عاشورا
عشر، عاشور، عشور، همگی به معنای ده است، روز دهم محرم و سالگرد شهادت امام حسین (ع) در سال ۶۱ هجری، از بزرگ‌ترین ایام عزاداری شیعیان است.[۱] عاشورا، دهمین روز از ماه محرّم است. روز عاشورا برای شیعیان بسیار اهمیت دارد به دلیل وقایع این روز. در این روز امام حسین (ع) به همراه یارانش در کربلا به شهادت رسیدند که این جنگ با سپاه کوفه به فرماندهی عمر بن سعد بود. همه ساله با شروع محرم شیعیان در سراسر جهان به عزاداری می‌پردازند. این عزاداری اغلب تا ماه صفر ادامه میابد، اما اوج این عزاداری‌ها در روز عاشورا است. این روز در تقویم بعضی کشورا از جمله ایران، عراق، افغانستان، هند و پاکستان تعطیل رسمی است.[۲]
عاشورا پیش از واقعه کربلا
عاشورا نام روز دهم ماه تشری بوده است، که یهودیان در آن روز، روزه (کیپور) می گرفتند و پیامبر در یکی از روزهای عاشورا بود، که به مدینه وارد شد. یهودیان روزه دار بودند، پیامبر سبب روزه را پرسید، گفتند به جهت پیروزی موسی بر فرعون است، پیامبر نیز این روزه را پذیرفت و مسلمانان تا پیش از تعیین ماه رمضان به عنوان ماه روزه این روز را روزه بودند.[۱]
| رویداد ها | نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا |
|---|---|
| افراد | امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا |
| مکان ها | حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه |
| مناسبت ها | تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر |
| مراسم | مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت |
بعدها میان مسلمانان بر سر روز عاشورا اختلاف افتاد. بنابر روایات اهل سنت روزه این روز مستحب است و بنا بر روایات شیعه مجاز نیست، تنها مخالفین اهل بیت و دشمنان ایشان به مناسبت شهادت امام حسین (ع) این روز را روزه می گرفتند. اما برای خاندان رسالت این روز، روز شومی است. [۱]
امامان شیعه روزه در روز عاشورا را نهی کرده‌اند و در برخی موارد گفته‌اند که در روز عاشورا تا نزدیک غروب چیزی نخورید و نیاشامید؛ اما نزدیک غروب چیزی بخورید تا روزه اصطلاحی نباشد.[۲]
در روایات اسلامی عاشورا از فضلیت خاصی برخوردار است، به مناسبت های ویژه ای چون ظهور امام مهدی (عج) ، روز خروج نوح از کشتی، پذیرش توبه ی آدم در این روز، آفرینش زمین و آسمان و ...[۱]
عاشورا پس از واقعه کربلا
شیعیان با کوشش فراوان این روز را به عنوان یک مصیبت عمومی رسمیت دادند. در دوران امویان این روز، فرخنده محسوب می شد، مردم لباس نو می پوشیدند. و به شادی می پرداختند، و این رسم حتی پس از زوال امویان ادامه یافت.
فعالیت رسمی شیعه به سال 352 با قدرت یافتن آل بویه آغاز شد. معزالدوله دیلمی فرمان داد در این روز مردم به سوگواری بپردازند، بازارها بسته شد و تمامی مشاغل تعطیل شد، زنان موی گشودند و چهره نیلی کردند و مردان سینه چاک کرده قبه ها و علم افراشتند، شیعیان از همان ایام عاشورا به کربلا و به زیارت قبر امام حسین (ع) می رفتند، در بعضی از کشور های اسلامی با سقوط فاطمیان دیگر بار این روز به شادی بدل شد، اما در نواحی شیعه نشین این رسم بر جای ماند و بعد ها در دوران صفویه به رواج تشیع در ایران ، در شعاع وسیع تر این دهه به عنوان ایام سوگواری اعلام شد و مردمان در کوی و شهر و برزن با مراسم خاص خود به عزاداری می پرداختند.[۱]
عاشورا روز جمعه دهم محرم رخ داد در سال 61 هجری قمری. که این واقع از صبح روز عاشورا تا عصر طول کشید و در آن روز امام حسین و تمامی یارانش به جز فرزند ایشان امام سجاد (ع) به شهادت رسیدند. در عصر عاشورا پس از شهادت امام حسین و یارانش ، لشکر عمر بن سعد به خیمه های اهل بیت امام حسین (ع) حمله کردند و به آتش زدن و غارت و آزار و اذیت آن ها پرداختند و کودکان و زنان را به اسارت گرفتند و جنازه شهدا را نیز زیر سم و با اسب هایشان روی بدن آن ها تاخت و تاز کردند کردند.
پس از واقعه کربلا بنی امیه با انجام کارهایی از جمله ذخیره ی آذوقه یک سال خود، جشن گرفتند و شادباش گفتند و لباس نو پوشیدند و روزه گرفتند و روز عاشورا را مبارک دانستند و در زیارت عاشورا هم به این واقعه اشاره کرده است: «هذا یومٌ تَبَرَّکت بِهِ بَنُوأُمَیةَ؛ این روزی است که بنی‌امیه آن را مبارک می‌دانستند».[۲]
سوگواری در روز عاشورا
یکی از مهم ترین عزاداری ها در فرهنگ شیعیان ایام محرم است.عزاداری در دهه اول محرم معمولا شب ها در مکان های سرپوشیده برگزار می شد به خیابان ها و کوچه ها منتقل می شود و مردم به صورت دسته های عزاداری حرکت می کنند. دسته های عزاداری با خود پرچم های عزا، عَلَم، توغ، کتل و .. که به نشان عزاداری است با خود حمل می کنند. شیعیان و حتی برخی اهل سنت و ادیان غیراسلامی، روز عاشورا را برای زنده‌داشت شهیدان کربلا به سوگ می‌نشینند. سوگواری محرم، در آغاز با گریه و شعرخوانی مُنشِدان صورت می‌گرفت؛ اما رفته‌رفته مداحی، روضه‌خوانی، زنجیر زنی، سینه‌زنی، تعزیه و جز آن بر مراسم سوگواری افزوده شد. [۲]
اعمال روز عاشورا
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می‌گوید: «شایسته است شخص در این روز مشغول کاری از کارهای دنیا نگردد و غمگین باشد و این امر در نحوه پوشش و خوراکش نمایان باشد. این روز را بر امام حسین(ع) عزاداری کند و آن حضرت را زیارت کند. خواندن هزار مرتبه توحید، دعای عشرات، خودداری از خوردن و آشامیدن اما بدون قصد روزه و هزار مرتبه لعن بر قاتلان امام حسین(ع) نیز از اعمال ذکر شده برای این روز است.» [۲]
ادبیات عاشورایی
شعر معروف محتشم کاشانی (سدهٔ ۱۰ قمری) در رثای واقعهٔ کربلا که این‌گونه آغاز می‌شود:
باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است
این صبح تیره باز دمید از کجا کزو
کار جهان و خلق جهان جمله در هم است
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب
کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست
این رستخیز عام که نامش محرم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست
سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است
جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند
گویا عزای اشرف اولاد آدم است
نگارخانه
