مفضلیه

مفضلیه، از فرقه‌های غالی نخستین در شیعه بود که به شخصی به نام مفضل صیرفی منتسب است۔ برخی منابع فرقه دیگری را نیز با همین نام به مفضل بن عمرو نسبت داده‌اند۔ این گروه که از انشعاب خطابیه شکل گرفته‌است، در عقایدی چون الوهیت امامان با خطابیه هم‌نظر بودند۔ فرقه‌های موسویه و مفوضه از این فرقه ریشه گرفته‌اند۔

مشخصات فرقه

مفضلیه، از غلاة شیعه بودند۔ از دیدگاه حسن خمینی، مفضلیه مشعب از فرقه خطابیه بودند و این قول را به اکثر فرقه‌نویسان نسبت می‌دهد۔ این فرقه به موسویه نیز منتسب شده‌است۔ محمدجواد مشکور، فرقه دیگری را نیز با نام مفضلیه گزراش می‌کند که رهبر فرقه را شخصی به نام مفضل بن عمرو (عمر) جعفی کوفی عنوان دانسته‌است۔ وی این فرقه را در زمره فرقه‌های منشعب شده از موسویه می‌داند۔ به عقیده خمینی، مشکور در این مورد دچار اشتباه شده و مفضل بن عمر صیرفی را با مفصل بن عمرو کوفی اشتباه گرفته‌است۔

رهبر فرقه

رهبر این گروه را شخصی به نام مفضل صیرفی گزارش کرده‌اند۔ مفضل بن عمر جعفی صیرفی، متوفی پیش از ۱۷۰ ه۔ق است۔ او که یکی از هواداران ابوالخطاب بود، پس از درگذشتش، فرقه جدیدی بنا کرد۔ پس از آنکه جعفر صادق از ابوالخطاب تبری جست، مفضل نیز از شخصیت ابوالخطاب تبری جست اما عقاید او را همچنان تبلیغ می‌کرد۔ مشکور گزارش می‌کند که از دیدگاه امامیه، مفضل از عقاید این فرقه، مبری است۔ همو گزارش می‌کند که در کتاب تبصره العلوم آمده‌است، چون نواصب نتوانستند بر جعفر صادق تشنیع زنند، به دروغ چنین عقایدی را به مفضل نسبت دادند۔

عقاید

مدرس طباطبایی در کتاب مکتب در فرایند تکامل، در شمارش عقاید مفضل صیرفی، گزارش می‌کند که او معتقد بود، پیامبر اسلام و ائمه شیعه، اولین مخلوقات خدا هستند که مستقیما توسط خداوند و از ماده‌ای متفاوت با دیگر مخلوقات، خلق شدند۔ اعتقاد به تفویض امر دنیا به پیامبر اسلام و امامان، آگاهی آنان از همه‌چیز حتی غیوب، دریافت وحی توسط امامان، آشنایی به زبان حیوانات، خالقیت امامان و علم نامحدود داشتن آنان، دیگر عقاید منتسب شده به اوست۔ از جمله عقاید این فرقه، برتری علی بن ابی‌طالب بر دیگر خلفا، الوهیت جعفر صادق و تشبیه خدا به نوری غیر از باقی نورهاست۔ اتحاد لاهوت و ناسوت و بعثت افراد با اتحاد لاهوت و ناسوت در خصوص او، از جمله عقاید این فرقه برشمرده شده‌است۔ بر اساس عقاید این فرقه، نبوت و رسالت منقطع نیست۔

پس از مرگ مفضل صیرفی، ابوجعفر محمد بن سنان زاهری جانشین او شد و توانست فرقه مفوضه را شکل دهد۔ در منابع فرقه‌شناسی، از صنف‌های دیگری از فرقه مفضلیه یاد شده‌است که عقاید متفاوتی داشته‌اند؛ از جمله آنان که به ادامه امامت در اولاد حجت بن الحسن تا زمان ظهور باور پیدا کردند۔ صنف دیگر که به موسویه شناخته می‌شوند، به امامت موسی کاظم پایبند بودند۔

پانویس

منابع

• خمینی، حسن (۱۳۹۶). «مفضلیه». فرهنگ جامع فرق اسلامی. تهران: اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۹۲۳-۶.
• مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). حسینی، محمدجواد، ویراستار. فرهنگ فرق اسلامی. به کوشش مدیرشانه‌چی، کاظم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.