هلالیه

هلالیه
تایپوگرافی نام فرقه هلالیه
مکان تاسیس	بغداد
موسس	احمد بن هلال عبرتائی
مهم‌ترین عقائد	نیابت احمد بن هلال عبرتائی
منشعب شده از	شیعه امامیه
دین اصلی	اسلام

هلالیه از فرقه‌های منشعب شده از شیعه به‌شمار رفته است که به احمد بن هلال عبرتائی منتسب است. هرچند در وجود چنین فرقه‌ای تردیدهایی مطرح شده است، اما در وجود عقیده‌های خاص برای احمد بن هلال، منابع بسیاری گزارش کرده‌اند. ریشه انشعاب این فرقه، عدم پذیرش نیابت عثمان بن سعید (یا به نقلی محمد بن عثمان) از جانب حسن عسکری دانسته شده است.

مشخصات فرقه

هلالیه از فرقه‌های شیعی و در دسته‌بندی غلات است. جواد مشکور از این فرقه گزارش کرده است ولی در منابع دیگر از این فرقه گزارشی به میان نیست و تنها به مخالفت احمد بن هلال عبرتائی با محمد بن عثمان بن سعید عمری اشاره شده است. صفری فرونشانی بر این باور است که عقاید او به گونه‌ای نبوده است که بخواهد یا بتواند پیروانی را برای خود دست و پا کند و فرقه‌ای را تأسیس کند؛ بنابراین گزارش جواد مشکور از این فرقه، احتمالی ناشی از گزارش عباس اقبال در کتاب خاندان نوبختی به نقل از کشی است که به چنین فرقه‌ای اشاره دارد.

رهبر و عقاید فرقه

رهبر این فرقه، ابوجعفر احمد بن هلال عبرتائی کرخی است که در بین سال‌های ۱۸۰ ه‍.ق تا ۲۶۷ ه‍.ق زیسته است. او از اصحاب حسن عسکری بود و بعد از درگذشت حسن عسکری، منکر وکالت ابوجعفر عثمان بن سعید عمری شد. او خود مدعی بود که نائب حسن عسکری است. هرچند احمد بن هلال در برخی روایات شیعی، به عنوان راوی نام برده شده است، اما توسط علی النقی مورد شماتت قرار گرفته است. علی النقی به شیعیانش تذکر می‌دهد که از وی پرهیز کنند چرا که او از صوفیان ریاکار است. در آثار رجالی شیعه نیز وی مجروح، مطرود و ملعون خطاب شده است. شیخ طوسی او را مدعی بابیت گزارش می‌کند و شیخ صدوق وی را مجروح نزد اساتید خود می‌داند. از حجت بن الحسن نیز روایتی در خصوص ملعون بودن وی و توصیه به دوری از او نقل شده است. شیخ صدوق در کمال‌الدین، او را ناصبی می‌خواند. اینکه چرا برخی منابع او را ناصبی یا غالی خوانده‌اند، دلیل مشخصی در منابع روایی و تاریخی ندارد. در نقطه مقابل، ابوالقاسم خویی در کتاب معجم الرجال خود، پس از اشاره به «انحراف عقیده» از جانب او، به جهت آنکه نجاشی او را «صالح الروایه» خوانده است، به عنوان کسی که روایاتش قابل پذیرش است، معرفی می‌کند.

پانویس

منابع

• اعرافی، علیرضا (۱۳۹۵). فقه تربیتی. قم: موسسه اشراق و عرفان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۵۶۹۱-۰-۶.
• خمینی، حسن (۱۳۹۶). «هلالیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
• عبدی، علی اشرف (۱۳۸۸). شناخت‌نامه علی بن ابراهیم قمی (ره). قم: زائر.
• مسلم، کامیاب؛ عرفان، امیرحسین (۱۳۹۳). «کاوشی در بازشناسی احمد بن هلال عبرتائی از مدعیان دروغین وکالت». انتظار موعود. قم (۴۴): ۱۳۷_۱۶۲ – به واسطهٔ نورمگز.
• مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). حسینی، محمدجواد، ویراستار. فرهنگ فرق اسلامی. به کوشش مدیرشانه‌چی، کاظم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.