اکبر ناظم

اکبر ناظم
تصویری از اعضاء هیئت نوباوگان قنات آباد (عکس حاج اکبر ناظم در میان جمع، ترمیم شده است)
متولد	۱۲۸۸ تهران
وفات	۱۳۶۳ تهران
علت فوت	سکته قلبی
مدفن	قطعه ۱۶ بهشت زهرای تهران
ملیت	ایرانی
دیگر نام‌ها	اکبر سرکی
حرفه	مداح و شاعر
عنوان	ناظم
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده‌امامی

اکبر سرکی (۱۲۸۸–۱۳۶۳ در تهران) معروف به اکبر ناظم یا حاج اکبر ناظم، از مداحان معروف شیعه در تهران بود. او هیئت نوباوه‌گان قنات‌آباد در محله مولوی تهران را تأسیس کرده بود. شعرهای مذهبی و سیاسی او در زمینه‌های مختلف، مشهور است. سبک مداحی او طرفداران بسیاری داشته و نمادی از مداحی اصیل شناخته می‌شود. از زندگانی و سبک مداحی او، مستندهایی ساخته شده است.

سرگذشت

اکبر سرکی معروف به حاج اکبر ناظم، از مداحان شیعه معروف تهران بود. وی متولد شهر تهران و در خانواده‌ای مذهبی بود. سال تولدش را ۱۲۸۸ ه‍.ش گزارش کرده‌اند. او در سن ۵ سالگی، پدرش را از دست داد. پدر او به استاد رجب مشهور بود که مسجد کلاک، به دست او ساخته و در همان‌جا دفن شده است. نسب اکبر ناظم از جانب مادری، با دو واسطه به امیرکبیر می‌رسد.

اکبر ناظم در ابتدا از میان‌داران و ناظمان هیئت بود و بعدها مداح هیئت شد. او کمی بعد هیئت نوباوه‌گان قنات‌آباد را در محله مولوی تهران تأسیس کرد. سال تأسیس این هیئت را ۱۳۴۷ ه‍.ق مصادف با ۱۳۰۷ شمسی دانسته‌اند. به نقل از یکی از مدیران این هیئت، مؤسس اصلی هیئت نیز شخصی به نام مقدسیان گزارش شده است که اکبر ناظم در تأسیس آن کمک کرده است. با درگذشت مقدسیان، اداره هیئت به دست اکبر ناظم و جمعی دیگر از اهالی هیئت صورت می‌گرفت. این هیئت، به صورت سیار اداره می‌شد و روزهای پنج‌شنبه و جمعه، در امامزاده علی، سیده ملک خاتون، بی‌بی زبیده، امامزاده داود و بی‌بی شهربانو برگزاری مراسم می‌کرد. امروزه این هیئت در حسینیه نوباوه‌گان قنات‌آباد واقع در محله مولوی تهران اداره می‌شود. تأسیس این حسینیه در سال ۱۳۵۶ شمسی سبب شد تا هیئت از حالت سیار به هیئت ساکن در حسینیه مبدل شود.

او در طول زندگی‌اش، با حسین بروجردی مشهور به آیت الله بروجردی و روح‌الله خمینی ارتباط نزدیک داشت. ارتباطش با جریان‌های سیاسی مخالف سلطنت پهلوی باعث شد تا چند مرتبه خانه او برای دستگیری‌اش تفتیش شود، اما او هیچگاه دستگیر نشد. ماجرای «شفا یافتن کودک خردسالش که در حال احتضار بود» از وقایع مشهور او در زندگی‌اش به‌شمار رفته است و توسط منابع مختلفی از جمله همان دختر خردسال، گزارش شده است.

گزارش کرده‌اند که وی در طول زندگی‌اش سه مرتبه دچار سکته شد؛ او سرانجام در سال ۱۳۶۲ شمسی سکته کرد و یک سال بعد به تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۶۳ در بیمارستان جرجانی درگذشت. وی در قطعه ۱۶ بهشت زهرای تهران دفن شده است.

اشعار

آئین «بزرگداشت حاج اکبر ناظم» در ششمین گام از سلسله آئین‌های ویژه‌برنامه «پرده عشاق» در تهران، ۱۳۹۲ خورشیدی.

اطرافیان اکبر ناظم گزارش می‌کنند که وی سواد زیادی نداشته است و در لحظه شعر می‌گفت. برای همین، در هنگام سرودن اشعار، کسانی اشعارش را می‌نوشتند تا اشعار او محفوظ باقی بماند. از جمله اشعار مذهبی مشهور او می‌توان به شعر زیر اشاره کرد:

شب‌های جمعه حضرت زهرای مرضیه		با هاجر و با مریم و حوا و آسیه
آید پریشان از جنان بر دشت ماریه		با دیده گریان، بر شاه مظلومان
گاهی رود اندر کنار مرقد عباس		ریزد سرشک غم برای آن نکو انفاس
گاهی رود در خیمه‌گه با جمله حوریه		کو نور عین من، بی‌سر حسین من

یکی دیگر از اشعار مشهور در مداحی فارسی، شعری است با مطلع «ای اهل حرم» که به گفته مرشد رجب بهرو، این شعر از سروده‌های اکبر ناظم است. برخی نیز این شعر را منسوب به حاج مرزوق می‌دانند. اما همه این گزارشات، تاریخ شفاهی هستند و به صورت مکتوب، سندی برای تأیید آنها وجود ندارد. این شعر به‌طور کامل چنین است:

ای اهل حرم میر و علمدار نیامد		علمدار نیامد. علمدار نیامد
سقای حرم سید و سالار نیامد		علمدار نیامد. علمدار نیامد

او علاوه بر اشعار مذهبی، شعرهای سیاسی در حمایت از روح‌الله خمینی نیز می‌سرود. شعر او با مطلع «یحیی الخمینی یحسین زعیم الاعظم» از مشهورترین اشعار سیاسی او به حساب می‌آید. به‌طور کلی اشعار او را مخلوطی از حماسه و احساس توصیف کرده‌اند.

در هنر و رسانه

بابک مینایی، در مورد زندگی‌نامه اکبر ناظم، مستندی را با عنوان «ناظم قلب‌ها» ساخته است. در بخش دوم این مستند، زندگی و سبک مداحی وی مورد پژوهش قرار گرفته است. این مستند به درخواست شبکه افق ساخته شده است. قسمت سوم از مستند میراث مرثیه نیز به زندگانی او اختصاص یافته است. این مستند به تهیه‌کنندگی مازیار هاشمی و کارگردانی مهدی زنگنه ساخته شده است. در سال ۱۳۹۲ خورشیدی، فرهنگسرای رازی با همکاری فرهنگسرای انقلاب اسلامی در تهران، در طی ششمین دوره از ویژه برنامه‌ای به نام «پرده عشق» برای اکبر ناظم مراسم گرامیداشت برگزار کرد. کتاب «وقتی همه بیدارند»، شامل چند داستان از زندگانی وی نیز در سال ۱۳۹۴ توسط انتشارات نسیما منتشر شد.

پانویس

منابع

• آخرین خبر (۱۳۹۶). «زندگینامه پیرغلام اهل‌بیت حاج اکبر ناظم». akharinkhabar.ir. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• خبرگزاری تسنیم (۱۳۹۳). «روایت ارضی از مداحی حاج اکبر سرکی در مستند «ناظم قلب‌ها»». tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• خبرگزاری تسنیم (۱۳۹۲). «روایت منظوم اشک با نای حسینی (ع) حاج اکبر ناظم». tasnimnews.com.
• خبرگزاری شبستان (۱۳۹۵). «حاج اکبر ناظم به روایت ثریا قاسمی در «میراث مرثیه»». shabestan.ir. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• خبرگزاری فارس (۱۴۰۰). «عزاداری این هیئت 96 ساله به همان سبک حاج اکبر ناظم است». farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• مرکز اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۹۸). «خوش‌خیالی منافقین در اولین روزهای تهاجم رژیم بعث به ایران». irdc.ir. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• خبرگزاری مهر (۱۳۹۴). «نشر «نسیما» با کتاب‌های تازه‌اش به نمایشگاه کتاب آمد». mehrnews.com.
• خبرگزاری مهر (۱۳۹۸). «قبر می‌خواهی چه‌کار میرزا؟». mehrnews.com.
• نامه نیوز (۱۳۹۲). «گفتگو با پسر حاج اکبر ناظم». namehnews.com. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• نسیم آنلاین (۱۳۹۳). «سبک و نوحه‌های حاج اکبر ناظم هنوز زبانزد هیئتی‌هاست». nasim.news. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.
• همشهری آنلاین (۱۴۰۱). «این مداح معروف از نسل امیرکبیر بود». hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.