اربعین

واژه «اربعین» در منابع لغوی «ربع» تعریف شده است. در کتاب التحقیق این گونه آمده است که اصل واحد در ماده «ربع» را عدد مخصوص دانسته که معنای آن با اختلاف صیغه متفاوت میشود و واژه «اربعین» نیز دلالت بر کثرت دارد. همچنین در قاموس قرآن با استناد به آیه « وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتخذتمُ العِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ»، «و آن گاه که با موسی چهل شب قرار گذاشتیم آن گاه در غیاب وی شما گوساله را به پرستش گرفتید، در حالی کـه ستمکار بودید» (بقره/۵۱) به عدد اشاره داشته است. علامه طباطبایی نیز ذیل تفسیر آیه فوق به آیه دیگری همچون و واعَدْنَا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَهِ  َو أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسى لأخيه هارُونَ اخْلُفْنَى فِي قَوْمى وَ أَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبيلَ الْمُفْسِدِينَ»، « و با موسی، سـی شـب وعــده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر تمام کردیم. تا آن که وقت معین پروردگارش در چهل شب به سر آمد و موسی هنگام رفتن به کوه طور به برادرش هارون :گفت در میان قوم من جانشینم باش و کار آنان را اصلاح کن و راه فسادگران را پیروی مکن». (اعراف/ ۱۴۲) استناد کرده است. ایشان فرمودند که ذکر چهل شب در آیه ۵۱ بقره از باب تغلیب یا آن که ده روز آخر به یک قراردادی دیگر قرار شده است پس چهل شب مجموع دو قرارداد است.صاحب تفسیر نمونه نیزذیل آیه ۵۱ بقره به انحراف بزرگ بنی اسرائیل اشاره کرده است.ایشان همچنین در تفسیر آیه ۱۴۲ اعراف آورده اند که چهل روز برای آزمودن بنی اسرائیل بوده است که ابتدا سی روز بود، سپس تمدید شد تا منافقان بنی اسرائیل صفوفشان مشخص شود. اما اربعینی که در روز بیستم ماه صفر از آن یاد شده است و مشهور می باشد در واقع همان اربعین حسینی است که سیره مستمره شیعه از زمان ائمه(ع) بر آن جاری است که از هر طرف رو به سوی کربلا آورده و به زیارت قبر مطهر بیشتر اهمیت دهند.

سندیت اربعین سیدالشهدا (ع)

اربعین سید الشهدا سند حقانیت و مظلومیت ایشان را در عرصه کشمکش حق و باطل نمودار می‌سازد تشکیل مجالس و محافل سنوی برای اولیاء دین گرچه از اهم امور و الزام مهمات است ولی برای هیچ‌کدام از آنها مسئله اربعین وجود ندارد و تنها برای حضرت سید الشهدا (ع) این سنت و شعار در مکتب تشیع وضع و جعل گردیده است. توجه به آنچه در سندیت اربعین ذکر شد، در سخنان متعددی نسبت به اربعین امام (ع) سفارش شده است که این امر بر جایگاه اختصاصی آن بیش از پیش می‌افزاید.

در این زمینه می‌توان به سخن مقام معظم رهبری نیز اشاره کرد که ایشان نیز در اهمیت و جایگاه اربعین حسینی فرمودند: «اربعین در حادثهٔ کربلا یک شروع بود؛ یک آغاز بود. بعد از آن که قضیهٔ کربلا انجام گرفت - آن فاجعهٔ بزرگ اتفاق افتاد ـ و فداکاری بی نظیر اباعبدالله (ع) و اصحاب و یاران و خانواده اش در آن محیط محدود واقع شد حادثهٔ اسارت‌ها پیام را باید منتشر می‌کرد و خطبه‌ها و افشاگری‌ها و حقیقت گوئی‌های حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) مثل یک رسانهٔ پر قدرت باید فکر و حادثه و هدف و جهت‌گیری را در محدودهٔ وسیعی منتشر می‌کرد و کرد خاصیت محیط اختناق این است که مردم فرصت و جرئت این را پیدا نمی‌کنند که حقایقی را که فهمیده‌اند در عمل خودشان نشان بدهند؛ چون اولا دستگاه ظالم و مستبد نمی‌گذارد مردم بفهمند و اگر فهم مردم از دست او خارج شد و فهمیدند نمی‌گذارد به آنچه فهمیده‌اند عمل کنند. در کوفه در شام، در بین راه خیلی‌ها از زبان زینب کبری (س) یا امام سجاد (ع) یا از دیدن وضع اسراء خیلی چیزها را فهمیدند ولی کی جرئت می‌کرد. کی توانائی این را داشت که در مقابل آن دستگاه ظلم و استکبار و استبداد و اختناق آنچه را که فهمیده است بروز دهد؟ مثل یک عقده ای در گلوی مؤمنین باقی بود این عقده روز اربعین اولین نشتر را خورد؛ اولین جوشش در روز اربعین در کربلا اتفاق افتاد.

اولین زائر اربعین

در باب این که اولین زائر سیدالشهدا(ع) چه کسی بوده است نظر بر این است که عموم مورخین و ارباب مقاتل اتفاق دارند که تشرف جابر انصاری به زیارت سید الشهدا(ع) در اربعین اول بوده  است. از این جهت اهمیت این روز به این دلیل است که طبق نقل های روز تاریخی جابر بن عبدالله انصاری در این روز به عنوان اولین زائر ی بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است . همچنین آمده است که بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین (ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده اند. که آن را زیارت « مرّد الرأس » یعنی بازگرداندن سر می خوانند.

اربعین حسینی در کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری نیز در اهمیت اربعین حسینی می فرمایند: « اهمیت  اربعین از کجاست؟ صرف این که چهل روز از شهادت شهید می گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به خاطر این است که  در اربعین حسینی یاد شهادت حسین زنده شد و این چیز بسیار مهمی است. شما فرض کنید اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می افتاد یعنی حسین بن علی و بقیه شهیدان در کربلا شهید می شدند اما بنی امیه موفق می شدند همان طور که خود حسین را و یاران  عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را در زیر خاک  پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطره نسل بشر در آن روز و روزهای  بعد محو کنند. ببینیددر این صورت آیا این شهادت فایده ای برای  عالم اسلام داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می گذاشت ، آیا این خاطره در تاریخ هم برای نسل های بعد هم برای گرفتاری ها و سیاهی ها و تاریکی ها و یزیدی های دوران آینده تاریخ هم اثری روشنگر و افشا کننده داشت؟ اگر حسین شهید می شد اما مردم آن روز و مردم نسل های بعد نمی فهمیدند که حسین شهید شده آیا این خاطره چه اثری و چه نقشی می توانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیزانندگی ملت ها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟ می بینید که هیچ اثری ،نداشت بله حسین که شهید می شد خود او به اعلی علیین رضوان خدا می رسید، شهیدانی که کسی نفهمید و در غربت در سکوت در خاموشی شهید شدند به اجر خودشان در آخرت رسیدند، روح آنها فتوح و گشایش را در درگاه رحمت الهی به دست آورد اما آیا چقدر درس شدند، چقدر اسوه شدند درس آن شهیدی می شود که شهادت او و مظلومیت او را نسل های معاصر و آینده او بدانند و بشنوند، درس و اسوه آن شهیدی می شود که خون او بجوشد و در تاریخ سرازیر بشود مظلومیت یک ملت آن وقتی می تواند زخم پیکر ستم کشیده شلاق خورده ملت ها را شفا بدهد و مرهم بگذارد که این مظلومیت فریاد بشود این مظلومیت به گوش انسان های دیگر برسد برای همین است که امروز ابرقدرت ها صدا توی صدا انداختند که صدای ما بلند نشود برای همین است که حاضرند پول های گزاف خرج کنند تا دنیا نفهمد که جنگ تحمیلی چرا به وجود آمد، با چه انگیزه ای با دست ،که با تحریک که آن روز هم دستگاههای استکباری حاضر بودند هر چه دارند خرج کنند به قیمت این که نام و یاد حسین و خون حسین و شهادت عاشورا مثل درس در مردم آن زمان و ملتهای بعد باقی نماند و شناخته نشود البته در اوائل کار درست نمی فهمیدند که چقدر مطلب با عظمت .است هر چه بیشتر ،گذشت بیشتر فهمیدند. در اواسط دوران بنی عباس حتى قبر حسین بن علی(ع) را ویران کردند آب انداختند خواستند از او هیچ اثری باقی نماند. نقش یاد و خاطره شهیدان و شهادت این است شهادت بدون خاطره، بدون یاد، بدون جوشش خون شهید اثر خودش را نمی بخشد و اربعین آن روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست حالا چه در اربعین اول خانواده امام حسین(ع) به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند. اما اربعین اول آن روزی است که برای اولین بار زائران شناخته شده حسین بن علی به کربلا آمدند؛ جابربن عبدالله انصاری است و عطیه از اصحاب پیغمبر از یاران امیر المومنین آمدند آن جا و جابر بن عبدالله حتى نابینا بود - آن طور که در نوشته ها و اخبار هست - و دستش را عطیه گرفت و برد روی قبر حسین بن علی گذاشت و او قبر را لمس کرد و گریه کرد و با حسین بن علی(ع) حرف زد و با آمدن خود و با سخن گفتن خود خاطره حسین بن علی را زنده کرد و سنت زیارت قبر شهداء را پایه گذاری کرد. یک چنین روز مهمی است روز اربعین .

کاوشی کوتاه در عدد چهل

یکی از مقوله های مورد بحث جایگاه برخی اعداد است که در نقل ها هم از آنها یاد شده است مثل عدد سه هفت، سیزده، چهل و .... ذکر اعداد در متون دینی می تواند به منفعت و خیرهای نهفته در آن ها باشد. به عنوان نمونه می توان در مورد عدد چهل به روایتی از پیامبراکرم(ص) اشاره داشت که ایشان فرمودند: « أخلص لله أَرْبَعِينَ يَوْماً فَجَّرَ اللهُ يَنَابِيعَ الْحِكْمَة من قلبه عَلَى لِسَانه»، «هر کس چهل روز برای خداوند اخلاص ورزد خداوند چشمه های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می سازد». اما در تبیین اربعین حسینی می توان به تکریم این روز و احیای خاطره غمبار عاشورا اشاره داشت که این امر رمز تداوم شعور عاشورایی در زمان های بعـد بـوده اسـت.

۱. چهل روز گریه

گریه پدیده و خصلتی عاطفی - روانی در فرد است که در شراطی بروز می کند. که در نهایت این امر سبب آرامش فرد می شود. شهادت ابا عبد الله الحسين(ع) به اندازه ای برای عالم و موجداتش سنگین و دردناک بود که همه را تحت تاثیر قرار داد. تا آن جا که امام صادق(ع) می فرمایند: « يَا زَرَارَةً إِنَّ السَّمَاءَ بَكَتْ عَلَى الْحُسَيْنِ (ع) أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بالسَّوَادِ وَ إِنَّ الشَّمْسَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالْكُسُوفِ وَالْحُمْرَةِ وَإِنَّ الجبال تَقَطَّعَتْ وانْتَتَرَتْ  َو إِنَّ البحَارَ تَفَجَّرَتْ وَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ بَكَتْ أرْبَعِينَ صَبَاحاً عَلَى الْحُسَيْن (ع) وَ مَا اخْتَضَبَتْ مِنَّا امْرَأَةٌ وَلَا ادَّهَنَتْ وَلَا اكْتَحَلَت ...»، «ای زراره آسمان تا چهل روز بــر حســین بـن علـى(ع) خون بارید و زمین تا چهل روز تار و تاریک بود و خورشید تا چهل روز گرفته و نورش سرخ بود و کوه ها تکه تکه شده و پراکنده گشتند و دریاها روان گردیده و فرشتگان تا چهل روز بر آن حضرت گریستند و هیچ زنی از ما اهل بیت خضاب نکرد و روغن به خود نمالید و سرمه نکشید.

۲- گریه زمین برای مومن

شخص مومن وجود ارزشمندی برای سایر همنوعان و جهان دارد در روایاتی از برکات آثار وجودی ایشان یاد شده است. از این رو فقدان مومن برای هستی نیز سخت است که رسول گرامی اسلام(ص) در سفارشات خود به ابوذر فرمودند: «يَا أَبَا ذَرٍّ، إِنَّ الْأَرْضِ لَتَبْكِي عَلَى الْمُؤْمِنِ إِذَا مَاتَ أرْبَعِينَ صَبَاحاً»، «اى ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می رود، زمین تا چهل روز برای او گریان است».

پیاده روی اربعین

در پیاده روی اربعین ،سادگی ،ایثار ،ایمان توکل ،صبر، آرامش، خلوص، ،محبت، برادری دینی و ... موج میزند سنتی که به هدف دلدادگی به سرور شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) شکل می گیرد.

در روایات فراوانی به استحباب پیاده روی به سوی مسجد، تشییع جنازه نماز عید حج و عمره زیارت مؤمن و ... اشاره شده است. در ثواب پیاده رفتن برای زیارت امام حسین (ع) امام صادق(ع) می فرمایند: مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ (ع) مَاشِياً كَتَبَ الله لَهُ بِكُل خُطْوَهُ أَلْفَ حَسَنَهُ وَمَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَيِّئَةِ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَه»، « هرکس که با پای پیاده به سوی قبر حسین(ع) رود خداوند برای . هر گام او هزار حسنه نویسد و از او هزار بدی را بزداید و به او هزار درجه دهد».

رهبر معظم انقلاب در بیانات گوهر باری که درباره اربعین حسینی ایراد فرمودند به مقوله پیاده روی و فلسفه آن اشاره کردند. ایشان این پیاده روی را نوع حرکت که برگرفته از عشق و ایمان است، دانسته اند. ایشان می فرمایند: پدیده ی بی نظیر و بی سابقه ای هم در این سالهای اخیر به وجود آمده و آن پیاده روی میان نجف و کربلا یا بعضی از شهرهای دورتر از نجف تا کربلا است؛ بعضی از بصره بعضی از مرز، بعضی از شهرهای دیگر پیاده راه میافتند و حرکت می کنند. این حرکت حرکت عشق و ایمان است؛ ما هم از دور نگاه می کنیم به این حرکت و غبطه می خوریم به حال آن کسانی که این توفیق را پیدا کردند و این حرکت را انجام دادند گرچه دوریم به یاد تو سخن می گوییم بعد منزل نبود در سفر روحانی»