شرایع الدین: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «تمام الشریعه المصطفویه == نام و نگارش == از این کتاب با نام‌های شرایع الدین، دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین،<ref>...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
تمام الشریعه المصطفویه | '''''شرایع الدین''''' که با نام‌های '''''تمام الشریعه المصطفویه'''، '''دین الامامیه'''، '''رسالة الرضا الی المأمون'''، '''اتمام الشریعه''''' و '''''شرایع الاسلام''''' نیز شناخته می‌شود، اثری است منسوب به [[علی بن موسی الرضا]] که به درخواست [[مأمون]] در خصوص نگارش کتابی دربردارنده [[فروع دین|احکام]] و [[اصول دین|عقاید اسلامی]]، نوشته شده‌است۔ این اثر به صورت خطی در کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد و به صورت چاپی در ضمن کتاب ''[[عیون اخبار الرضا]]''، چاپ و ترجمه شده‌است۔ | ||
== نام و نگارش == | == نام و نگارش == | ||
از این کتاب با نام‌های شرایع | از این کتاب با نام‌های ''شرایع الدین''، ''دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین''،<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> ''واجب الاعتقاد''،<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۷|ج=۱۱}}</ref> ''شرایع الاسلام، جوامع الشریعه'' و ''رساله محض الدین'' یاد شده‌است۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> این اثر به [[علی بن موسی الرضا]] منسوب است۔ در علت نگارش این اثر آورده‌اند که [[مأمون]]، از علی بن موسی الرضا طلب کرد تا شرایع دین به صورت خلاصه در کتابی جمع شوند؛ و علی بن موسی الرضا این کتاب را نگاشت۔<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> همچنین آورده‌اند که مأمون، [[فضل بن سهل سرخسی|فضل بن سهل]] را به نزد علی بن موسی الرضا فرستاد و او این کتاب را بر فضل [[املا]] کرد۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند۔ احادیث این کتاب در موضوعات | این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند۔ احادیث این کتاب در موضوعات [[توحید]]، بیان احکام اسلامی اعم از [[حلال]]، [[حرام]]، [[واجب]] و [[مستحب|مستحبات]] است۔<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> حجم اثر در یکی از نسخه‌های خطی در [[کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی]] [[قم]]، ۵ برگ ۱۷ سطری عنوان شده‌است۔<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=حافظیان|3=۱۳۸۸|ک=فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی|ص=۲۳۹۴|ج=۵}}</ref> | ||
== نشر == | == نشر == | ||
شیخ | [[شیخ صدوق]]، این اثر را در شعبان ۳۵۲ ه۔ق در [[نیشابور]] از شیخ خود، [[ابن عبدوس|عبدالواحد بن محمد بن عبدوس عطار نیشابوری]] مشهور به ابن عبدوس، شنیده‌است و به طور کامل در کتاب ''[[عیون اخبار الرضا]]''، باب سی و پنجم، نقل کرده‌است۔ متن ''عیون اخبار الرضا'' نیز به زبان فارسی ترجمه شده‌است۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری<ref group="یادداشت">مصفوری: یا آل عصفوری</ref> (د ۱۲۱۶ ه۔ق) شرح داده شده‌است۔ این شرح به نام ''الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه'' نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده‌است۔<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۵۱|ج=۱۳}}</ref><ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۴۳۱|ج=۲}}</ref> بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده‌است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه منتشر گردید۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده‌است۔ یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته‌است۔ نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی قم نگاهداری می‌شود۔ این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه۔ق است۔ نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه۔ق است۔<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=حافظیان|3=۱۳۸۸|ک=فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی|ص=۲۳۹۴|ج=۵}}</ref> | این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری<ref group="یادداشت">مصفوری: یا آل عصفوری</ref> (د ۱۲۱۶ ه۔ق) شرح داده شده‌است۔ این شرح به نام ''الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه'' نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده‌است۔<ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۵۱|ج=۱۳}}</ref><ref>{{پک|1=طهرانی|2=۱۴۰۳|ک=الذریعه|ص=۴۳۱|ج=۲}}</ref> بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده‌است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام ''الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه'' منتشر گردید۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده‌است۔ یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته‌است۔ نسخه‌ای از این اثر در [[کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی]] قم نگاهداری می‌شود۔ این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه۔ق است۔ نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در [[کتابخانه آستان قدس رضوی]] نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه۔ق است۔<ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=حافظیان|3=۱۳۸۸|ک=فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی|ص=۲۳۹۴|ج=۵}}</ref> | ||
== نسخه‌شناسی == | == نسخه‌شناسی == | ||
از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده‌است۔ نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های ملی | از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده‌است۔ نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های [[کتابخانه ملی تهران|ملی تهران]]، [[فیضیه|مدرسه فیضیه]] قم، دانشکده ادبیات تهران، مرعشی قم، سپهسالار تهران، دانشکده الهیات تهران، مجلس سنا تهران، دانشگاه تهران، مدرسه گلپایگانی قم، دانشکده حقوق تهران، آستان قدس رضوی مشهد، ملک تهران، مجلس شورای اسلامی تهران، فاضل خوانساری خوانسار، دانشکده پزشکی شیراز، مدرسه نمازی خوی، وزیری یزد، طبسی حائری قم، مدرسه حجازی‌های قم و مدرسه سید مرتضی نجومی کرمانشاه وجود دارند۔ کتابخانه مرعشی قم، بیشترین نسخه‌ها را در میان باقی کتابخانه‌ها از این کتاب دارد۔ به گزارش صدرایی، قدیمی‌ترین نسخه از این اثر، متعلق به سال ۹۴۶ ه۔ق است که نام کاتب آن مشخص نیست و به خط نسخ نوشته شده‌است۔ این اثر در کتابخانه ملی تهران نگاهداری می‌شود۔<ref group="یادداشت">برای اطلاع دقیق از نسخه و شماره آنها، مراجعه کنید به: {{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref><ref>{{پک|1=صدرایی خویی|2=۱۳۸۲|ک=فهرست نسخ خطی حدیث شیعه|ص=۱۶۹_۱۷۱|ج=۴}}</ref> با این وجود حسین متقی، از مجموعه‌ای از رسائل یاد می‌کند که متعلق به [[جلال‌الدین اسکندر بن عمر شیخ بن تیمور لنگ]] یاد می‌کند که در بین سال‌های ۸۱۳ تا ۸۱۴ ه۔ق کتابت شده‌است و این کتاب را در بر دارد۔ این نسخه، در موزه بریتانیا در کتابخانه ملی انگلستان واقع در لندن، نگاهداری می‌شود۔<ref>{{پک|1=متقی|2=۱۳۹۳|ک=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|ف=فقه در مذهب شیعه}}</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آيت الله العظمی گلپايگانی قم|سال=۱۳۸۸|مکان=تهران|ناشر=مجلس شورای اسلامی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/33563|نام۲=مصطفی|نام خانوادگی۲=درایتی|نام۳=ابوالفضل|نام خانوادگی۳=حافظیان}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صدرایی خویی|نام=علی|عنوان=فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آيت الله العظمی گلپايگانی قم|سال=۱۳۸۸|مکان=تهران|ناشر=مجلس شورای اسلامی|پیوند=https://noorlib.ir/book/view/33563|نام۲=مصطفی|نام خانوادگی۲=درایتی|نام۳=ابوالفضل|نام خانوادگی۳=حافظیان}} | ||
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=احمد بن محمد|عنوان=الذریعه فی تصانیف الشیعه|سال=۱۴۰۳|مکان=بیروت|ناشر=دارالاضواء|پیوند نویسنده=آقابزرگ طهرانی}} | * {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=احمد بن محمد|عنوان=الذریعه فی تصانیف الشیعه|سال=۱۴۰۳|مکان=بیروت|ناشر=دارالاضواء|پیوند نویسنده=آقابزرگ طهرانی}} | ||
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=متقی|نام=حسین|عنوان=فقه در مذهب شیعه: ترجمه ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام|ژورنال=مطالعات قرآن و حدیث سفینه|مکان=تهران|شماره=۴۲|تاریخ=۱۳۹۳|صفحه=۱۷۵_۱۹۳|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1061496|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}} | |||
نسخهٔ ۱۱ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۰
شرایع الدین که با نام‌های تمام الشریعه المصطفویه، دین الامامیه، رسالة الرضا الی المأمون، اتمام الشریعه و شرایع الاسلام نیز شناخته می‌شود، اثری است منسوب به علی بن موسی الرضا که به درخواست مأمون در خصوص نگارش کتابی دربردارنده احکام و عقاید اسلامی، نوشته شده‌است۔ این اثر به صورت خطی در کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد و به صورت چاپی در ضمن کتاب عیون اخبار الرضا، چاپ و ترجمه شده‌است۔
نام و نگارش
از این کتاب با نام‌های شرایع الدین، دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین،[۱] واجب الاعتقاد،[۲] شرایع الاسلام، جوامع الشریعه و رساله محض الدین یاد شده‌است۔[۳] این اثر به علی بن موسی الرضا منسوب است۔ در علت نگارش این اثر آورده‌اند که مأمون، از علی بن موسی الرضا طلب کرد تا شرایع دین به صورت خلاصه در کتابی جمع شوند؛ و علی بن موسی الرضا این کتاب را نگاشت۔[۴] همچنین آورده‌اند که مأمون، فضل بن سهل را به نزد علی بن موسی الرضا فرستاد و او این کتاب را بر فضل املا کرد۔[۵]
محتوا
این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند۔ احادیث این کتاب در موضوعات توحید، بیان احکام اسلامی اعم از حلال، حرام، واجب و مستحبات است۔[۶] حجم اثر در یکی از نسخه‌های خطی در کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی قم، ۵ برگ ۱۷ سطری عنوان شده‌است۔[۷]
نشر
شیخ صدوق، این اثر را در شعبان ۳۵۲ ه۔ق در نیشابور از شیخ خود، عبدالواحد بن محمد بن عبدوس عطار نیشابوری مشهور به ابن عبدوس، شنیده‌است و به طور کامل در کتاب عیون اخبار الرضا، باب سی و پنجم، نقل کرده‌است۔ متن عیون اخبار الرضا نیز به زبان فارسی ترجمه شده‌است۔[۸]
این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری[یادداشت ۱] (د ۱۲۱۶ ه۔ق) شرح داده شده‌است۔ این شرح به نام الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده‌است۔[۹][۱۰] بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده‌است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه منتشر گردید۔[۱۱] علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده‌است۔ یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته‌است۔ نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی قم نگاهداری می‌شود۔ این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه۔ق است۔ نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه۔ق است۔[۱۲]
نسخه‌شناسی
از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده‌است۔ نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های ملی تهران، مدرسه فیضیه قم، دانشکده ادبیات تهران، مرعشی قم، سپهسالار تهران، دانشکده الهیات تهران، مجلس سنا تهران، دانشگاه تهران، مدرسه گلپایگانی قم، دانشکده حقوق تهران، آستان قدس رضوی مشهد، ملک تهران، مجلس شورای اسلامی تهران، فاضل خوانساری خوانسار، دانشکده پزشکی شیراز، مدرسه نمازی خوی، وزیری یزد، طبسی حائری قم، مدرسه حجازی‌های قم و مدرسه سید مرتضی نجومی کرمانشاه وجود دارند۔ کتابخانه مرعشی قم، بیشترین نسخه‌ها را در میان باقی کتابخانه‌ها از این کتاب دارد۔ به گزارش صدرایی، قدیمی‌ترین نسخه از این اثر، متعلق به سال ۹۴۶ ه۔ق است که نام کاتب آن مشخص نیست و به خط نسخ نوشته شده‌است۔ این اثر در کتابخانه ملی تهران نگاهداری می‌شود۔[یادداشت ۲][۱۳] با این وجود حسین متقی، از مجموعه‌ای از رسائل یاد می‌کند که متعلق به جلال‌الدین اسکندر بن عمر شیخ بن تیمور لنگ یاد می‌کند که در بین سال‌های ۸۱۳ تا ۸۱۴ ه۔ق کتابت شده‌است و این کتاب را در بر دارد۔ این نسخه، در موزه بریتانیا در کتابخانه ملی انگلستان واقع در لندن، نگاهداری می‌شود۔[۱۴]
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ مصفوری: یا آل عصفوری
- ↑ برای اطلاع دقیق از نسخه و شماره آنها، مراجعه کنید به: صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
ارجاعات
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۱: ۷.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۳: ۵۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۲: ۴۳۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
منابع
- صدرایی خویی، علی (۱۳۸۲). فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث.
- صدرایی خویی، علی؛ درایتی، مصطفی؛ حافظیان، ابوالفضل (۱۳۸۸). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آيت الله العظمی گلپايگانی قم. تهران: مجلس شورای اسلامی.
- طهرانی، احمد بن محمد (۱۴۰۳). الذریعه فی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.
- متقی، حسین (۱۳۹۳). «فقه در مذهب شیعه: ترجمه ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام». مطالعات قرآن و حدیث سفینه. تهران (۴۲): ۱۷۵_۱۹۳ – به واسطهٔ نورمگز.