اربعین

واژه «اربعین» در منابع لغوی «ربع» معنا شده است. در کتاب التحقیق این گونه آمده است که اصل واحد در ماده «ربع» را عدد مخصوص دانسته . و واژه «اربعین» نیز دلالت بر کثرت دارد. ، چهلمیـن روز پـس از مـرگِ شـخـصِ درگذشته هم اربعین گفته می شود. اربعینی که در روز بیستم ماه صفر از آن یاد شده است و مشهور می‌باشد در واقع همان اربعین حسینی است که سیره مستمره شیعه از زمان ائمه (ع) بر آن جاری است. که از هر طرف رو به سوی کربلا آورده و به زیارت امام حسین (ع) بیشتر اهمیت دهند.در روز اربعین عزاداران سر مزار شخص متوفی می روند و آدابی از جمله قرآن خواندن و طلب آمرزش برای شخص متوفی بجا می آورند و خیراتی میپردازند از جمله میوه، خرما، حلوا و ...برخی هم اطعاممی پردازند و با گرفتن این مراسم پایان عزاداری اعلام می شود به عبارتی شاید اربعین در میان ایرانیان برخاسته از این سنت بوده است و با اربعین پایان عزاداری اعلام می شود و پرچم عزای حسینی و مراسم عزاداری تمام و به مرحم سال بعد موکول می شود.

تابلو عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری استاد محمود فرشچیان

ایام محرم

رویداد ها	نامه‌های کوفیان به امام حسین (ع) • نامه امام حسین (ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا
افراد	امام حسین (ع) • علی‌اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب (س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا
مکان ها	حرم امام حسین (ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس (ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه
مناسبت ها	تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر
مراسم	مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت

قداست عدد چهل

یکی از مقوله‌های مورد بحث جایگاه برخی اعداد است که در نقل‌ها هم از آنها یاد شده است مثل عدد سه، هفت، سیزده، چهل و … ذکر اعداد در متون دینی می‌تواند به منفعت و خیرهای نهفته در آن‌ها باشد.

به عنوان نمونه می‌توان در مورد عدد چهل به روایتی از پیامبراکرم (ص) اشاره داشت که ایشان فرمودند: «أخلص لله أَرْبَعِینَ یَوْماً فَجَّرَ اللهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَة من قلبه عَلَی لِسَانه»، «هر کس چهل روز برای خداوند اخلاص ورزد خداوند چشمه‌های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می‌سازد».

همچنین در قرآن با استناد به آیه «وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسی أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتخذتمُ العِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ»، «و آن گاه که با موسی چهل شب قرار گذاشتیم آن گاه در غیاب وی شما گوساله را به پرستش گرفتید، در حالی که ستمکار بودید» (بقره/۵۱) به عدد اشاره داشته است.

علامه طباطبایی نیز ذیل تفسیر آیه فوق به آیه دیگری همچون و واعَدْنَا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَهِ َو أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَقَالَ مُوسی لأخیه هارُونَ اخْلُفْنَی فِی قَوْمی وَ أَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدِینَ»،

«و با موسی، سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر تمام کردیم. تا آن که وقت معین پروردگارش در چهل شب به سر آمد و موسی هنگام رفتن به کوه طور به برادرش هارون :گفت در میان قوم من جانشینم باش، و کار آنان را اصلاح کن و راه فسادگران را پیروی مکن». (اعراف/ ۱۴۲) استناد کرده است.

ایشان فرمودند که ذکر چهل شب در آیه ۵۱ بقره از باب تغلیب یا آن که ده روز آخر به یک قراردادی دیگر قرار شده است پس چهل شب مجموع دو قرارداد است.

اما اربعینی که در روز بیستم ماه صفر از آن یاد شده است و مشهور می‌باشد در واقع همان اربعین حسینی است که سیره مستمره شیعه از زمان ائمه (ع) بر آن جاری است که از هر طرف رو به سوی کربلا آورده و به زیارت قبر مطهر بیشتر اهمیت دهند.

۱. چهل روز گریه

گریه پدیده و خصلتی عاطفی - روانی در فرد است که در شراطی بروز می‌کند. که در نهایت این امر سبب آرامش فرد می‌شود. شهادت ابا عبدالله الحسین (ع) به اندازه ای برای عالم و موجداتش سنگین و دردناک بود که همه را تحت تأثیر قرار داد. تا آن جا که امام صادق (ع) می‌فرمایند: «یَا زَرَارَةً إِنَّ السَّمَاءَ بَکَتْ عَلَی الْحُسَیْنِ (ع) أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَکَتْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بالسَّوَادِ وَ إِنَّ الشَّمْسَ بَکَتْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِالْکُسُوفِ وَالْحُمْرَةِ وَإِنَّ الجبال تَقَطَّعَتْ وانْتَتَرَتْ َو إِنَّ البحَارَ تَفَجَّرَتْ وَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ بَکَتْ أرْبَعِینَ صَبَاحاً عَلَی الْحُسَیْن (ع) وَ مَا اخْتَضَبَتْ مِنَّا امْرَأَةٌ وَلَا ادَّهَنَتْ وَلَا اکْتَحَلَت …»، «ای زراره آسمان تا چهل روز بر حسین بن علی (ع) خون بارید و زمین تا چهل روز تار و تاریک بود و خورشید تا چهل روز گرفته و نورش سرخ بود و کوه‌ها تکه‌تکه شده و پراکنده گشتند و دریاها روان گردیده و فرشتگان تاچهل روز بر آن حضرت گریستند و هیچ زنی از ما اهل بیت خضاب نکرد و روغن به خود نمالید و سرمه نکشید.

۲- گریه زمین برای مؤمن

شخص مؤمن وجود ارزشمندی برای سایر همنوعان و جهان دارد در روایاتی از برکات آثار وجودی ایشان یاد شده است. از این رو فقدان مؤمن برای هستی نیز سخت است که رسول گرامی اسلام (ص) در سفارشات خود به ابوذر فرمودند: «یَا أَبَا ذَرٍّ، إِنَّ الْأَرْضِ لَتَبْکِی عَلَی الْمُؤْمِنِ إِذَا مَاتَ أرْبَعِینَ صَبَاحاً»، «ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می‌رود، زمین تا چهل روز برای او گریان است».

سندیت اربعین سیدالشهدا (ع)

اربعین سید الشهدا سند حقانیت و مظلومیت ایشان را در عرصه کشمکش حق و باطل نمودار می‌سازد تشکیل مجالس و محافل سنوی برای اولیاء دین گرچه از اهم امور و الزام مهمات است ولی برای هیچ‌کدام از آنها مسئله اربعین وجود ندارد و تنها برای حضرت سید الشهدا (ع) این سنت و شعار در مکتب تشیع وضع و جعل گردیده است. توجه به آنچه در سندیت اربعین ذکر شد، در سخنان متعددی نسبت به اربعین امام (ع) سفارش شده است که این امر بر جایگاه اختصاصی آن بیش از پیش می‌افزاید.

در این زمینه می‌توان به سخن مقام معظم رهبری نیز اشاره کرد که ایشان نیز در اهمیت و جایگاه اربعین حسینی فرمودند: «اربعین در حادثهٔ کربلا یک شروع بود؛ یک آغاز بود. بعد از آن که قضیهٔ کربلا انجام گرفت - آن فاجعهٔ بزرگ اتفاق افتاد ـ و فداکاری بی نظیر اباعبدالله (ع) و اصحاب و یاران و خانواده اش در آن محیط محدود واقع شد حادثهٔ اسارت‌ها پیام را باید منتشر می‌کرد و خطبه‌ها و افشاگری‌ها و حقیقت گوئی‌های حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) مثل یک رسانهٔ پر قدرت باید فکر و حادثه و هدف و جهت‌گیری را در محدودهٔ وسیعی منتشر می‌کرد و کرد خاصیت محیط اختناق این است که مردم فرصت و جرئت این را پیدا نمی‌کنند که حقایقی را که فهمیده‌اند در عمل خودشان نشان بدهند؛ چون اولا دستگاه ظالم و مستبد نمی‌گذارد مردم بفهمند و اگر فهم مردم از دست او خارج شد و فهمیدند نمی‌گذارد به آنچه فهمیده‌اند عمل کنند. در کوفه در شام، در بین راه خیلی‌ها از زبان زینب کبری (س) یا امام سجاد (ع) یا از دیدن وضع اسراء خیلی چیزها را فهمیدند ولی کی جرئت می‌کرد. کی توانائی این را داشت که در مقابل آن دستگاه ظلم و استکبار و استبداد و اختناق آنچه را که فهمیده است بروز دهد؟ مثل یک عقده ای در گلوی مؤمنین باقی بود این عقده روز اربعین اولین نشتر را خورد؛ اولین جوشش در روز اربعین در کربلا اتفاق افتاد.

اولین زائر اربعین

در باب این که اولین زائر سیدالشهدا (ع) چه کسی بوده است نظر بر این است که عموم مورخین و ارباب مقاتل اتفاق دارند که تشرف جابر انصاری به زیارت سید الشهدا (ع) در اربعین اول بوده است. از این جهت اهمیت این روز به این دلیل است که طبق نقل‌های روز تاریخی جابر بن عبدالله انصاری در این روز به عنوان اولین زائر ی بر سر مزار امام حسین (ع) حاضر شده است. همچنین آمده است که بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین (ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده‌اند. که آن را زیارت «مرّد الرأس» یعنی بازگرداندن سر می‌خوانند.

پیاده‌روی اربعین

در پیاده‌روی اربعین، سادگی، ایثار، ایمان توکل، صبر، آرامش، خلوص، محبت، برادری دینی و … موج می‌زند سنتی که به هدف دلدادگی به سرور شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) شکل می‌گیرد.

در روایات فراوانی به استحباب پیاده‌روی به سوی مسجد، تشییع جنازه نماز عید، حج و زیارت مؤمن و … اشاره شده است. در ثواب پیاده رفتن برای زیارت امام حسین (ع) امام صادق (ع) می‌فرمایند: مَنْ أَتَی قَبْرَ الْحُسَیْنِ (ع) مَاشِیاً کَتَبَ الله لَهُ بِکُل خُطْوَهُ أَلْفَ حَسَنَهُ وَمَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَةِ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَه»، «هرکس که با پای پیاده به سوی قبر حسین (ع) رود خداوند برای. هر گام او هزار حسنه نویسد و از او هزار بدی را بزداید و به او هزار درجه دهد».

رهبر معظم انقلاب در بیانات گوهر باری که دربارهٔ اربعین حسینی ایراد فرمودند به مقوله پیاده‌روی و فلسفه آن اشاره کردند. ایشان این پیاده‌روی را نوع حرکت که برگرفته از عشق و ایمان است، دانسته‌اند. ایشان می‌فرمایند: پدیدهٔ بی نظیر و بی‌سابقه ای هم در این سالهای اخیر به وجود آمده و آن پیاده‌روی میان نجف و کربلا یا بعضی از شهرهای دورتر است.

بعضی از بصره بعضی از مرز، بعضی از شهرهای دیگر پیاده راه می‌افتند و حرکت می‌کنند. این حرکت حرکت عشق و ایمان است؛ ما هم از دور نگاه می‌کنیم به این حرکت و غبطه می‌خوریم به حال آن کسانی که این توفیق را پیدا کردند و این حرکت را انجام دادند گرچه دوریم به یاد تو سخن می‌گوییم بعد منزل نبود در سفر روحانی»

اربعین حسینی در کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری نیز در اهمیت اربعین حسینی می‌فرمایند: «اهمیت اربعین از کجاست؟ صرف این که چهل روز از شهادت شهید می‌گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به خاطر این است که در اربعین حسینی یاد شهادت حسین زنده شد و این چیز بسیار مهمی است. شما فرض کنید اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می‌افتاد یعنی حسین بن علی و بقیه شهیدان در کربلا شهید می‌شدند اما بنی امیه موفق می‌شدند همان‌طور که خود حسین را و یاران عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را در زیر خاک پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطره نسل بشر در آن روز و روزهای بعد محو کنند.

ببینیددر این صورت آیا این شهادت فایده ای برای عالم اسلام داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می‌گذاشت، آیا این خاطره در تاریخ هم برای نسل‌های بعد هم برای گرفتاری‌ها و سیاهی‌ها و تاریکی‌ها و یزیدی‌های دوران آینده تاریخ هم اثری روشنگر و افشا کننده داشت؟ اگر حسین شهید می‌شد اما مردم آن روز و مردم نسل‌های بعد نمی‌فهمیدند که حسین شهید شده آیا این خاطره چه اثری و چه نقشی می‌توانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیزانندگی ملت‌ها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟

می‌بینید که هیچ اثری، نداشت بله حسین که شهید می‌شد خود او به اعلی علیین رضوان خدا می‌رسید، شهیدانی که کسی نفهمید و در غربت در سکوت در خاموشی شهید شدند به اجر خودشان در آخرت رسیدند، روح آنها فتوح و گشایش را در درگاه رحمت الهی به دست آورد اما آیا چقدر درس شدند، چقدر اسوه شدند درس آن شهیدی می‌شود که شهادت او و مظلومیت او را نسل‌های معاصر و آینده او بدانند و بشنوند، درس و اسوه آن شهیدی می‌شود که خون او بجوشد و در تاریخ سرازیر بشود مظلومیت یک ملت آن وقتی می‌تواند زخم پیکر ستم کشیده شلاق خورده ملت‌ها را شفا بدهد و مرهم بگذارد که این مظلومیت فریاد بشود این مظلومیت به گوش انسان‌های دیگر برسد برای همین است که امروز ابرقدرت‌ها صدا توی صدا انداختند که صدای ما بلند نشود برای همین است که حاضرند پول‌های گزاف خرج کنند تا دنیا نفهمد که جنگ تحمیلی چرا به وجود آمد، با چه انگیزه ای با دست، که با تحریک که آن روز هم دستگاه‌های استکباری حاضر بودند هر چه دارند خرج کنند به قیمت این که نام و یاد حسین و خون حسین و شهادت عاشورا مثل درس در مردم آن زمان و ملتهای بعد باقی نماند و شناخته نشود البته در اوائل کار درست نمی‌فهمیدند که چقدر مطلب با عظمت. است هر چه بیشتر، گذشت بیشتر فهمیدند.

در اواسط دوران بنی عباس حتی قبر حسین بن علی (ع) را ویران کردند آب انداختند خواستند از او هیچ اثری باقی نماند. نقش یاد و خاطره شهیدان و شهادت این است شهادت بدون خاطره، بدون یاد، بدون جوشش خون شهید اثر خودش را نمی‌بخشد و اربعین آن روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست حالا چه در اربعین اول خانواده امام حسین (ع) به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند. اما اربعین اول آن روزی است که برای اولین بار زائران شناخته شده حسین بن علی به کربلا آمدند؛ جابربن عبدالله انصاری است و عطیه از اصحاب پیغمبر از یاران امیر المومنین آمدند آن جا و جابر بن عبدالله حتی نابینا بود - آن طور که در نوشته‌ها و اخبار هست - و دستش را عطیه گرفت و برد روی قبر حسین بن علی گذاشت و او قبر را لمس کرد و گریه کرد و با حسین بن علی (ع) حرف زد و با آمدن خود و با سخن گفتن خود خاطره حسین بن علی را زنده کرد و سنت زیارت قبر شهداء را پایه‌گذاری کرد. یک چنین روز مهمی است روز اربعین.

اربعین در ایران

یکی از سنت های رایج در ایران اربعین است یا به عبارتی دو ماه محرم و صفر به حرمت شهادت سید الشهدا که در این ایام مردم به عزاداری می پردازن با سیاه‌پوش کردن مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها، نصب پرچمهای حسینی و کتیبۀ اشعار محتشم کاشانی بر در و دیوار محلهای عزاداری و خواندن زیارت عاشورا، جو و فضا را برای این ایام آماده می کنند که یکی از سنتهای رایج در مراسم اربعین امام حسین (ع) است و در این روز عظیم ترین مراسم سوگواری را برای سید الشهدا بر پا می کنند.