آشفته شیرازی

محمدکاظم آشفته شیرازی، از شاعران قاجار بود که بین سال‌های ۱۲۰۰ ه‍.ق تا ۱۲۸۸ ه‍.ق زیست کرده است. وی در شهر شیراز به دنیا آمده و مدتی را در خراسان صاحب منصب دولتی بوده است ولی بعد از مدت چهار سال مجدد به شیراز بازگشته و در آنجا به کشاورزی مشغول شده است.

نام و تبار

نام او را محمدکاظم آشفته شیرازی گزارش کرده‌اند که به آشفته شیرازی لقب گرفته بود. در برخی منابع دیگر، از او با لقب کدخدا نیز یاد کرده‌اند. پدرش، محمد جعفر کدخدا نام داشت که از سرشناسان و متمکنان زمان خود بود.

سرگذشت

آشفته شیرازی از شاعران صاحب منصب عصر قاجار بود که به سال ۱۲۰۰ ه‍.ق مصادف با ۱۷۸۵ میلادی در شهر شیراز به دنیا آمد. او در دوران جوانی، علم عروض و محاسبات دفتری را آموخت و با ادبیات فارسی و علوم ادبی عربی آشنا شد. وی در خوشنویسی خط نستعلیق شکسته متبحر بود. وی را آشنا با اجرای قنات معرفی کرده‌اند.

او به جهت جایگاه خانواده و همین‌طور دانش‌ها و تبحرهایش، توانست در دستگاه دیوانی ترقی کند. وی در سال ۱۲۷۰ ه‍.ق مصادف با ۱۸۵۳ میلادی و پس از انتقال حسام السلطنه مرادمیرزا از فرمانروایی فارس به ولایت خراسان، آشفته شیرازی به خراسان نقل مکان کرد و به کلانتری مشهد و منصب امارت دیوان خانه عدلیه خراسان منصوب شد. وی به مدت چهار سال در این مقام‌ها باقی ماند تا آنکه مجدد به شیراز بازگشت. او در شیراز به کشاورزی مشغول شد و در این کار، به موفقیت‌هایی دست یافت. او کارهای سودمندی چون آوردن آب از رودخانه کردستان به شهر بهبهان را رقم زد. او مدتی نیز کلانتر و کدخدای نواحی از شیراز بود.

در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ مرگ او را ۱۲۸۸ ه‍.ق مصادف با ۱۸۷۱ میلادی گزارش کرده‌اند. با این وجود سال درگذشت او توسط فرصت‌الدوله، ۱۲۸۷ ه‍.ق عنوان شده است.

باورها و اشعار

آشفته شیرازی به خاندان پیامبر اسلام ارادت و اعتقاد ویژه‌ای داشت و در مراسم تعزیه‌داری و برپاردن مجالس یادبود بزرگان دین کوشا بود. او در میان سبک‌های شعری، بیشتر غزل، قصیده و مرثیه می‌سرود. چکامه‌ای از او که به مدح علی بن ابی‌طالب اختصاص دارد، از آثار برجسته او به‌شمار می‌رود. این چکامه به سال ۱۲۷۷ ه‍.ق مصادف با ۱۸۶۰ میلادی، به هنگام ولادت مویدالدوله ابوالفتح میرزا در شیراز سروده شده و در پایان آن مدح ناصرالدین شاه قاجار و مویدالدوله آمده است. از دیگر آثار برجسته او، ملمع او در وصف جوانی است که آشفته شیرازی او را در حج ملاقات کرده است. از او اشعاری در موضوع غدیر خم نیز گزارش شده است.

از لحاظ اشاره به وقایع تاریخی، برخی اشعار آشفته چون قصیده‌اش در وصف زلزله از غزل‌سرایی سعدی و حافظ، پیروی کرده است و رباعی نیز از سروده‌های اوست. احمد دیوان بیگی‌دوست و چندی از تذکره‌نویسان معاصر آشفته، اشعارش را بالغ بر سی هزار بیت دانسته‌اند. دست نوشته‌ای از دیوان او که بالغ بر ۱۵۰۰ بیت را شامل می‌شد، از غزلیات او بوده است که تا سال ۱۳۳۷ ه‍.ق مصادف با ۱۹۱۸ میلادی، در شیراز موجود بود. در این خصوص آقابزرگ تهرانی گزارش می‌کند که نسخه ناقصی از دیوان آشفته را که اول و آخر آن از دیوان حذف شده یا افتاده بود، در نزد محمدموسی جزایری در نجف دیده است. این دیوان به تعبیر آقابزرگ نزدیک به ۷۵۰ بیت بوده است. بخشی از اشعار آشفته را دیوان بیگی و رکن‌زاده آدمیت گزارش کرده‌اند.

پانویس

منابع

• صحتی سرورودی، محمد (۱۳۷۷). «غدیر در شعر فارسی از کسایی مروزی تا شهریار تبریزی». علوم حدیث. قم (۷): ۲۳۵_۲۶۴ – به واسطهٔ نورمگز.
• هیئت تحریریه (۱۳۶۷). «آشفته شیرازی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بجنوری، محمدکاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷.نگهداری یادکرد:خطاهای شابک چشم‌پوشی‌شده (رده)