شرایع الدین: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا، ابرابزار، اصلاح نشانی وب) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''''شرایع الدین''''' که با نام‌های '''''تمام الشریعه المصطفویه'''، '''دین الامامیه'''، '''رسالة الرضا الی المأمون'''، '''اتمام الشریعه''''' و '''''شرایع الاسلام''''' نیز شناخته می‌شود، اثری است منسوب به [[علی بن موسی الرضا]] که به درخواست [[مأمون]] در خصوص نگارش کتابی دربردارنده [[فروع دین|احکام]] و [[اصول دین|عقاید اسلامی]]، نوشته | '''''شرایع الدین''''' که با نام‌های '''''تمام الشریعه المصطفویه'''، '''دین الامامیه'''، '''رسالة الرضا الی المأمون'''، '''اتمام الشریعه''''' و '''''شرایع الاسلام''''' نیز شناخته می‌شود، اثری است منسوب به [[علی بن موسی الرضا]] که به درخواست [[مأمون]] در خصوص نگارش کتابی دربردارنده [[فروع دین|احکام]] و [[اصول دین|عقاید اسلامی]]، نوشته شده است. این اثر به صورت خطی در کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد و به صورت چاپی در ضمن کتاب ''[[عیون اخبار الرضا]]''، چاپ و ترجمه شده است. | ||
== نام و نگارش == | == نام و نگارش == | ||
از این کتاب با نام‌های ''شرایع الدین''، ''دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین''،<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> ''واجب الاعتقاد''،<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۷|ج=۱۱}}</ref> ''شرایع الاسلام، جوامع الشریعه'' و ''رساله محض الدین'' یاد | از این کتاب با نام‌های ''شرایع الدین''، ''دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین''،<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> ''واجب الاعتقاد''،<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۷|ج=۱۱}}</ref> ''شرایع الاسلام، جوامع الشریعه'' و ''رساله محض الدین'' یاد شده است.<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> این اثر به [[علی بن موسی الرضا]] منسوب است. در علت نگارش این اثر آورده‌اند که [[مأمون]]، از علی بن موسی الرضا طلب کرد تا شرایع دین به صورت خلاصه در کتابی جمع شوند؛ و علی بن موسی الرضا این کتاب را نگاشت.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> همچنین آورده‌اند که مأمون، [[فضل بن سهل سرخسی|فضل بن سهل]] را به نزد علی بن موسی الرضا فرستاد و او این کتاب را بر فضل [[املا]] کرد.<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش | این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند. احادیث این کتاب در موضوعات [[توحید]]، بیان احکام اسلامی اعم از [[حلال]]، [[حرام]]، [[واجب]] و [[مستحب|مستحبات]] است.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> حجم اثر در یکی از نسخه‌های خطی در [[کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی]] [[قم]]، ۵ برگ ۱۷ سطری عنوان شده است.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=حافظیان|3=۱۳۸۸|ک=فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی|ص=۲۳۹۴|ج=۵}}</ref> | ||
== نشر == | == نشر == | ||
[[شیخ صدوق]]، این اثر را در شعبان ۳۵۲ | [[شیخ صدوق]]، این اثر را در شعبان ۳۵۲ ه.ق در [[نیشابور]] از شیخ خود، [[ابن عبدوس|عبدالواحد بن محمد بن عبدوس عطار نیشابوری]] مشهور به ابن عبدوس، شنیده است و به‌طور کامل در کتاب ''[[عیون اخبار الرضا]]''، باب سی و پنجم، نقل کرده است. متن ''عیون اخبار الرضا'' نیز به زبان فارسی ترجمه شده است.<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری<ref group="یادداشت">مصفوری: یا آل عصفوری</ref> (د ۱۲۱۶ | این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری<ref group="یادداشت">مصفوری: یا آل عصفوری</ref> (د ۱۲۱۶ ه.ق) شرح داده شده است. این شرح به نام ''الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه'' نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده است.<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۵۱|ج=۱۳}}</ref><ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۴۳۱|ج=۲}}</ref> بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام ''الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه'' منتشر گردید.<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده است. یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته است. نسخه‌ای از این اثر در [[کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی]] قم نگاهداری می‌شود. این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه.ق است. نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در [[کتابخانه آستان قدس رضوی]] نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه.ق است.<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=حافظیان|3=۱۳۸۸|ک=فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی|ص=۲۳۹۴|ج=۵}}</ref> | ||
== نسخه‌شناسی == | == نسخه‌شناسی == | ||
از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش | از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده است. نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های [[کتابخانه ملی تهران|ملی تهران]]، [[فیضیه|مدرسه فیضیه]] قم، دانشکده ادبیات تهران، مرعشی قم، سپهسالار تهران، دانشکده الهیات تهران، مجلس سنا تهران، دانشگاه تهران، مدرسه گلپایگانی قم، دانشکده حقوق تهران، آستان قدس رضوی مشهد، ملک تهران، مجلس شورای اسلامی تهران، فاضل خوانساری خوانسار، دانشکده پزشکی شیراز، مدرسه نمازی خوی، وزیری یزد، طبسی حائری قم، مدرسه حجازی‌های قم و مدرسه سید مرتضی نجومی کرمانشاه وجود دارند. کتابخانه مرعشی قم، بیشترین نسخه‌ها را در میان باقی کتابخانه‌ها از این کتاب دارد. به گزارش صدرایی، قدیمی‌ترین نسخه از این اثر، متعلق به سال ۹۴۶ ه.ق است که نام کاتب آن مشخص نیست و به خط نسخ نوشته شده است. این اثر در کتابخانه ملی تهران نگاهداری می‌شود.<ref group="یادداشت">برای اطلاع دقیق از نسخه و شماره آنها، مراجعه کنید به: {{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref><ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> با این وجود حسین متقی، از مجموعه‌ای از رسائل یاد می‌کند که متعلق به [[جلال‌الدین اسکندر بن عمر شیخ بن تیمور لنگ]] یاد می‌کند که در بین سال‌های ۸۱۳ تا ۸۱۴ ه.ق کتابت شده است و این کتاب را دربردارد. این نسخه، در موزه بریتانیا در کتابخانه ملی انگلستان واقع در لندن، نگاهداری می‌شود.<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
=== یادداشت‌ها === | === یادداشت‌ها === | ||
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | {{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۳: | ||
=== منابع === | === منابع === | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه|سال=۱۳۸۲|مکان=قم|ناشر=مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/36242}} | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه|سال=۱۳۸۲|مکان=قم|ناشر=مؤسسه علمی فرهنگی دار | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آیت الله العظمی گلپایگانی قم|سال=۱۳۸۸|مکان=تهران|ناشر=مجلس شورای اسلامی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/33563|نام۲=مصطفی|نام خانوادگی۲=درایتی|نام۳=ابوالفضل|نام خانوادگی۳=حافظیان}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی | |||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=احمد بن محمد|عنوان=الذریعه فی تصانیف الشیعه|سال=۱۴۰۳|مکان=بیروت|ناشر=دارالاضواء|پیوند نویسنده=آقابزرگ طهرانی}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=احمد بن محمد|عنوان=الذریعه فی تصانیف الشیعه|سال=۱۴۰۳|مکان=بیروت|ناشر=دارالاضواء|پیوند نویسنده=آقابزرگ طهرانی}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=متقی|نام=حسین|عنوان=فقه در مذهب شیعه: ترجمه ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام|ژورنال=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|مکان=تهران|شماره=۴۲|تاریخ=۱۳۹۳|صفحه=۱۷۵_۱۹۳|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1061496|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}} | * {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=متقی|نام=حسین|عنوان=فقه در مذهب شیعه: ترجمه ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام|ژورنال=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|مکان=تهران|شماره=۴۲|تاریخ=۱۳۹۳|صفحه=۱۷۵_۱۹۳|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1061496|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}} | ||
{{درجه‌بندی|نیازمند پیوند=خیر|نیازمند رده=خیر|نیازمند جعبه اطلاعات=بله|نیازمند تصویر=بله|نیازمند استانداردسازی=خیر|نیازمند ویراستاری=بله|مقابله نشده با دانشنامه‌ها=خیر|تاریخ خوبیدگی=|تاریخ برگزیدگی=|توضیحات=}} | |||
[[رده:آثار قرون وسطی]] | |||
[[رده:آثار منسوب به امامان شیعه]] | |||
[[رده:علی بن موسی الرضا]] | |||
[[رده:کتاب‌های الهیات اسلامی]] | |||
[[رده:کتاب‌های حدیث]] | |||
[[رده:کتاب‌های حدیثی شیعه دوازده‌امامی]] | |||
نسخهٔ ۱۱ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۲
شرایع الدین که با نام‌های تمام الشریعه المصطفویه، دین الامامیه، رسالة الرضا الی المأمون، اتمام الشریعه و شرایع الاسلام نیز شناخته می‌شود، اثری است منسوب به علی بن موسی الرضا که به درخواست مأمون در خصوص نگارش کتابی دربردارنده احکام و عقاید اسلامی، نوشته شده است. این اثر به صورت خطی در کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد و به صورت چاپی در ضمن کتاب عیون اخبار الرضا، چاپ و ترجمه شده است.
نام و نگارش
از این کتاب با نام‌های شرایع الدین، دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین،[۱] واجب الاعتقاد،[۲] شرایع الاسلام، جوامع الشریعه و رساله محض الدین یاد شده است.[۳] این اثر به علی بن موسی الرضا منسوب است. در علت نگارش این اثر آورده‌اند که مأمون، از علی بن موسی الرضا طلب کرد تا شرایع دین به صورت خلاصه در کتابی جمع شوند؛ و علی بن موسی الرضا این کتاب را نگاشت.[۴] همچنین آورده‌اند که مأمون، فضل بن سهل را به نزد علی بن موسی الرضا فرستاد و او این کتاب را بر فضل املا کرد.[۵]
محتوا
این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند. احادیث این کتاب در موضوعات توحید، بیان احکام اسلامی اعم از حلال، حرام، واجب و مستحبات است.[۶] حجم اثر در یکی از نسخه‌های خطی در کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی قم، ۵ برگ ۱۷ سطری عنوان شده است.[۷]
نشر
شیخ صدوق، این اثر را در شعبان ۳۵۲ ه.ق در نیشابور از شیخ خود، عبدالواحد بن محمد بن عبدوس عطار نیشابوری مشهور به ابن عبدوس، شنیده است و به‌طور کامل در کتاب عیون اخبار الرضا، باب سی و پنجم، نقل کرده است. متن عیون اخبار الرضا نیز به زبان فارسی ترجمه شده است.[۸]
این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری[یادداشت ۱] (د ۱۲۱۶ ه.ق) شرح داده شده است. این شرح به نام الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده است.[۹][۱۰] بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه منتشر گردید.[۱۱] علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده است. یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته است. نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی قم نگاهداری می‌شود. این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه.ق است. نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه.ق است.[۱۲]
نسخه‌شناسی
از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده است. نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های ملی تهران، مدرسه فیضیه قم، دانشکده ادبیات تهران، مرعشی قم، سپهسالار تهران، دانشکده الهیات تهران، مجلس سنا تهران، دانشگاه تهران، مدرسه گلپایگانی قم، دانشکده حقوق تهران، آستان قدس رضوی مشهد، ملک تهران، مجلس شورای اسلامی تهران، فاضل خوانساری خوانسار، دانشکده پزشکی شیراز، مدرسه نمازی خوی، وزیری یزد، طبسی حائری قم، مدرسه حجازی‌های قم و مدرسه سید مرتضی نجومی کرمانشاه وجود دارند. کتابخانه مرعشی قم، بیشترین نسخه‌ها را در میان باقی کتابخانه‌ها از این کتاب دارد. به گزارش صدرایی، قدیمی‌ترین نسخه از این اثر، متعلق به سال ۹۴۶ ه.ق است که نام کاتب آن مشخص نیست و به خط نسخ نوشته شده است. این اثر در کتابخانه ملی تهران نگاهداری می‌شود.[یادداشت ۲][۱۳] با این وجود حسین متقی، از مجموعه‌ای از رسائل یاد می‌کند که متعلق به جلال‌الدین اسکندر بن عمر شیخ بن تیمور لنگ یاد می‌کند که در بین سال‌های ۸۱۳ تا ۸۱۴ ه.ق کتابت شده است و این کتاب را دربردارد. این نسخه، در موزه بریتانیا در کتابخانه ملی انگلستان واقع در لندن، نگاهداری می‌شود.[۱۴]
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ مصفوری: یا آل عصفوری
- ↑ برای اطلاع دقیق از نسخه و شماره آنها، مراجعه کنید به: صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
ارجاعات
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۱: ۷.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۳: ۵۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۲: ۴۳۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
منابع
- صدرایی خویی، علی (۱۳۸۲). فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.
- صدرایی خویی، علی؛ درایتی، مصطفی؛ حافظیان، ابوالفضل (۱۳۸۸). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آیت الله العظمی گلپایگانی قم. تهران: مجلس شورای اسلامی.
- طهرانی، احمد بن محمد (۱۴۰۳). الذریعه فی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.
- متقی، حسین (۱۳۹۳). «فقه در مذهب شیعه: ترجمه ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام». مطالعات قرآن و حدیث سفینه. تهران (۴۲): ۱۷۵_۱۹۳ – به واسطهٔ نورمگز.