نحلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
(خنثی‌سازی نسخهٔ 77957 از سفیران (بحث) امضا در متن مقاله ممنوع است.)
برچسب: خنثی‌سازی
 
(۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات فرقه‌های اسلامی|زیرشاخه=کیسانیه یا امامیه|عنوان=نحلیه|سال تاسیس=قرن سوم|مکان تاسیس=آفریقای شمالی|وضعیت=منقرض شده|پیروان=بنی‌لماس|منشعب شده از=کیسانیه یا امامیه|دیگر نام‌ها=بجلیه|دین اصلی=اسلام}}
{{جعبه اطلاعات فرقه‌های اسلامی|زیرشاخه=کیسانیه یا امامیه|عنوان=نحلیه|سال تاسیس=قرن سوم|مکان تاسیس=آفریقای شمالی|وضعیت=منقرض شده|پیروان=بنی‌لماس|منشعب شده از=کیسانیه یا امامیه|دیگر نام‌ها=بجلیه|دین اصلی=اسلام|تصویر=Nahlieh.jpg|توضیح_تصویر=تایپوگرافی نام فرقه نحلیه}}


'''نحلیه''' یا '''بجلیه'''، از فرقه‌های منشعب شده از شیعیان [[کیسانیه]] یا [[امامیه]] هستند که در آفریقای شمالی و مرکزی حضور داشتند۔ رهبر این فرقه، [[حسن بن علی نحلی]] یا بجلی گزارش شده‌است۔ عقاید این فرقه را شبیه به عقاید شیعه امامیه گزارش کرده‌اند با این تفاوت که امامت را در فرزندان [[حسن مجتبی]] می‌دانستند۔
'''نحلیه''' یا '''بجلیه'''، از فرقه‌های منشعب شده از شیعیان [[کیسانیه]] یا [[امامیه]] هستند که در آفریقای شمالی و مرکزی حضور داشتند. رهبر این فرقه، [[حسن بن علی نحلی]] یا بجلی گزارش شده است. عقاید این فرقه را شبیه به عقاید شیعه امامیه گزارش کرده‌اند با این تفاوت که امامت را در فرزندان [[حسن مجتبی]] می‌دانستند.


از عقاید دقیق این فرقه، اطلاعاتی در دست نیست جز اینکه [[اذان]] مخصوص شیعی داشتند و برخی نماز آنان را غیر از [[نماز]] مسلمین و آنها را به حلیت [[ربا]] و [[سب]] [[صحابه]] متهم کرده‌اند۔ پیروان این فرقه، دست کم تا ۲ قرن در منطقه حضور داشتند و پس از آن با حمله [[مرابطون]] به سوس (مرکز این فرقه) از بین رفتند۔
از عقاید دقیق این فرقه، اطلاعاتی در دست نیست جز اینکه [[اذان]] مخصوص شیعی داشتند و برخی نماز آنان را غیر از [[نماز]] مسلمین و آنها را به حلیت [[ربا]] و [[سب]] [[صحابه]] متهم کرده‌اند. پیروان این فرقه، دست کم تا ۲ قرن در منطقه حضور داشتند و پس از آن با حمله [[مرابطون]] به سوس (مرکز این فرقه) از بین رفتند.


== مشخصات فرقه ==
== مشخصات فرقه ==
نحلیه یکی از فرقه‌های منشعب شده از شیعه است که بیشتر پیروانش در آفریقای شمالی و مرکزی می‌زیستند۔<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> [[حسن خمینی]] این فرقه را منشعب شده از کیسانیه می‌داند و این نظر را از [[ابن حزم]] در ''[[کتاب الفصل فی الملل و الاهوا و النحل]]'' نقل می‌کند۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> منابع دیگری چون ''[[اللباب فی تهذیب الانساب]]''، نام این فرقه بجلیه گزارش شده‌است۔ خمینی بر این باور است که یکی از دو لغت بجلیه یا نحلیه، تصحیف و اشتباه کاتب است۔ در ''[[دایرةالمعارف الاسلامیه]]'' آمده‌است که<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref> [[عبدالله بن یاسین]] با این گروه جنگید و آنان را از بین برد۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> حمله [[مرابطون]] به سوس در ربیع‌الآخر ۴۴۸ ه۔ق صورت گرفت۔ [[مادلونگ]] این حمله را به معنای از بین رفتن کامل این فرقه نمی‌داند۔ این فرقه بیش از ۲ قرن در محدوده جغرافیایی مغرب حضور داشتند۔ برخی منابع نیز این فرقه را با عنوان «[[رافضی]]» خوانده‌اند۔ این گروه فاقد هرگونه قدرت سیاسی و نظام حکومتی بوده‌اند۔<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>
نحلیه یکی از فرقه‌های منشعب شده از شیعه است که بیشتر پیروانش در آفریقای شمالی و مرکزی می‌زیستند.<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> [[حسن خمینی]] این فرقه را منشعب شده از کیسانیه می‌داند و این نظر را از [[ابن حزم]] در ''[[کتاب الفصل فی الملل و الاهوا و النحل]]'' نقل می‌کند.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> منابع دیگری چون ''[[اللباب فی تهذیب الانساب]]''، نام این فرقه بجلیه گزارش شده است. خمینی بر این باور است که یکی از دو لغت بجلیه یا نحلیه، تصحیف و اشتباه کاتب است. در ''[[دایرةالمعارف الاسلامیه]]'' آمده است که<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref> [[عبدالله بن یاسین]] با این گروه جنگید و آنان را از بین برد.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> حمله [[مرابطون]] به سوس در ربیع‌الآخر ۴۴۸ ه‍.ق صورت گرفت. [[مادلونگ]] این حمله را به معنای از بین رفتن کامل این فرقه نمی‌داند. این فرقه بیش از ۲ قرن در محدوده جغرافیایی مغرب حضور داشتند. برخی منابع نیز این فرقه را با عنوان «[[رافضی]]» خوانده‌اند. این گروه فاقد هرگونه قدرت سیاسی و نظام حکومتی بوده‌اند.<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>


=== رهبر فرقه ===
=== رهبر فرقه ===
رهبر این فرقه، حسن بن علی نحلی گزارش شده‌است۔<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> نام کامل او را حسن بن علی بن ورضند (ورسند یا ورصند) نحلی دانسته‌اند۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> آنان که نام فرقه را بجلی گزارش می‌کنند، نام رهبر فرقه را با پسوند بجلی گزارش کرده‌اند۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref> مادلونگ، رهبر فرقه را علی بن ورصند گزارش می‌کند۔ دیگر منابع از او با عناوینی چون محمد، عبدالله و علی بن عبدالله نیز یاد کرده‌اند۔<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>
رهبر این فرقه، حسن بن علی نحلی گزارش شده است.<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> نام کامل او را حسن بن علی بن ورضند (ورسند یا ورصند) نحلی دانسته‌اند.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> آنان که نام فرقه را بجلی گزارش می‌کنند، نام رهبر فرقه را با پسوند بجلی گزارش کرده‌اند.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref> مادلونگ، رهبر فرقه را علی بن ورصند گزارش می‌کند. دیگر منابع از او با عناوینی چون محمد، عبدالله و علی بن عبدالله نیز یاد کرده‌اند.<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>


نحلی، اهل منقطه‌ای به نام نفطه (از اعمال قفصه و مطیلیه) عنوان شده‌است۔ وی در بلاد سوس (از بلاد مصامده) قیام کرد۔<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref> ورود او به آفریقا، قبل از [[ابوعبدالله شیعی]] (قبل از ۲۸۰ ه۔ق) عنوان شده‌است۔<ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> نحلی برای قیامش، پس از ورود به شهر سوس، حاکم آنجا، احمد بن ادریس بن یحیی بن ادریس را به عقاید خود دعوت کرد و جمع زیادی از شهر، به عقاید او باور پیدا کردند و این منطقه، به مرکز این فرقه تبدیل شد۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> تعداد بسیار پیروان او را از بنی‌لماس برشمرده‌اند۔ در خصوص او، ابن حوقل می‌نویسد که وی بعدها به امامت [[موسی کاظم]] باور پیدا کرد۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> «رساندن امامت به موسی کاظم»، می‌تواند گواهی باشد که دو فرقه با نام بجلیه وجود داشته‌اند که یکی از آنها منشعب از کیسانیه و دیگری فرقه‌ای منشعب از امامیه بوده‌است۔<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref> با این وجود منابعی از عدم تفاوت عقاید این فرقه با شیعه امامیه سخن گفته‌اند۔<ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref>
نحلی، اهل منقطه‌ای به نام نفطه (از اعمال قفصه و مطیلیه) عنوان شده است. وی در بلاد سوس (از بلاد مصامده) قیام کرد.<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref> ورود او به آفریقا، قبل از [[ابوعبدالله شیعی]] (قبل از ۲۸۰ ه‍.ق) عنوان شده است.<ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> نحلی برای قیامش، پس از ورود به شهر سوس، حاکم آنجا، احمد بن ادریس بن یحیی بن ادریس را به عقاید خود دعوت کرد و جمع زیادی از شهر، به عقاید او باور پیدا کردند و این منطقه، به مرکز این فرقه تبدیل شد.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> تعداد بسیار پیروان او را از بنی‌لماس برشمرده‌اند. در خصوص او، ابن حوقل می‌نویسد که وی بعدها به امامت [[موسی کاظم]] باور پیدا کرد.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref><ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref> «رساندن امامت به موسی کاظم»، می‌تواند گواهی باشد که دو فرقه با نام بجلیه وجود داشته‌اند که یکی از آنها منشعب از کیسانیه و دیگری فرقه‌ای منشعب از امامیه بوده است.<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref> با این وجود منابعی از عدم تفاوت عقاید این فرقه با شیعه امامیه سخن گفته‌اند.<ref>{{پک|1=هیئت تحریریه|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=بجلی}}</ref>


=== عقاید ===
=== عقاید ===
پیروان این فرقه بر این باور بودند که امامت، در اولاد حسن مجتبی در جریان است۔ از دیگر عقاید این فرقه، ممنوعیت خوردن هر میوه‌ایست که به درخت آن کود داده باشند (خشک شده باشد) است۔<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref> شیوه نماز خواندن این فرقه توسط ابن حزم، «غیر از نماز مسلمین» توصیف شده‌است۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> سب صحابه، حلیت ربا و تحلیل محرمات از دیگر عقایدی است که به رهبر این فرقه نسبت داده شده‌است۔ سبکی در ''[[طبقات الشافعیه الکبری]]'' گزارش می‌کند که عقاید پیروان حسن بن فضل که به بجلیه مشهورند، شفاف نیست و گمان می‌رود که آنان ایمان را معرفت قلب می‌دانند و اسلام را نطق به شهادتین و دیگر از این‌ها را ایمان و [[اسلام]] نمی‌نامند۔<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref>
پیروان این فرقه بر این باور بودند که امامت، در اولاد حسن مجتبی در جریان است. از دیگر عقاید این فرقه، ممنوعیت خوردن هر میوه‌ایست که به درخت آن کود داده باشند (خشک شده باشد) است.<ref>{{پک|1=مشکور|2=۱۳۷۲|ک=فرهنگ فرق اسلامی|ص=۴۴۱}}</ref> شیوه نماز خواندن این فرقه توسط ابن حزم، «غیر از نماز مسلمین» توصیف شده است.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نحلیه}}</ref> سب صحابه، حلیت ربا و تحلیل محرمات از دیگر عقایدی است که به رهبر این فرقه نسبت داده شده است. سبکی در ''[[طبقات الشافعیه الکبری]]'' گزارش می‌کند که عقاید پیروان حسن بن فضل که به بجلیه مشهورند، شفاف نیست و گمان می‌رود که آنان ایمان را معرفت قلب می‌دانند و اسلام را نطق به شهادتین و دیگر از این‌ها را ایمان و [[اسلام]] نمی‌نامند.<ref>{{پک|1=خمینی|2=۱۳۹۶|ک=فرهنگ جامع فرق اسلامی|ف=نجلیه}}</ref>


جابری‌زاده در ''[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]''، به بررسی منطقه ظهور و سکونت این فرقه پرداخته‌است و با توجه به همسایگان [[مالکی]] مذهب و وجود درگیری‌هایی بین آنها، دیدگاهی که سب صحابه را به آنها نسبت داده‌است، رد می‌کند و این را در تعارض با شرایط زندگی آنان در کنار مالکی‌مذهبان می‌داند۔ وی به بررسی گزارش‌های ابن حزم از این فرقه پرداخته‌است و دیدگاه‌های او در خصوص عبارت «نمازشان غیر از نماز مسلمانان است» او با دید تردید نگریسته و آن را ناشی از افراط دانسته‌است۔ او منظور از تحلیل محرماتی که [[ابوعبید بکری]] به این مذهب نسبت داده‌است، همان حلال کردن ربا می‌داند که تحت عنوان [[بیع محلل]] تشریح شده بود۔ جابری‌زاده این احتمال را مطرح می‌کند که ابوعبید بکری در این انتساب‌ها، از اشراف کافی برخوردار نبوده‌است و خود نیز به صحت اطلاعاتش، مطمئن نبوده‌است۔<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>
جابری‌زاده در ''[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]''، به بررسی منطقه ظهور و سکونت این فرقه پرداخته است و با توجه به همسایگان [[مالکی]] مذهب و وجود درگیری‌هایی بین آنها، دیدگاهی که سب صحابه را به آنها نسبت داده است، رد می‌کند و این را در تعارض با شرایط زندگی آنان در کنار مالکی‌مذهبان می‌داند. وی به بررسی گزارش‌های ابن حزم از این فرقه پرداخته است و دیدگاه‌های او در خصوص عبارت «نمازشان غیر از نماز مسلمانان است» او با دید تردید نگریسته و آن را ناشی از افراط دانسته است. او منظور از تحلیل محرماتی که [[ابوعبید بکری]] به این مذهب نسبت داده است، همان حلال کردن ربا می‌داند که تحت عنوان [[بیع محلل]] تشریح شده بود. جابری‌زاده این احتمال را مطرح می‌کند که ابوعبید بکری در این انتساب‌ها، از اشراف کافی برخوردار نبوده است و خود نیز به صحت اطلاعاتش، مطمئن نبوده است.<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>


== کتاب‌شناسی ==
== کتاب‌شناسی ==
در خصوص بجلیه، دو تحقیق مستقل وجود دارد۔ کتاب «نکاتی درباره تشیع غیر اسماعیلی در مغرب» که ویلفرد مادلونگ آن را نوشته‌است و «الشیعه الجبلیه فی المغرب الاقصی» اثر [[وداد قاضی]]۔ همچنین ''دایرةالمعارف بزرگ اسلامی''، مدخلی را با عنوان «بجلیه» دارد که توسط عبدالامیر جابری‌زاده نوشته شده‌است۔<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>
در خصوص بجلیه، دو تحقیق مستقل وجود دارد. کتاب «نکاتی دربارهٔ تشیع غیر اسماعیلی در مغرب» که ویلفرد مادلونگ آن را نوشته است و «الشیعه الجبلیه فی المغرب الاقصی» اثر [[وداد قاضی]]. همچنین ''دایرةالمعارف بزرگ اسلامی''، مدخلی را با عنوان «بجلیه» دارد که توسط عبدالامیر جابری‌زاده نوشته شده است.<ref>{{پک|1=جابری‌زاده|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=بجلیه}}</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
=== ارجاعات ===
=== ارجاعات ===
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}}
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}}
خط ۳۰: خط ۲۹:
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=جابری‌زاده|نام=عبدالامیر|پیوند نویسنده=|مقاله=بجلیه|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/11/4494|کوشش=موسوی بجنوری، محمدکاظم|شابک=‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷|شابک نادرست=بله}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=جابری‌زاده|نام=عبدالامیر|پیوند نویسنده=|مقاله=بجلیه|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/11/4494|کوشش=موسوی بجنوری، محمدکاظم|شابک=‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷|شابک نادرست=بله}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=خمینی|نام=حسن|مقاله=نحلیه|دانشنامه=فرهنگ جامع فرق اسلامی|عنوان جلد=فرهنگ جامع فرق اسلامی|سال=۱۳۹۶|ناشر=اطلاعات|مکان=تهران|شابک=978-964-423-923-6}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=خمینی|نام=حسن|مقاله=نحلیه|دانشنامه=فرهنگ جامع فرق اسلامی|عنوان جلد=فرهنگ جامع فرق اسلامی|سال=۱۳۹۶|ناشر=اطلاعات|مکان=تهران|شابک=978-964-423-923-6}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مشکور|نام=محمدجواد|عنوان=فرهنگ فرق اسلامی|سال=۱۳۷۲|مکان=مشهد|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|کوشش=مدیرشانه‌چی، کاظم|ویراستار=حسینی، محمدجواد|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/1272/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%81%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C?pageNumber=4&viewType=pdf}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مشکور|نام=محمدجواد|عنوان=فرهنگ فرق اسلامی|سال=۱۳۷۲|مکان=مشهد|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|کوشش=مدیرشانه‌چی، کاظم|ویراستار=حسینی، محمدجواد|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/1272/فرهنگ-فرق-اسلامی?pageNumber=4&viewType=pdf}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=هیئت تحریریه|نام=|مدخل=بجلیه|دانشنامه=دانشنامه جهان اسلام|سال=۱۳۷۵|ناشر=[[بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|کوشش=حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23019/1/506/%D8%A8%D8%AC%D9%84%DB%8C%D9%87}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=هیئت تحریریه|نام=|مدخل=بجلیه|دانشنامه=دانشنامه جهان اسلام|سال=۱۳۷۵|ناشر=[[بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|کوشش=حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23019/1/506/بجلیه}}
{{پایان پانویس}}
{{پایان پانویس}}


{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=خیر|نیازمند تصویر=خیر|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=خیر|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}}


[[رده:فرقه‌های اسلامی منقرض شده]]
[[رده:فرقه‌های اسلامی منقرض شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۱

نحلیه
تایپوگرافی نام فرقه نحلیه
سال تاسیسقرن سوم
مکان تاسیسآفریقای شمالی
وضعیتمنقرض شده
پیروانبنی‌لماس
منشعب شده ازکیسانیه یا امامیه
دیگر نام‌هابجلیه
دین اصلیاسلام


نحلیه یا بجلیه، از فرقه‌های منشعب شده از شیعیان کیسانیه یا امامیه هستند که در آفریقای شمالی و مرکزی حضور داشتند. رهبر این فرقه، حسن بن علی نحلی یا بجلی گزارش شده است. عقاید این فرقه را شبیه به عقاید شیعه امامیه گزارش کرده‌اند با این تفاوت که امامت را در فرزندان حسن مجتبی می‌دانستند.

از عقاید دقیق این فرقه، اطلاعاتی در دست نیست جز اینکه اذان مخصوص شیعی داشتند و برخی نماز آنان را غیر از نماز مسلمین و آنها را به حلیت ربا و سب صحابه متهم کرده‌اند. پیروان این فرقه، دست کم تا ۲ قرن در منطقه حضور داشتند و پس از آن با حمله مرابطون به سوس (مرکز این فرقه) از بین رفتند.

مشخصات فرقه

نحلیه یکی از فرقه‌های منشعب شده از شیعه است که بیشتر پیروانش در آفریقای شمالی و مرکزی می‌زیستند.[۱][۲] حسن خمینی این فرقه را منشعب شده از کیسانیه می‌داند و این نظر را از ابن حزم در کتاب الفصل فی الملل و الاهوا و النحل نقل می‌کند.[۳] منابع دیگری چون اللباب فی تهذیب الانساب، نام این فرقه بجلیه گزارش شده است. خمینی بر این باور است که یکی از دو لغت بجلیه یا نحلیه، تصحیف و اشتباه کاتب است. در دایرةالمعارف الاسلامیه آمده است که[۴] عبدالله بن یاسین با این گروه جنگید و آنان را از بین برد.[۵][۶] حمله مرابطون به سوس در ربیع‌الآخر ۴۴۸ ه‍.ق صورت گرفت. مادلونگ این حمله را به معنای از بین رفتن کامل این فرقه نمی‌داند. این فرقه بیش از ۲ قرن در محدوده جغرافیایی مغرب حضور داشتند. برخی منابع نیز این فرقه را با عنوان «رافضی» خوانده‌اند. این گروه فاقد هرگونه قدرت سیاسی و نظام حکومتی بوده‌اند.[۷]

رهبر فرقه

رهبر این فرقه، حسن بن علی نحلی گزارش شده است.[۸][۹] نام کامل او را حسن بن علی بن ورضند (ورسند یا ورصند) نحلی دانسته‌اند.[۱۰][۱۱] آنان که نام فرقه را بجلی گزارش می‌کنند، نام رهبر فرقه را با پسوند بجلی گزارش کرده‌اند.[۱۲] مادلونگ، رهبر فرقه را علی بن ورصند گزارش می‌کند. دیگر منابع از او با عناوینی چون محمد، عبدالله و علی بن عبدالله نیز یاد کرده‌اند.[۱۳]

نحلی، اهل منقطه‌ای به نام نفطه (از اعمال قفصه و مطیلیه) عنوان شده است. وی در بلاد سوس (از بلاد مصامده) قیام کرد.[۱۴] ورود او به آفریقا، قبل از ابوعبدالله شیعی (قبل از ۲۸۰ ه‍.ق) عنوان شده است.[۱۵] نحلی برای قیامش، پس از ورود به شهر سوس، حاکم آنجا، احمد بن ادریس بن یحیی بن ادریس را به عقاید خود دعوت کرد و جمع زیادی از شهر، به عقاید او باور پیدا کردند و این منطقه، به مرکز این فرقه تبدیل شد.[۱۶] تعداد بسیار پیروان او را از بنی‌لماس برشمرده‌اند. در خصوص او، ابن حوقل می‌نویسد که وی بعدها به امامت موسی کاظم باور پیدا کرد.[۱۷][۱۸] «رساندن امامت به موسی کاظم»، می‌تواند گواهی باشد که دو فرقه با نام بجلیه وجود داشته‌اند که یکی از آنها منشعب از کیسانیه و دیگری فرقه‌ای منشعب از امامیه بوده است.[۱۹] با این وجود منابعی از عدم تفاوت عقاید این فرقه با شیعه امامیه سخن گفته‌اند.[۲۰]

عقاید

پیروان این فرقه بر این باور بودند که امامت، در اولاد حسن مجتبی در جریان است. از دیگر عقاید این فرقه، ممنوعیت خوردن هر میوه‌ایست که به درخت آن کود داده باشند (خشک شده باشد) است.[۲۱] شیوه نماز خواندن این فرقه توسط ابن حزم، «غیر از نماز مسلمین» توصیف شده است.[۲۲] سب صحابه، حلیت ربا و تحلیل محرمات از دیگر عقایدی است که به رهبر این فرقه نسبت داده شده است. سبکی در طبقات الشافعیه الکبری گزارش می‌کند که عقاید پیروان حسن بن فضل که به بجلیه مشهورند، شفاف نیست و گمان می‌رود که آنان ایمان را معرفت قلب می‌دانند و اسلام را نطق به شهادتین و دیگر از این‌ها را ایمان و اسلام نمی‌نامند.[۲۳]

جابری‌زاده در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، به بررسی منطقه ظهور و سکونت این فرقه پرداخته است و با توجه به همسایگان مالکی مذهب و وجود درگیری‌هایی بین آنها، دیدگاهی که سب صحابه را به آنها نسبت داده است، رد می‌کند و این را در تعارض با شرایط زندگی آنان در کنار مالکی‌مذهبان می‌داند. وی به بررسی گزارش‌های ابن حزم از این فرقه پرداخته است و دیدگاه‌های او در خصوص عبارت «نمازشان غیر از نماز مسلمانان است» او با دید تردید نگریسته و آن را ناشی از افراط دانسته است. او منظور از تحلیل محرماتی که ابوعبید بکری به این مذهب نسبت داده است، همان حلال کردن ربا می‌داند که تحت عنوان بیع محلل تشریح شده بود. جابری‌زاده این احتمال را مطرح می‌کند که ابوعبید بکری در این انتساب‌ها، از اشراف کافی برخوردار نبوده است و خود نیز به صحت اطلاعاتش، مطمئن نبوده است.[۲۴]

کتاب‌شناسی

در خصوص بجلیه، دو تحقیق مستقل وجود دارد. کتاب «نکاتی دربارهٔ تشیع غیر اسماعیلی در مغرب» که ویلفرد مادلونگ آن را نوشته است و «الشیعه الجبلیه فی المغرب الاقصی» اثر وداد قاضی. همچنین دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخلی را با عنوان «بجلیه» دارد که توسط عبدالامیر جابری‌زاده نوشته شده است.[۲۵]

پانویس

ارجاعات

  1. ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۴۱.
  2. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  3. ↑ خمینی، «نحلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  4. ↑ خمینی، «نجلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  5. ↑ خمینی، «نجلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  6. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  7. ↑ جابری‌زاده، «بجلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  8. ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۴۱.
  9. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  10. ↑ خمینی، «نحلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  11. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  12. ↑ خمینی، «نجلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  13. ↑ جابری‌زاده، «بجلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  14. ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۴۱.
  15. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  16. ↑ خمینی، «نحلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  17. ↑ خمینی، «نجلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  18. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  19. ↑ جابری‌زاده، «بجلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  20. ↑ هیئت تحریریه، «بجلی»، دانشنامه جهان اسلام.
  21. ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۴۴۱.
  22. ↑ خمینی، «نحلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  23. ↑ خمینی، «نجلیه»، فرهنگ جامع فرق اسلامی.
  24. ↑ جابری‌زاده، «بجلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  25. ↑ جابری‌زاده، «بجلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

منابع

  • جابری‌زاده، عبدالامیر (۱۳۶۷). «بجلیه». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بجنوری، محمدکاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷.
  • خمینی، حسن (۱۳۹۶). «نحلیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
  • مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). حسینی، محمدجواد، ویراستار. فرهنگ فرق اسلامی. به کوشش مدیرشانه‌چی، کاظم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  • هیئت تحریریه (۱۳۷۵). «بجلیه». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=نحلیه&oldid=78008»