انفجار در حرم امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
==واکنش‌ها== | ==واکنش‌ها== | ||
=== واکنش‌های سیاسی و مذهبی === | |||
روزنامه اطلاعات در سال ۱۳۷۴، نامه‌ای را از شیخ محمد غزالی منتشر کرد که وی در طی این نامه، ضمن محکومیت این رویداد، آن را از جانب افراد بی‌ایمان خواند که با حمله به مساجد، قصد برهم زدن نظم و اتحاد میان مسلمانان را دارند۔ او این رویداد را با ویران کردن مسجد بابری در هند به دست بت‌پرستان و تبدیل بزرگترین مسجد الجزایر به دست فرانسوی‌ها به کلیسا و قتل عام مسلمانان در آنجا مقایسه کرد در ضمن نامه از سلمان رشدی و رفتارهای او انتقاد کرد۔<ref>{{پک|1=احمدی|2=۱۳۸۹|ک=شیخ محمد غزالی|ص=۵۲_۵۴}}</ref> | |||
در مناظره [[مصطفی تاجزاده]] و [[علیرضا زاکانی]] درباره قتلهای زنجیره‌ای، تاجزاده گفت: «در مورد قتلهای زنجیره‌ای به آقای خاتمی سناریو دادند عین مشهد؛ گفتند دو نفر منافق را بگویید آنها بودند و از همین اعتراف‌گیری‌هایی که بلدند!»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.youtube.com/watch?v=POBEh9UQ1iw|عنوان=در دومین مناظره مصطفی تاجزاده با علیرضا زاکانی با موضوع حوادث سال ۱۳۸۸ چه گذشت؟}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://news.gooya.com/2019/01/post-22896.php|عنوان=بازخوانی پرونده بمب‌گذاری حرم امام رضا، پیگیری نکنید!}}</ref> | در مناظره [[مصطفی تاجزاده]] و [[علیرضا زاکانی]] درباره قتلهای زنجیره‌ای، تاجزاده گفت: «در مورد قتلهای زنجیره‌ای به آقای خاتمی سناریو دادند عین مشهد؛ گفتند دو نفر منافق را بگویید آنها بودند و از همین اعتراف‌گیری‌هایی که بلدند!»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.youtube.com/watch?v=POBEh9UQ1iw|عنوان=در دومین مناظره مصطفی تاجزاده با علیرضا زاکانی با موضوع حوادث سال ۱۳۸۸ چه گذشت؟}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://news.gooya.com/2019/01/post-22896.php|عنوان=بازخوانی پرونده بمب‌گذاری حرم امام رضا، پیگیری نکنید!}}</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۱: | ||
[[علی مطهری]]، نماینده تهران، در گفتگویی با [[روزنامه اعتماد]] این‌چنین گفت که «در موضوع انفجار در حرم امام رضا در سال ۷۳ نیز ابهاماتی مطرح است و لازم است دربارهٔ آن روشنگری صورت بگیرد.»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.jamaran.ir/بخش-بازنشر-59/1241842-مصلحی-باید-پاسخگو-باشد-دستگاه-های-اطلاعاتی-امنیتی-حتی-قضایی-باید-عذرخواهی-کنند-در-موضوع-انفجار-در-حرم-امام-رضا-نیز-ابهاماتی-مطرح-است|عنوان=مصلحی باید پاسخگو باشد/ دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و حتی قضایی، باید عذرخواهی کنند/ در موضوع انفجار در حرم امام رضا (ع) نیز ابهاماتی مطرح است}}</ref> | [[علی مطهری]]، نماینده تهران، در گفتگویی با [[روزنامه اعتماد]] این‌چنین گفت که «در موضوع انفجار در حرم امام رضا در سال ۷۳ نیز ابهاماتی مطرح است و لازم است دربارهٔ آن روشنگری صورت بگیرد.»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.jamaran.ir/بخش-بازنشر-59/1241842-مصلحی-باید-پاسخگو-باشد-دستگاه-های-اطلاعاتی-امنیتی-حتی-قضایی-باید-عذرخواهی-کنند-در-موضوع-انفجار-در-حرم-امام-رضا-نیز-ابهاماتی-مطرح-است|عنوان=مصلحی باید پاسخگو باشد/ دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و حتی قضایی، باید عذرخواهی کنند/ در موضوع انفجار در حرم امام رضا (ع) نیز ابهاماتی مطرح است}}</ref> | ||
=== ادبیات، هنر و رسانه === | |||
شاعرانی چند در خصوص این حادثه شعر سروده‌اند۔ از جمله آنها می‌توان به محمد باقر برقعه‌ای اشاره کرد۔<ref>{{پک|1=علی‌دوست|2=۱۳۷۳|ک=سخنوران نامی معاصر|ص=۵۴۱|ج=۱۲}}</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۷۵: | خط ۸۲: | ||
===منابع=== | ===منابع=== | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=احمدی|نام=علی|عنوان=شیخ محمد غزالی|سال=۱۳۸۹|مکان=تهران|ناشر=مجمع تقریب مذاهب اسلامی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/37660|شابک=978-964-467-148-0|شابک نادرست=بله}} | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=برقعی|نام=محمدباقر|عنوان=سخنوران نامی معاصر ایران|سال=۱۳۷۳|مکان=قم|ناشر=نشر حرم|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/14247}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=علی‌دوست|نام=محمد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=بمب‌گذاری حرم مطهر|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=علی‌دوست|نام=محمد|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=بمب‌گذاری حرم مطهر|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=[[بنیاد پژوهش‌های اسلامی]]|مکان=مشهد|شابک=۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷}} | ||
نسخهٔ ۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۰
| بمب‌گذاری در حرم امام رضا | |
|---|---|
| موقعیت | حرم امام رضا در مشهد |
| تاریخ | ۳۰ خرداد ۱۳۷۳ ۲۰ ژوئن ۱۹۹۴ ساعت ۱۴ و ۲۶ دقیقه روز دوشنبه |
| کشته‌ها | ۲۶ نفر |
| زخمی‌ها | بیشتر از ۳۰۰ نفر |
انفجار در حرم امام رضا در ۳۰ خرداد ۱۳۷۳ (۲۰ ژوئن ۱۹۹۴) رخ داد. برای افزایش تلفات و زخمی‌ها، انفجار در روز عاشورا یکی از مقدس‌ترین روزهای تشیع صورت پذیرفت، که حرم مملو از جمعیت مراسم بزرگداشت کشته شدن حسین بن علی بود.
بر اثر شدت انفجار که طبق نظر کارشناسان مربوط حجم آن معادل ۱۰ پوند (۴٫۵ کیلوگرم) ماده منفجره تی.ان.تی بود، ۲۶ نفر جان داده و بیش از ۳۰۰ تن زخمی شدند.[۱] اگرچه یک گروه تروریستی سنی پاکستانی مسئولیت حمله را پذیرفت، اما حکومت ایران مجاهدین خلق را مسئول بمب گذاری دانست.[۲]
شرح واقعه
در روز عاشورای سال ۱۳۷۳ خورشیدی، انفجار بمبی در حرم امام رضا رخ داد۔ این بمب در قسمت بالاسر روضه منفجر شد۔[۳]
منابع شیعی از این واقعه با عنوان عاشورای رضوی یاد می‌کنند۔[۴]
در روز عاشورا حرم مملو از عزاداران زنجیرزنی بود که مراسم روز عاشورا را برگزار می‌کردند و کشته شدن حسین را بزرگ می‌داشتند.[۱] در ساعت ۱۴ و ۲۶ دقیقه، یک بمب در سالن بالای سر ضریح در قسمت مخصوص زنان که مملو از جمعیت بود، منفجر شد. در اعتراض، مردم بیرون مسجد و بیمارستان‌ها تجمع کردند.
آسیب به بنا، شامل از بین رفتن یک دیوار و گنبد بالای ضریح و شکستن لوسترها بود.[۲] کاشی‌کاری‌ها و آیینه‌کاری‌های بسیار ظریف ۸۰۰ ساله حرم، آسیب دید.[۱]
اطلاع پیش از واقعه
سرتیم حفاظت و خنثی‌سازی بمب سپاه پاسداران مشهد گفت: «اوایل خرداد ۷۳ بود که اعلام شد حرم مطهر تهدید به بمب‌گذاری شده‌است. منبع خبر، موثق بود اما کانال‌هایی که ما را از این تهدیدات باخبر می‌کردند، متفاوت بودند؛ گاهی نیروی انتظامی، گاهی اطلاعات و بعضی اوقات مراکز دیگر.»[۵]
سرتیم حفاظت و خنثی‌سازی بمب سپاه پاسداران مشهد، یک یا ۲ هفته قبل از انفجار درخواست برگزاری جلسه‌ای با مسئول حراست کلِ آستان قدس رضوی را می‌دهد و در جلسه وقتی قضیه تهدید مطرح می‌شود. او می‌گوید: «برایشان توضیح دادیم که از نظر ما با تجربه و آموزش‌هایی که دیده‌ایم، احتمال وقوع انفجار قطعی شده‌است.» او درخواست می‌کند که کسی کیف، ساک، چمدان، بسته به داخل حرم نیاورد و بازرسی بدنی صورت پذیرد.
او می‌گوید: «۲ هفته گذشت و روز عاشورا از راه رسید. خبر رسید حرم را منفجر کرده‌اند. هر لحظه منتظر شنیدن چنین خبری بودم.»[۵]
تلفات و خسارات
در این انفجار، ۲۷ نفر از زائران کشته شدند و تعداد زیادی مجروح گردیدند۔ تمام کشتگان به دستور تولیت وقت آستان قدس روضی، در صحن جمهوری حرم دفن شدند۔[۶]
بر اثر این انفجار، بخش بالایی پنجره فولاد در فاصله بیست متری از محل انفجار، فرو ریختند۔ همچنین پنجره‌های دور گنبد حرم که در ارتفاع ۱۶ متری از سطح زمین بودند، دچار انحراف شدند و تمامی شیشه‌های ضریح، درهم شکست۔[۷]
پس از واقعه
شست و شوی حرم در همان شب پس از حادثه آغاز شد۔ جمع‌اوری قطعه‌هایی از اجساد کشته‌شدگان، تاثرانگیزترین بخش این عملیات بود۔ رواق‌های دارالحفاظ، دارالسعاده، دارالشرف، گنبدالله‌وردیخان و گنبد حاتم‌خانی از بخش‌هایی بودند که طی این انفجار، دچار آسیب و یا آلودگی شده بودند۔ فردا آن روز، حرم طی مراسمی رسم، بازگشایی شد۔ تمام خرابی‌های به بار آمده، طی یک‌شبانه‌روز تعمیر و بازسازی شدند۔[۸]
عامل و مظنونان حادثه
دولت ایران سازمان مجاهدین خلق را عامل این حادثه دانست. بر اساس ایرنا یک تماس گیرنده تلفنی مسئولیت حمله را از طرف سازمان مجاهدین خلق بر عهده می‌گیرد.[۹] در حالیکه سازمان مجاهدین خلق حمله را محکوم می‌کند.[۱۰] دو زن به همین اتهام در ایران محاکمه شدند ولی از سرنوشت آنها اطلاعی در دست نیست.
رمزی یوسف یک عضو القاعده که مسئول چندین حمله تروریستی در جهان و در زندان آمریکا بود، به انجام این انفجار نیز متهم شد. برخی تحلیلگران می‌گویند ظاهراً او توسط سازمان مجاهدین خلق استخدام شده بود. بر اساس اظهارات یک افسر بی‌نام آمریکایی، یوسف بمب را ساخت و مأموران سازمان مجاهدین خلق آن را در حرم قرار دادند. بر اساس تحلیل‌ها، او مظنون به داشتن رابطه با سازمان مجاهدین خلق به خاطر تابعیت عراقی اش بود. اما ریموند تنتر (Raymond Tanter)، عضو آژانس امنیت ملی در زمان رونالد ریگان معتقد است که سازمان مجاهدین خلق دست نداشته‌اند و افراد جنگ طلب وابسته به یوسف مرتکب جنایت شد. نیوز (news) یک روزنامه چاپ صبح پاکستان، این فرد را عبدالشکور، یک جوان مذهبی تندرو که در کراچی زندگی می‌کند، معرفی کرد.[۲][۱۱] در ۲۷ مارس ۱۹۹۵ یک نشریه پاکستانی اعلام کرد که عبدالشکور به انجام این بمب‌گذاری اعتراف نموده‌است.[۱۲]
یک ماه بعد از حمله، یک گروه سنی که خود را «الحرکت الاسلامی الایرانی» می‌نامد مسئولیت حمله را پذیرفت.[۱۲] علیرغم این، حکومت ایران به مسئول دانستن سازمان مجاهدین خلق ادامه داد. بر اساس شورای ملی مقاومت ایران که سازمان مجاهدین خلق جزئی از آن است، در یک دادگاه در ۱۹۹۹، وزیر کشور عبدالله نوری ادعا می‌کند که این حمله یک عملیات پرچم دروغین بوسیله رژیم ایران برای مقصر دانستن سازمان مجاهدین خلق بود.[۲][۱۳]
اکبر گنجی و عمادالدین باقی که تحقیقات زیادی در قتلهای زنجیره‌ای داشتند نیز مسئول این انفجار را بخشی از وزارت اطلاعات معرفی کردند و دستگیرشدگان را افرادی بدون ارتباط با این حادثه دانستند که از آنها اعتراف‌گیری شده‌است.[۱۴][۱۵][۱۶] علی یونسی، وزیر اطلاعات دولت اصلاحات در گفت‌وگو با جماران در تیر ماه ۱۴۰۰ می‌گوید که وزارت اطلاعات « در جریان این بمب‌گذاری افرادی را دستگیر و از آنها اقراری مبنی بر ارتکاب این انفجار گرفت. تعدادی بازداشت شدند و وقتی من وزیر شدم با بررسی‌هایی متوجه این خطا شدم و از بازداشتی‌ها دلجویی کردم و تا توانستیم جبران کردیم.»[۱۷]
دستگیری مظنونان
در آن زمان مطبوعات مشهد گزارش دادند که «مهدی نحوی» بمب را در کیف زنانه‌ای تا نزدیک ضریح رسانده و «علیرضا رحمانی» و دو زن نیز او را همراهی کرده‌اند. مهدی نحوی متواری می‌شود اما علیرضا رحمانی دقایقی پس از انفجار حرم شناسایی و تعقیب و دستگیر می‌شود. رحمانی همدستانش را لو می‌دهد. ۵ روز بعد، «بهرام عباس‌زاده» که قصد بمب‌گذاری در نماز جمعه مسجد مکی زاهدان را داشت، دستگیر شد. او در اعترافاتش مهدی نحوی را عامل بمب‌گذاری حرم رضا معرفی می‌کند. تصویر چهره‌نگاری شده مهدی نحوی در مطبوعات منتشر می‌شود. او در یک درگیری مسلحانه با مأموران امنیتی در تهرانپارس، مجروح و دستگیر می‌شود. مهدی نحوی در حالی که روی تخت بیمارستان دراز کشیده بود، در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «به دستور سازمان منافقین این کار را انجام دادم و هیچ حرف دیگری ندارم.» او بعد از این اعتراف بر اثر جراحات وارده در بیمارستان مرد.[۵] عمادالدین باقی در تحقیق خودش از قتل های زنجیره ای اشاره می‌کند که مهدی نحوی در زمان انفجار بمب در زندان بوده و ارتباطی با این انفجار که توسط تیم سعید امامی صورت گرفته بود نداشته است.[۱۸]
دو زن دستگیر شده به همین اتهام و همچنین قتل کشیش‌های مسیحی -مهدی دیباج و هایک هوسپیان مهر- (که سپس در زمره قتلهای زنجیره‌ای قرار گرفت) محاکمه و سپس با تخفیف در مجازات از اعدام رهایی یافتند.[۱۲]
واکنش‌ها
واکنش‌های سیاسی و مذهبی
روزنامه اطلاعات در سال ۱۳۷۴، نامه‌ای را از شیخ محمد غزالی منتشر کرد که وی در طی این نامه، ضمن محکومیت این رویداد، آن را از جانب افراد بی‌ایمان خواند که با حمله به مساجد، قصد برهم زدن نظم و اتحاد میان مسلمانان را دارند۔ او این رویداد را با ویران کردن مسجد بابری در هند به دست بت‌پرستان و تبدیل بزرگترین مسجد الجزایر به دست فرانسوی‌ها به کلیسا و قتل عام مسلمانان در آنجا مقایسه کرد در ضمن نامه از سلمان رشدی و رفتارهای او انتقاد کرد۔[۱۹]
در مناظره مصطفی تاجزاده و علیرضا زاکانی درباره قتلهای زنجیره‌ای، تاجزاده گفت: «در مورد قتلهای زنجیره‌ای به آقای خاتمی سناریو دادند عین مشهد؛ گفتند دو نفر منافق را بگویید آنها بودند و از همین اعتراف‌گیری‌هایی که بلدند!»[۲۰][۲۱]
محسن امین‌زاده، معاون اسبق وزارت خارجه دولت هفتم و هشتم گفت: «رهبران طالبان و جریان‌های افراطی متحد طالبان در افغانستان عملیات انفجار حرم امام رضا (ع) در مشهد را اجرا کردند.»[۲۲]
علی مطهری، نماینده تهران، در گفتگویی با روزنامه اعتماد این‌چنین گفت که «در موضوع انفجار در حرم امام رضا در سال ۷۳ نیز ابهاماتی مطرح است و لازم است دربارهٔ آن روشنگری صورت بگیرد.»[۲۳]
ادبیات، هنر و رسانه
شاعرانی چند در خصوص این حادثه شعر سروده‌اند۔ از جمله آنها می‌توان به محمد باقر برقعه‌ای اشاره کرد۔[۲۴]
پانویس
ارجاعات
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «نگاهی به حادثه بمب‌گذاری در حرم امام رضا». عصرایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۰ مهر ۱۳۸۸.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ "Imam Reza shrine bombing". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-06-21.
- ↑ علی‌دوست، «بمب‌گذاری حرم مطهر»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ علی‌دوست، «بمب‌گذاری حرم مطهر»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ شهرآرانیوز (۱۳۹۸/۰۳/۳۰–۰۷:۴۰). «۲۵ سال بعد از عاشورای مشهد». fa. دریافت‌شده در 2021-09-01. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ علی‌دوست، «بمب‌گذاری حرم مطهر»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ علی‌دوست، «بمب‌گذاری حرم مطهر»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ علی‌دوست، «بمب‌گذاری حرم مطهر»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ اسلامی، مرکز اسناد انقلاب (۱۴۰۰/۰۳/۳۰–۱۳:۰۸). «هتک حرمت حرم مطهر امام رضا (ع) و شهادت زائران توسط منافقین / گوشه‌ای از اقدام تروریستی جلادهای رجوی در مشهد». fa. دریافت‌شده در 2021-09-01. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ خطای لوآ در پودمان:Citation/CS1/fa/Identifiers در خط 47: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).
- ↑ «Rock Center with Brian Williams - Israel teams with terror group to kill Iran's nuclear scientists, U.S. officials tell NBC News». web.archive.org. ۲۰۱۲-۰۲-۲۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۱.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ علی قدیمی (۲۳ سپتامبر ۲۰۱۸). «نگاهی به حوادث امنیتی ایران در سه دهه اخیر». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ "Response from the Natonal Council of Resistance of Iran". NBC News (به انگلیسی). Retrieved 2021-09-01.
- ↑ روزنامه آریا، روز ۱۳آذر ۱۳۷۸.
- ↑ تراژدی دموکراسی در ایران؛ بازخوانی قتلهای زنجیره ای و همه چیز برای قدرت (جلد دوم)؛ چاپ اول؛ ۱۳۷۹، بخش همه چیز برای قدرت: جنایت انفجار در حرم حضرت رضا (ع).
- ↑ «نگاهی به حوادث امنیتی ایران در سه دهه اخیر».
- ↑ گفت، باربا (۲۰۲۱-۰۹-۰۳). «بمب‌گذاری حرم امام رضا در کارنامه‌ی طالبان؟! | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز». انصاف نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۶.
- ↑ ««پیگیری نکنید»». سایت خبری تحلیلی زیتون. ۲۰۱۹-۰۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۶.
- ↑ احمدی، شیخ محمد غزالی، ۵۲_۵۴.
- ↑ «در دومین مناظره مصطفی تاجزاده با علیرضا زاکانی با موضوع حوادث سال ۱۳۸۸ چه گذشت؟».
- ↑ «بازخوانی پرونده بمب‌گذاری حرم امام رضا، پیگیری نکنید!».
- ↑ Behnegarsoft.com (۲۰۲۱-۰۹-۰۱). «معاون سابق وزارت خارجه: بازنده اصلی تحولات افغانستان در منطقه، ایران است - بهار نیوز». پایگاه خبری بهار نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۱.
- ↑ «مصلحی باید پاسخگو باشد/ دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و حتی قضایی، باید عذرخواهی کنند/ در موضوع انفجار در حرم امام رضا (ع) نیز ابهاماتی مطرح است».
- ↑ علی‌دوست، سخنوران نامی معاصر، ۱۲: ۵۴۱.
منابع
- احمدی، علی (۱۳۸۹). شیخ محمد غزالی. تهران: مجمع تقریب مذاهب اسلامی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۶۷-۱۴۸-۰.
- برقعی، محمدباقر (۱۳۷۳). سخنوران نامی معاصر ایران. قم: نشر حرم.
- علی‌دوست، محمد (۱۳۹۳). «بمب‌گذاری حرم مطهر». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.