه ==
== آیین‌های بدرقه ==
=== آیین‌ها ===
برای عرب‌های خوزستان [[عید فطر]] از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی [[نوروز]] مهم‌تر بوده، بر آن بیشتر ارج می‌نهند،<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=انسان‌شناسی و فرهنگ|ف=گذری بر آئین گرگیعان…|ش=۱}}</ref> به طوری که بعضی مردم در آن منطقه به این عید می‌گویند عید عرب‌ها<ref>{{پک|حسین‌نژادیان|۱۳۸۷|ک=روزنامهٔ کیهان|ف=عوامل تأثیرگذار در فرهنگ عمومی|ص=۶}}</ref><ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> در این ایام بسیاری از مراکز و میادین این شهرها آذین‌بندی و چراغانی می‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> علاوه بر این، مردم نیز همچون ایام نوروز پیشاپیش به خانه‌تکانی پرداخته و خود را برای استقبال هرچه مناسب‌تر از این عید آماده می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> عرب‌های خوزستان دو روز مانده به عید را «[[ام‌الوسخ]]» و یک روز مانده به عید را «[[ام‌الحلس]]» می‌نامند. ام‌الوسخ به معنای روز «چرکین» است. در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس تازه برای منزل می‌خرند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از ام‌الوسخ را ام‌الحلس می‌نامند. ام‌الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی است به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی است. در این روز جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. البته واژهٔ حلس دیگر کمتر به کار می‌رود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطهٔ مقابل ام‌الوسخ است.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…|ش=۲}}</ref>
;آیین‌های روز عید فطر در خوزستان:
{{اصلی|رمضان در خوزستان}}
برای [[عرب‌های خوزستان]] [[عید فطر]] از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی [[نوروز]] مهم‌تر بوده، بر آن بیشتر ارج می‌نهند،<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=انسان‌شناسی و فرهنگ|ف=گذری بر آئین گرگیعان...|ش=۱}}</ref> به طوری که بعضی مردم در آن منطقه به این عید می‌گویند عید عرب‌ها<ref>{{پک|حسین‌نژادیان|۱۳۸۷|ک=روزنامهٔ کیهان|ف=عوامل تأثیرگذار در فرهنگ عمومی|ص=۶}}</ref><ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref>


در این ایام بسیاری از مراکز و میادین این شهرها آذین‌بندی و چراغانی می‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> علاوه بر این، مردم نیز همچون ایام [[نوروز]] پیشاپیش به [[خانه‌تکانی]] پرداخته و خود را برای استقبال هرچه مناسب‌تر از این عید آماده می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> عرب‌های خوزستان دو روز مانده به عید را «ام‌الوسخ» و یک روز مانده به عید را «ام‌الحلس» می‌نامند. ام‌الوسخ به معنای روز «چرکین» است. در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس تازه برای منزل می‌خرند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از ام‌الوسخ را ام‌الحلس می‌نامند. ام‌الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی است به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی است. در این روز جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. البته واژهٔ حلس دیگر کمتر به کار می‌رود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطهٔ مقابل ام‌الوسخ است.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر...|ش=۲}}</ref>
در این ایام فروش انواع شیرینی و آجیل و ازدحام جمعیت در بازارهای شهرهای عرب‌نشین جلوه‌ای دیگر به آن‌ها می‌بخشد.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> علاوه بر این، بازار انواع پوشاک نیز در این ایام بسیار رونق می‌گیرد چراکه اکثر مردم رخت و لباس خود را برای عید فطر نو می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> در شب عید و هنگام اعلام رؤیت هلال ماه، مردم عرب طبق عادات خود در [[مسجد|مساجد]] [[تکبیر|تکبیرگویان]] این عید را اعلام می‌کنند به طوری که صدای تکبیر فضای عرفانی خاصی را برای دقایقی در شهرها به وجود می‌آورد. در این روز بچه‌ها در کوچه‌ها به شادی و سرور می‌پردازند.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…|ش=۲}}</ref>


در این ایام فروش انواع شیرینی و آجیل و ازدحام جمعیت در بازارهای شهرهای عرب‌نشین جلوه‌ای دیگر به آن‌ها می‌بخشد.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> علاوه بر این، بازار انواع پوشاک نیز در این ایام بسیار رونق می‌گیرد چراکه اکثر مردم رخت و لباس خود را برای عید فطر نو می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> در شب عید و هنگام اعلام رؤیت هلال ماه، مردم عرب طبق عادات خود در [[مسجد|مساجد]] [[تکبیر|تکبیرگویان]] این عید را اعلام می‌کنند به طوری که صدای تکبیر فضای عرفانی خاصی را برای دقایقی در شهرها به وجود می‌آورد. در این روز بچه‌ها در کوچه-پس‌کوچه‌ها به شادی و سرور می‌پردازند.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر...|ش=۲}}</ref>
مردم که از چند روز قبل خود را برای این روز آماده کرده‌اند در این روز، پس از اقامهٔ [[نماز عید فطر]]، خود را برای آیین‌های این روز آماده می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> بسیاری از مردم ابتدا به [[قبرستان]]‌ها رفته و بر سر مزار بستگان خود حاضر می‌شوند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> سپس افراد یک محله در ابتدا برای تبریک عید به خانهٔ همسایه‌های عزادار محلهٔ خود می‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و بی‌مصیبت می‌کنند. پس از آن نوبت به بزرگان محله می‌رسد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…|ش=۲}}</ref>


مردم که از چند روز قبل خود را برای این روز آماده کرده‌اند در این روز، پس از اقامهٔ [[نماز عید فطر]]، خود را برای آیین‌های این روز آماده می‌کنند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> بسیاری از مردم ابتدا به [[قبرستان|قبرستان‌ها]] رفته و بر سر مزار بستگان خود حاضر می‌شوند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> سپس افراد یک محله در ابتدا برای تبریک عید به خانهٔ همسایه‌های عزادار محلهٔ خود می‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و بی‌مصیبت می‌کنند. پس از آن نوبت به بزرگان محله می‌رسد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر...|ش=۲}}</ref>
براساس یک سنت دیرینه، مردم خوزستان عید فطر را در کنار اعضای خانواده و دوستان سپری کرده یا افراد کوچک‌تر به خانهٔ بزرگ‌ترهای خود می‌روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> همچنین در این روز مردم به خانه‌های همسایگان و آشنایان رفته و در آن روز در هر خانه‌ای سفره‌ای رنگین پهن می‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref> در روز عید فطر درب خانه‌ها باز است و همسایه‌ها با گفتن «[[یا الله]]» و «عیدکم مبارک یا اهل‌البیت» وارد خانه‌ها شده و با گفتن جملاتی نظیر «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده» و «الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة» که ورد زبان کوچک و بزرگ و زن و مرد است به خانهٔ همسایه‌ها می‌روند. در میان عشایر خوزستان نیز مردم با «[[هوسه]]» و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم می‌آیند. برخی در این مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) به گوش می‌رسد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…|ش=۲}}</ref> همچنین در این روز برخی از مردم به پخش شیرینی و شربت در مجالس و محافل و کوچه و بازار می‌پردازند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…|ش=۲}}</ref>


براساس یک سنت دیرینه، مردم خوزستان [[عید فطر]] را در کنار اعضای خانواده و دوستان سپری کرده یا افراد کوچک‌تر به خانهٔ بزرگ‌ترهای خود می‌روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> همچنین در این روز مردم به خانه‌های همسایگان و آشنایان رفته و در آن روز در هر خانه‌ای سفره‌ای رنگین پهن می‌شود.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref> در روز عید فطر درب خانه‌ها باز است و همسایه‌ها با گفتن «یا الله» و «عیدکم مبارک یا اهل البیت» وارد خانه‌ها شده و با گفتن جملاتی نظیر «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده» و «الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة» که [[ورد]] زبان کوچک و بزرگ و زن و مرد است به خانهٔ همسایه‌ها می‌روند. در میان عشایر خوزستان نیز مردم با «[[هوسه]]» و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم می‌آیند. برخی در این مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) به گوش می‌رسد.<ref>{{پک|منصور آل‌کثیر|۱۳۸۹|ک=ایسنا|ف=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر...|ش=۲}}</ref> همچنین در این روز برخی از مردم به پخش [[شیرینی]] و [[شربت]] در مجالس و محافل و کوچه و بازار می‌پردازند.<ref>{{پک/بن|۱۳۸۹|ک=عصر ایران|ف=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز...|ش=۲}}</ref>
== پانویس ==


=== موسیقی‌ها ===
=== ارجاعات ===
 
{{پانویس|۲}}
== نگارخانه ==
<gallery>
پرونده:Qadr night in Imam Reza Shrine.jpg|ایرانیان در حال زیارت شب قدر در [[حرم امام رضا]] هستند
پرونده:An Iranian iftar meal (2).jpg|یک افطار ساده.
</gallery>


== پی‌نوشت ==
=== منابع ===
{{پانویس|۲}}
* {{یادکرد ژورنال | عنوان=آداب و رسوم مشترک ارمنیان و ایرانیان: جشن برغندان و باریگِندان | پیوند=http://anthropology.ir/node/7506 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69NFUm1i7 | تاریخ بایگانی=۲ مرداد ۱۳۹۱ | ژورنال=دوهفته‌نامهٔ هویس/وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ | شماره=۷۹ | سال=۱۳۸۹ | تاریخ بازبینی= ۲۲ آبان ۱۳۸۹ | ش=۱}}
* {{یادکرد خبر | نام=هوشنگ | نام خانوادگی=جاوید | عنوان=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان گردشگر جذب نمی‌کند | خبرگزاری=خبرگزاری میراث فرهنگی | سال=۱۳۹۱ | پیوند=http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99692&Serv=0&SGr=0 | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20160305013132/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99692&Serv=0&SGr=0 | تاریخ بایگانی=۵ مارس ۲۰۱۶ | accessdate=۲۳ ژوئیه ۲۰۱۲ | dead-url=yes}}
* {{یادکرد کتاب | نام=هوشنگ (کوشش) | نام خانوادگی=جاوید | نام۲=(سنت‌نگاری:) محمدرضا | نام خانوادگی۲=درویشی | عنوان=موسیقی رمضان در ایران | ناشر=انتشارات سورهٔ مهر | سال=۱۳۸۳ | مکان=تهران | پیوند=http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/727065}}
* {{یادکرد خبر | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | عنوان=۱۵ رمضان، برگزاری جشن گرگیعان در خوزستان | خبرگزاری=خبرگزاری میراث فرهنگی | سال=۱۳۹۱ | پیوند=http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99930&Serv=0&SGr=0 | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20120827023052/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99930&Serv=0&SGr=0 | تاریخ بایگانی=۲۷ اوت ۲۰۱۲ | accessdate=۳ اوت ۲۰۱۲ | dead-url=yes}}
* {{یادکرد وب | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | عنوان=گذری بر آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان | ناشر=وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://anthropology.ir/node/8547 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dsHOiR4?url=http://anthropology.ir/node/8547 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۱ | بازبینی=1 اوت 2012}}
* {{یادکرد خبر | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | عنوان=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر باعث خوشنودی طایفه‌های عرب خوزستان شده است | خبرگزاری=ایسنا | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://khouzestan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=3998 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dzrCIeu?url=http://khouzestan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۲ | تاریخ بازبینی=1 اوت 2012}}
* {{یادکرد ژورنال | نام=غلامعلی | نام خانوادگی=حسین‌نژادیان | عنوان=عوامل تأثیرگذار در فرهنگ عمومی | ژورنال=روزنامهٔ کیهان | سال=۱۳۸۷ | شماره=۱۹۲۲۰ | دوره=سال شصت‌وچهارم | پیوند=http://www.kayhannews.ir/870812/6.htm#other601 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69dtB5UhM | تاریخ بایگانی=۱۳ مرداد ۱۳۹۱}}
* {{یادکرد خبر | عنوان=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز در جنوب خوزستان | خبرگزاری=عصر ایران | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://www.asriran.com/fa/news/135414 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dyanHOj?url=http://www.asriran.com/fa/news/135414 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۲ | تاریخ بازبینی=1 اوت 2012}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =موسوی بجنوردی | نام =محمدکاظم (زیر نظر) | نام خانوادگی۲ =بلوکباشی | نام۲ =علی | عنوان =دایرةالمعارف بزرگ اسلامی | پیوند=http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5908 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69kQKCuUp | تاریخ بایگانی =۱۸ مرداد ۱۳۹۱| جلد =۱۵| سال =۱۳۸۷ | ناشر =مرکز دایرةالعمارف بزرگ اسلامی | مکان =تهران | زبان =فارسی | شابک =۹۷۸۹۶۴۷۰۲۵۰۴۱ | فصل =ترنا بازی}}


== منابع ==
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=تاحدودی|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}
* {{یادکرد ژورنال | عنوان=آداب و رسوم مشترک ارمنیان و ایرانیان: جشن برغندان و باریگِندان | پیوند=http://anthropology.ir/node/7506 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69NFUm1i7 | تاریخ بایگانی=۲ مرداد ۱۳۹۱ | ژورنال=[[دوهفته‌نامه هویس|دوهفته‌نامهٔ هویس]]/[[وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ]] | شماره=۷۹ | سال=۱۳۸۹ | ماه=۶ مرداد | تاریخ بازبینی= ۲۲ آبان ۱۳۸۹ | ش=۱}}
* {{یادکرد خبر | نام=هوشنگ | نام خانوادگی=جاوید | پیوند نویسنده=هوشنگ جاوید | عنوان=نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان گردشگر جذب نمی‌کند | خبرگزاری=[[خبرگزاری میراث فرهنگی]] | سال=۱۳۹۱ | ماه=۲ مرداد | پیوند=http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99692&Serv=0&SGr=0 | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20160305013132/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99692&Serv=0&SGr=0 | تاریخ بایگانی=۵ مارس ۲۰۱۶ | accessdate=۲۳ ژوئیه ۲۰۱۲ | dead-url=yes }}
* {{یادکرد کتاب |  نام=هوشنگ (کوشش) | نام خانوادگی=جاوید | پیوند نویسنده=هوشنگ جاوید | نام۲=(سنت‌نگاری:) محمدرضا | نام خانوادگی۲=درویشی | پیوند نویسنده۲=محمدرضا درویشی | عنوان=موسیقی رمضان در ایران | ناشر=[[انتشارات سورهٔ مهر]] | سال=۱۳۸۳ | مکان=[[تهران]] | پیوند=http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/727065}}
* {{یادکرد خبر | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | پیوند نویسنده=قاسم منصور آل‌کثیر | عنوان=۱۵ رمضان، برگزاری جشن گرگیعان در خوزستان | خبرگزاری=[[خبرگزاری میراث فرهنگی]] | ماه=۱۳ مرداد | سال=۱۳۹۱ | پیوند=http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99930&Serv=0&SGr=0 | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20120827023052/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=99930&Serv=0&SGr=0 | تاریخ بایگانی=۲۷ اوت ۲۰۱۲ | accessdate=۳ اوت ۲۰۱۲ | dead-url=yes }}
* {{یادکرد وب | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | پیوند نویسنده=قاسم منصور آل‌کثیر | عنوان=گذری بر آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان | ناشر=[[وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ]] | ماه=یک‌شنبه، ۱۷ بهمن | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://anthropology.ir/node/8547 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dsHOiR4?url=http://anthropology.ir/node/8547 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۱ | بازبینی=1 اوت 2012 }}
* {{یادکرد خبر | نام=قاسم | نام خانوادگی=منصور آل‌کثیر | پیوند نویسنده=قاسم منصور آل‌کثیر | عنوان=تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر باعث خوشنودی طایفه‌های عرب خوزستان شده‌است | خبرگزاری=[[ایسنا]]—[[استان خوزستان]] | ماه=۱۷ شهریور | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://khouzestan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=3998 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dzrCIeu?url=http://khouzestan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۲ | تاریخ بازبینی=1 اوت 2012 }}
* {{یادکرد ژورنال | نام=غلامعلی | نام خانوادگی=حسین‌نژادیان | پیوند نویسنده=غلامعلی حسین‌نژادیان | عنوان=عوامل تأثیرگذار در فرهنگ عمومی | ژورنال=[[روزنامهٔ کیهان]] | ماه=یک‌شنبه، ۱۲ آبان | سال=۱۳۸۷ | شماره=۱۹۲۲۰ | دوره=سال شصت‌وچهارم | پیوند=http://www.kayhannews.ir/870812/6.htm#other601 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69dtB5UhM | تاریخ بایگانی=۱۳ مرداد ۱۳۹۱}}
* {{یادکرد خبر | عنوان=عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز در جنوب خوزستان | خبرگزاری=[[عصر ایران]] | ماه=۱۸ شهریور | سال=۱۳۸۹ | پیوند=http://www.asriran.com/fa/news/135414 | پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/69dyanHOj?url=http://www.asriran.com/fa/news/135414 | تاریخ بایگانی=3 اوت 2012 | ش=۲ | تاریخ بازبینی=1 اوت 2012 }}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =موسوی بجنوردی | نام =محمدکاظم (زیر نظر) | پیوند نویسنده =محمدکاظم موسوی بجنوردی | نام خانوادگی۲ =بلوکباشی | نام۲ =علی | پیوند نویسنده۲=علی بلوکباشی | عنوان =[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/514058 دایرةالمعارف بزرگ اسلامی] | پیوند=http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5908 | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/69kQKCuUp | تاریخ بایگانی =۱۸ مرداد ۱۳۹۱| جلد =۱۵| سال =۱۳۸۷ | ناشر =[[مرکز دایرةالعمارف بزرگ اسلامی]] | مکان =[[تهران]] | زبان =فارسی | شابک =۹۷۸۹۶۴۷۰۲۵۰۴۱ | فصل =ترنا بازی (شمارهٔ مقاله:۵۹۰۸)}}


[[رده:آیین‌های ایرانی]]
[[رده:آیین‌های ایرانی]]
[[رده:رمضان]]
[[رده:رمضان]]
[[رده:فرهنگ در ایران]]
[[رده:فرهنگ در ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۲:۱۸

مراسم جزءخوانی قرآن ماه رمضان در حرم محمد هلال بن علی، آران و بیدگل - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.

ماه رمضان در ایران از دیرباز شامل آواها و آیین‌های خاص بوده است. آیین‌های مربوط به ماه رمضان در ایران مربوط به استقبال از این ماه، آیین‌های در طول ماه رمضان و آیین‌های وداع با این ماه است. امروزه عید فطر یکی از مهم‌ترین اعیاد ایرانیان مسلمان به‌شمار می‌رود.

آیین‌های استقبال

جشن باریگِندان یا برغندان از جشن‌های مشترک ایرانیان و ارمنیان است که افزون بر تشابه اسمی، آداب و سنن برگزاری آن‌ها نیز شبیه هم است. این جشن پیش از فرارسیدن ایام روزه برگزار می‌شد و هر دو قوم آن را جشن می‌گرفتند.[۱] در روزگار پیشین، ایرانیان روزهای آخر ماه شعبان را که نزدیک‌شدن ماه رمضان را نوید می‌داد، با جشن و سرور سپری می‌کردند. مدت زمان برگزاری جشن برغندان هفت تا ده روز بود.[۲] در منابع مختلف از این جشن با نام‌های باریگِندان، برغندان، برقندان، سنگ‌اندازان، کلوخ‌اندازان، سنگ‌انداز، برق‌انداز، کلوخ‌انداز نام برده شده است.[۳] با این حال، سال‌هاست که در ایران جشن برغندان به هیچ وجه اجرا نمی‌شود.[۴]

موسیقی‌ها

رسم نقاره‌زنی برای رؤیت هلال در ایران به پیش از اسلام برمی‌گردد. ایرانی‌ها ابتدای هر ماه نقاره می‌زدند تا رسیدن ماه تازه را خبر دهند؛ در شاهنامهٔ فردوسی ۱۸ بار به نقاره‌زنی اشاره شده است. پس از اسلام این رسم به گونه‌ای دیگر ادامه پیدا کرد؛ چاووش‌خوان‌ها هم آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند؛ به این معنی که دو یا سه روز قبل از فرارسیدن ماه رمضان به خیابان‌ها می‌رفتند و آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند تا مسلمانان خود را برای چنین ماهی آماده کنند و غیرمسلمان‌ها تظاهر به روزه‌خواری نکنند. همین چاوش‌خوان‌ها سه روز آخر ماه رمضان، «الوداع‌خوانی» می‌کردند و به استقبال ماه شوال می‌رفتند.[۵]

بخش دیگری از موسیقی رمضان به دیدن هلال ماه — چه هلال ماه رمضان و ماه شوال — برمی‌گشت. در این آیین، بزرگان شهر به اتفاق یک یا دو نفر نوحه‌خوان خوش‌صدا به بلندی‌های مشرف به منطقهٔ خود می‌رفتند و چشم به آسمان می‌دوختند. وقتی بزرگان، دیدن ماه را تأیید می‌کردند، نوحه‌خوان جمع را به فرستادن صلوات دعوت می‌کرد و به خواندن آوازهایی در تکریم و استقبال از ماه رمضان می‌پرداختند یا اگر ماه شوال را در آسمان دیده بودند با ماه رمضان خداحافظی می‌کردند و از خداوند می‌خواستند تا طاعات و عباداتشان را بپذیرد.[۶]

آیین‌های رمضان

گرگیعان یا قرقیعان آیین سنتی رایج بین عرب‌های خوزستان است. این آیین که ریشه‌ای تاریخی دارد در نیمهٔ ماه رمضان در مناطق عرب‌نشین توسط کودکان اجرا می‌شود.[۷] این جشن در میان شیعیان دیگر کشورهای عربی نیز جایگاه بالایی دارد.[۸] در این آیین، در شب پانزدهم ماه رمضان، کودکان عرب خوزستان پس از افطار، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران دشداشه پوشیده و دختران چادر عربی بر سر می‌کنند و با شور و شعف به کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با بر گردن آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه‌شده، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به درب خانه‌ها می‌روند.[۹]

ترنا بازی از بازی‌های ایرانی و از سرگرمی‌های قهوه‌خانه‌نشینان، به‌ویژه در شب‌های دراز زمستان و شب‌های ماه رمضان بود.[۱۰]

موسیقی‌ها

«ذکرخوانی» مهم‌ترین ویژگی موسیقی رمضان است؛ هنری که شکل‌های متفاوتی داشته و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق‌دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی بوده است. ایرانی‌ها با نغمه‌های آهنگین و ادوات موسیقی ذکرهای مخصوص ماه رمضان را برای جوانان اجرا می‌کردند تا آن‌ها را با واژگان و جملات مقدس و روحانی به سمت خوبی و پاکی سوق دهند.[۱۱]

موسیقی رمضان در ایران پر از شادی بود چراکه می‌کوشید انسان را به معنویت نزدیک کند. تنها اشعار حزن‌انگیزی که در این ماه خوانده می‌شد به ایام کشته‌شدن علی بن ابی‌طالب برمی‌گشت. «منقبت‌خوانی» ویژهٔ شب‌های قدر بود و در رثای علی بن ابی‌طالب خوانده می‌شد؛ در نیمهٔ رمضان هم مولودی‌خوانی و مناجات حسنی وجود داشت. «صلوات‌خوانی» تنها به ماه رمضان اختصاص نداشت اما در این ماه زیباتر اجرا می‌شد و در برخی شهرها چون دزفول و شوشتر حتی صلوات‌خوانی شاد هم وجود داشت.[۱۲]

ایرانیان مسلمان بنا بر یک رسم کهن عادت کرده بودند یک تا سه روز پیش از رؤیت هلال ماه رمضان به پیشواز این ماه بروند. به همین خاطر، یک ساعت به اذان صبح مانده به بام خانه خود می‌رفتند و اذان می‌گفتند و مردم را به صلوات‌فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها، اغلب در چهارگاه اجرا می‌شد و گونه‌ای چاووش‌خوانی بود. بعدها سحرخوان‌ها، علاوه بر آواز، نقاره هم می‌نواختند تا حنجره‌شان دمی بیاساید؛ مناجات‌خوانی، اذان‌گفتن و دعاخواندن بخش‌های دیگری بود که به وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد و این‌ها همه تمهیداتی بود که ایرانیان در گذشته برای به موقع بیدارکردن مؤمنین از خواب اندیشیده بودند.[۱۳]

سحرخوان‌ها تا نزدیک اذان صبح به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک صلوات همراه بود و همین رمزی بود که مردم تازه‌بیدارشده را آگاه می‌کرد که دیگر وقت کمی برای خوردن سحری دارند؛ به این کار صلوات‌خوانی می‌گفتند. سپس، دعاخوان‌ها دعای سحر را می‌خواندند و پس از آن مؤذن اذان می‌گفت.[۱۴]

گاه در مراسم سحرخوانی از طبل و دهل و شیپور و نقاره هم استفاده می‌کردند. گرچه در نقاط مختلف ایران از سازهای متفاوت استفاده می‌شد؛ برای مثال ترکمن‌ها از دوتار و مردم کرمانشاه از تنبور و در خانقاه‌ها از دف استفاده می‌کردند.[۱۵]

یکی از مراسمی که به وقت افطار انجام می‌شد این بود که یک ساعت پیش از غروب آفتاب، سه بار بر طبل می‌نواختند و این نواختن‌ها هر بار تندتر می‌شد تا مردم روزه‌دار بدانند چقدر به زمان افطار نزدیک شده‌اند و چه‌وقت می‌توانند از کار روزانه دست بردارند.[۱۶]

آیین‌های بدرقه

برای عرب‌های خوزستان عید فطر از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی نوروز مهم‌تر بوده، بر آن بیشتر ارج می‌نهند،[۱۷] به طوری که بعضی مردم در آن منطقه به این عید می‌گویند عید عرب‌ها[۱۸][۱۹] در این ایام بسیاری از مراکز و میادین این شهرها آذین‌بندی و چراغانی می‌شود.[۲۰] علاوه بر این، مردم نیز همچون ایام نوروز پیشاپیش به خانه‌تکانی پرداخته و خود را برای استقبال هرچه مناسب‌تر از این عید آماده می‌کنند.[۲۱] عرب‌های خوزستان دو روز مانده به عید را «ام‌الوسخ» و یک روز مانده به عید را «ام‌الحلس» می‌نامند. ام‌الوسخ به معنای روز «چرکین» است. در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس تازه برای منزل می‌خرند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از ام‌الوسخ را ام‌الحلس می‌نامند. ام‌الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی است به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی است. در این روز جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. البته واژهٔ حلس دیگر کمتر به کار می‌رود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطهٔ مقابل ام‌الوسخ است.[۲۲]

در این ایام فروش انواع شیرینی و آجیل و ازدحام جمعیت در بازارهای شهرهای عرب‌نشین جلوه‌ای دیگر به آن‌ها می‌بخشد.[۲۳] علاوه بر این، بازار انواع پوشاک نیز در این ایام بسیار رونق می‌گیرد چراکه اکثر مردم رخت و لباس خود را برای عید فطر نو می‌کنند.[۲۴] در شب عید و هنگام اعلام رؤیت هلال ماه، مردم عرب طبق عادات خود در مساجد تکبیرگویان این عید را اعلام می‌کنند به طوری که صدای تکبیر فضای عرفانی خاصی را برای دقایقی در شهرها به وجود می‌آورد. در این روز بچه‌ها در کوچه‌ها به شادی و سرور می‌پردازند.[۲۵]

مردم که از چند روز قبل خود را برای این روز آماده کرده‌اند در این روز، پس از اقامهٔ نماز عید فطر، خود را برای آیین‌های این روز آماده می‌کنند.[۲۶] بسیاری از مردم ابتدا به قبرستان‌ها رفته و بر سر مزار بستگان خود حاضر می‌شوند.[۲۷] سپس افراد یک محله در ابتدا برای تبریک عید به خانهٔ همسایه‌های عزادار محلهٔ خود می‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و بی‌مصیبت می‌کنند. پس از آن نوبت به بزرگان محله می‌رسد.[۲۸]

براساس یک سنت دیرینه، مردم خوزستان عید فطر را در کنار اعضای خانواده و دوستان سپری کرده یا افراد کوچک‌تر به خانهٔ بزرگ‌ترهای خود می‌روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند.[۲۹] همچنین در این روز مردم به خانه‌های همسایگان و آشنایان رفته و در آن روز در هر خانه‌ای سفره‌ای رنگین پهن می‌شود.[۳۰] در روز عید فطر درب خانه‌ها باز است و همسایه‌ها با گفتن «یا الله» و «عیدکم مبارک یا اهل‌البیت» وارد خانه‌ها شده و با گفتن جملاتی نظیر «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده» و «الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة» که ورد زبان کوچک و بزرگ و زن و مرد است به خانهٔ همسایه‌ها می‌روند. در میان عشایر خوزستان نیز مردم با «هوسه» و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم می‌آیند. برخی در این مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) به گوش می‌رسد.[۳۱] همچنین در این روز برخی از مردم به پخش شیرینی و شربت در مجالس و محافل و کوچه و بازار می‌پردازند.[۳۲]

پانویس

ارجاعات

  1. ↑ «جشن برغندان و باریگِندان»، هویس.
  2. ↑ «جشن برغندان و باریگِندان»، هویس.
  3. ↑ «جشن برغندان و باریگِندان»، هویس.
  4. ↑ «جشن برغندان و باریگِندان»، هویس.
  5. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  6. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  7. ↑ منصور آل‌کثیر، «جشن گرگیعان در خوزستان»، خبرگزاری میراث.
  8. ↑ منصور آل‌کثیر، «جشن گرگیعان در خوزستان»، خبرگزاری میراث.
  9. ↑ منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.
  10. ↑ موسوی بجنوردی و بلوکباشی، «ترنا بازی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  11. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  12. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  13. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  14. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  15. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  16. ↑ جاوید، «نغمه‌های فراموش‌شدهٔ رمضان…»، خبرگزاری میراث فرهنگی.
  17. ↑ منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.
  18. ↑ حسین‌نژادیان، «عوامل تأثیرگذار در فرهنگ عمومی»، روزنامهٔ کیهان، ۶.
  19. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  20. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  21. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  22. ↑ منصور آل‌کثیر، «تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…»، ایسنا.
  23. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  24. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  25. ↑ منصور آل‌کثیر، «تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…»، ایسنا.
  26. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  27. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  28. ↑ منصور آل‌کثیر، «تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…»، ایسنا.
  29. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  30. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.
  31. ↑ منصور آل‌کثیر، «تعطیلی سه‌روزهٔ عید فطر…»، ایسنا.
  32. ↑ «عید فطر تداعی‌کنندهٔ نوروز…»، عصر ایران.

منابع

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=رمضان_در_ایران&oldid=28960»