پنجره فولاد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Imam Reza Holy Shrine (2021-14).jpg|بندانگشتی|310x310پیکسل|پنجره فولاد (صحن انقلاب)]]'''پنجره فولاد،''' | [[پرونده:Imam Reza Holy Shrine (2021-14).jpg|بندانگشتی|310x310پیکسل|پنجره فولاد (صحن انقلاب)]]'''پنجره فولاد،''' به مکان‌هایی با کاربرد زیارتی در حرم امام رضا گفته می‌شود۔ این پنجره‌های مشبک فلزی، در امتداد ضریح قرار گرفته‌اند که فضای پشتی آن، برای زیارت و طلب شفای بیماران، استفاده می‌شود۔ | ||
== | معروف‌ترین پنجره حرم که به بیش از باقی پنجره‌ها به پنجره فولاد مشهور است، واقع در صحن انقلابِ [[علی بن موسی الرضا|حرم علی بن موسی الرضا]] است که معروف‌ترین و قدیمی‌ترین پنجره این حرم نیز می‌باشد۔. ساخت این پنجره مربوط به دوران [[دودمان صفویان|صفویه]] است. هدف از ساخت پنجره فولاد این است که کسانی که نمی‌توانند وارد حرم شوند، در این نقطه [[علی بن موسی الرضا]] را زیارت کنند. پنجره فولاد از جنس طلاست، اما به دلیل اینکه ابتدا با فولاد ساخته شده‌است اسم «پنجره فولاد» تا به الان روی آن مانده‌است. | ||
== پیش‌زمینه == | |||
شهر زیارتی [[مشهد]] پایتخت فرهنگی و مذهبی [[ایران]] است و علاوه بر حرم علی بن موسی الرضا، دارای نمادهایی است که در فرهنگ مردم نقش دارند. نمادهای مذهبی نشان دهنده فرهنگ مردم اند. از جمله نمادهای مهم و بسیار معروف اطراف حرم علی بن موسی الرضا، «پنجره فولاد» است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مطالب|نشانی=http://ensani.ir/fa/article?ArticleSearch%5Btitle%5D=پنجره-فولاد&ArticleSearch%5BsortBy%5D=relevance|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|بازبینی=2022-06-20|کد زبان=fa}}</ref> | شهر زیارتی [[مشهد]] پایتخت فرهنگی و مذهبی [[ایران]] است و علاوه بر حرم علی بن موسی الرضا، دارای نمادهایی است که در فرهنگ مردم نقش دارند. نمادهای مذهبی نشان دهنده فرهنگ مردم اند. از جمله نمادهای مهم و بسیار معروف اطراف حرم علی بن موسی الرضا، «پنجره فولاد» است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مطالب|نشانی=http://ensani.ir/fa/article?ArticleSearch%5Btitle%5D=پنجره-فولاد&ArticleSearch%5BsortBy%5D=relevance|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|بازبینی=2022-06-20|کد زبان=fa}}</ref> | ||
| خط ۸: | خط ۱۰: | ||
حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا دارای چند پنجره است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آنها، پنجره فولاد صحن انقلاب است. دلیل ایجاد پنجره‌های فولاد این بوده که زائران علی بن موسی الرضا که عذر شرعی برای زیارت را دارند از طریق این پنجره‌ها [[ضریح]] را زیارت کنند.<ref name=":0" /> | حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا دارای چند پنجره است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آنها، پنجره فولاد صحن انقلاب است. دلیل ایجاد پنجره‌های فولاد این بوده که زائران علی بن موسی الرضا که عذر شرعی برای زیارت را دارند از طریق این پنجره‌ها [[ضریح]] را زیارت کنند.<ref name=":0" /> | ||
== | == نام پنجره‌ها == | ||
پنجره فولاد، به مکان‌هایی با کاربرد زیارتی در حرم امام رضا گفته می‌شود۔ این پنجره‌های مشبک فلزی، در امتداد ضریح قرار گرفته‌اند که فضای پشتی آن، برای زیارت و طلب شفای بیماران، استفاده می‌شود۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> در این میان، از پنجره منصوب در صحن انقلاب (قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا) در اسناد قدیمی، به عنوان پنجره فولاد یاد شده‌است که مشهورترین و احتمالا قدیمی‌ترین پنجره حرم امام رضاست۔ از نام این پنجره، دو مرتبه در وقف‌نامه نادرشاه افشار با عبارت «پنجره مبارکه فولادی» یاد شده‌است۔ امروزه با وجود تعویض پنجره قدیمی با پنجره برنجی و با روکش آب‌طلا، همچنان این پنجره به نام پنجره فولاد شناخته می‌شود۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
همچنین در اسناد دوران صفویه هم از این فضا با عنوان پنجره فولاد نام برده می‌شد که هنوز پس از چند قرن با توجه به تغییر جنس این پنجره (از فولاد به طلا) با همین نام یاد می‌شود.<ref name=":0" /> | |||
== تاریخچه == | |||
[[پرونده:سرنوشته پنجره فولاد.jpg|بندانگشتی|261x261پیکسل|سرنوشت پنجره فولاد (صحن گوهر شاد)]]از پنجره‌های قدیمی منصوب در حرم، می‌توان به پنجره آهنی ضلع شرقی گنبد حاتم خانی، چنجره نقره میان توحیدخانه و رواق دارالفیض و پنجره میان گنبد الله‌وردیخان، پنجره میان صفه مقبره عباس‌میرزا در دارالحفاظ و مسجد گوهرشاد و گنبد حاتم‌خانی اشاره کرد۔ از این میان، پنجره میان توحیدخانه و رواق دارالفیض که از جنس نقره بود، در دوره پهلوی برچیده شد۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
احتمال داده شده‌است که قدیمی‌ترین پنجره حرم امام رضا، پنجره فولادی نصب شده در صحن انقلاب باشد۔ این پنجره، پیش از دوره افشار نصب بوده‌است و در اسناد متعلق به صفویه نیز به آن اشاره شده‌است۔ از دوره قاجار تا جمهوری اسلامی، یک پنجره ساده برنجی بها سه دهانه و یک خفنگ بزرگ که تمام دهانه صفه کنار ایوان طلا را می‌پوشانید، در این مکان قرار داشت۔ در دوره پهلوی، خفنگ بالای پنجره برداشته شد و تنها قسمت اصلی آن باقی ماند۔ در دوره جمهوری اسلامی نیز پنجره قدیمی با پنجره جدید تعویض شد و پنجره قدیمی به موزه منتقل شد۔ پس از پنجره فولاد صحن انقلاب، پنجره دیگری در صحن جمهوری اسلامی در امتداد ضریح قرار گرفت۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
غیر از پنجره‌های موجود در صحن‌ها، پنجره‌هایی در رواق‌ها نیز وجود دارد۔ پنجره دارالاجابه که در ضلع جنوب شرقی رواق دارالاجابه قرار دارد، از جمله آنهاست۔ پنجره دیگر در دارالسیاده قرار دارد که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد۔ این پنجره تا پیش از دوره جمهوری اسلامی، در بین مسجد بالاسر و دارالسیاده قرار داشت و بعدا به میان رواق‌های دارالسیاده و دارالشرف منتقل شد۔ پنجره دارالولایه که در امتداد بالاسر ضریح قرار دارد، بین دارالولایه و دارالاخلاص قرار دارد۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
ساخت پنجره فولاد مربوط به دوران صفویه است. هنگام ساخت صحن عتیق (انقلاب کنونی) توسط [[شیخ بهایی]]، [[ملا محسن فیض کاشانی]] پیشنهاد داد تا در این صحن محلی در نظر گرفته شود تا کسانی که به دلایلی نمی‌توانند وارد حرم شوند، در این نقطه علی بن موسی الرضا را زیارت کنند و زیارت نامه بخوانند. در زمان قدیم عاشقان علی بن موسی الرضا برای آستان امامان احترام بسیار زیادی قائل بودند و اگر گناهی داشتند وارد حرم نمی‌شدند و از دور استغاثه می‌کردند. در برخی از نوشته‌ها آمده‌است ابتدا قرار بوده در این مکان دری نصب شود و حتی آن در هم طراحی و ساخته شده بود و در ایامی که شیخ بهایی حضور نداشته معمار صحن قصد می‌کند که در را در جایش نصب کند. این معمار همان شب علی بن موسی الرضا را در خواب می‌بیند که به او امر می‌کند در را نصب نکند، این معمار سه شب این خواب را می‌بیند تا اینکه شیخ از سفر بازمی‌گردد و معمار ماجرای خواب را برای شیخ بازگو می‌کند.<ref name=":0" /> | ساخت پنجره فولاد مربوط به دوران صفویه است. هنگام ساخت صحن عتیق (انقلاب کنونی) توسط [[شیخ بهایی]]، [[ملا محسن فیض کاشانی]] پیشنهاد داد تا در این صحن محلی در نظر گرفته شود تا کسانی که به دلایلی نمی‌توانند وارد حرم شوند، در این نقطه علی بن موسی الرضا را زیارت کنند و زیارت نامه بخوانند. در زمان قدیم عاشقان علی بن موسی الرضا برای آستان امامان احترام بسیار زیادی قائل بودند و اگر گناهی داشتند وارد حرم نمی‌شدند و از دور استغاثه می‌کردند. در برخی از نوشته‌ها آمده‌است ابتدا قرار بوده در این مکان دری نصب شود و حتی آن در هم طراحی و ساخته شده بود و در ایامی که شیخ بهایی حضور نداشته معمار صحن قصد می‌کند که در را در جایش نصب کند. این معمار همان شب علی بن موسی الرضا را در خواب می‌بیند که به او امر می‌کند در را نصب نکند، این معمار سه شب این خواب را می‌بیند تا اینکه شیخ از سفر بازمی‌گردد و معمار ماجرای خواب را برای شیخ بازگو می‌کند.<ref name=":0" /> | ||
| خط ۱۷: | خط ۳۰: | ||
قدیمی‌ترین پنجره فولاد ساخته شده در گنجینه تاریخ حرم رضوی نگه داری می‌شود. گنجینه تاریخ حرم رضوی قدیمی‌ترین بخش [[موزه‌های آستان قدس رضوی|موزه استان قدس رضوی]] است و منتخبی از آثار تاریخی و هنری حرم علی بن موسی الرضا مربوط به دوره اسلامی را به نمایش گذاشته‌است. [[سنگاب]] تاریخی، درهای چوبی، طلا و نقره، محراب‌های زرین فام و سایر اشیای مرتبط مانند مجموعه اشیای روشنایی، ظروف تطهیر و شستشو، پنجره‌ها، کتیبه‌های طلا از جمله آثارهای مهم موجود در این موزه هستند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تصاویری از ضریح و پنجره فولاد قدیمی حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) {{!}} ساعات و شرایط بازدید از ۶ موزه حرم رضوی|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/682283/تصاویری-از-ضریح-و-پنجره-فولاد-قدیمی-حرم- حرم علی بن موسی الرضا،رضا-ع-ساعات|وبگاه=همشهری آنلاین|تاریخ=2022-06-11|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa}}</ref> | قدیمی‌ترین پنجره فولاد ساخته شده در گنجینه تاریخ حرم رضوی نگه داری می‌شود. گنجینه تاریخ حرم رضوی قدیمی‌ترین بخش [[موزه‌های آستان قدس رضوی|موزه استان قدس رضوی]] است و منتخبی از آثار تاریخی و هنری حرم علی بن موسی الرضا مربوط به دوره اسلامی را به نمایش گذاشته‌است. [[سنگاب]] تاریخی، درهای چوبی، طلا و نقره، محراب‌های زرین فام و سایر اشیای مرتبط مانند مجموعه اشیای روشنایی، ظروف تطهیر و شستشو، پنجره‌ها، کتیبه‌های طلا از جمله آثارهای مهم موجود در این موزه هستند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تصاویری از ضریح و پنجره فولاد قدیمی حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) {{!}} ساعات و شرایط بازدید از ۶ موزه حرم رضوی|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/682283/تصاویری-از-ضریح-و-پنجره-فولاد-قدیمی-حرم- حرم علی بن موسی الرضا،رضا-ع-ساعات|وبگاه=همشهری آنلاین|تاریخ=2022-06-11|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa}}</ref> | ||
== | == مشخصات == | ||
پنجره‌های حرم امام رضا غالبا به صورت محرابی‌شکل و از جنس فلزاتی چون برنج، ورشو، نقره و مس هستند که بعضی از آنها با طلا آبکاری شده‌اند۔ پنجره موجود در صحن انقلاب (مشهور به پنجره فولاد) امروزه از سه دهانه محرابی شکل ساخته شده‌است که در بالای هر دهانه، قابی مستطیل شکل قرار دارد۔ ارتفاع این پنجره 4.41 متر و عرض آن 4.55 است۔ پنجره صحن انقلاب نیز از جنس برنج است که از ورقه‌های مس و طلا برای آبکاری آن استفاده شده‌است۔ این پنجره در سمت چپ ایوان طلای صحن جمهوری قرار دارد۔ ارتفاع آن تا نوک تیزه 5.42 و عرض آن چهار متر است۔ طرح کلی آن، همچون طرح پنجره فولاد صحن انقلاب است۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
پنجره موجود در دارالحجه، از جنس نقره و طلاست و دارای ابعاد 3.41 متر عرض و 4.13 متر ارتفاع است۔ سبک این پنجره، همچون ضریح شیر و شکر، سبکی هندی است۔ پنجره دارالسیاده نیز با ابعاد 3.45 متر ارتفاع و 3.26 متر عرض، دارای سه دهانه است که جنس آن از نقره و چوب بود۔ پنجره دارالولایه که از نقره ساخته شده است، با طلا، تزئین شده و ارتفاع آن 4.61 متر است۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
پنجره | |||
== پنجره‌های | == فهرست پنجره‌های حرم == | ||
با گسترش حرم علی بن موسی الرضا در چند سال اخیر پنجره‌های دیگری در نقاطی که ضریح دیده می‌شود نصب شد است، که معروف‌ترین آنها پنجره فولاد صحن جمهوری است. این پنجره تا حدودی شبیه پنجره فولاد صحن انقلاب است، البته چند کتیبه بیشتر دارد.<ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=درخواست حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) دربارهٔ مکانی که قرار بود گناهکاران وارد آن نشوند/ ماجرای ساخت پنجره فولاد چه بود؟|نشانی=http://www.yjc.news/fa/news/7380824|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۹/۰۳/۱۸–۰۹:۵۹|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa|نام=خبرگزاری باشگاه خبرنگاران {{!}} آخرین اخبار ایران و جهان {{!}}|نام خانوادگی=YJC}}</ref> | با گسترش حرم علی بن موسی الرضا در چند سال اخیر پنجره‌های دیگری در نقاطی که ضریح دیده می‌شود نصب شد است، که معروف‌ترین آنها پنجره فولاد صحن جمهوری است. این پنجره تا حدودی شبیه پنجره فولاد صحن انقلاب است، البته چند کتیبه بیشتر دارد.<ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=درخواست حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) دربارهٔ مکانی که قرار بود گناهکاران وارد آن نشوند/ ماجرای ساخت پنجره فولاد چه بود؟|نشانی=http://www.yjc.news/fa/news/7380824|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۹/۰۳/۱۸–۰۹:۵۹|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa|نام=خبرگزاری باشگاه خبرنگاران {{!}} آخرین اخبار ایران و جهان {{!}}|نام خانوادگی=YJC}}</ref> | ||
همچنین پنجره دیگری هم چند سال قبل در صحن گوهر شاد نصب شده که دارای طراحی زیبایی است، این پنجره دارای سه شبکه است و در بالای آن کتیبه‌ای آبی رنگ قرار دارد که [[سوره حمد]] روی آن نوشته شده‌است. پنجره صحن گوهر شاد دارای دو کتیبه کوچک آبی رنگ بین سه شبکه است که بر روی آنها ذکرهای «یا رحمن» و «یا سبحان» نوشته شده‌است.<ref name=":0" /> | همچنین پنجره دیگری هم چند سال قبل در صحن گوهر شاد نصب شده که دارای طراحی زیبایی است، این پنجره دارای سه شبکه است و در بالای آن کتیبه‌ای آبی رنگ قرار دارد که [[سوره حمد]] روی آن نوشته شده‌است. پنجره صحن گوهر شاد دارای دو کتیبه کوچک آبی رنگ بین سه شبکه است که بر روی آنها ذکرهای «یا رحمن» و «یا سبحان» نوشته شده‌است.<ref name=":0" /> | ||
== در فرهنگ، هنر و رسانه == | == در فرهنگ، ادبیات، هنر و رسانه == | ||
در ساخت این پنجره‌ها، از هنرهای مختلف استفاده شده‌است۔ معماران، خوشنویسان، طراحان، قلم‌زنان و میناکاران از هنرمندانی هستند که برای ساخت این پنجره‌ها به کار گرفته شده‌اند۔<ref>{{پک|1=کمندلو|2=۱۳۹۳|ک=دایرةالمعارف آستان قدس|ف=پنجره‌ها حرم}}</ref> | |||
در تاریخ ۲۰ خردادماه ۱۴۰۱ شمسی، مسابقه کتابخوانی با نام پنجره فولاد در سطح ملی از جانب ستاد فهمای استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مسابقه ملی کتابخوانی «پنجره فولاد» برگزار می‌شود|نشانی=http://www.iribnews.ir/fa/news/3458348|وبگاه=fa|تاریخ=۱۴۰۱/۰۳/۰۷–۱۷:۰۸|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa|نام=IRIB NEWS AGENCY {{!}} خبرگزاری صدا و|نام خانوادگی=سیما}}</ref> | در تاریخ ۲۰ خردادماه ۱۴۰۱ شمسی، مسابقه کتابخوانی با نام پنجره فولاد در سطح ملی از جانب ستاد فهمای استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مسابقه ملی کتابخوانی «پنجره فولاد» برگزار می‌شود|نشانی=http://www.iribnews.ir/fa/news/3458348|وبگاه=fa|تاریخ=۱۴۰۱/۰۳/۰۷–۱۷:۰۸|بازبینی=2022-06-23|کد زبان=fa|نام=IRIB NEWS AGENCY {{!}} خبرگزاری صدا و|نام خانوادگی=سیما}}</ref> | ||
نسخهٔ ۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۳:۳۵
.jpg){kind=link}
پنجره فولاد، به مکان‌هایی با کاربرد زیارتی در حرم امام رضا گفته می‌شود۔ این پنجره‌های مشبک فلزی، در امتداد ضریح قرار گرفته‌اند که فضای پشتی آن، برای زیارت و طلب شفای بیماران، استفاده می‌شود۔
معروف‌ترین پنجره حرم که به بیش از باقی پنجره‌ها به پنجره فولاد مشهور است، واقع در صحن انقلابِ حرم علی بن موسی الرضا است که معروف‌ترین و قدیمی‌ترین پنجره این حرم نیز می‌باشد۔. ساخت این پنجره مربوط به دوران صفویه است. هدف از ساخت پنجره فولاد این است که کسانی که نمی‌توانند وارد حرم شوند، در این نقطه علی بن موسی الرضا را زیارت کنند. پنجره فولاد از جنس طلاست، اما به دلیل اینکه ابتدا با فولاد ساخته شده‌است اسم «پنجره فولاد» تا به الان روی آن مانده‌است.
پیش‌زمینه
شهر زیارتی مشهد پایتخت فرهنگی و مذهبی ایران است و علاوه بر حرم علی بن موسی الرضا، دارای نمادهایی است که در فرهنگ مردم نقش دارند. نمادهای مذهبی نشان دهنده فرهنگ مردم اند. از جمله نمادهای مهم و بسیار معروف اطراف حرم علی بن موسی الرضا، «پنجره فولاد» است.[۱]
پنجره فولاد حرم رضوی به علت دسترسی آسان‌تر زائران به ضریح حرم علی بن موسی الرضا، از صحن جمهوری به صحن انقلاب انتقال یافت و اکنون نیز در ضلع غربی صحن انقلاب و روبروی سقاخانه قرار دارد.[۲]
حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا دارای چند پنجره است که معروف‌ترین و مهم‌ترین آنها، پنجره فولاد صحن انقلاب است. دلیل ایجاد پنجره‌های فولاد این بوده که زائران علی بن موسی الرضا که عذر شرعی برای زیارت را دارند از طریق این پنجره‌ها ضریح را زیارت کنند.[۳]
نام پنجره‌ها
پنجره فولاد، به مکان‌هایی با کاربرد زیارتی در حرم امام رضا گفته می‌شود۔ این پنجره‌های مشبک فلزی، در امتداد ضریح قرار گرفته‌اند که فضای پشتی آن، برای زیارت و طلب شفای بیماران، استفاده می‌شود۔[۴] در این میان، از پنجره منصوب در صحن انقلاب (قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا) در اسناد قدیمی، به عنوان پنجره فولاد یاد شده‌است که مشهورترین و احتمالا قدیمی‌ترین پنجره حرم امام رضاست۔ از نام این پنجره، دو مرتبه در وقف‌نامه نادرشاه افشار با عبارت «پنجره مبارکه فولادی» یاد شده‌است۔ امروزه با وجود تعویض پنجره قدیمی با پنجره برنجی و با روکش آب‌طلا، همچنان این پنجره به نام پنجره فولاد شناخته می‌شود۔[۵]
همچنین در اسناد دوران صفویه هم از این فضا با عنوان پنجره فولاد نام برده می‌شد که هنوز پس از چند قرن با توجه به تغییر جنس این پنجره (از فولاد به طلا) با همین نام یاد می‌شود.[۳]
تاریخچه
از پنجره‌های قدیمی منصوب در حرم، می‌توان به پنجره آهنی ضلع شرقی گنبد حاتم خانی، چنجره نقره میان توحیدخانه و رواق دارالفیض و پنجره میان گنبد الله‌وردیخان، پنجره میان صفه مقبره عباس‌میرزا در دارالحفاظ و مسجد گوهرشاد و گنبد حاتم‌خانی اشاره کرد۔ از این میان، پنجره میان توحیدخانه و رواق دارالفیض که از جنس نقره بود، در دوره پهلوی برچیده شد۔[۶]
احتمال داده شده‌است که قدیمی‌ترین پنجره حرم امام رضا، پنجره فولادی نصب شده در صحن انقلاب باشد۔ این پنجره، پیش از دوره افشار نصب بوده‌است و در اسناد متعلق به صفویه نیز به آن اشاره شده‌است۔ از دوره قاجار تا جمهوری اسلامی، یک پنجره ساده برنجی بها سه دهانه و یک خفنگ بزرگ که تمام دهانه صفه کنار ایوان طلا را می‌پوشانید، در این مکان قرار داشت۔ در دوره پهلوی، خفنگ بالای پنجره برداشته شد و تنها قسمت اصلی آن باقی ماند۔ در دوره جمهوری اسلامی نیز پنجره قدیمی با پنجره جدید تعویض شد و پنجره قدیمی به موزه منتقل شد۔ پس از پنجره فولاد صحن انقلاب، پنجره دیگری در صحن جمهوری اسلامی در امتداد ضریح قرار گرفت۔[۷]
غیر از پنجره‌های موجود در صحن‌ها، پنجره‌هایی در رواق‌ها نیز وجود دارد۔ پنجره دارالاجابه که در ضلع جنوب شرقی رواق دارالاجابه قرار دارد، از جمله آنهاست۔ پنجره دیگر در دارالسیاده قرار دارد که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد۔ این پنجره تا پیش از دوره جمهوری اسلامی، در بین مسجد بالاسر و دارالسیاده قرار داشت و بعدا به میان رواق‌های دارالسیاده و دارالشرف منتقل شد۔ پنجره دارالولایه که در امتداد بالاسر ضریح قرار دارد، بین دارالولایه و دارالاخلاص قرار دارد۔[۸]
ساخت پنجره فولاد مربوط به دوران صفویه است. هنگام ساخت صحن عتیق (انقلاب کنونی) توسط شیخ بهایی، ملا محسن فیض کاشانی پیشنهاد داد تا در این صحن محلی در نظر گرفته شود تا کسانی که به دلایلی نمی‌توانند وارد حرم شوند، در این نقطه علی بن موسی الرضا را زیارت کنند و زیارت نامه بخوانند. در زمان قدیم عاشقان علی بن موسی الرضا برای آستان امامان احترام بسیار زیادی قائل بودند و اگر گناهی داشتند وارد حرم نمی‌شدند و از دور استغاثه می‌کردند. در برخی از نوشته‌ها آمده‌است ابتدا قرار بوده در این مکان دری نصب شود و حتی آن در هم طراحی و ساخته شده بود و در ایامی که شیخ بهایی حضور نداشته معمار صحن قصد می‌کند که در را در جایش نصب کند. این معمار همان شب علی بن موسی الرضا را در خواب می‌بیند که به او امر می‌کند در را نصب نکند، این معمار سه شب این خواب را می‌بیند تا اینکه شیخ از سفر بازمی‌گردد و معمار ماجرای خواب را برای شیخ بازگو می‌کند.[۳]
شیخ بهایی با شنیدن این روایت با تضرع به درگاه علی بن موسی الرضا طلب بخشش می‌کند. هنگامی که ماجرا را از او می‌پرسند، پاسخ می‌دهد: من در این نقطه متن و دعایی نصب کرده بودم تا افراد گناه‌کار وارد حرم نشوند. به این ترتیب در نقطه کنونی در نصب نمی‌شود و با پیشنهاد ملا محسن فیض کاشانی پنجره‌ای در این نقطه نصب می‌شود تا افرادی که عذری دارند یا روی وارد شدن به حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا را ندارند از این نقطه با علی بن موسی الرضا درد و دل کنند.[۳]
در ادامه و در دوره شاهرخ میرزای تیموری، همسر گوهر شاد خانم، پنجره‌ای از جنس فولاد ساخت و در این مکان نصب کردند. تا این که در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین‌شاه پنجره‌ای از برنز طراحی، ساخته و نصب شد و پنجره قبلی هم به موزه انتقال داده شد که این پنجره هنوز هم موجود است.[۳]
قدیمی‌ترین پنجره فولاد ساخته شده در گنجینه تاریخ حرم رضوی نگه داری می‌شود. گنجینه تاریخ حرم رضوی قدیمی‌ترین بخش موزه استان قدس رضوی است و منتخبی از آثار تاریخی و هنری حرم علی بن موسی الرضا مربوط به دوره اسلامی را به نمایش گذاشته‌است. سنگاب تاریخی، درهای چوبی، طلا و نقره، محراب‌های زرین فام و سایر اشیای مرتبط مانند مجموعه اشیای روشنایی، ظروف تطهیر و شستشو، پنجره‌ها، کتیبه‌های طلا از جمله آثارهای مهم موجود در این موزه هستند.[۹]
مشخصات
پنجره‌های حرم امام رضا غالبا به صورت محرابی‌شکل و از جنس فلزاتی چون برنج، ورشو، نقره و مس هستند که بعضی از آنها با طلا آبکاری شده‌اند۔ پنجره موجود در صحن انقلاب (مشهور به پنجره فولاد) امروزه از سه دهانه محرابی شکل ساخته شده‌است که در بالای هر دهانه، قابی مستطیل شکل قرار دارد۔ ارتفاع این پنجره 4.41 متر و عرض آن 4.55 است۔ پنجره صحن انقلاب نیز از جنس برنج است که از ورقه‌های مس و طلا برای آبکاری آن استفاده شده‌است۔ این پنجره در سمت چپ ایوان طلای صحن جمهوری قرار دارد۔ ارتفاع آن تا نوک تیزه 5.42 و عرض آن چهار متر است۔ طرح کلی آن، همچون طرح پنجره فولاد صحن انقلاب است۔[۱۰]
پنجره موجود در دارالحجه، از جنس نقره و طلاست و دارای ابعاد 3.41 متر عرض و 4.13 متر ارتفاع است۔ سبک این پنجره، همچون ضریح شیر و شکر، سبکی هندی است۔ پنجره دارالسیاده نیز با ابعاد 3.45 متر ارتفاع و 3.26 متر عرض، دارای سه دهانه است که جنس آن از نقره و چوب بود۔ پنجره دارالولایه که از نقره ساخته شده است، با طلا، تزئین شده و ارتفاع آن 4.61 متر است۔[۱۱]
فهرست پنجره‌های حرم
با گسترش حرم علی بن موسی الرضا در چند سال اخیر پنجره‌های دیگری در نقاطی که ضریح دیده می‌شود نصب شد است، که معروف‌ترین آنها پنجره فولاد صحن جمهوری است. این پنجره تا حدودی شبیه پنجره فولاد صحن انقلاب است، البته چند کتیبه بیشتر دارد.[۳]
همچنین پنجره دیگری هم چند سال قبل در صحن گوهر شاد نصب شده که دارای طراحی زیبایی است، این پنجره دارای سه شبکه است و در بالای آن کتیبه‌ای آبی رنگ قرار دارد که سوره حمد روی آن نوشته شده‌است. پنجره صحن گوهر شاد دارای دو کتیبه کوچک آبی رنگ بین سه شبکه است که بر روی آنها ذکرهای «یا رحمن» و «یا سبحان» نوشته شده‌است.[۳]
در فرهنگ، ادبیات، هنر و رسانه
در ساخت این پنجره‌ها، از هنرهای مختلف استفاده شده‌است۔ معماران، خوشنویسان، طراحان، قلم‌زنان و میناکاران از هنرمندانی هستند که برای ساخت این پنجره‌ها به کار گرفته شده‌اند۔[۱۲]
در تاریخ ۲۰ خردادماه ۱۴۰۱ شمسی، مسابقه کتابخوانی با نام پنجره فولاد در سطح ملی از جانب ستاد فهمای استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد.[۱۳]
پانویس
ارجاعات
- ↑ «مطالب». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۰.
- ↑ حرم علی بن موسی الرضا،رضا-ع-جابه-جا-شد «پنجره فولاد صحن جمهوری حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) جابه‌جا شد» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). ایسنا. ۲۰۱۶-۱۰-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۰. - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۳۹۹/۰۳/۱۸–۰۹:۵۹). «درخواست حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) دربارهٔ مکانی که قرار بود گناهکاران وارد آن نشوند/ ماجرای ساخت پنجره فولاد چه بود؟». fa. دریافت‌شده در 2022-06-23. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ حرم علی بن موسی الرضا،رضا-ع-ساعات «تصاویری از ضریح و پنجره فولاد قدیمی حرم حرم علی بن موسی الرضا، رضا (ع) | ساعات و شرایط بازدید از ۶ موزه حرم رضوی» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). همشهری آنلاین. ۲۰۲۲-۰۶-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۳. - ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ کمندلو، «پنجره‌ها حرم»، دایرةالمعارف آستان قدس.
- ↑ سیما، IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و (۱۴۰۱/۰۳/۰۷–۱۷:۰۸). «مسابقه ملی کتابخوانی «پنجره فولاد» برگزار می‌شود». fa. دریافت‌شده در 2022-06-23. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
منابع
- کمندلو، حسین (۱۳۹۳). «پنجره‌های حرم». در مهدوی، محمدجواد. دایرةالمعارف آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۷۱۵۲۴۷.