فهرست شاهان پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (added Category:شاهان ایران using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{Infobox former monarchy|royal_title=اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه|realm=ایران|coatofarms=Imperial Coat of Arms of Iran.svg|coatofarmscaption= | {{Infobox former monarchy|royal_title=اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه|realm=ایران|coatofarms=Imperial Coat of Arms of Iran.svg|coatofarmscaption=نشان شاهنشاهی ایران|first_monarch=[[رضاشاه]]|last_monarch=[[محمدرضا پهلوی]]|began=۲۴ آذر ۱۳۰۴|ended=۲۲ بهمن ۱۳۵۷|pretender=[[رضا پهلوی]]|residence=[[تهران]]|style=[[پادشاهی مشروطه]]|appointer=مجلس مؤسسان نخست ایران|image=RezaShah Oath Tekyeh Dowlat.jpg|caption=سوگند [[رضاشاه|رضا شاه]] در مجلس مؤسسان در [[تکیه دولت]]، ۲۴ آذر ۱۳۰۴.|coatofarmssize=300|image_size=300}} | ||
'''فهرست شاهان پهلوی''' [[فهرست شاهان ایران|فهرست شاهانی]] است که از [[دودمان پهلوی]] بر کشور | '''فهرست شاهان پهلوی''' [[فهرست شاهان ایران|فهرست شاهانی]] است که از [[دودمان پهلوی]] بر کشور شاهنشاهی ایران حکومت کردند. دودمان پهلوی، آخرین دودمان شاهان ایران، از ۲۱ آذر ۱۳۰۴ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به مدت ۵۳ سال بر ایران سلطنت کردند.<ref dir=ltr name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=Reza Shah Pahlavi {{!}} Biography|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Reza-Shah-Pahlavi|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2020-07-19|کد زبان=en}}</ref><ref dir=ltr name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=Mohammad Reza Shah Pahlavi {{!}} Biography & History|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Mohammad-Reza-Shah-Pahlavi|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2020-07-19|کد زبان=en}}</ref> در مجموع، ۲ شاه از دودمان پهلوی بر ایران حکومت کردند: [[رضاشاه|رضا شاه]] از ۲۱ آذر ۱۳۰۴ تا ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ و [[محمدرضا پهلوی|محمدرضا شاه]] از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷. رضا شاه که تا پیش از به سلطنت رسیدن رضا خان نیز نامیده می‌شد با فرمان نخستین مجلس مؤسسان ایران به دوران ۱۲۹ ساله سلطنت [[فهرست شاهان قاجار|شاهان قاجار]] پایان داد و سلسله پهلوی را پایه‌گذاری کرد. با شعله‌ور شدن آتش [[جنگ جهانی دوم]] نیروهای متفقین، امپراتوری بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی به ایران [[اشغال ایران در جنگ جهانی دوم|حمله‌ور شدند]] و دوران سلطنت ۱۶ ساله رضا شاه بر ایران در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ پایان یافت.<ref dir=ltr name=":4">{{یادکرد وب|عنوان=Iran: Cold War Crucible {{!}} History Today|نشانی=https://www.historytoday.com/archive/feature/iran-cold-war-crucible|وبگاه=www.historytoday.com|بازبینی=2020-08-25|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=}}</ref> بعد از رضا شاه ولیعهد و فرزند ارشد وی، محمدرضا، پادشاه ایران شد. محمدرضا شاه تا ۱۳۵۷ و بیش از ۳۷ سال بر ایران حکومت کرد و در ۲۶ دی ۱۳۵۷ در پی گسترده شدن حوادث [[انقلاب ۱۳۵۷]] ایران را ترک کرد و در ۲۲ بهمن همان سال با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ تاج و تخت سلطنت را از دست داد. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ محمدرضا پهلوی دیگر هرگز به ایران بازنگشت و سلطنت دودمان پهلوی در ایران به پایان رسید.<ref name=":1" /> | ||
پس از انقراض این سلسله ۳ تن از این دودمان، مدعی تاج و تخت ایران شدند: به دنبال | پس از انقراض این سلسله ۳ تن از این دودمان، مدعی تاج و تخت ایران شدند: به دنبال انقلاب ۱۳۵۷ و برکناری محمدرضا شاه از سلطنت، وی تا زمان مرگش در ۵ مرداد ۱۳۵۹ مدعی تاج و تخت ایران بود.<ref name=":1" /> در پی مرگ محمدرضا پهلوی و به دلیل اینکه بر اساس [[قانون اساسی مشروطه|قانون اساسی مشروطه ایران]] [[ولیعهد سلطنت مشروطه ایران|ولیعهد]] تا پیش از رسیدن به سن ۲۰ سالگی نمی‌توانست به مقام شاهی برسد، [[فرح پهلوی]]، شهبانوی پیشین ایران به عنوان مدعی تاج و تخت، جانشین محمدرضا پهلوی شد. در ۹ آبان ۱۳۵۹ و در پی ۲۰ ساله شدن رضا پهلوی، وی به‌طور رسمی مدعی تاج و تخت سلطنت ایران شد و تا به امروز نیز در این مقام است.<ref name=":2" /> | ||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
=== رضا شاه === | === رضا شاه === | ||
{{اصلی|رضاشاه}} | {{اصلی|رضاشاه}} | ||
رضا شاه، نخستین شاه این دودمان، زادهٔ ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ ه.خ در | رضا شاه، نخستین شاه این دودمان، زادهٔ ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ ه.خ در آلاشت مازندران و در خانواده‌ای دهقان بدنیا آمد. پدرش عباسعلی داداش بیگ سوادکوهی، یاور فوج سوادکوه بود که با عنوان یاور (معادل ستوان) در فوج هفتم سوادکوه از فوج‌های مازندران خدمت می‌کرد. عباسعلی خان متولد سال ۱۲۳۰ ه.ق برابر با ۱۱۹۳ ه.خ در آلاشت و از اهالی آلاشت و فرزند مرادعلی خان سلطان (سلطان درجه نظامی برابر سرهنگ) بود. مرادعلی خان از اهالی آلاشت متولد ۱۲۱۰ ه.ق و پدر بزرگ رضاخان و صاحب منصب فوج سوادکوه بود که در سال ۱۲۷۲ ه.ق (برابر با ۱۲۳۵ ه.خ) در [[جدایی هرات از ایران|جنگ هرات]] در مقابل انگلیسی‌ها کشته شد.<ref>{{یادکرد وب | ||
|عنوان=همه چیز دربارهٔ رضاخان به روایت خسرو معتضد | |عنوان=همه چیز دربارهٔ رضاخان به روایت خسرو معتضد | ||
|نشانی=https://www.alef.ir/news/3970119196.html?show=text | |نشانی=https://www.alef.ir/news/3970119196.html?show=text | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
|archive-url=https://web.archive.org/web/20200510111506/https://www.alef.ir/news/3970119196.html?show=text | |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510111506/https://www.alef.ir/news/3970119196.html?show=text | ||
|url-status=dead | |url-status=dead | ||
}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی۱=نوروز مرادی |نام۱=کوروش |نام خانوادگی۲=نوری |نام۲=مصطفی |عنوان=سندی نویافته از نیای رضاشاه |نشانی=http://ensani.ir/file/download/article/20101205103251-0%20(51).pdf |وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی |ناشر=نشریه پیام بهارستان |تاریخ بازبینی=11 سپتامبر 2020}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|پیوند نویسنده=خسرو معتضد |نام خانوادگی۱=معتضد |نام۱=خسرو |عنوان=تاجهای زنانه |تاریخ=1387 |ناشر=نشر البرز |مکان=تهران |شابک=9789644425974 |صفحات=46 47 48 49 50 51 |ویرایش=جلد اول چاپ اول}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=زیبا کلام |نام۱=صادق|پیوند نویسنده=صادق زیباکلام |عنوان=رضاشاه |تاریخ=1398 |ناشر=تهران:روزنه. لندن:اچ انداس |مکان=تهران و لندن |شابک=9781780837628 |صفحات=61 62}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=نیازمند|نام۱=رضا|پیوند نویسنده=رضا نیازمند|عنوان=رضاشاه از تولد تا سلطنت|تاریخ=1387|ناشر=حکایت قلم نوین|مکان=تهران|شابک=9645925460|صفحات=۲۱ تا ۴۰|ویرایش=چاپ ششم}}</ref> | }}</ref><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی۱=نوروز مرادی |نام۱=کوروش |نام خانوادگی۲=نوری |نام۲=مصطفی |عنوان=سندی نویافته از نیای رضاشاه |نشانی=http://ensani.ir/file/download/article/20101205103251-0%20(51).pdf |وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی |ناشر=نشریه پیام بهارستان |تاریخ بازبینی=11 سپتامبر 2020}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|پیوند نویسنده=خسرو معتضد |نام خانوادگی۱=معتضد |نام۱=خسرو |عنوان=تاجهای زنانه |تاریخ=1387 |ناشر=نشر البرز |مکان=تهران |شابک=9789644425974 |صفحات=46 47 48 49 50 51 |ویرایش=جلد اول چاپ اول}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=زیبا کلام |نام۱=صادق|پیوند نویسنده=صادق زیباکلام |عنوان=رضاشاه |تاریخ=1398 |ناشر=تهران:روزنه. لندن:اچ انداس |مکان=تهران و لندن |شابک=9781780837628 |صفحات=61 62}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=نیازمند|نام۱=رضا|پیوند نویسنده=رضا نیازمند|عنوان=رضاشاه از تولد تا سلطنت|تاریخ=1387|ناشر=حکایت قلم نوین|مکان=تهران|شابک=9645925460|صفحات=۲۱ تا ۴۰|ویرایش=چاپ ششم}}</ref> نوش‌آفرین آیرملو، مادر رضا شاه، پس از مرگ پدرش وی را به [[تهران]] برد و رضا در سنین نوجوانی به بریگاد قزاق تهران پیوست. در سال‌های پایانی قرن سیزدهم هجری به دنبال قرن‌ها رهبری ضعیف شاهان پیش و همچنین جنگ بین دولت‌های خارجی در خاک ایران در فاصله ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۹ م. کشور ایران در وضع بسیار بدی قرار داشت. [[احمدشاه|احمد شاه قاجار]]، آخرین شاه [[قاجاریان|دودمان قاجاریه]] بسیار جوان و ناتوان از اداره مملکت بود، وی کابینه‌ای ضعیف و فاسد داشت و ایران عملاً تحت حاکمیت کشورهای خارجی به ویژه امپراتوری روسیه و بریتانیا که در ایران منافع اقتصادی و ژئوپولتیکی فراوانی داشتند اداره می‌شد. در پی این شرایط نابه‌سامان رضا خان در ۳ اسفند ۱۲۹۹ م. به همراه ۱۲۰۰ سرباز دست به [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|کودتا]] زد و تهران را اشغال کرد. به دنبال این کودتا [[ضیاءالدین طباطبایی|ضیاالدین طباطبایی]] به عنوان نخست‌وزیر جدید منصوب شد و چند هفته بعد نیز رضا خان به عنوان وزیر جنگ جدید برگزیده شد. مدتی بعد احمد شاه ایران را ترک کرد و نمایندگان مجلس پنجم شورای ملی در ۱۰ آبان ۱۳۰۴ ه.خ در غیاب وی طرحی را به تصویب رساندند که طی آن احمد شاه قاجار از سلطنت خلع و قدرت به رضا پهلوی واگذار شد.<ref name=":0" /> با منقرض شدن دودمان قاجار و آغاز سلطنت رضاشاه شاهنشاهی ایران نیز تأسیس و جایگزین [[ممالک محروسه ایران]] شد. در زمان حکومت رضا شاه و در ۶ دی ۱۳۱۳ ه.خ نام رسمی ایران از ''پرشیا'' و ''پرسه'' به ''ایران'' تغییر یافت. این امر طی اعلامیه‌ای رسمی و درخواست دولت ایران از مجامع بین‌المللی صورت گرفت.<ref dir=ltr>{{یادکرد وب|عنوان=Iran Chamber Society: When "Persia" became "Iran"|نشانی=http://www.iranchamber.com/geography/articles/persia_became_iran.php|وبگاه=www.iranchamber.com|بازبینی=2020-08-25|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=}}</ref> رضا شاه ۱۶ سال بر ایران حکومت کرد و در دوران حکومتش اقدامات فراوانی انجام داد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نوسازی ارتش ایران، [[کشف حجاب در دوران پهلوی|کشف حجاب]]، احداث راه‌آهن سراسری ایران و تدوین قانون مدنی ایران اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=BBC Persian|نشانی=https://www.bbc.com/persian/iran/story/2005/01/050106_a_mb_hejab|وبگاه=www.bbc.com|بازبینی=2020-09-20}}</ref><ref dir=ltr>[https://books.google.com/books?id=VGZItY9kL0AC&pg=PA307&lpg=PA307&dq=Ulen+Iran+rail+1924&source=bl&ots=uhSbomXu28&sig=Bfp7pGYd3Nq34b6oXhpnNJSX8rg&hl=de&sa=X&ei=KnkaT72KHoyGiQLms5XcCA&ved=0CDMQ6AEwAg#v=onepage&q=Ulen%20Iran%20rail%201924&f=false for the following cf DeNovo, John A: American Interests and policies in the Middle East, Univ of Minnesota 1963, p 297ff via google books]</ref><ref>{{یادکرد وب||url=http://www.isu.ac.ir/publication/Research-Quarterly/Research-Quarterly_24/Research-Quarterly_2402.htm#_ednref8|title=تاریخچه تدوین قانون مدنی|accessdate=۲۲ آوریل ۲۰۰۹|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080522031209/http://www.isu.ac.ir/publication/Research-Quarterly/Research-Quarterly_24/Research-Quarterly_2402.htm#_ednref8|archivedate=۲۲ مه ۲۰۰۸}}</ref> دوران سلطنت رضاشاه با حوادث بین‌المللی مهمی به ویژه سال‌های دهه ۱۹۳۰ م. و حوادث زمینه‌ساز جنگ جهانی دوم همزمان شده بود و در ۱۳۲۰ ه.خ با آغاز جنگ جهانی دوم و با وجود اعلام بی‌طرفی از سوی ایران در این جنگ، نیروهای اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیا به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان نازی به ایران حمله کردند، ایران را به اشغال خود درآوردند و رضا شاه را از سلطنت خلع و از ایران تبعید کردند.<ref name=":4" /> رضا شاه سال‌های پایانی عمرش را در ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی به سر برد و در ۴ مرداد ۱۳۲۳ ه.خ در همان‌جا در گذشت.<ref name=":0" /> | ||
=== محمدرضا شاه === | === محمدرضا شاه === | ||
{{اصلی|محمدرضا پهلوی}} | {{اصلی|محمدرضا پهلوی}} | ||
محمدرضا شاه، دومین شاه این دودمان در ۴ آبان ۱۲۹۸ در خانه‌ای در | محمدرضا شاه، دومین شاه این دودمان در ۴ آبان ۱۲۹۸ در خانه‌ای در دروازه قزوین تهران به دنیا آمد. وی که چهارمین فرزند رضا خان و نخستین فرزند مذکرش بود در ۷ سالگی و پس از به شاهی رسیدن رضا خان به ولیعهدی برگزیده شد. محمدرضا در تهران به مدرسه نظام رفت و در ۱۳۱۰ برای ادامه تحصیل عازم کشور سوئیس شد. بعد از برکناری رضا شاه در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ محمدرضا به عنوان دومین شاه این دودمان جانشین پدرش شد. سلطنت محمدرضا شاه در سال‌های نخست تحت تأثیر اتفاقاتی همچون جنگ جهانی دوم، اشغال ایران، جمهوری مهاباد و غائله آذربایجان بود. با پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای نظامی خارجی از ایران و در پایان دهه ۱۳۲۰ ه.خ صنعت نفت در ایران ملی شد و اتفاقاتی که در پی ملی شدن نفت ایران رخ داد باعث شدند تا محمدرضا شاه و [[محمد مصدق]]، نخست‌وزیر، دچار اختلاف شوند و در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ه.خ ارتش ایران با حمایت سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس دست به کودتا زد و مصدق برکنار شد و محمدرضا شاه قدرت را در دست گرفت. در این سال‌ها دو ابرقدرت آن زمان، ایالات متحده آمریکا و شوروی درگیر جنگ سرد شده بودند و ایران نیز با پیوستن به سازمان پیمان مرکزی پیش از پیش به آمریکا و بلوک غرب نزدیک و تبدیل به یکی از متحدان اصلی این کشور در خاورمیانه شد. در پی این اتفاقات قدرت محمدرضا شاه در ایران دو چندان شد و در سال‌های بعدی وی پایه‌گذار اقداماتی همچون دادن حق رأی به زنان، انقلاب سفید و ایجاد سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران اشاره کرد. در ۱۳۵۷ ه.خ با گسترش نارضایتی‌ها میان مردم از قدرت محمدرضا شاه کاسته شد و به دنبال گسترده‌شدن حادثه‌های انقلاب در ۲۶ دی ۱۳۵۷ ه.خ محمدرضا شاه ایران را ترک کرد و قدرت را به نخست‌وزیر وقت شاپور بختیار سپرد. دوران نخست‌وزیری بختیار چندان دوامی نداشت و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ه.خ با اعلام بی‌طرفی ارتش دولت بختیار نیز از قدرت کنار رفت و با پیروزی انقلاب دوران ۳۷ سال سلطنت محمدرضا شاه به پایان رسید.<ref name=":1" /> | ||
=== مدعیان سلطنت === | === مدعیان سلطنت === | ||
{{اصلی|رضا پهلوی}} | {{اصلی|رضا پهلوی}} | ||
با وجود آنکه محمدرضا شاه هیچ‌گاه به‌طور رسمی تاج و تخت را واگذار نکرد و از مقام خود کناره‌گیری نکرد اما با یک | با وجود آنکه محمدرضا شاه هیچ‌گاه به‌طور رسمی تاج و تخت را واگذار نکرد و از مقام خود کناره‌گیری نکرد اما با یک همه‌پرسی در ایران در فروردین ۱۳۵۸ حکومت مشروطه سلطنتی پایان یافت و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|نظام جمهوری اسلامی]] جایگزینش شد. محمدرضا پهلوی که چند روز پیش از پیروزی انقلاب و در ۲۶ دی ۱۳۵۷ ایران را ترک کرده بود دیگر هیچ‌گاه به ایران بازنگشت. او پس از ترک ایران مدتی در مصر، مراکش، باهاما، مکزیک و آمریکا به سر برد و در نهایت به دعوت [[انور سادات]] رئیس‌جمهور وقت مصر به [[قاهره]] رفت که در ۵ مرداد ۱۳۵۹ در همان شهر در اثر سرطان گره‌های لنفاوی درگذشت.<ref name=":1"/> در پی مرگ محمدرضا پهلوی و به دلیل آنکه فرزندش رضا پهلوی هنوز به سن قانونی ۲۰ سالگی نرسیده بود فرح دیبا، شهبانوی ایران مدعی سلطنت ایران شد.<ref name=":2"/> در ۹ آبان ۱۳۵۹ رضا پهلوی به سن قانونی رسید و با اعلام رسمی مدعی سلطنت ایران شد.<ref dir=ltr name=":3">{{یادکرد وب|عنوان=Crown Prince Reza Pahlavi: Self-proclaimed shah|نشانی=https://www.upi.com/Archives/1980/10/31/Crown-Prince-Reza-Pahlavi-Self-proclaimed-shah/2101341816400/|وبگاه=UPI|بازبینی=2020-08-25|کد زبان=en}}</ref> | ||
== فهرست == | == فهرست == | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
|[[پرونده:Reza Shah on Coronation Day.jpg|جایگزین=|255x255پیکسل]] | |[[پرونده:Reza Shah on Coronation Day.jpg|جایگزین=|255x255پیکسل]] | ||
|[[پرونده:Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|100x100پیکسل]] | |[[پرونده:Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|100x100پیکسل]] | ||
|۲۴ اسفند ۱۲۵۶{{سخ}} | |۲۴ اسفند ۱۲۵۶{{سخ}}آلاشت | ||
---- پسر | ---- پسر عباسعلی داداش‌بیگ{{سخ}}و نوش‌آفرین آیرملو | ||
|{{grey|(۱)}} | |{{grey|(۱)}} مریم سوادکوهی{{سخ}}۱۲۷۴{{سخ}}۱ فرزند | ||
----{{grey|(۲)}} | ----{{grey|(۲)}} تاج‌الملوک آیرملو{{سخ}}تهران{{سخ}}۱۲۹۵{{سخ}}۴ فرزند | ||
----{{grey|(۳)}} | ----{{grey|(۳)}} توران امیرسلیمانی{{سخ}}تهران{{سخ}}۱۳۰۱{{سخ}}۱ فرزند | ||
----{{grey|(۴)}} | ----{{grey|(۴)}} عصمت دولتشاهی{{سخ}}تهران{{سخ}}۱۳۰۲{{سخ}}۵ فرزند | ||
|۴ مرداد ۱۳۲۳{{سخ}} | |۴ مرداد ۱۳۲۳{{سخ}}ژوهانسبورگ{{سخ}}سن: {{age in years and days|1878|3|15|1944|7|26|duration=yes}} | ||
|مصوبه مجلس و{{سخ}}تشکیل مجلس مؤسسان | |||
|<ref name=":0"/>{{سخ}}<ref>{{یادکرد وب|عنوان=همسران رضاخان {{!}} اندیشکده روابط بین‌الملل اندیشکده روابط بین‌الملل|نشانی=https://www.irthink.com/همسران-رضاخان/|وبگاه=اندیشکده روابط بین‌الملل|تاریخ=2019-07-25|بازبینی=2020-07-20|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=hamkarwp}}</ref> | |<ref name=":0"/>{{سخ}}<ref>{{یادکرد وب|عنوان=همسران رضاخان {{!}} اندیشکده روابط بین‌الملل اندیشکده روابط بین‌الملل|نشانی=https://www.irthink.com/همسران-رضاخان/|وبگاه=اندیشکده روابط بین‌الملل|تاریخ=2019-07-25|بازبینی=2020-07-20|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=hamkarwp}}</ref> | ||
|- | |- | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
|[[پرونده:Shah fullsize.jpg|جایگزین=|150x150پیکسل]] | |[[پرونده:Shah fullsize.jpg|جایگزین=|150x150پیکسل]] | ||
|[[پرونده:Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|100x100پیکسل]] | |[[پرونده:Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|100x100پیکسل]] | ||
|۴ آبان ۱۲۹۸{{سخ}} | |۴ آبان ۱۲۹۸{{سخ}}دروازه قزوین، تهران | ||
---- پسر | ---- پسر رضاشاه{{سخ}}و تاج‌الملوک آیرملو | ||
|{{grey|(۱)}} | |{{grey|(۱)}} فوزیه فؤاد{{سخ}}قاهره{{سخ}}۲۵ اسفند ۱۳۱۷{{سخ}}۱ فرزند | ||
----{{grey|(۲)}} | ----{{grey|(۲)}} ثریا اسفندیاری{{سخ}}تهران{{سخ}}۲۳ بهمن ۱۳۲۹{{سخ}}بدون فرزند | ||
----{{grey|(۳)}} | ----{{grey|(۳)}} فرح دیبا{{سخ}}تهران{{سخ}}۳۰ آبان ۱۳۳۸{{سخ}}۴ فرزند | ||
|۵ مرداد ۱۳۵۹{{سخ}} | |۵ مرداد ۱۳۵۹{{سخ}}قاهره{{سخ}}سن: {{age in years and days|1919|10|26|1980|7|27|duration=yes}} | ||
|فرزند | |فرزند رضا شاه | ||
|<ref name=":1"/>{{سخ}}<ref dir=ltr>{{cite news|title=Colorful Fetes Mark Royal Wedding that will Link Egypt and Persian|url=https://news.google.com/newspapers?id=id9IAAAAIBAJ&sjid=IgINAAAAIBAJ&pg=3855,4689544&dq=pahlavi&hl=en|accessdate=8 August 2013|newspaper=The Meriden Daily Journal|date=13 March 1939}}</ref>{{سخ}}<ref dir=ltr>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Afkhami|نام۱=Gholam Reza|نام خانوادگی۲=|نام۲=|نام خانوادگی۳=|نام۳=|فصل=3. The Man|عنوان=The life and times of the Shah|سری=|سال=2009|ناشر=University of California Press|شابک=9780520253285|نشانی=https://www.ucpress.edu/book/9780520253285/the-life-and-times-of-the-shah|بازبینی=18 September 2020|زبان=en}}</ref> | |<ref name=":1"/>{{سخ}}<ref dir=ltr>{{cite news|title=Colorful Fetes Mark Royal Wedding that will Link Egypt and Persian|url=https://news.google.com/newspapers?id=id9IAAAAIBAJ&sjid=IgINAAAAIBAJ&pg=3855,4689544&dq=pahlavi&hl=en|accessdate=8 August 2013|newspaper=The Meriden Daily Journal|date=13 March 1939}}</ref>{{سخ}}<ref dir=ltr>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Afkhami|نام۱=Gholam Reza|نام خانوادگی۲=|نام۲=|نام خانوادگی۳=|نام۳=|فصل=3. The Man|عنوان=The life and times of the Shah|سری=|سال=2009|ناشر=University of California Press|شابک=9780520253285|نشانی=https://www.ucpress.edu/book/9780520253285/the-life-and-times-of-the-shah|بازبینی=18 September 2020|زبان=en}}</ref> | ||
|} | |} | ||
== سال‌شمار == | == سال‌شمار == | ||
{{سال‌شمار حکومت پادشاهان پهلوی}} | {{سال‌شمار حکومت پادشاهان پهلوی}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۹۱: | خط ۸۴: | ||
{{سلسله پهلوی}} | {{سلسله پهلوی}} | ||
{{portal bar|ایران|تاریخ|پهلوی}} | {{portal bar|ایران|تاریخ|پهلوی}} | ||
[[رده:فهرست‌های شاهان]] | [[رده:فهرست‌های شاهان]] | ||
[[رده:دودمان پهلوی]] | [[رده:دودمان پهلوی]] | ||
[[رده:شاهان ایران]] | [[رده:شاهان ایران]] | ||
نسخهٔ ۲۲ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۲۹
| اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه ایران | |
|---|---|
 نشان شاهنشاهی ایران | |
 | |
| جزئیات | |
| شیوه خطاب | پادشاهی مشروطه |
| نخستین پادشاه | رضاشاه |
| واپسین پادشاه | محمدرضا پهلوی |
| آغاز پادشاهی | ۲۴ آذر ۱۳۰۴ |
| پایان پادشاهی | ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ |
| سکونتگاه رسمی | تهران |
| گمارنده | مجلس مؤسسان نخست ایران |
| مدعیان کنونی | رضا پهلوی |
فهرست شاهان پهلوی فهرست شاهانی است که از دودمان پهلوی بر کشور شاهنشاهی ایران حکومت کردند. دودمان پهلوی، آخرین دودمان شاهان ایران، از ۲۱ آذر ۱۳۰۴ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به مدت ۵۳ سال بر ایران سلطنت کردند.[۱][۲] در مجموع، ۲ شاه از دودمان پهلوی بر ایران حکومت کردند: رضا شاه از ۲۱ آذر ۱۳۰۴ تا ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ و محمدرضا شاه از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷. رضا شاه که تا پیش از به سلطنت رسیدن رضا خان نیز نامیده می‌شد با فرمان نخستین مجلس مؤسسان ایران به دوران ۱۲۹ ساله سلطنت شاهان قاجار پایان داد و سلسله پهلوی را پایه‌گذاری کرد. با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین، امپراتوری بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی به ایران حمله‌ور شدند و دوران سلطنت ۱۶ ساله رضا شاه بر ایران در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ پایان یافت.[۳] بعد از رضا شاه ولیعهد و فرزند ارشد وی، محمدرضا، پادشاه ایران شد. محمدرضا شاه تا ۱۳۵۷ و بیش از ۳۷ سال بر ایران حکومت کرد و در ۲۶ دی ۱۳۵۷ در پی گسترده شدن حوادث انقلاب ۱۳۵۷ ایران را ترک کرد و در ۲۲ بهمن همان سال با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ تاج و تخت سلطنت را از دست داد. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ محمدرضا پهلوی دیگر هرگز به ایران بازنگشت و سلطنت دودمان پهلوی در ایران به پایان رسید.[۲]
پس از انقراض این سلسله ۳ تن از این دودمان، مدعی تاج و تخت ایران شدند: به دنبال انقلاب ۱۳۵۷ و برکناری محمدرضا شاه از سلطنت، وی تا زمان مرگش در ۵ مرداد ۱۳۵۹ مدعی تاج و تخت ایران بود.[۲] در پی مرگ محمدرضا پهلوی و به دلیل اینکه بر اساس قانون اساسی مشروطه ایران ولیعهد تا پیش از رسیدن به سن ۲۰ سالگی نمی‌توانست به مقام شاهی برسد، فرح پهلوی، شهبانوی پیشین ایران به عنوان مدعی تاج و تخت، جانشین محمدرضا پهلوی شد. در ۹ آبان ۱۳۵۹ و در پی ۲۰ ساله شدن رضا پهلوی، وی به‌طور رسمی مدعی تاج و تخت سلطنت ایران شد و تا به امروز نیز در این مقام است.[۴]
پیشینه
رضا شاه
رضا شاه، نخستین شاه این دودمان، زادهٔ ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ ه.خ در آلاشت مازندران و در خانواده‌ای دهقان بدنیا آمد. پدرش عباسعلی داداش بیگ سوادکوهی، یاور فوج سوادکوه بود که با عنوان یاور (معادل ستوان) در فوج هفتم سوادکوه از فوج‌های مازندران خدمت می‌کرد. عباسعلی خان متولد سال ۱۲۳۰ ه.ق برابر با ۱۱۹۳ ه.خ در آلاشت و از اهالی آلاشت و فرزند مرادعلی خان سلطان (سلطان درجه نظامی برابر سرهنگ) بود. مرادعلی خان از اهالی آلاشت متولد ۱۲۱۰ ه.ق و پدر بزرگ رضاخان و صاحب منصب فوج سوادکوه بود که در سال ۱۲۷۲ ه.ق (برابر با ۱۲۳۵ ه.خ) در جنگ هرات در مقابل انگلیسی‌ها کشته شد.[۵][۶][۷][۸][۹] نوش‌آفرین آیرملو، مادر رضا شاه، پس از مرگ پدرش وی را به تهران برد و رضا در سنین نوجوانی به بریگاد قزاق تهران پیوست. در سال‌های پایانی قرن سیزدهم هجری به دنبال قرن‌ها رهبری ضعیف شاهان پیش و همچنین جنگ بین دولت‌های خارجی در خاک ایران در فاصله ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۹ م. کشور ایران در وضع بسیار بدی قرار داشت. احمد شاه قاجار، آخرین شاه دودمان قاجاریه بسیار جوان و ناتوان از اداره مملکت بود، وی کابینه‌ای ضعیف و فاسد داشت و ایران عملاً تحت حاکمیت کشورهای خارجی به ویژه امپراتوری روسیه و بریتانیا که در ایران منافع اقتصادی و ژئوپولتیکی فراوانی داشتند اداره می‌شد. در پی این شرایط نابه‌سامان رضا خان در ۳ اسفند ۱۲۹۹ م. به همراه ۱۲۰۰ سرباز دست به کودتا زد و تهران را اشغال کرد. به دنبال این کودتا ضیاالدین طباطبایی به عنوان نخست‌وزیر جدید منصوب شد و چند هفته بعد نیز رضا خان به عنوان وزیر جنگ جدید برگزیده شد. مدتی بعد احمد شاه ایران را ترک کرد و نمایندگان مجلس پنجم شورای ملی در ۱۰ آبان ۱۳۰۴ ه.خ در غیاب وی طرحی را به تصویب رساندند که طی آن احمد شاه قاجار از سلطنت خلع و قدرت به رضا پهلوی واگذار شد.[۱] با منقرض شدن دودمان قاجار و آغاز سلطنت رضاشاه شاهنشاهی ایران نیز تأسیس و جایگزین ممالک محروسه ایران شد. در زمان حکومت رضا شاه و در ۶ دی ۱۳۱۳ ه.خ نام رسمی ایران از پرشیا و پرسه به ایران تغییر یافت. این امر طی اعلامیه‌ای رسمی و درخواست دولت ایران از مجامع بین‌المللی صورت گرفت.[۱۰] رضا شاه ۱۶ سال بر ایران حکومت کرد و در دوران حکومتش اقدامات فراوانی انجام داد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نوسازی ارتش ایران، کشف حجاب، احداث راه‌آهن سراسری ایران و تدوین قانون مدنی ایران اشاره کرد.[۱۱][۱۲][۱۳] دوران سلطنت رضاشاه با حوادث بین‌المللی مهمی به ویژه سال‌های دهه ۱۹۳۰ م. و حوادث زمینه‌ساز جنگ جهانی دوم همزمان شده بود و در ۱۳۲۰ ه.خ با آغاز جنگ جهانی دوم و با وجود اعلام بی‌طرفی از سوی ایران در این جنگ، نیروهای اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیا به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان نازی به ایران حمله کردند، ایران را به اشغال خود درآوردند و رضا شاه را از سلطنت خلع و از ایران تبعید کردند.[۳] رضا شاه سال‌های پایانی عمرش را در ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی به سر برد و در ۴ مرداد ۱۳۲۳ ه.خ در همان‌جا در گذشت.[۱]
محمدرضا شاه
محمدرضا شاه، دومین شاه این دودمان در ۴ آبان ۱۲۹۸ در خانه‌ای در دروازه قزوین تهران به دنیا آمد. وی که چهارمین فرزند رضا خان و نخستین فرزند مذکرش بود در ۷ سالگی و پس از به شاهی رسیدن رضا خان به ولیعهدی برگزیده شد. محمدرضا در تهران به مدرسه نظام رفت و در ۱۳۱۰ برای ادامه تحصیل عازم کشور سوئیس شد. بعد از برکناری رضا شاه در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ محمدرضا به عنوان دومین شاه این دودمان جانشین پدرش شد. سلطنت محمدرضا شاه در سال‌های نخست تحت تأثیر اتفاقاتی همچون جنگ جهانی دوم، اشغال ایران، جمهوری مهاباد و غائله آذربایجان بود. با پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای نظامی خارجی از ایران و در پایان دهه ۱۳۲۰ ه.خ صنعت نفت در ایران ملی شد و اتفاقاتی که در پی ملی شدن نفت ایران رخ داد باعث شدند تا محمدرضا شاه و محمد مصدق، نخست‌وزیر، دچار اختلاف شوند و در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ه.خ ارتش ایران با حمایت سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس دست به کودتا زد و مصدق برکنار شد و محمدرضا شاه قدرت را در دست گرفت. در این سال‌ها دو ابرقدرت آن زمان، ایالات متحده آمریکا و شوروی درگیر جنگ سرد شده بودند و ایران نیز با پیوستن به سازمان پیمان مرکزی پیش از پیش به آمریکا و بلوک غرب نزدیک و تبدیل به یکی از متحدان اصلی این کشور در خاورمیانه شد. در پی این اتفاقات قدرت محمدرضا شاه در ایران دو چندان شد و در سال‌های بعدی وی پایه‌گذار اقداماتی همچون دادن حق رأی به زنان، انقلاب سفید و ایجاد سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران اشاره کرد. در ۱۳۵۷ ه.خ با گسترش نارضایتی‌ها میان مردم از قدرت محمدرضا شاه کاسته شد و به دنبال گسترده‌شدن حادثه‌های انقلاب در ۲۶ دی ۱۳۵۷ ه.خ محمدرضا شاه ایران را ترک کرد و قدرت را به نخست‌وزیر وقت شاپور بختیار سپرد. دوران نخست‌وزیری بختیار چندان دوامی نداشت و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ه.خ با اعلام بی‌طرفی ارتش دولت بختیار نیز از قدرت کنار رفت و با پیروزی انقلاب دوران ۳۷ سال سلطنت محمدرضا شاه به پایان رسید.[۲]
مدعیان سلطنت
با وجود آنکه محمدرضا شاه هیچ‌گاه به‌طور رسمی تاج و تخت را واگذار نکرد و از مقام خود کناره‌گیری نکرد اما با یک همه‌پرسی در ایران در فروردین ۱۳۵۸ حکومت مشروطه سلطنتی پایان یافت و نظام جمهوری اسلامی جایگزینش شد. محمدرضا پهلوی که چند روز پیش از پیروزی انقلاب و در ۲۶ دی ۱۳۵۷ ایران را ترک کرده بود دیگر هیچ‌گاه به ایران بازنگشت. او پس از ترک ایران مدتی در مصر، مراکش، باهاما، مکزیک و آمریکا به سر برد و در نهایت به دعوت انور سادات رئیس‌جمهور وقت مصر به قاهره رفت که در ۵ مرداد ۱۳۵۹ در همان شهر در اثر سرطان گره‌های لنفاوی درگذشت.[۲] در پی مرگ محمدرضا پهلوی و به دلیل آنکه فرزندش رضا پهلوی هنوز به سن قانونی ۲۰ سالگی نرسیده بود فرح دیبا، شهبانوی ایران مدعی سلطنت ایران شد.[۴] در ۹ آبان ۱۳۵۹ رضا پهلوی به سن قانونی رسید و با اعلام رسمی مدعی سلطنت ایران شد.[۱۴]
فهرست
| شاهان دودمان پهلوی | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نام مدت سلطنت |
پرتره | نشان | زاده پدر و مادر |
همسران | درگذشت | حق جانشینی | منبع |
| رضا شاه رضا پهلوی ۲۴ آذر ۱۳۰۴ تا ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ (۱۵ سال، ۲۷۶ روز) |
|
|
۲۴ اسفند ۱۲۵۶ آلاشت پسر عباسعلی داداش‌بیگ و نوش‌آفرین آیرملو |
(۱) مریم سوادکوهی ۱۲۷۴ ۱ فرزند (۲) تاج‌الملوک آیرملو تهران ۱۲۹۵ ۴ فرزند (۳) توران امیرسلیمانی تهران ۱۳۰۱ ۱ فرزند (۴) عصمت دولتشاهی تهران ۱۳۰۲ ۵ فرزند |
۴ مرداد ۱۳۲۳ ژوهانسبورگ سن: ۶۶ سال، ۱۳۴ روز |
مصوبه مجلس و تشکیل مجلس مؤسسان |
[۱] [۱۵] |
| محمدرضا شاه محمدرضا پهلوی ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (۳۷ سال، ۱۴۹ روز) |
|
|
۴ آبان ۱۲۹۸ دروازه قزوین، تهران پسر رضاشاه و تاج‌الملوک آیرملو |
(۱) فوزیه فؤاد قاهره ۲۵ اسفند ۱۳۱۷ ۱ فرزند (۲) ثریا اسفندیاری تهران ۲۳ بهمن ۱۳۲۹ بدون فرزند (۳) فرح دیبا تهران ۳۰ آبان ۱۳۳۸ ۴ فرزند |
۵ مرداد ۱۳۵۹ قاهره سن: ۶۰ سال، ۲۷۶ روز |
فرزند رضا شاه | [۲] [۱۶] [۱۷] |
سال‌شمار
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ "Reza Shah Pahlavi | Biography". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-07-19.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ "Mohammad Reza Shah Pahlavi | Biography & History". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-07-19.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "Iran: Cold War Crucible | History Today". www.historytoday.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-25.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ خطای ارجاع: برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نام:2وارد نشده است - ↑ «همه چیز دربارهٔ رضاخان به روایت خسرو معتضد». جامعه خبری تحلیلی الف (وبسایت الف، گروه سیاسی الف، ۱۹ فروردین ۱۳۹۷، ۱۸:۱۸). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۰.
- ↑ نوروز مرادی، کوروش؛ نوری، مصطفی. «سندی نویافته از نیای رضاشاه» (PDF). پرتال جامع علوم انسانی. نشریه پیام بهارستان. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۰.
- ↑ معتضد، خسرو (۱۳۸۷). تاجهای زنانه (ویراست جلد اول چاپ اول). تهران: نشر البرز. صص. ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۴۲۵۹۷۴.
- ↑ زیبا کلام، صادق (۱۳۹۸). رضاشاه. تهران و لندن: تهران:روزنه. لندن:اچ انداس. صص. ۶۱ ۶۲. شابک ۹۷۸۱۷۸۰۸۳۷۶۲۸.
- ↑ نیازمند، رضا (۱۳۸۷). رضاشاه از تولد تا سلطنت (ویراست چاپ ششم). تهران: حکایت قلم نوین. صص. ۲۱ تا ۴۰. شابک ۹۶۴۵۹۲۵۴۶۰.
- ↑ "Iran Chamber Society: When "Persia" became "Iran"". www.iranchamber.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-25.
- ↑ «BBC Persian». www.bbc.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۰.
- ↑ for the following cf DeNovo, John A: American Interests and policies in the Middle East, Univ of Minnesota 1963, p 297ff via google books
- ↑ «تاریخچه تدوین قانون مدنی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۰۹.
- ↑ "Crown Prince Reza Pahlavi: Self-proclaimed shah". UPI (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-25.
- ↑ hamkarwp (۲۰۱۹-۰۷-۲۵). «همسران رضاخان | اندیشکده روابط بین‌الملل اندیشکده روابط بین‌الملل». اندیشکده روابط بین‌الملل. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۰.
- ↑ "Colorful Fetes Mark Royal Wedding that will Link Egypt and Persian". The Meriden Daily Journal. 13 March 1939. Retrieved 8 August 2013.
- ↑ Afkhami, Gholam Reza (2009). "3. The Man". The life and times of the Shah (به انگلیسی). University of California Press. Retrieved 18 September 2020.
برای مطالعهٔ بیشتر
- Cronin, Stephanie (1997). The Army and Creation of the Pahlavi State in Iran, 1921-1926 (به انگلیسی). London: I.B. Tauris. p. 224.
- Afkhami, Gholam reza (2009). The life and times of the Shah (به انگلیسی). London: University of California Press. p. 740.
- Milani, Abbas (2011). The Shah (به انگلیسی). New York: Palgrave Macmillan. p. 496.
| موضوعات |   | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رضا پهلوی |
| ||||||||
| محمدرضا پهلوی |
| ||||||||
| مطالب مرتبط | |||||||||
