فهرست صحن‌های حرم امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(←فهرست) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
فهرست صحن‌های حرم امام رضا شامل فضاهای حیاط مانند حرم امام رضا می‌شود۔ | فهرست صحن‌های حرم امام رضا شامل فضاهای حیاط مانند حرم امام رضا می‌شود۔ | ||
== | == صحن‌سازی== | ||
صحن‌ها، حیاط‌های مساجد و حرم‌های مذهبی را گویند که بیشترین کاربرد آنها، ایجاد دسترسی برای شهروندان یک منطقه، از راه‌ها و اقصی نقاط شهر بوده‌است۔ شبانه‌روزی بودن صحن‌ها دیگر ویژگی صحن‌ها بوده‌است۔ از صحن‌ها برای ایجاد یک فضای ارتباطی که انتقال تدریجی شخص را از بیرون به دورن برعهده دارد، یاد شده‌است۔ بر این اساس، افراد برای ورود به مسجد یا حرم، ابتدا از فضای بیرونی، وارد فضای حیاط و صحن شده و فضای صحن، از ارتباط او با دنیای پرهیاهو و مادی خارج از حرم و مسجد، می‌کاهد و زمینه ورود به حرم و مسجد را فراهم می‌کند۔ نقش‌های ارتباطی، اجتماعی، تعدد گروه کاربران، تعدد ورودی‌ها، ورود از جهات مختلف، ارتباط با کاربری‌های مجاور و داشتن کاربری‌های مکمل؛ همگی از مولفه‌های اصلی صحن‌ها برای قرار گرفتن در فضای شهری تلقی می‌شود۔ از کاربری‌های صحن‌ها می‌توان به استفاده به عنوان حیات مدارس مجاور، محل تجمع و برگزاری مراسمات و محل تدفین اجساد اشاره کرد۔<ref>{{پک|1=همتی|2=ذبیحی|ک=مطالعات شهر ایرانی اسلامی|ف=تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی|3=کاملی|4=۱۳۹۲}}</ref> | |||
== فهرست == | === تاریخچه صحن‌ها در حرم امام رضا=== | ||
قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا، صحن عتیق یا انقلاب امروزیست۔ این صحن در دوره تیموری پی‌ریزی شد و در دوره صفوی تکمیل و آماده بهره‌برداری گردید۔ این صحن که در شمال روضه ساخته شده‌است، به صورت چهار ایوانه ساخته شده‌است۔ ایوان جنوبی صحن را در قرن نهم هجری ساخته‌اند و طرح ایوان در دوره نادرشاه، طلاکاری شده‌است و امروزه به ایوان نادری شهره است۔ بعد از این صحن، دومین صحن ساخته شده در حرم امام رضا، صحن جدید، نو یا با نام امروزی آن، آزادی است۔ بنای این صحن در دوره فتحعلی‌شاه قاجار پی‌ریزی شد و در دوره محمدشاه قاجار، کاشی‌کاری و تکمیل شد۔ ایوان اصلی این صحن، توسط ناصرالدین شاه طلاکاری شده‌است و به همین خاطر ایوان ناصری شناخته می‌شود۔<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> | |||
صحن موزه، یکی از صحن‌های ساخته شدن در دوره پهلوی بود که در جنوب شرقی روضه قرار داشته‌است۔ این بنا، بعدها مسقف شده و به رواق تغییر کاربری داده شد و نام رواق امام خمینی را بر خود گرفت۔ مساحت این صحن، ۷۸۰۰ مترمربع بود<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن موزه}}</ref> که از ادغام چندین دکان و دو مدرسه پایین‌پا و سعدالدین، در سال ۱۳۱۶ شروع به ساخت شد۔ کار این صحن در سال ۱۳۲۴ به پایان رسید و افتحاح گردید۔ در سال ۱۳۵۳، ساختمان‌های موزه، خزانه و کتابخانه به طور کلی از این صحن برچیده شد و ۱۰۰۰ متر مربع به زیربنای صحن اضافه شد۔<ref>{{پک|1=سجادی|2=۱۳۶۷|ک=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|ف=آستان قدس رضوی}}</ref> | |||
==فهرست== | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|+فهرست صحن‌های حرم امام رضا | |+فهرست صحن‌های حرم امام رضا | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۹: | ||
<ref group="یادداشت">فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و ایوان‌ها۔</ref> | <ref group="یادداشت">فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و ایوان‌ها۔</ref> | ||
<small>(مترمربع)</small> | <small>(مترمربع)</small> | ||
! colspan="5" |تعداد بناها | ! colspan="5" |تعداد بناها | ||
! rowspan="2" |توضیحات | ! rowspan="2" |توضیحات | ||
! rowspan="2" |نقشه | ! rowspan="2" |نقشه | ||
! rowspan="2" |منبع | ! rowspan="2" |منبع | ||
|- | |- | ||
!شروع‌ساخت | ! شروع‌ساخت | ||
!بهره‌برداری | !بهره‌برداری | ||
!ایوان | !ایوان | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۳: | ||
!پنجره فولاد | !پنجره فولاد | ||
|- | |- | ||
|آزادی | | آزادی | ||
|شرق روضه | |شرق روضه | ||
|ایوان غربی (ایوان ناصری) | |ایوان غربی (ایوان ناصری) | ||
| خط ۵۵: | خط ۶۰: | ||
|۹۸۰ | |۹۸۰ | ||
|بیش از چهل سال بعد از سال شروع ساخت | |بیش از چهل سال بعد از سال شروع ساخت | ||
|۶۷۳۴ | | ۶۷۳۴ | ||
|۴ | |۴ | ||
|۴۸ | |۴۸ | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۲: | ||
|- | |- | ||
|بعثت | |بعثت | ||
|جنوب صحن آزادی | |جنوب صحن آزادی | ||
|ایوان شمالی | |ایوان شمالی | ||
ایوان جنوبی | ایوان جنوبی | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۸: | ||
|۳ | |۳ | ||
|ن۔م | |ن۔م | ||
|۶ | |۶ | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|ندارد | |ندارد | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۷: | ||
|جمهوری اسلامی | |جمهوری اسلامی | ||
|در غرب روضه | |در غرب روضه | ||
|ایوان شمالی | | ایوان شمالی | ||
ایوان جنوبی | ایوان جنوبی | ||
ایوان شرقی (ایوان طلای جمهوری) | ایوان شرقی (ایوان طلای جمهوری) | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۸: | ||
|۳۰ | |۳۰ | ||
|۲ | |۲ | ||
|دارد | | دارد | ||
|دارد | |دارد | ||
|نخستین صحن ساخته شده در دوره جمهوری اسلامی است۔ این بنا پنج ایوان دارد و در ضلع شرقی آن یک پنجره برنجی (پنجره فولاد) قرار دارد۔ | |نخستین صحن ساخته شده در دوره جمهوری اسلامی است۔ این بنا پنج ایوان دارد و در ضلع شرقی آن یک پنجره برنجی (پنجره فولاد) قرار دارد۔ | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۲۴: | ||
|<ref>{{پک|1=حسنی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جمهوری اسلامی}}</ref> | |<ref>{{پک|1=حسنی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن جمهوری اسلامی}}</ref> | ||
|- | |- | ||
|غدیر | | غدیر | ||
|جنوب غربی مجموعه حرم | |جنوب غربی مجموعه حرم | ||
|ایوان جنوبی | |ایوان جنوبی | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۵: | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|در این صحن، حجره‌های زیادی وجود ندارد۔ | |در این صحن، حجره‌های زیادی وجود ندارد۔ | ||
| | | | ||
|<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن غدیر}}</ref> | |<ref>{{پک|1=نعمتی|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|ف=صحن غدیر}}</ref> | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۷: | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|در طبقه زیرین صحن، پارکینگ و تاسیسات حرم امام رضا قرار و در میانه این صحن، چند حوض کوچک و بزرگ قرار گرفته‌اند۔ | |در طبقه زیرین صحن، پارکینگ و تاسیسات حرم امام رضا قرار و در میانه این صحن، چند حوض کوچک و بزرگ قرار گرفته‌اند۔ | ||
| | | | ||
| خط ۱۸۰: | خط ۱۸۵: | ||
|۲ | |۲ | ||
|ندارد | |ندارد | ||
|دارد | |دارد | ||
|قدمت این صحن، به دوران تیموری می‌رسد و در کنار مسجد گوهرشاد ساخته شده‌است۔ اما به طور کامل، این صحن در سال ۱۳۷۰ به بهربرداری رسید۔ در وسط آن یک مسجد کوچکی به نام مسجد پیرزن وجود داشت که امروزه به حوض تبدیل شده‌است۔ | |قدمت این صحن، به دوران تیموری می‌رسد و در کنار مسجد گوهرشاد ساخته شده‌است۔ اما به طور کامل، این صحن در سال ۱۳۷۰ به بهربرداری رسید۔ در وسط آن یک مسجد کوچکی به نام مسجد پیرزن وجود داشت که امروزه به حوض تبدیل شده‌است۔ | ||
| | | | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۲۰۶: | ||
|} | |} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
=== یادداشت‌ها === | ===یادداشت‌ها=== | ||
{{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | {{پانویس|گروه=یادداشت|اندازه=کوچک|۲}} | ||
=== ارجاعات === | ===ارجاعات=== | ||
{{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | {{پانویس|۳|اندازه=ریز}} | ||
===منابع=== | ===منابع=== | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=همتی|نام=شهاب‌الدین|نام خانوادگی۲=ذبیحی|نام۲=حسین|نام خانوادگی۳=کاملی|نام۳=محسن|عنوان=تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری|ژورنال=مطالعات شهر ایرانی اسلامی|مکان=تهران|شماره=۱۴|تاریخ=۱۳۹۲|صفحه=۴۳_۵۰|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1351051|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق|مقاله=آستان قدس رضوی|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دایرةالمعارف بزرگ اسلامی|سال=۱۳۶۷|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=http://lib.eshia.ir/23022/1/199/%D8%B5%D8%AD%D9%86|شابک=9786229560457|کوشش=موسوی بروجردی، کاظم}} | |||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=حسنی|نام=حجت|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن جمهوری اسلامی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=حسنی|نام=حجت|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=صحن جمهوری اسلامی|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صحراگرد|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=مسجد گوهرشاد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | * {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=صحراگرد|نام=مهدی|نام خانوادگی ویراستار=مهدوی|نام ویراستار=محمدجواد|مدخل=مسجد گوهرشاد|دانشنامه=دایرةالمعارف آستان قدس رضوی|سال=۱۳۹۳|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد}} | ||
نسخهٔ ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۵۶
فهرست صحن‌های حرم امام رضا شامل فضاهای حیاط مانند حرم امام رضا می‌شود۔
صحن‌سازی
صحن‌ها، حیاط‌های مساجد و حرم‌های مذهبی را گویند که بیشترین کاربرد آنها، ایجاد دسترسی برای شهروندان یک منطقه، از راه‌ها و اقصی نقاط شهر بوده‌است۔ شبانه‌روزی بودن صحن‌ها دیگر ویژگی صحن‌ها بوده‌است۔ از صحن‌ها برای ایجاد یک فضای ارتباطی که انتقال تدریجی شخص را از بیرون به دورن برعهده دارد، یاد شده‌است۔ بر این اساس، افراد برای ورود به مسجد یا حرم، ابتدا از فضای بیرونی، وارد فضای حیاط و صحن شده و فضای صحن، از ارتباط او با دنیای پرهیاهو و مادی خارج از حرم و مسجد، می‌کاهد و زمینه ورود به حرم و مسجد را فراهم می‌کند۔ نقش‌های ارتباطی، اجتماعی، تعدد گروه کاربران، تعدد ورودی‌ها، ورود از جهات مختلف، ارتباط با کاربری‌های مجاور و داشتن کاربری‌های مکمل؛ همگی از مولفه‌های اصلی صحن‌ها برای قرار گرفتن در فضای شهری تلقی می‌شود۔ از کاربری‌های صحن‌ها می‌توان به استفاده به عنوان حیات مدارس مجاور، محل تجمع و برگزاری مراسمات و محل تدفین اجساد اشاره کرد۔[۱]
تاریخچه صحن‌ها در حرم امام رضا
قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا، صحن عتیق یا انقلاب امروزیست۔ این صحن در دوره تیموری پی‌ریزی شد و در دوره صفوی تکمیل و آماده بهره‌برداری گردید۔ این صحن که در شمال روضه ساخته شده‌است، به صورت چهار ایوانه ساخته شده‌است۔ ایوان جنوبی صحن را در قرن نهم هجری ساخته‌اند و طرح ایوان در دوره نادرشاه، طلاکاری شده‌است و امروزه به ایوان نادری شهره است۔ بعد از این صحن، دومین صحن ساخته شده در حرم امام رضا، صحن جدید، نو یا با نام امروزی آن، آزادی است۔ بنای این صحن در دوره فتحعلی‌شاه قاجار پی‌ریزی شد و در دوره محمدشاه قاجار، کاشی‌کاری و تکمیل شد۔ ایوان اصلی این صحن، توسط ناصرالدین شاه طلاکاری شده‌است و به همین خاطر ایوان ناصری شناخته می‌شود۔[۲]
صحن موزه، یکی از صحن‌های ساخته شدن در دوره پهلوی بود که در جنوب شرقی روضه قرار داشته‌است۔ این بنا، بعدها مسقف شده و به رواق تغییر کاربری داده شد و نام رواق امام خمینی را بر خود گرفت۔ مساحت این صحن، ۷۸۰۰ مترمربع بود[۳] که از ادغام چندین دکان و دو مدرسه پایین‌پا و سعدالدین، در سال ۱۳۱۶ شروع به ساخت شد۔ کار این صحن در سال ۱۳۲۴ به پایان رسید و افتحاح گردید۔ در سال ۱۳۵۳، ساختمان‌های موزه، خزانه و کتابخانه به طور کلی از این صحن برچیده شد و ۱۰۰۰ متر مربع به زیربنای صحن اضافه شد۔[۴]
فهرست
| نام صحن | موقعیت | نام ایوان‌ها | تاریخ (به شمسی) | مساحت
[یادداشت ۱] (مترمربع) |
تعداد بناها | توضیحات | نقشه | منبع | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شروع‌ساخت | بهره‌برداری | ایوان | حجره
و غرفه |
مناره | سقاخانه | پنجره فولاد | |||||||
| آزادی | شرق روضه | ایوان غربی (ایوان ناصری)
ایوان جنوبی (ایوان ساعت آزادی) ایوان شرقی ایوان شمالی |
۱۱۹۷ | ۱۲۲۵ | ۴۱۳۱ | ۴ | ۵۶ | ۱ | ندارد | ندارد | این صحن دو طبقه‌است و طبقه زیرین آن در سال ۱۳۵۰ برای دفن اموات تاسیس شده است که به بهشت ثامن مشهور است۔ ساخت صحن به دستور فتعلی شاه قاجار صورت گرفت۔ سفت‌کاری صحن تا ۱۲۲۵ به پایان رسید و نماکاری آن تا سال ۱۲۵۸ ادامه داشت۔
نام قدیمی این صحن، صحن نو، صحن مقدس جدید یا صحن مقدس نو و همینطور صحن جدید خاقانی بود۔ |
[۵] | |
| انقلاب | جنوب روضه | ایوان شمالی (ایوان عباسی)
ایوان جنوبی ایوان شرقی (نقاره‌خانه) ایوان غربی (ایوان ساعت) |
۹۸۰ | بیش از چهل سال بعد از سال شروع ساخت | ۶۷۳۴ | ۴ | ۴۸ | ۴ | دارد | دارد | قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا در عهد تیموری شروع و در عصر صفوی ساخته شد۔ پنجره فولاد مشهور حرم، در بخش ایوان جنوبی این صحن قرار داد۔ سقاخانه اسماعیل طلایی، برج ساعت و نقارخانه در این صحن واقع شده‌اند۔ در دوره جمهوری اسلامی این صحن دو طبقه شد و طبقه زیرین آن به رواق دارالحجه اختصاص یافت۔
نام قدیمی این صحن، صحن کهنه است که پس از ساخت صحن نو، به این نام گذاشته شد۔ پیش از آن به این صحن، صحن مقدس، صحن آستانه مقدس و عتیق می‌گفتند۔ بعد از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، نام این صحن به انقلاب تغییر کرد۔ |
[۶][۷] | |
| بعثت | جنوب صحن آزادی | ایوان شمالی
ایوان جنوبی |
۱۳۸۱ | ۲ | ن۔م | ندارد | ندارد | ندارد | یکی از صحن‌های کوچک حرم است که پس از تغییر کاربری صحن موزه به رواق امام خمینی، از باقی‌مانده آن صحن، به وجود آمد۔ این صحن، یک ایوان دارد و از آن به حیات ورودی به رواق امام خمینی یاد می‌شود۔
این صحن در دوره پهلوی، با نام صحن موزه و به منظور امور تشریفاتی ساخته شد، که بعدها در سال ۱۳۸۱ با تحولات و تغییر به رواق امام خمینی، کوچک شده و به صحن بعثت مبدل شد۔ |
[۸][۹] | |||
| جامع رضوی | در جنوب صحن‌های کوثر، قدس و غدیر | ایوان جنوبی (ایوان ولیعصر)
ایوان شرقی (باب الکاظم) ایوان غربی (باب الهادی) |
۱۳۷۶ | ۵۶۵۰۰ | ۳ | ن۔م | ۶ | ندارد | ندارد | صحن جامع رضوی، بزرگترین صحن ساخته شده در حرم امام رضاست که در دوره جمهوری اسلامی ایران ساخته شد۔ این صحن در دو طبقه ساخته شده و طبقه زیرین آن پارکینگ است۔ این صحن دارای ۶ گلدسته است۔ | [۱۰] | ||
| جمهوری اسلامی | در غرب روضه | ایوان شمالی
ایوان جنوبی ایوان شرقی (ایوان طلای جمهوری) ایوان غربی ایوان جنوب غربی |
۱۳۶۰ | ۱۳۶۸ | ۷۳۰۰ | ۵ | ۳۰ | ۲ | دارد | دارد | نخستین صحن ساخته شده در دوره جمهوری اسلامی است۔ این بنا پنج ایوان دارد و در ضلع شرقی آن یک پنجره برنجی (پنجره فولاد) قرار دارد۔ | [۱۱] | |
| غدیر | جنوب غربی مجموعه حرم | ایوان جنوبی | ۱۳۸۵ | ۱۴۵۰۰ | ۱ | ن۔م | ندارد | ندارد | ندارد | در این صحن، حجره‌های زیادی وجود ندارد۔ | [۱۲] | ||
| قدس | جنوب روضه و شمال مسجد گوهرشاد | ایوان جنوبی
ایوان شمالی ایوان شرقی ایوان غربی |
۱۳۷۰ | ۱۸۸۰ | ۴ | ۳۲ | ندارد | دارد | ندارد | سقاخانه‌ای الهام گرفته از قبةالصخره در بیت‌المقدس در مرکز این صحن قرار دارد۔ این صحن در دو طبقه طراحی شده‌است که طبقه زیرین، آرامگاه می‌باشد۔ | [۱۳] | ||
| کوثر | جنوب شرقی روضه و جنوب غربی صحن جامع | ایوان جنوبی | ۱۳۸۳ | ۱۵۵۸۰ | ۱ | ن۔م | ندارد | ندارد | ندارد | در طبقه زیرین صحن، پارکینگ و تاسیسات حرم امام رضا قرار و در میانه این صحن، چند حوض کوچک و بزرگ قرار گرفته‌اند۔ | [۱۴] | ||
| مسجد گوهرشاد | ایوان شمالی (ایوان دارالسیاده)
ایوان جنوبی (ایوان مقصوره) ایوان شرقی (ایوان حاجی حسن) ایوان غربی (ایوان آب) |
۱۳۷۰ | ۲۷۵۰ | ۴ | ۸ | ۲ | ندارد | دارد | قدمت این صحن، به دوران تیموری می‌رسد و در کنار مسجد گوهرشاد ساخته شده‌است۔ اما به طور کامل، این صحن در سال ۱۳۷۰ به بهربرداری رسید۔ در وسط آن یک مسجد کوچکی به نام مسجد پیرزن وجود داشت که امروزه به حوض تبدیل شده‌است۔ | [۱۵] | |||
| هدایت | در شمال شرقی مجموعه حرم | ندارد | ۱۳۷۸ | ۱۳۸۰ | ۱۴۸۹۲ | ندارد | ن۔م | ندارد | ندارد | ندارد | این صحن در دو طبقه با کاربری عبادی و طبقه زیرین آن با کاربری پارکینگ طراحی و ساخته شده‌است۔ | [۱۶] | |
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ فقط شامل مساحت سطوح باز و بدون احتساب مساحت غرفه‌ها و ایوان‌ها۔
ارجاعات
- ↑ همتی، ذبیحی و کاملی، «تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نعمتی، «صحن موزه»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ سجادی، «آستان قدس رضوی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ لباف، «صحن انقلاب»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن آزادی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن موزه»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن جامع رضوی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ حسنی، «صحن جمهوری اسلامی»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن غدیر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن قدس»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن کوثر»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ صحراگرد، «مسجد گوهرشاد»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
- ↑ نعمتی، «صحن هدایت»، دایرةالمعارف آستان قدس رضوی.
منابع
- همتی، شهاب‌الدین؛ ذبیحی، حسین؛ کاملی، محسن (۱۳۹۲). «تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. تهران (۱۴): ۴۳_۵۰ – به واسطهٔ نورمگز.
- سجادی، صادق (۱۳۶۷). «آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بروجردی، کاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸۶۲۲۹۵۶۰۴۵۷.
- حسنی، حجت (۱۳۹۳). «صحن جمهوری اسلامی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- صحراگرد، مهدی (۱۳۹۳). «مسجد گوهرشاد». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- لباف، رجبعلی (۱۳۹۳). «صحن انقلاب». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن قدس». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن کوثر». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن موزه». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن آزادی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن جامع رضوی». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن هدایت». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- نعمتی، بهزاد (۱۳۹۳). «صحن غدیر». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.