شوال

شوّال، دهمین ماه از سال‌های قمری است. این واژه از ریشه ش‌ول به معنای ارتفاع و بلندی است و برای آن در منابع اسلامی، وجه تسمیه‌های اسلامی چون بخشش گناهان یاد شده است. عید فطر، وقوع غزوه احد، درگذشت ابوطالب و ماجرای ردالشمس و مباهله از جمله وقایعی است که در این ماه صورت گرفته‌اند.

معنای لغوی و نام‌گذاری

ابن منظور گزارش می‌کند که شوال از ریشه ش‌ول به معنای ارتفاع گرفتن و بلندشدن است. این واژه به صورت‌های شواویل، شواول و شوالات جمع بسته شده است.

از دیدگاه دانشنامه جهان اسلام، به نظر می‌رسد که در دوران نزدیک به ظهور اسلام، این فصل در تابستان قرار داشته است و ارتفاع خورشید از افق، به علت زیاد بودن، به این ماه شوال اطلاق شده است. بر همین اساس گزارش شده است که ماه شوال، به این نام گذاشته شده است زیرا شتران دم خود را از شد گرما در این فصل، بلند می‌کردند یا آنکه با این کار به دنبال جفت بودند. در عربستان پیش از اسلام، بر اساس فرهنگ‌های مختلف، نام‌های مختلفی برای این ماه گزارش شده است. از این میان می‌توان به واغِل، وَغل، دابر، وَعِل، بُرَک و عاذل اشاره کرد. پس از ظهور اسلام، برای این ماه وجه تسمیه‌های دیگری با مفاهیم اسلامی گزارش شده است. از جمله این وجه تسمیه‌ها، مرتفع شدن گناهان مؤمنان عنوان شده است.

تاریخچه

به نوشتهٔ مظفر بن محمدقاسم گنابادی اعراب در این ماه، به صید می‌پرداختند. در دوران جاهلیت در این ماه، چند بازار برگزاری می‌شد. در گاه‌شمار هجری قمری قراردادی، طول این ماه ۲۹ روزه بوده است و در گاه‌شمار بر اساس رویت هلال، گاهی طول این ماه ۳۰ روزه نیز محاسبه شده است.

مناسبت‌ها

در طول تاریخ اسلام، رویدادهای مهمی در ماه شوال رخ داده است. عید فطر مهم‌ترین رویداد این ماه در تقویم اسلامیست. دیگر واقعه‌های مهم این ماه، غزوه احد و درگذشت ابوطالب بوده است. بر اساس برخی منابع، ردالشمس در هفدهم شوال رخ داده است. تخریب مقبره‌های قبرستان بقیع نیز که منابع شیعی آن را یوم الهدم می‌دانند، در هشتم این ماه رخ داده است. ابوریحان بیرونی و گردیزی، روز مباهله را در چهارم شوال می‌دانند، اما منابع دیگر این رویداد را در ۲۴ ذی‌الحجه می‌دانند. جزایری، ایام العجوز را در ماه شوال گزارش می‌کند، هرچند به گزارش دانشنامه جهان اسلام، چنین مطلبی در منابع نیامده است. به گزارش نویسند کتاب الفواید الغرر، یونس پیامبر نیز در بیستم شوال وارد شکم ماهی شده است.

در فرهنگ، ادبیات و هنر

در فواید الغرر آمده است که روز دوم ماه شوال، روز نحسی است و برای این ماه مواردی در احکام نجوم ذکر شده است. در ادبیات فارسی نیز به این ماه، اشاره شده است. وجود عید فطر در این ماه و خوش‌یمن بودن غُرهٔ شوّال، برعکس سَلخ صفر و تازه شدن دین مردم در ماه شوال، نمونه‌هایی از موضوعات مورد اشاره در خصوص ماه شوال در ادبیات فارسی است.

در منابع اسلامی

مفسران قرآن در تفسیر آیه ۱۹۷ سور بقره، کلمه «اَشهَرٌ مَعلوماتٌ» را به ماه‌های شوال، ذی‌القعده، و ده روز از ذی‌الحجه اشاره کرده‌اند که زمان دقیق و اصلی برپایی مناسک حج هستند. این موضوع به چگونگی محاسبه زمان اصلی مناسک حج، بر اساس نسیء در سال‌های نزدیک به ظهور اسلام برمی‌گردد. در منابع اسلامی، گرفتن شش روز روزه بلافاصله پس از عید فطر مورد توجه برخی از فقیهان مسلمان قرار گرفته است. بر اساس برخی روایات اسلامی، ازدواج در این ماه مکروه قلمداد شده است و روایات دیگری نیز بر رد این احادیث وجود دارد. با توجه به قرار گرفتن عید فطر در این ماه و دعاهای خاص به مناسبت ورود این ماه، ماهی مورد تکریم است.

پانویس

منابع

• قاسملو، فرید (۱۳۷۵). «قاسملو». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.