احمد بن یوسف کاتب کوفی

احمد بن یوسف کاتب (د ۲۱۳ یا ۲۱۴ ه‍.ق)، که با نام کامل ابوجعفر احمد بن یوسف بن قاسم بن قاسم بن صبیح عجلی کوفی نیز شناخته می‌شود، از شاعران نامدار عرب بود. او به وزارت مأمون عباسی منصوب بود و مشهور بود که شیعه است.

نام و نسب

نام کامل احمد بن یوسف کاتب را ابوجعفر احمد بن یوسف بن قاسم بن قاسم بن صبیح عجلی کوفی گزارش کرده‌اند. اجداد احمد قبطی نژاد و از موالی بنی‌عجل بودند و به همین دلیل او را عجلی گفته‌اند. چون جد اعلای او صبیح، در ده دبا نزدیک کوفه می‌زیست، خاندانش را کوفی خواندند.

خاندان صبیح به داشتن شعرا و نویسندگان بزرگ معروف بودند. قاسم بن صبیح جد احمد، رئیس دیوان عرب و از رجال بزرگ دربار هشام بن عبدالملک بود، چنان‌که شاعرانی که خلیفه اموی را مدح می‌گفتند قاسم را نیز می‌ستودند. پدر احمد، یوسف بن صبیح، بعد از انقراض خلافت اموی در دربار عباسی به خدمت پرداخت و کاتب عبدالله بن علی عموی منصور عباسی و یوسف بن یعقوب، وزیر مهدی خلیفه بود.

زندگی

احمد در کنار دو برادرش قاسم و علی از شاعران نامدار زمان بودند. احمد از ثروتمندان بغداد و مشهورترین دولتمرد و کاتب زمان خود بود. او ابتدا ریاست دیوان رسائل مأمون عباسی را عهده‌دار بود و بعد از مرگ احمد بن ابی‌خالد به توصیه حسن بن سهل، خلیفه او را به وزارت منصوب کرد. او تا پایان عمرش در این سمت باقی ماند. علاوه بر مقام علمی و ادبی، شغل مهم دولتی او سبب شده که در تذکره‌ها شرح احوال و نوادر و بدیهه‌گوییها و توقیعات و رسائل و حکایات بسیار از حاضرجوابی‌های او و مناسبات او با رجال زمان و حرمتی که نزد خلیفه داشته نقل کنند.

شعرش در فصاحت و ملاحت، ممتاز و در سطح شعرای درجه اول زمان خود گزارش شده است. احمد دو پسر به نام‌های عبدالله و محمد داشت که آنان نیز نویسندگی و شاعری در پیش گرفته و در دربار عباسی، به کتابت مشغول بودند. دربارهٔ عقاید او سند روشنی در دست نیست اما برخی منابع تشیع او را محتمل‌تر دانسته‌اند. برخی به تشیع برادرش قاسم اشاره کرده‌اند که با توجه به کوفی بودن او انتسابش به بنی‌عجل که عموماً شیعه بودند، به تشیع او باور قطعی دارند.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «احمد بن یوسف». دایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.