ابوالولی انجوی شیرازی

امیر ابوالولی انجوی شیرازی صاحب منصب عصر صفوی بود. وی فرزند میرشاه‌محمود از سادات انجوی شیراز و برخاسته از خانواده‌ای صاحب‌نام بود. او از علمای مشهور زمان خود بود و آرای وی مورد توجه بزرگانی چون میرداماد بوده‌است. وی در سال ۹۷۴ ه‍.ق به عنوان نهمین متولی دورهٔ صفویه در منصب تولیت آستان قدس فعالیت خود را شروع کرد.

تولیت آستان قدس

شاه طهماسب صفوی در سال ۹۷۴ ه‍.ق تولیت آستان قدس را به واجبی و سنتی تقسیم کرد. در راستای این تقسیم، ابوالولی به تولیت واجبی برگزیده شد. بعد مدت کوتاهی وی از این منصب عزل شد. عزل انجوی شیرازی به‌سبب اختلاف او با شاه‌ولی سلطان ذوالقدر، حاکم مشهد (۹۷۴–۹۸۱ه‍.ق) بوده، اما علت این اختلاف ذکر نشده‌است.

دوران بعد از عزل از تولیت آستان

ابوالولی پس از عزل، همراه برادرش تولیت اوقاف غازانی را برعهده گرفت و تا اواخر عصر شاه‌طهماسب (۹۸۴ه‍.ق)، تولیت آستانهٔ شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی را عهده‌دار بود. با روی کار آمدن سلطان محمد خدابنده، میرابوالولی موقعیت بهتری یافت، به‌طوری‌که در ۹۸۷ه‍.ق شیخ‌الاسلامی اردوی شاه، و در سال بعد مقام قاضی عسکر به او واگذار گردید. وی در سال ۹۹۱ه‍.ق به همراه محمدشاه وارد مشهد شد و از جانب او مأموریت یافت تا به یاری محمدخان ترکمان بخشی از اموال حرم را که بر اثر حملات ازبک‌ها و ناامنی شهر به غارت رفته بود، شناسایی کند و بازپس گیرد، اما توفیق چندانی نیافت. وی در آخرین سال حکومت سلطان‌محمد خدابنده (۹۹۶ه‍.ق)، به عالی‌ترین مقام دینی آن دوره، یعنی صدارت منصوب شد. شاه ضمن واگذاری صدارت، «زمام اختیار و اقتدار مهام شرع و اوقاف و سیورغالات را به قبضه وی نهاد که مختار باشد و به هرچه رأی او باشد، بی‌غرض به عمل آورد». در آغاز حکومت شاه‌عباس اوّل، میرابوالولی هم، مانند بسیاری از دیگر صاحب‌منصبان عهد سلطان‌محمد خدابنده از صدارت برکنار شد، اما بعد از اندک زمانی چون در شایستگی این منصب از سایر سادات و فضلای عصر امتیاز داشت، مقام خود را بازیافت. از این زمان به مدت بیست‌سال، عهده‌دار منصب مهم صدارت بود. با توجه به اینکه در این مدت طولانی هیچ‌گونه گزارشی از میرابوالولی در منابع ذکر نشده، به نظر می‌رسد بدون مزاحمت رقیبان، با درایت و تسلط کافی از عهدهٔ کار برآمده است. عاقبت، شاه‌عباس اوّل در سال ۱۰۱۵ه‍. ق، زمانی که در نواحی قفقاز مشغول جنگ با عثمانیان بود، میرابوالولی را از صدارت عزل کرد. به نوشتهٔ اسکندر منشی علت برکناری وی، دستبرد کارگزاران او به اموال حرم بوده‌است. البته با توجه به اینکه بلافاصله بعد از او، قاضی‌خان از نزدیکان قاضی‌جهان، وزیر شاه به مقام صدارت منصوب شد احتمال دارد که رقابت و اخلال وزیر موجب برکناری ابوالولی شده باشد. مرگ وی احتمالاً در دورهٔ شاه‌عباس اوّل (۹۹۶–۱۰۳۸ه‍.ق) رخ داده‌است زیرا بعد از آن نامی از وی در منابع به چشم نمی‌خورد.

منابع

• رضایی برجکی، اسماعیل (۱۳۹۳). «انجوی شیرازی، ابوالولی». دائرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۱. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۷۱-۵۲۴-۷.
• سوهانیان حقیقی، محمد؛ نقدی، رضا (۱۳۹۷). آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۶-۰۲۴۴-۴.