رمضان: تفاوت میان نسخه‌ها

از اسلامیکال
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بصریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''رمضان''' (به انگلیسی: Ramaḍān) نهمین ماه در تقویم اسلامی ماه رمضان است. ماه که مسلمانان سراسر جهان آن را ماه روزه داری در اصطلاحِ [[روزه در اسلام|صوم]]، [[نماز]]، مراقبه و حضور در جمع مومنان می‌دانند. مسلمانان معتقدند [[قرآن]] در این ماه بر [[محمد]] نازل شده‌است. در قرآن، مستقیماً به کسانی که ایمان آورده‌اند دستور داده شده که در این ماه روزه بگیرند. هر سال ماه رمضان از رویت هلال ماه آغاز و تا رویت هلال ماه دیگر به مدت بیست و نه تا سی روز ادامه دارد.  
'''رمضان''' (به انگلیسی: Ramaḍān) نهمین ماه در تقویم اسلامی و قمری است و به عنوان یکی از ماه‌های حرام دسته‌بندی شده‌است۔۔ مسلمانان سراسر جهان این ماه را به روزه‌داری می‌پردازند و اعمال خاصی چون نماز تراویح، عید فطر، سفره افطار و تلاوت قرآن یا ختم آن، از اعمال آنان در این ماه است۔ مسلمانان معتقدند که [[قرآن]] در این ماه بر [[محمد]] نازل شده‌است و شب قدر در این ماه قرار دارد۔ هر سال ماه رمضان از رویت هلال ماه آغاز و تا رویت هلال ماه دیگر به مدت بیست و نه تا سی روز ادامه دارد. واژه رمضان از وازه رم‌ض اقتباس شده‌است که به معنای گرما، حرارت و باران است۔


به وعده غذایی که پیش از روزه در هنگام سحر میخورند سحری و به وعده‌ای که در هنگام غروب آفتاب روزه خود را با آن می‌گشایند؛ اِفطار گفته می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Islam, Andrew Egan – 2002 – p. 24}}</ref>
رمضان در فرهنگ مناطق مختلف، جایگاه به‌خصوص خود را دارد۔ برگزاری مراسم‌های مختلف در اوقات سحر و افطار از جمله آداب و رسوم مربوط به رمضان در کشورهای اسلامی است۔ برخی از این آداب و رسوم، از دین مسلمانان نشأت گرفته و بسیاری از آنها، آداب‌های منطقه‌ایست۔ در مصر، فانوس به عنوان نماد رمضان شناخته می‌شود۔ از جهت فقهی، اختلاف‌هایی بر سر شیوه اثبات آغاز و پایان ماه رمضان و به طور کلی ماه‌های قمری وجود دارد۔ در این خصوص برخی به لزوم تبعیت از رویت هلال است و برخی دیگر به پیش‌بینی‌های نجومی نیز اعتبار می‌دهند۔ گروهی دیگر نیز ماه رمضان را همیشه ۳۰ روزه به حساب می‌آورند۔
 
در طول زمان روزه داری، مسلمانان غیر از خوردن و آشامیدن، از [[سیگار]] و [[قلیان]] کشیدن و انجام [[گناه]] نیز نهی شده و در عوض به نماز و قرآن خواندن و دعا کردن توصیه شده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Smith, Jane I. (2010). Islam in America. Columbia University Press. p. 15. ISBN 978-0231147101. Retrieved 30 May 2017}}</ref>
 
[[عید فطر]] (به عربی عید الفطر)، که پایان ماه رمضان و آغاز شوال، ماه قمری بعدی است، پس از رویت هلال ماه یا بعد از اتمام سی روز روزه در صورت عدم مشاهده ماه اعلام می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Ruling on Voluntary Fasting After The Month of Ramadan: Eid Day(s) And Ash-Shawaal". EsinIslam, Arab News & Information – By Adil Salahi. 11 September 2010. Archived from the original on 27 May 2016. Retrieved 23 May 2016.}}</ref>


==خاستگاه==
==خاستگاه==
خط ۲۱: خط ۱۷:
=== خاستگاه فرهنگی ===
=== خاستگاه فرهنگی ===
با توجه به باور برخی که روزهای چهارشنبه ماه قمری که با عدد چهار مقارن بودند، نحس به شمار می‌رفتند، روز ۱۲ رمضان همواره روزی نحس تلقی می‌شد۔ خلفای فاطمی مصری در غره هر ماه از سال و در تمام جمعه‌های ماه رمضان، خطبه‌های خاصی را ایراد می‌کردند۔ در دوره جاهلیت، بازارهایی با نام عربی سوق در ایام رمضان برگزار می‌شد که یکی از آنها بازار عدن (اول تا دهم رمضان) و دومی بازار صنعا (از ۱۵ رمضان تا نیمه شوال) بود۔ رسم برگزاری این بازارها در دوره اسلام نیز تداوم داشت۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>
با توجه به باور برخی که روزهای چهارشنبه ماه قمری که با عدد چهار مقارن بودند، نحس به شمار می‌رفتند، روز ۱۲ رمضان همواره روزی نحس تلقی می‌شد۔ خلفای فاطمی مصری در غره هر ماه از سال و در تمام جمعه‌های ماه رمضان، خطبه‌های خاصی را ایراد می‌کردند۔ در دوره جاهلیت، بازارهایی با نام عربی سوق در ایام رمضان برگزار می‌شد که یکی از آنها بازار عدن (اول تا دهم رمضان) و دومی بازار صنعا (از ۱۵ رمضان تا نیمه شوال) بود۔ رسم برگزاری این بازارها در دوره اسلام نیز تداوم داشت۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>
و حرارت سنگ، بر اثر شدّت حرارت خورشید آمده‌است. وبه معنای سوزانیدن است. از پیامبر اسلام  نقل است:<blockquote>ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را میسوزاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت}}</ref></blockquote>همچنین گفته شده که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می‌باشد. بنابر این وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] من الحزن؛ یعنی باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت، یا وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] لِفُلان؛ یعنی برای فلانی اندوهگین شد، و همچنین وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمضتْ کبدُهُ؛ یعنی کبد او تباه شد؛ مثل این که گونه‌ای بیماری آن را می‌سوزاند.<ref>کتاب العین، ج۷، ص ۳۹</ref><ref>لسان العرب، ج۷ ص۱۶۰</ref>
== اهمیت نزد مسلمانان ==
== اهمیت نزد مسلمانان ==
[[پرونده:Eyd fetr.jpg|بندانگشتی|مراسم افطار]]
[[پرونده:Eyd fetr.jpg|بندانگشتی|مراسم افطار]]
رمضان، ماه نهم از تقویم اسلامی است که نزد مسلمانان به عنوان یک ماه مقدس تلقی می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref> وجود شب‌های قدر، لزوم روزه گرفتن و رعایت آداب‌های خاصی در این ماه، بر اهمیت رمضان در نظر مسلمانان افزوده‌است۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> پیامبر اسلام، این ماه را، ماه مهمانی خدا توصیف کرده‌است۔ در خصوص اهمیت این ماه در نزد شیعه و سنی، کتاب‌های متعددی به صورت مستقل و ابواب بسیاری در کتاب‌های مفصل فریقین نوشته شده‌است۔۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> از دیدگاه مسلمانان، این ماه برای ایجاد حس عمیق ارتباط با خدا و قرآن به عنوان کلام او، در نظر گرفته می‌شود۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>
رمضان، ماه نهم از تقویم اسلامی است که نزد مسلمانان به عنوان یک ماه مقدس تلقی می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref> وجود شب‌های قدر، لزوم روزه گرفتن و رعایت آداب‌های خاصی در این ماه، بر اهمیت رمضان در نظر مسلمانان افزوده‌است۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> پیامبر اسلام، این ماه را، ماه مهمانی خدا توصیف کرده‌است۔ در خصوص اهمیت این ماه در نزد شیعه و سنی، کتاب‌های متعددی به صورت مستقل و ابواب بسیاری در کتاب‌های مفصل فریقین نوشته شده‌است۔۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> از دیدگاه مسلمانان، این ماه برای ایجاد حس عمیق ارتباط با خدا و قرآن به عنوان کلام او، در نظر گرفته می‌شود۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref> به عقیده مسلمانان، قرآن در یکی از شب‌های دهه آخر این ماه نازل شده‌است و شب قدر نیز در این ماه قرار گرفته‌است۔ این ماه در نظر مسلمانان، به عنوان ماهی که مومنان با انجام اعمال مومنانه، مورد بخشش خداوند قرار می‌گیرند، به‌حساب می‌آید۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> بر اساس روایتی از محمد، در این ماه کتاب‏‌هاى قرآن‏، انجیل، تورات، صحف ابراهیم و زبور نازل شده است.<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>


به عقیده مسلمانان، قرآن در یکی از شب‌های دهه آخر این ماه نازل شده‌است و شب قدر نیز در این ماه قرار گرفته‌است۔ این ماه در نظر مسلمانان، به عنوان ماهی که مومنان با انجام اعمال مومنانه، مورد بخشش خداوند قرار می‌گیرند، به‌حساب می‌آید۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> بر اساس روایتی از محمد، در این ماه کتاب‏‌هاى قرآن‏، انجیل، تورات، صحف ابراهیم و زبور نازل شده است.<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>
=== شب قدر ===
{{اصلی|شب قدر}}


=== شب قدر ===
پیامبر اسلام، در روایتی، شب قدر را در یکی از شب‌های رمضان دانسته‌است اما مشخص نکرده‌است که در کدام روز از این ماه قرار دارد۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در اینکه شب قدر چه شبی از این ماه‌است، منابع اسلامی دچار اختلاف هستند، بیشتر اهل سنت، روز ۲۷ ماه رمضان را شب قدر می‌دانند۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> شب قدر در باورهای اسلامی و بر اساس آیاتی از قرآن، بهتر از هزار ماه است۔ در این شب، فرشتگاه و روح آزادانه از آسمان به زمین می‌آیند تا طلوع فجر این فرایند ادامه دارد۔ از این شب در قرآن به عنوان شبی با برکت یاد شده‌است۔<ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> شب‌زنده‌داری، دعا و مذاکره علمی از توصیه‌های سنت اسلامی در شب قدر است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>
پیامبر اسلام، در روایتی، شب قدر را در یکی از شب‌های رمضان دانسته‌است اما مشخص نکرده‌است که در کدام روز از این ماه قرار دارد۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در اینکه شب قدر چه شبی از این ماه‌است، منابع اسلامی دچار اختلاف هستند، بیشتر اهل سنت، روز ۲۷ ماه رمضان را شب قدر می‌دانند۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> شب قدر در باورهای اسلامی و بر اساس آیاتی از قرآن، بهتر از هزار ماه است۔ در این شب، فرشتگاه و روح آزادانه از آسمان به زمین می‌آیند تا طلوع فجر این فرایند ادامه دارد۔ از این شب در قرآن به عنوان شبی با برکت یاد شده‌است۔<ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> شب‌زنده‌داری، دعا و مذاکره علمی از توصیه‌های سنت اسلامی در شب قدر است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref>
رمضان یکى از چهار ماهى است که الله جنگ را در آن حرام کرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران}}</ref>
=== اعمال مسلمانان در ماه رمضان ===
=== اعمال مسلمانان در ماه رمضان ===
برای ماه رمضان، اعمال مخصوصی برای مسلمانان از لحاظ شرعی وضع شده‌است۔ جوامع مسلمان برای اینکه بتوانند به اعمال این ماه، به طور حداکثری عمل کنند، ساعات کاری را با اعمال خود تنظیم می‌کنند و اوقات کاری در برخی از کشورهای اسلامی، کاهش می‌یابد۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref>[[پرونده:Men praying in Afghanistan.jpg|بندانگشتی|300px|نماز جماعت در [[مسجد کبود (مزار شریف)|مسجد کبود]]، [[مزارشریف]]]]
برای ماه رمضان، اعمال مخصوصی برای مسلمانان از لحاظ شرعی وضع شده‌است۔ جوامع مسلمان برای اینکه بتوانند به اعمال این ماه، به طور حداکثری عمل کنند، ساعات کاری را با اعمال خود تنظیم می‌کنند و اوقات کاری در برخی از کشورهای اسلامی، کاهش می‌یابد۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref>[[پرونده:Men praying in Afghanistan.jpg|بندانگشتی|300px|نماز جماعت در [[مسجد کبود (مزار شریف)|مسجد کبود]]، [[مزارشریف]]]]


==== روزه و افطار ====
==== روزه و افطار ====
{{اصلی|روزه (اسلام)}}
{{اصلی|روزه|افطار}}
از دیدگاه مسلمانان، گرفتن روزه در این ماه واجب است۔ هرچند برداشت ابتدایی از روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن از طلوع آفتاب تا غروب آن است۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2003|ف=Fasting|ک=The Oxford Dictionary of Islam|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> اما، از دیدگاه مسلمانان، این خودداری‌ها شامل رفتارهای جنسی، رفتارهای غیراخلاقی و هرگونه اعمال ناعادلانه نیز می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> روزه به عنوان یک عمل انظباطی سخت تلقی می‌شود که از طریق آن ذهنیت وارسته تربیت می‌گردد۔<ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> روزه در ماه رمضان، یکی از پنج رکن اسلام است۔ روزه در ماه رمضان، موجب حس اجتماعی مضاعفی برای ایجاد اتحاد میان امت اسلامی با انجام اعمال و مناسک مشترک، به کار بسته شده‌است۔ بهبود سلامت جسمانی و روانی، درک فقیران، آموزش صبر، انضباط و تطهیر روح، از دلایل دیگری‌است که مسلمانان برای روزه برشمرده‌اند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>
از دیدگاه مسلمانان، گرفتن روزه در این ماه واجب است۔ هرچند برداشت ابتدایی از روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن از طلوع آفتاب تا غروب آن است۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2003|ف=Fasting|ک=The Oxford Dictionary of Islam|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> اما، از دیدگاه مسلمانان، این خودداری‌ها شامل رفتارهای جنسی، رفتارهای غیراخلاقی و هرگونه اعمال ناعادلانه نیز می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> روزه به عنوان یک عمل انظباطی سخت تلقی می‌شود که از طریق آن ذهنیت وارسته تربیت می‌گردد۔<ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> روزه در ماه رمضان، یکی از پنج رکن اسلام است۔ روزه در ماه رمضان، موجب حس اجتماعی مضاعفی برای ایجاد اتحاد میان امت اسلامی با انجام اعمال و مناسک مشترک، به کار بسته شده‌است۔ بهبود سلامت جسمانی و روانی، درک فقیران، آموزش صبر، انضباط و تطهیر روح، از دلایل دیگری‌است که مسلمانان برای روزه برشمرده‌اند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>


خط ۴۷: خط ۳۵:


==== تلاوت قرآن ====
==== تلاوت قرآن ====
{{اصلی|تلاوت قرآن}}
[[پرونده:Quran Reading.JPG|250px|چپ|انگشتی|جلسه ختم قرآن در اهواز]]مسلمانان در این ماه به صورت گروهی در مسجدها، مراسم قرائت قرآن را اجرا می‌کنند۔ غالبا در طول این ماه، یک دور قرآن تلاوت می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> در سنت اسلامی، توصیه شده‌است که در ماه رمضان، قرآن، زیاد قرائت شود۔ در روایت‌ها به ختم قران در این ماه نیز توصیه صورت گرفته‌است۔ بنابر روایتی در منابع شیعی، چون قران در این ماه نازل شده‌است، پس با قرائت قران به استقبال آن بروید۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> به همین دلیل در ماه رمضان، خانه‌ها و مساجد، محلی برای برگزاری مراسم ختم قرن هستند۔<ref>{{پک|1=رحیمی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> همینطور قرآن برای تقسیم در طول ماه رمضان، به ۳۰ قسمت تقسیم شده‌است که به هر کدام از آنها جزء گفته می‌شود۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>
[[پرونده:Quran Reading.JPG|250px|چپ|انگشتی|جلسه ختم قرآن در اهواز]]مسلمانان در این ماه به صورت گروهی در مسجدها، مراسم قرائت قرآن را اجرا می‌کنند۔ غالبا در طول این ماه، یک دور قرآن تلاوت می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> در سنت اسلامی، توصیه شده‌است که در ماه رمضان، قرآن، زیاد قرائت شود۔ در روایت‌ها به ختم قران در این ماه نیز توصیه صورت گرفته‌است۔ بنابر روایتی در منابع شیعی، چون قران در این ماه نازل شده‌است، پس با قرائت قران به استقبال آن بروید۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> به همین دلیل در ماه رمضان، خانه‌ها و مساجد، محلی برای برگزاری مراسم ختم قرن هستند۔<ref>{{پک|1=رحیمی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> همینطور قرآن برای تقسیم در طول ماه رمضان، به ۳۰ قسمت تقسیم شده‌است که به هر کدام از آنها جزء گفته می‌شود۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>


==== نماز ====
==== نماز ====
{{اصلی|نماز}}
[[پرونده:Mohammad Helal Ali امامزاده هلال ابن علی 04.jpg|thumb|left|300px|مراسم جزءخوانی [[قرآن]] ماه رمضان در حرم [[محمد هلال بن علی]]، [[آران و بیدگل]] - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.]]خواندن نماز در این ماه مورد تاکید روایت‌های اسلامی است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> نماز تراویح، از جمله سنت‌های ماه رمضان به حساب می‌آید۔ این نماز مستحبی، در مساجد و عموما به صورت جماعت برگزار می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> این نماز نسبت به نمازهای معمولی دیگر، طولانی‌تر است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>
[[پرونده:Mohammad Helal Ali امامزاده هلال ابن علی 04.jpg|thumb|left|300px|مراسم جزءخوانی [[قرآن]] ماه رمضان در حرم [[محمد هلال بن علی]]، [[آران و بیدگل]] - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.]]خواندن نماز در این ماه مورد تاکید روایت‌های اسلامی است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Tayob|2=2020|ف=Muslim Food Culture|ک=Oxford Research Encyclopedia of Anthropology|زبان=en}}</ref> نماز تراویح، از جمله سنت‌های ماه رمضان به حساب می‌آید۔ این نماز مستحبی، در مساجد و عموما به صورت جماعت برگزار می‌شود۔<ref>{{پک|1=Augustyn|2=2009|ف=Ramadan|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> این نماز نسبت به نمازهای معمولی دیگر، طولانی‌تر است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>


==== اعتکاف و شب‌زنده‌داری ====
==== اعتکاف و شب‌زنده‌داری ====
{{اصلی|اعتکاف|شب‌زنده‌داری}}
اعتکاف در ۱۰ روز پایانی این ماه به عنوان یکی از سنت‌های پیامبر اسلام توصیه شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref> به اعتکاف در مسجدهای کوفه، مسجدالحرام و مسجدالنبی، تاکید بیشتری شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در مدت اعتکاف، خارج شدن از مسجد یا منزل مورد اعتکاف ممنوع است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref> شب‌زنده‌داری در شب‌های ۲۱، ۲۳، ۲۵، ۲۷ و ۲۹ در ماه رمضان، یکی از اعمال مورد توجه مسلمانان در این ماه است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>
اعتکاف در ۱۰ روز پایانی این ماه به عنوان یکی از سنت‌های پیامبر اسلام توصیه شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref> به اعتکاف در مسجدهای کوفه، مسجدالحرام و مسجدالنبی، تاکید بیشتری شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در مدت اعتکاف، خارج شدن از مسجد یا منزل مورد اعتکاف ممنوع است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref> شب‌زنده‌داری در شب‌های ۲۱، ۲۳، ۲۵، ۲۷ و ۲۹ در ماه رمضان، یکی از اعمال مورد توجه مسلمانان در این ماه است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>


خط ۶۱: خط ۵۳:
[[پرونده:Crescent moon - Hilal.jpg|بندانگشتی|ماه رمضان]]
[[پرونده:Crescent moon - Hilal.jpg|بندانگشتی|ماه رمضان]]
=== رمضان در قرآن ===
=== رمضان در قرآن ===
{{اصلی|رمضان در قرآن}}
ماه رمضان، تنها ماه از گاه‌شمار قمری است که نامش به صراحت در قرآن، آیه ۱۸۵ سوره بقره، به کار رفته‌است۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> در این آیه آمده‌است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» ترجمه: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد۔» در خصوص اینکه این نزول قرآن در ماه رمضان به صورت دفعی یا تدریجی صورت گرفته‌است، در منابع اسلامی اختلاف وجود دارد۔ برخی بر این باورند که قرآن در شب قدر، به صورت یکباره بر محمد نازل شد و دیگران بر این عقیده‌اند که ماه رمضان، آغاز فرایند نزول قرآن بر محمد بود۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> بیشتر منابع تفسیری اجماع دارند که اولین آیات نازل شده بر محمد، آیات ابتدایی سوره علق در غار حراء در مکه بوده‌است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>
ماه رمضان، تنها ماه از گاه‌شمار قمری است که نامش به صراحت در قرآن، آیه ۱۸۵ سوره بقره، به کار رفته‌است۔<ref>{{پک|1=قاسملو|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref><ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|1=PLESSNER|2=۱۹۸۶|ف=RAMADAN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> در این آیه آمده‌است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» ترجمه: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد۔» در خصوص اینکه این نزول قرآن در ماه رمضان به صورت دفعی یا تدریجی صورت گرفته‌است، در منابع اسلامی اختلاف وجود دارد۔ برخی بر این باورند که قرآن در شب قدر، به صورت یکباره بر محمد نازل شد و دیگران بر این عقیده‌اند که ماه رمضان، آغاز فرایند نزول قرآن بر محمد بود۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> بیشتر منابع تفسیری اجماع دارند که اولین آیات نازل شده بر محمد، آیات ابتدایی سوره علق در غار حراء در مکه بوده‌است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>


=== رمضان در احادیث ===
=== رمضان در احادیث ===
{{اصلی|رمضان در احادیث}}
[[پرونده:Zoolbia Bamieh.JPG|بندانگشتی|[[زولبیا]] و [[بامیه]] از شیرینی‌جات مخصوص ایرانیان است که در ماه رمضان تهیه می‌شود.]]مشهورترین روایت در موضوع رمضان، خطبه پیامبر اسلام است که در پایان ماه شعبان ایراد کرده‌است۔ محمد در این خطبه، رمضان را یکی از مهمترین ماه‌های خدا قلمداد کرده و این ماه را بهتر از هزار ماه می‌داند۔ او مومنان را دعوت به شب‌زنده‌داری، قصد تقرب در کارهای خیر، خواندن نماز و گرفتن روزه می‌کند۔ او این ماه را، ماه مواسات و همدردی می‌داند به افطار دادن ترغیب می‌کند۔ در خطبه دیگری که علی بن ابی‌طالب از محمد نقل می‌کند، ماه رمضان، ماه برکت و آمرزش توصیف و روز‌هایش بهترین روز‌ها و شب‌هایش بهترین شب‌ها عنوان شده‌است۔ محمد در این خطبه می‌گوید: «در این ماه درب‌های بهشت گشوده و درب‌های دوزخ بسته خواهد شد۔»۔ دعاها، نمازهای مستحبی و اعمال و تسبیحات بسیاری برای این ماه گزارش شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در آموزه‌های پیامبر اسلام آمده‌است که ماه رمضان، تنها برای سرکوب لذات جسمانی نیست و مسلمانان باید، تلاش خود را برای ترک رفتارهای غیر اخلاقی مثل دروغ و مخاصمه، افزایش دهند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>
[[پرونده:Zoolbia Bamieh.JPG|بندانگشتی|[[زولبیا]] و [[بامیه]] از شیرینی‌جات مخصوص ایرانیان است که در ماه رمضان تهیه می‌شود.]]مشهورترین روایت در موضوع رمضان، خطبه پیامبر اسلام است که در پایان ماه شعبان ایراد کرده‌است۔ محمد در این خطبه، رمضان را یکی از مهمترین ماه‌های خدا قلمداد کرده و این ماه را بهتر از هزار ماه می‌داند۔ او مومنان را دعوت به شب‌زنده‌داری، قصد تقرب در کارهای خیر، خواندن نماز و گرفتن روزه می‌کند۔ او این ماه را، ماه مواسات و همدردی می‌داند به افطار دادن ترغیب می‌کند۔ در خطبه دیگری که علی بن ابی‌طالب از محمد نقل می‌کند، ماه رمضان، ماه برکت و آمرزش توصیف و روز‌هایش بهترین روز‌ها و شب‌هایش بهترین شب‌ها عنوان شده‌است۔ محمد در این خطبه می‌گوید: «در این ماه درب‌های بهشت گشوده و درب‌های دوزخ بسته خواهد شد۔»۔ دعاها، نمازهای مستحبی و اعمال و تسبیحات بسیاری برای این ماه گزارش شده‌است۔<ref>{{پک|1=معینی|2=۱۳۷۵|ک=دانشنامه جهان اسلام|ف=رمضان}}</ref> در آموزه‌های پیامبر اسلام آمده‌است که ماه رمضان، تنها برای سرکوب لذات جسمانی نیست و مسلمانان باید، تلاش خود را برای ترک رفتارهای غیر اخلاقی مثل دروغ و مخاصمه، افزایش دهند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref>


خط ۸۹: خط ۸۴:


== رویت هلال ماه ==
== رویت هلال ماه ==
{{اصلی|رویت هلال ماه}}
بر اساس فقه اسلامی، ماه‌های قمری با رویت ثابت می‌شوند و اگر به دلیل شرایط جوی، سبب بشود تا ماه قابل مشاهده نباشد، ماه رمضان به صورت سی روزه تلقی می‌شوند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref> بنابراین، ماه رمضان عموما ۲۹ روزه‌است مگر هلال ماه شوال دیده نشود۔ مسلمانان در ماه رمضان، از طلوع فجر تا غروب آفتاب، به روزه می‌گذرانند و زمان احراز ماه رمضان را نیز، رویت هلال ماه می‌دانند؛ این ترکیب منحصربه‌فرد از منظومه قمری و خورشیدی، رویت هلال ماه را به فعالیتی جممعی در جامعه‌های اسلامی مبدل ساخته‌است۔ مسلمانان در مناطق مختلف، به رویت هلال در آخرین روز از ماه شعبان می‌پردازند۔ در برخی کشورهای دیگر، رویت هلال به هیئت رسمی علما محول می‌شود۔ این هیئت، وظیفه دارند تا در مناطق مختلف به رویت هلال بپردازند و گزارش‌های رویت یا عدم رویت را جمع‌بندی و نتیجه را اعلام نمایند۔ برخی از دانشمندان مسلمان بر این عقیده هستند که می‌توان اعلام آغاز ماه را بر اساس محاسبات نجومی انجام داد۔ همین مسائل منجر به اختلاف در زمینه کیفیت اثبات شروع ماه‌های قمری انجامیده‌است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>
بر اساس فقه اسلامی، ماه‌های قمری با رویت ثابت می‌شوند و اگر به دلیل شرایط جوی، سبب بشود تا ماه قابل مشاهده نباشد، ماه رمضان به صورت سی روزه تلقی می‌شوند۔<ref>{{پک|1=Esposito|2=2004|ف=Ramadan|ک=The Islamic World|زبان=en}}</ref> بنابراین، ماه رمضان عموما ۲۹ روزه‌است مگر هلال ماه شوال دیده نشود۔ مسلمانان در ماه رمضان، از طلوع فجر تا غروب آفتاب، به روزه می‌گذرانند و زمان احراز ماه رمضان را نیز، رویت هلال ماه می‌دانند؛ این ترکیب منحصربه‌فرد از منظومه قمری و خورشیدی، رویت هلال ماه را به فعالیتی جممعی در جامعه‌های اسلامی مبدل ساخته‌است۔ مسلمانان در مناطق مختلف، به رویت هلال در آخرین روز از ماه شعبان می‌پردازند۔ در برخی کشورهای دیگر، رویت هلال به هیئت رسمی علما محول می‌شود۔ این هیئت، وظیفه دارند تا در مناطق مختلف به رویت هلال بپردازند و گزارش‌های رویت یا عدم رویت را جمع‌بندی و نتیجه را اعلام نمایند۔ برخی از دانشمندان مسلمان بر این عقیده هستند که می‌توان اعلام آغاز ماه را بر اساس محاسبات نجومی انجام داد۔ همین مسائل منجر به اختلاف در زمینه کیفیت اثبات شروع ماه‌های قمری انجامیده‌است۔<ref>{{پک|1=Ahmad|2=2009|ف=Ramadan|ک=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|زبان=en}}</ref>


نسخهٔ ‏۲ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۱

رمضان (به انگلیسی: Ramaḍān) نهمین ماه در تقویم اسلامی و قمری است و به عنوان یکی از ماه‌های حرام دسته‌بندی شده‌است۔۔ مسلمانان سراسر جهان این ماه را به روزه‌داری می‌پردازند و اعمال خاصی چون نماز تراویح، عید فطر، سفره افطار و تلاوت قرآن یا ختم آن، از اعمال آنان در این ماه است۔ مسلمانان معتقدند که قرآن در این ماه بر محمد نازل شده‌است و شب قدر در این ماه قرار دارد۔ هر سال ماه رمضان از رویت هلال ماه آغاز و تا رویت هلال ماه دیگر به مدت بیست و نه تا سی روز ادامه دارد. واژه رمضان از وازه رم‌ض اقتباس شده‌است که به معنای گرما، حرارت و باران است۔

رمضان در فرهنگ مناطق مختلف، جایگاه به‌خصوص خود را دارد۔ برگزاری مراسم‌های مختلف در اوقات سحر و افطار از جمله آداب و رسوم مربوط به رمضان در کشورهای اسلامی است۔ برخی از این آداب و رسوم، از دین مسلمانان نشأت گرفته و بسیاری از آنها، آداب‌های منطقه‌ایست۔ در مصر، فانوس به عنوان نماد رمضان شناخته می‌شود۔ از جهت فقهی، اختلاف‌هایی بر سر شیوه اثبات آغاز و پایان ماه رمضان و به طور کلی ماه‌های قمری وجود دارد۔ در این خصوص برخی به لزوم تبعیت از رویت هلال است و برخی دیگر به پیش‌بینی‌های نجومی نیز اعتبار می‌دهند۔ گروهی دیگر نیز ماه رمضان را همیشه ۳۰ روزه به حساب می‌آورند۔

خاستگاه

پرونده:Iftar Serving for fasting people in the holy shrine of Imam Reza 05.jpg
لحظه افطار در حرم علی بن موسی الرضا

ماه‌های قمری ۱۰ تا ۱۲ روز تفاوت با تقویم‌های شمسی و میلادی پیش می‌رود۔[۱][۲] به این ترتیب، یک دوره ۳۳ ساله لازم است تا ماه رمضان، با ماه شمسی، همزمانی مجدد داشته باشند۔ از این رو برخی ماه رمضان‌ها در تابستان و برخی در زمستان قرار می‌گیرند۔[۳]

واژهٔ رمضان

رمضان مشتق از «رَمَض»[۴][۵] و جمع آن به شکل «رَمَضات» و «ارمِضا» به کار رفته و به معنای شدّت حرارت، ریگ سوزان و گرمای زمین به کار رفته‌است۔ این واژه با اندکی تفاوت در زبان‌های سامی از جمله سریانی نیز به کار رفته‌است۔ منابع اسلامی برای این واژه، به سبب فریضه روزه، معانی‌هایی چون گرم‌کننده دل‌ها پندگیرنده، شوینده گناهان (همچون بارانی که رمض نام دارد و زمین را می‌شورد) و سوزانده گناهان را نیز گزارش کرده‌اند۔ در دروه اسلامی از این ماه با عبارت «رمضان المبارک» یا «رمضان المعظم» یاد می‌کردند و در میان اقوام و قبایل عرب، نام‌های دیگری نیز برای این ماه به کار رفته‌است که عبارتند از: ناتق، دَیمُر و زاهر۔[۶] پیامبر اسلام، رمضان را ماه برکت، برادری و مغفرت نامیده‌است۔[۷]

منابع اسلامی رمضان را یکی از نام‌های خدا می‌دانند و از به کار بردن به تنهایی آن منع کرده‌اند و توصیه شده‌است عبارت «شهر» به معنای «ماه»، پیش از آن به کار برده شود۔[۸] این نام عربی را بر روی افراد نیز می‌گذارند۔[۹]

خاستگاه تاریخی

به گزارش مرزوقی اصفهانی، این ماه چون در دوران اعراب جاهلی همواره در تابستان قرار داشت، به این نام گذاشته شده‌بود که از دیدگاه تقویمی، منطقی به نظر نمی‌رسد و ماه قمری با گاه‌شمار شمسی متفاوت است۔ این ماه برای محاسبه طول متوسط ماه‌ها سال طبق تقویم قمری، همواره ۳۰ روزه تلقی می‌شود، با این وجود، با توجه به متکی بودن تقویم قمری به رویت هلال ماه، ممکن است برخی اوقات، این ماه ۲۹ روزه نیز باشد۔ در دوره جاهلی، ماه رمضان، ماه آغازین سال قمری بود و در دوره خلافت عمر بن خطاب که محرم، ماه آغازین قرار گرفت، احتمالا پیشنهاد قرار گرفتن رمضان به عنوان ماه آغازین سال، به همین علت رد شد۔[۱۰] پلسنر در دانشنامه اسلام، از تلاش اعراب پیش‌از اسلام برای هماهنگی هرچه بیشتر تقویم قمری با تقویم شمسی خبر می‌دهد که نامگذاری رمضان به نمایندگی از تابستان، از جمله آنها بود۔[۱۱]

خاستگاه فرهنگی

با توجه به باور برخی که روزهای چهارشنبه ماه قمری که با عدد چهار مقارن بودند، نحس به شمار می‌رفتند، روز ۱۲ رمضان همواره روزی نحس تلقی می‌شد۔ خلفای فاطمی مصری در غره هر ماه از سال و در تمام جمعه‌های ماه رمضان، خطبه‌های خاصی را ایراد می‌کردند۔ در دوره جاهلیت، بازارهایی با نام عربی سوق در ایام رمضان برگزار می‌شد که یکی از آنها بازار عدن (اول تا دهم رمضان) و دومی بازار صنعا (از ۱۵ رمضان تا نیمه شوال) بود۔ رسم برگزاری این بازارها در دوره اسلام نیز تداوم داشت۔[۱۲]

اهمیت نزد مسلمانان

پرونده:Eyd fetr.jpg
مراسم افطار

رمضان، ماه نهم از تقویم اسلامی است که نزد مسلمانان به عنوان یک ماه مقدس تلقی می‌شود۔[۱۳][۱۴][۱۵] وجود شب‌های قدر، لزوم روزه گرفتن و رعایت آداب‌های خاصی در این ماه، بر اهمیت رمضان در نظر مسلمانان افزوده‌است۔[۱۶] پیامبر اسلام، این ماه را، ماه مهمانی خدا توصیف کرده‌است۔ در خصوص اهمیت این ماه در نزد شیعه و سنی، کتاب‌های متعددی به صورت مستقل و ابواب بسیاری در کتاب‌های مفصل فریقین نوشته شده‌است۔۔[۱۷] از دیدگاه مسلمانان، این ماه برای ایجاد حس عمیق ارتباط با خدا و قرآن به عنوان کلام او، در نظر گرفته می‌شود۔[۱۸] به عقیده مسلمانان، قرآن در یکی از شب‌های دهه آخر این ماه نازل شده‌است و شب قدر نیز در این ماه قرار گرفته‌است۔ این ماه در نظر مسلمانان، به عنوان ماهی که مومنان با انجام اعمال مومنانه، مورد بخشش خداوند قرار می‌گیرند، به‌حساب می‌آید۔[۱۹] بر اساس روایتی از محمد، در این ماه کتاب‏‌هاى قرآن‏، انجیل، تورات، صحف ابراهیم و زبور نازل شده است.[۲۰]

شب قدر

مقالهٔ اصلی: شب قدر

پیامبر اسلام، در روایتی، شب قدر را در یکی از شب‌های رمضان دانسته‌است اما مشخص نکرده‌است که در کدام روز از این ماه قرار دارد۔[۲۱] در اینکه شب قدر چه شبی از این ماه‌است، منابع اسلامی دچار اختلاف هستند، بیشتر اهل سنت، روز ۲۷ ماه رمضان را شب قدر می‌دانند۔[۲۲][۲۳] شب قدر در باورهای اسلامی و بر اساس آیاتی از قرآن، بهتر از هزار ماه است۔ در این شب، فرشتگاه و روح آزادانه از آسمان به زمین می‌آیند تا طلوع فجر این فرایند ادامه دارد۔ از این شب در قرآن به عنوان شبی با برکت یاد شده‌است۔[۲۴] شب‌زنده‌داری، دعا و مذاکره علمی از توصیه‌های سنت اسلامی در شب قدر است۔[۲۵]

اعمال مسلمانان در ماه رمضان

برای ماه رمضان، اعمال مخصوصی برای مسلمانان از لحاظ شرعی وضع شده‌است۔ جوامع مسلمان برای اینکه بتوانند به اعمال این ماه، به طور حداکثری عمل کنند، ساعات کاری را با اعمال خود تنظیم می‌کنند و اوقات کاری در برخی از کشورهای اسلامی، کاهش می‌یابد۔[۲۶]

پرونده:Men praying in Afghanistan.jpg
نماز جماعت در مسجد کبود، مزارشریف

روزه و افطار

مقاله‌های اصلی: روزه و افطار

از دیدگاه مسلمانان، گرفتن روزه در این ماه واجب است۔ هرچند برداشت ابتدایی از روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن از طلوع آفتاب تا غروب آن است۔[۲۷][۲۸][۲۹] اما، از دیدگاه مسلمانان، این خودداری‌ها شامل رفتارهای جنسی، رفتارهای غیراخلاقی و هرگونه اعمال ناعادلانه نیز می‌شود۔[۳۰] روزه به عنوان یک عمل انظباطی سخت تلقی می‌شود که از طریق آن ذهنیت وارسته تربیت می‌گردد۔[۳۱] روزه در ماه رمضان، یکی از پنج رکن اسلام است۔ روزه در ماه رمضان، موجب حس اجتماعی مضاعفی برای ایجاد اتحاد میان امت اسلامی با انجام اعمال و مناسک مشترک، به کار بسته شده‌است۔ بهبود سلامت جسمانی و روانی، درک فقیران، آموزش صبر، انضباط و تطهیر روح، از دلایل دیگری‌است که مسلمانان برای روزه برشمرده‌اند۔[۳۲]

پس از پایان روز و همزمان با غروب آفتاب، مسلمانان در خانه یا مسجد جمع می‌شوند تا روزه خود را با افطار به پایان برسانند۔ افطارها غالبا به صورت جمعی برگزار می‌شود و مسلمانان با عموما با خرما، روزه خود را می‌گشایند۔[۳۳] بر اساس باورهای اسلامی، مسلمانی که به هر دلیل نتواند در ماه رمضان روزه بگیرد و یا مجبور بشود که روزه خود را به دلیل سفر یا بیماری بشکند، در یکی از روزهای پس از ماه رمضان، روزه خود را دوباره به‌جا خواهد آورد۔ (اصطلاحا روزه خود را قضا می‌کند۔) در صورتی که توان گرفتن روزه، به طور کلی مقدور نباشد، اطعام فقرا جایگزین روزه خواهد شد۔ کسانی که از روزه در ماه رمضان معافند، پیران، کودکان، زنان حامله یا شیرده، زنان حائض، مسافران و بیماران هستند۔[۳۴][۳۵][۳۶] روزه از سال دوم پس از هجرت و قبل از جنگ بدر بر مسلمانان واجب شد۔[۳۷]

تلاوت قرآن

مقالهٔ اصلی: تلاوت قرآن
پرونده:Quran Reading.JPG
جلسه ختم قرآن در اهواز

مسلمانان در این ماه به صورت گروهی در مسجدها، مراسم قرائت قرآن را اجرا می‌کنند۔ غالبا در طول این ماه، یک دور قرآن تلاوت می‌شود۔[۳۸] در سنت اسلامی، توصیه شده‌است که در ماه رمضان، قرآن، زیاد قرائت شود۔ در روایت‌ها به ختم قران در این ماه نیز توصیه صورت گرفته‌است۔ بنابر روایتی در منابع شیعی، چون قران در این ماه نازل شده‌است، پس با قرائت قران به استقبال آن بروید۔[۳۹] به همین دلیل در ماه رمضان، خانه‌ها و مساجد، محلی برای برگزاری مراسم ختم قرن هستند۔[۴۰] همینطور قرآن برای تقسیم در طول ماه رمضان، به ۳۰ قسمت تقسیم شده‌است که به هر کدام از آنها جزء گفته می‌شود۔[۴۱]

نماز

مقالهٔ اصلی: نماز
مراسم جزءخوانی قرآن ماه رمضان در حرم محمد هلال بن علی، آران و بیدگل - جلسات جزءخوانی قرآن رمضان در ایران، هر ساله در روزهای ماه رمضان در مساجد، اماکن زیارتی و جلسات خانگی برگزار می‌شود.

خواندن نماز در این ماه مورد تاکید روایت‌های اسلامی است۔[۴۲][۴۳] نماز تراویح، از جمله سنت‌های ماه رمضان به حساب می‌آید۔ این نماز مستحبی، در مساجد و عموما به صورت جماعت برگزار می‌شود۔[۴۴] این نماز نسبت به نمازهای معمولی دیگر، طولانی‌تر است۔[۴۵]

اعتکاف و شب‌زنده‌داری

مقاله‌های اصلی: اعتکاف و شب‌زنده‌داری

اعتکاف در ۱۰ روز پایانی این ماه به عنوان یکی از سنت‌های پیامبر اسلام توصیه شده‌است۔[۴۶][۴۷] به اعتکاف در مسجدهای کوفه، مسجدالحرام و مسجدالنبی، تاکید بیشتری شده‌است۔[۴۸] در مدت اعتکاف، خارج شدن از مسجد یا منزل مورد اعتکاف ممنوع است۔[۴۹] شب‌زنده‌داری در شب‌های ۲۱، ۲۳، ۲۵، ۲۷ و ۲۹ در ماه رمضان، یکی از اعمال مورد توجه مسلمانان در این ماه است۔[۵۰]

عید فطر

روز پایانی ماه رمضان، به عید فطر یا عیدالله فطر شناخته می‌شود۔ این روز از نظر مسلمانان، یکی از عیدهای اسلامی است که جشن گرفته می‌شود۔ این روز یکی از دو روز تعطیل مهم در جوامع اسلامی است۔ این جشن در برخی مناطق مسلمان‌نشین با سنت‌های خاصی اجرا می‌شود۔ پوشیدن لباس‌های جدید، پوشیدن لباس‌های سفید توسط زنان، پخت شیرینی‌های مخصوص، هدیه دادن، تجمع در مساجد، اطعام‌های جمعی و رفتن به قبرستان، از رسوم این عید در مناطق مسلمان‌نشین است۔[۵۱]

در منابع اسلامی

پرونده:Crescent moon - Hilal.jpg
ماه رمضان

رمضان در قرآن

مقالهٔ اصلی: رمضان در قرآن

ماه رمضان، تنها ماه از گاه‌شمار قمری است که نامش به صراحت در قرآن، آیه ۱۸۵ سوره بقره، به کار رفته‌است۔[۵۲][۵۳][۵۴] در این آیه آمده‌است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» ترجمه: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد۔» در خصوص اینکه این نزول قرآن در ماه رمضان به صورت دفعی یا تدریجی صورت گرفته‌است، در منابع اسلامی اختلاف وجود دارد۔ برخی بر این باورند که قرآن در شب قدر، به صورت یکباره بر محمد نازل شد و دیگران بر این عقیده‌اند که ماه رمضان، آغاز فرایند نزول قرآن بر محمد بود۔[۵۵] بیشتر منابع تفسیری اجماع دارند که اولین آیات نازل شده بر محمد، آیات ابتدایی سوره علق در غار حراء در مکه بوده‌است۔[۵۶]

رمضان در احادیث

مقالهٔ اصلی: رمضان در احادیث
پرونده:Zoolbia Bamieh.JPG
زولبیا و بامیه از شیرینی‌جات مخصوص ایرانیان است که در ماه رمضان تهیه می‌شود.

مشهورترین روایت در موضوع رمضان، خطبه پیامبر اسلام است که در پایان ماه شعبان ایراد کرده‌است۔ محمد در این خطبه، رمضان را یکی از مهمترین ماه‌های خدا قلمداد کرده و این ماه را بهتر از هزار ماه می‌داند۔ او مومنان را دعوت به شب‌زنده‌داری، قصد تقرب در کارهای خیر، خواندن نماز و گرفتن روزه می‌کند۔ او این ماه را، ماه مواسات و همدردی می‌داند به افطار دادن ترغیب می‌کند۔ در خطبه دیگری که علی بن ابی‌طالب از محمد نقل می‌کند، ماه رمضان، ماه برکت و آمرزش توصیف و روز‌هایش بهترین روز‌ها و شب‌هایش بهترین شب‌ها عنوان شده‌است۔ محمد در این خطبه می‌گوید: «در این ماه درب‌های بهشت گشوده و درب‌های دوزخ بسته خواهد شد۔»۔ دعاها، نمازهای مستحبی و اعمال و تسبیحات بسیاری برای این ماه گزارش شده‌است۔[۵۷] در آموزه‌های پیامبر اسلام آمده‌است که ماه رمضان، تنها برای سرکوب لذات جسمانی نیست و مسلمانان باید، تلاش خود را برای ترک رفتارهای غیر اخلاقی مثل دروغ و مخاصمه، افزایش دهند۔[۵۸]

در روایت‌های منابع اهل سنت آمده‌است که اولین کسی که روزه گرفته‌است، نوح بود که پس از خروج از کشتی که در ماه رمضان صورت گرفت، روزه داشت۔[۵۹] بنابر در حدیثی در منابع اهل سنت، شیطان در این ماه به زنجیر کشیده می‌شود۔[۶۰]

در منابع شیعی، این ماه به عنوان بهار قرآن لقب گرفته‌است۔ بر اساس روایت‌های شیعی، کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، امیدی نیست که دیگر بخشیده شود، مگر در روز عرفه۔ در منابع شیعی از لزوم کفاره دادن در صورت به کار بردن نام رمضان بدون پیش‌وند یاد شده‌است۔ از دیدگاه امامان شیعه، آغاز سال، ماه رمضان است، هرچند آغاز سال قمری را محرم در نظر گرفته‌باشند۔ دعای افتتاح، دعای وداع با ماه رمضان، دعای سحر ابوحمزه ثمالی و دیگر دعاهای سحر از محمد باقر و علی بن موسی الرضا از جمله اعمالی است که در روایات شیعی مورد تاکید قرار گرفته‌است۔[۶۱]

رویدادهای اسلامی در رمضان

تابلوی نقاشی کشته شدن علی بن ابی طالب

وقایع مختلفی در این ماه صورت گرفته که در تقویم اسلامی، جای گرفته‌اند۔ لباس سبز پوشیدن مأمون در هفتم رمضان، درگذشت خدیجه، همسر محمد در دهم رمضان، تولد حسن مجتبی در نیمه رمضان، وقوع غزوه بدر،[۶۲] درگیری مسلحانه در مدینه پس از هجرت محمد در هفدهم رمضان[۶۳] و ترور و درگذشت علی بن ابی‌طالب در نوزدهم تا بیست و یکم رمضان،[۶۴] فتح مکه در بیستم رمضان از جمله وقایع مهم این ماه به شمار رفته‌است۔[۶۵]

در هنر، فرهنگ و ادبیات

فرهنگ

روزه گرفتن در ماه رمضان، صرفا یک عمل عبادی نیست و با آداب فرهنگی و اجتماعی توامان شده‌است۔[۶۶] رمضان در فرهنگ اسلامی، فراتر از ماهی برای عبادت‌های فردی است و به عنوان بستری برای انسجام اجتماعی و القای حس تعلق به جامعه استفاده می‌شود۔[۶۷]ب یشتر رفتارهای اجتماعی در خصوص موضوع رمضان، در حوزه جشن‌های اسلامی صورت می‌گیرد۔ مسلمانان در ابتدا برای ورود به ماه رمضان جشن می‌گیرند۔ تدارک مساجد، نظافت آنها و منازل و آراستن خانه و زیارتگاه‌ها از رسوم جوامع مسلمان در استقبال از ماه رمضان است۔ سنت خانه‌تکانی پیش از ماه رمضان در میان جوامع بسیاری از مسلمانان رواج داشته‌است۔ غالبا خریدهای ماه رمضان، پیش از آغاز آن تهیه می‌شوند۔ خوراکی‌های این ماه نسبت به منطقه‌های جغرافیایی، متفاوت است۔ از دیگر سنت‌های ماه رمضان، سنت آشتی‌دادن کسانی است که کدورت بین آنها وجود دارد۔ در این ماه، مبلغان دینی برای بیان اصول عقائد اسلامی و احکام شرعی، به آبادی‌های دیگر عزیمت می‌کنند۔ مراسم کلوخ‌اندازان[یادداشت ۱] از سنت‌های این ماه است۔ گرفتن روزه پیشباز یا پیش‌واز در روز قبل از شروع ماه رمضان، بعضا تا سه روز، دیگر رسم مسلمانان است۔ عموما در ماه رمضان، اعمال شرورانه و فساد کاهش می‌یابد و مردم در حفظ حقوق دیگران، تلاش بیشتری می‌کنند۔[۶۸]

شروع رمضان با اعلام رویت هلال آغاز می‌شود۔ در برخی نواحی، با اعلام رویت هلال، شهر آذین‌بندی می‌شود و ضرب دهل‌ها و طبل‌ها و گفتن اذان و قرائت قرآن، از آداب فرهنگی بعد از آن است۔ ارسال پیام‌های تبریک به یکدیگر در قالب‌های نثر و نظم، از دیگر سنت‌های فرهنگی مسلمانان است۔ بیدار کردن مردم به هنگام سحری با وجود وسعت شهرها، صورت می‌گیرد۔ موذنان نیز نزدیک شدن به لحظه سحر و اذان را اعلام می‌کنند و یا فانوسی را در مناره‌ها روشن می‌کردند که تا زمان روشن بودن، نشانه سحر نشدن و خاموش شدن فانوس، نشانه رسیدن وقت اذان و شروع امساک بود۔ زدن طبل، شلیک توپ و زدن بوق حمام‌ها دیگر راه‌های اعلام سحر بود۔ این مراحل برای اعلام وقت افطار نیز به کار می‌رفت۔ امروزه با گسترش تکنولوژی، رادیو و تلویزیون و بلندگوهای مساجد، جایگزین این امور شده‌اند۔ سحرخوانی و مناجات‌خوانی و ریزه‌خوانی از سنت‌های این ماه است۔[۶۹] با این حال، در برخی از جوامع مسلمانان برای اعلام زمان سحر، طبل می‌زنند و یا زنگی را به صدا در می‌آورند۔[۷۰] به جهت کاربرد فانوس در اعلام وقت سحر و افطار، در کشورهایی چون مصر، فانوس به عنوان نماد آغاز رمضان تلقی می‌شود۔[۷۱]

گشودن سفره‌های سحری و افطاری در مساجد و منازل، رسم دیرینه ماه‌های رمضان بوده‌است۔ بنابر روایتی از پیامبر اسلام، در گشودن روزه و خوردن «فطور»، عجله صورت می‌گیرد و به همین منظور در برخی مساجد، پیش از خواندن نماز مغرب، سفره افطار پهن خواهد شد۔ در برخی مناطق، وقتی شخص روزه خود را در موقع مقرر باز نکند، از اصطلاح «روزه از کف رفت» یا «روزه جهودی شد» استفاده می‌شود۔ رسم است که روزه با خرما گشوده شود و عقیده این است که افطار با خرما، ثواب بیشتری دارد۔ خوراکی‌های ماه رمضان نیز عموما خوراکی‌های ساده‌ای چون خرما، شیر، آب‌جوش، چای، انواع حلوا، شله‌زرد، شیربرنج، انواع آش، برخی شیرینی‌ها (همچون زولبیا، بامیه، کنافه و قطیفه) و غذاهایی با محتوای حبوبات هستند۔[۷۲] در آخر شب‌های رمضان، هند و جاهای دیگر، میزبان بازارهای خوراکی هستند که بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می‌کنند۔[۷۳] مسلمانان غالبا زودتر از سحر از خواب برمی‌خیزند تا غذایی بخورند و بتوانند گرسنگی طول روز را تحمل کنند۔[۷۴]

در عصر فاطمی، سه روز مانده به ماه رمضان، قضات مصر به مساجد و آرامگاه‌ها سرکشی می‌کردند تا نیاز آنها برای تدارک رمضان را برطرف کنند۔ خلفای فاطمی نیز به نزدیکان خود، ظرف حلوایی را هدیه می‌دادند که در وسط آن، کیسه‌ای از طلا بود و به غُره رمضان مشهور بود۔ در دوره فاطمی، تمام اطعمه مربوط به ماه رمضان را در مکانی به نام دارالقطره طبخ می‌کردند۔ ابن بطوطه گزارش می‌کند که در دمشق، هیچ فردی به تنهایی افطار نمی‌کرد و مردمان، همدیگر را برای افطار دعوت می‌کردند۔[۷۵] شب‌های رمضان از گذشته، برای سرگرمی و نمایش‌ها در نظر گرفته می‌شد۔ روزه‌داران غالبا ساعاتی از روز را نیز به خواب می‌گذرانند۔[۷۶]

ادبیات

رمضان، نِمود زیادی در ادبیات عربی و فارسی داشته‌است؛ موضوعاتی چون عید فطر، روزه‌داری، قرار گرفتن شب‌های قدر در این ماه و نامیده شدن به ماه صیام، در اشعار و آثار عربی و فارسی مورد استفاده شاعران و نویسندگان بوده‌است۔ استفاده از «رمضان» در مثل‌های عربی و فارسی نیز کاربرد دارد۔ مثل مشهور فارسی «همیشه شعبان، یکبار هم رمضان» از جمله ضرب‌المثل‌های فارسی است۔[۷۷] عبارت «یدخل الشعبان فی الرمضان» نیز از ضرب‌المثل‌های عربی است که برای کسی به می‌رود که دچار خلط مباحث شده‌باشد۔[۷۸]

رویت هلال ماه

مقالهٔ اصلی: رویت هلال ماه

بر اساس فقه اسلامی، ماه‌های قمری با رویت ثابت می‌شوند و اگر به دلیل شرایط جوی، سبب بشود تا ماه قابل مشاهده نباشد، ماه رمضان به صورت سی روزه تلقی می‌شوند۔[۷۹] بنابراین، ماه رمضان عموما ۲۹ روزه‌است مگر هلال ماه شوال دیده نشود۔ مسلمانان در ماه رمضان، از طلوع فجر تا غروب آفتاب، به روزه می‌گذرانند و زمان احراز ماه رمضان را نیز، رویت هلال ماه می‌دانند؛ این ترکیب منحصربه‌فرد از منظومه قمری و خورشیدی، رویت هلال ماه را به فعالیتی جممعی در جامعه‌های اسلامی مبدل ساخته‌است۔ مسلمانان در مناطق مختلف، به رویت هلال در آخرین روز از ماه شعبان می‌پردازند۔ در برخی کشورهای دیگر، رویت هلال به هیئت رسمی علما محول می‌شود۔ این هیئت، وظیفه دارند تا در مناطق مختلف به رویت هلال بپردازند و گزارش‌های رویت یا عدم رویت را جمع‌بندی و نتیجه را اعلام نمایند۔ برخی از دانشمندان مسلمان بر این عقیده هستند که می‌توان اعلام آغاز ماه را بر اساس محاسبات نجومی انجام داد۔ همین مسائل منجر به اختلاف در زمینه کیفیت اثبات شروع ماه‌های قمری انجامیده‌است۔[۸۰]

کتاب‌شناسی

با موضوع بیان اهمیت و جایگاه رمضان در دیدگاه مسلمانان، کتاب‌های بسیاری نوشته شده‌اند۔ فضائل شهر رمضان اثر نصر بن عامر سنجاری یکی از این آثار است۔ کتاب‌های دیگری نیز با همین عنوان توسط ابن ابی‌منصور بغدادی، تقی‌الدین عبدالغنی بن عبدالواحد جماعیلی مقدسی و ابومختار بن محمود زاهدی نوشته شده‌است۔ شیخ صدوق نیز بخشی از کتاب فضائل الاشهر الثلاثه را به این موضوع اختصاص داده‌است۔ ابن رجب دیگر مولف مسلمان است که در کتاب لطائف المعارف به موضوع اهمیت و فضیلت رمضان پرداخته‌است۔[۸۱]

پانویس

یادداشت‌ها

  1. ↑ طی مراسم کلوخ‌اندازان، جمعیت در باغ و یا خانه‌های بزرگ جمع شده و به شادی می‌گذرانند۔ (رک:رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.)

ارجاعات

  1. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  2. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  3. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  4. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  5. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  6. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  7. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  8. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  9. ↑ Parkin, “Ramadan”, Concise Oxford Dictionary of Family Names in Britain.
  10. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  11. ↑ PLESSNER, “RAMADAN”, Encyclopaedia of Islam.
  12. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  13. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  14. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  15. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  16. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  17. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  18. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  19. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  20. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  21. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  22. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  23. ↑ PLESSNER, “RAMADAN”, Encyclopaedia of Islam.
  24. ↑ PLESSNER, “RAMADAN”, Encyclopaedia of Islam.
  25. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  26. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  27. ↑ Esposito, “Fasting”, The Oxford Dictionary of Islam.
  28. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  29. ↑ Tayob, “Muslim Food Culture”, Oxford Research Encyclopedia of Anthropology.
  30. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  31. ↑ Tayob, “Muslim Food Culture”, Oxford Research Encyclopedia of Anthropology.
  32. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  33. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  34. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  35. ↑ Esposito, “Fasting”, The Oxford Dictionary of Islam.
  36. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  37. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  38. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  39. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  40. ↑ رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  41. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  42. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  43. ↑ Tayob, “Muslim Food Culture”, Oxford Research Encyclopedia of Anthropology.
  44. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  45. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  46. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  47. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  48. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  49. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  50. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  51. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  52. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  53. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  54. ↑ PLESSNER, “RAMADAN”, Encyclopaedia of Islam.
  55. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  56. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  57. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  58. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  59. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  60. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  61. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  62. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  63. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  64. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  65. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  66. ↑ Tayob, “Muslim Food Culture”, Oxford Research Encyclopedia of Anthropology.
  67. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  68. ↑ رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  69. ↑ رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  70. ↑ Augustyn, “Ramadan”, Britannica.
  71. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  72. ↑ رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  73. ↑ Tayob, “Muslim Food Culture”, Oxford Research Encyclopedia of Anthropology.
  74. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  75. ↑ رحیمی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  76. ↑ PLESSNER, “RAMADAN”, Encyclopaedia of Islam.
  77. ↑ قاسملو، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  78. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.
  79. ↑ Esposito, “Ramadan”, The Islamic World.
  80. ↑ Ahmad, “Ramadan”, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  81. ↑ معینی، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام.

منابع

  • قاسملو، فرید (۱۳۷۵). «رمضان». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  • معینی، محسن (۱۳۷۵). «رمضان». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  • رحیمی، فاطمه (۱۳۷۵). «رمضان». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  • Ahmad, Anis (2009). "Ramadan". In Esposito, John L. (ed.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World (به انگلیسی). Oxford University Press.
  • Augustyn., Adam (2008). "Ramadan". Encyclopædia Britannica (به انگلیسی). britannica.com.
  • Esposito, John L (2003). "Fasting". The Oxford Dictionary of Islam (به انگلیسی). Oxford University Press.
  • Esposito, John L (2004). "Ramadan". The Islamic World: Past and Present (به انگلیسی). Oxford University Press.
  • Parkin, Harry (2021). "Ramadan". Concise Oxford Dictionary of Family Names in Britain (به انگلیسی). Oxford University Press.
  • PLESSNER, M. (1986). "RAMADAN". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 417-418.
  • Tayob, Shaheed (2020). "Muslim Food Culture". Oxford Research Encyclopedia of Anthropology (به انگلیسی). Oxford University Press.

مطالعه بیشتر

برگرفته از «https://www.islamical.org/w/index.php?title=رمضان&oldid=24277»