جانشینی محمد
با مرگ محمد، جامعه اسلامی برای تعیین جانشین او دچار اختلاف شد. به عقیده ریزوی فایزر، این مشکل به جهت عدم صراحت پیامبر اسلام به جانشین خود بودهاست. با این وجود شیعیان بر این باورند که محمد در غدیر خم، به صراحت از علی به عنوان جانشین خویش یاد کردهاست و در مقابل اهل سنت این مراسم را برای آشتی دادن علی با کسانی میدانست که از علی خوششان نمیآمد.[۱]
ماجرای غدیر خم
رخداد غدیر به عقیده شیعیان و در برخی از منابع معتبر اهل سنت؛ چنین گزارش شده است که پیامبر اسلام، در بازگشت از حجة الوداع به همه مسلمانانی که در مراسم حج همراه او شرکت داشتند؛ فرمان داد تا در غدیر خم جمع شوند. او پس از خواندن نماز جماعت با مسلمانان به ایراد خطبهای در آنجا پرداخت که در طی این خطبه و با گفتن عبارت معروف «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولاه» [یادداشت ۱] پسر عمو و داماد خود را به جانشینی پس از خویش منصوب کرد. بنابه نقل منابع شیعی، محمد از جمعیت حاضر در غدیر که از ۱۲۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ نفر گزارش شدهاند؛ برای خلافت علی بن ابیطالب بیعت گرفت.[۲]
به گزارش امینی محقق شیعی، بزرگداشت این رویداد و عید قرار گرفتن روز غدیر با عمل پیامبر اسلام از همان روز آغاز شده است. بنابه گفته او، محمد پس از سخنرانیاش به همه مسلمانان حاضر که در میانشان ابوبکر، عمر و بزرگان قریش و انصار بودند؛ امر کرد که به علی تبریک بگویند. این امر به زنان پیامبر [یادداشت ۲] نیز بوده است که آنان هم بر علی وارد شده و جانشینیاش را به او تبریک میگویند.[۳] پس از پیامبر، در سخنان امامان شیعه به عید بودن روز غدیر تصریح و به تکریم آن تأکید شده است. همچنین آنان در این زمینه پیروانشان را به رعایت آداب و انجام اعمال مخصوصی سفارش کردهاند.[۴]
ماجرای سقیفه
پس از درگذشت محمد، مهاجرین و انصار در محلی به نام سقیفه بنیساعده در مدینه اجتماع کردند تا راهحلی برای تعیین جانشین محمد پیدا نمایند۔[۵][۶] در نهایت و پس از نزاع و اختلاف بر سر جانشین پیامبر اسلام، با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت شد۔ این رویداد به بیعت سقیفه مشهور شد و انتقادهایی را به همراه داشت۔ بنیاد مشروعیت خلافت ابوبکر از جانب اهل سنت، اجماع اهل حل و عقد در نظر گرفته میشود۔ در برابر شیعیان نخستین که طرفداران علی بن ابیطالب بودند، بر وصیت محمد برای جانشینی علی تاکید داشتند و قرابت و سبقت او در اسلام را به عنوان اولویت او برای خلافت میدانستند و از همین رو تا مدتها از بیعت با ابوبکر استنکاف کردند۔[۷] طبری در تاریخ خود نقل کردهاست که گروهی از مخالفان ابوبکر از جمله زبیر در خانهٔ فاطمه گرد آمدند و عمر با تهدید به آتش زدن خانه، آنها را بیرون کشاند. علی بعداً مکرر میگفت که اگر چهل یاور داشت قیام میکرد.[۸] لئورا وچا ولیری در دانشنامه اسلام معتقد است که ماجرای رویدادهای خانه فاطمه زهرا، هرچند ممکن است با توضیحات اضافی همراه باشد، اما از جهت وقوع تاریخی قابل انکار نیست.[۹] به نوشته پوناوالا علی و بنیهاشم تا قبل از درگذشت فاطمه — نزدیک به ۶ ماه — از بیعت با ابوبکر سر باز زدند. علی بر روی حقش پافشاری ننمود، چرا که تمایل نداشت امت نوپای اسلام دچار کشمکش گردد.[۱۰]
به تدریج نهاد خلافت پدید آمد که در خارج از جهان اسلام معادلی نداشت. خلیفه از منزلت رهبری و حق گزینش زمامداران برخوردار بود. انتصاب به خلافت نوعی قرارداد بود که تعهدات متقابلی را بین خلیفه و اتباع وی پدیدمیآورد.[۱۱] نظام خلافت با انتخاب ابوبکر به عنوان جانشین محمد در سقیفه، پایهریزی شد و در آن دوران، یک امر ناگهانی و جدید تلقی میشد۔[۱۲]
پانویس
- ↑ Faizer, “MUHAMMAD”, Encyclopedia of Islam & the Muslim World.
- ↑ واثقی، «حجّةالوداع»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ امینی، عيد الغدير في الاسلام والتتويج والقربات يوم الغدير، ۱۹-۲۰.
- ↑ امینی، عيد الغدير في الاسلام والتتويج والقربات يوم الغدير، ۶۶-۷۷.
- ↑ حشمتی و ناجی، «خلفای راشدین»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ Poonawala and Kohlberg, “ʿAlī b. Abī Ṭāleb”, Iranica.
- ↑ حشمتی و ناجی، «خلفای راشدین»، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ Madelung, Succession to Muhammad, 43.
- ↑ Veccia Vaglieri, “Fatima”, Encyclopedia of Islam.
- ↑ Poonawala and Kohlberg, “ʿAlī b. Abī Ṭāleb”, Iranica.
- ↑ Holt, Lambton and Lewis, Cambridge History of Islam, 57-58.
- ↑ میرابوالقاسمی، «خلافت»، دانشنامه جهان اسلام.
خطای ارجاع: برچسب <ref>
برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/>
یافت نشد.