بحارالانوار
بحارالانوار نام کتابی در زمینه حدیث است که مولف آن محمدباقر مجلسی مشهور به علامه مجلسی، از محدثان و فقیهان امامیه در قرن یازدهم هجری بوده و به زبان عربی تألیف شده است. نام کامل کتاب «بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار» است که مجموعه گسترده‌ای از احادیث امامیه را شامل می‌شود و به «دایرة المعارف بزرگ احادیث شیعه» مشهور شده است. تاریخ نگارش آن در خود کتاب، سال ۱۰۷۲ ه.ق ثبت شده و پایان آن به سال ۱۱۰۴ یا ۱۱۰۶ قمری بوده است. گرچه پاکنویس آن، پس از مرگ مولف و توسط شاگردانش نیز ادامه داشته است. مجلسی انگیزه خویش از تألیف این کتاب را حفظ آثار گذشتگان و جلوگیری از نابودی آنها عنوان کرده است.[۱]
شیوه تألیف
روش کار او در حالیکه بر شیوه گذشتگان بوده؛ اما ابتکارات شخصی نیز داشته است. مجلسی در ابتدا عناوین مجلدات کتاب خود را انتخاب و برای هر عنوان باب‌هایی را باز کرده است. در ذیل هر باب، مقدم بر کارهای دیگر، آیات قرآن را فهرست نموده و برای هر آیه تفسیری متناسب با نظرات مفسران دیگر همراه با توضیحاتی از برداشت‌های خود نگاشته است. سپس روایات مربوط به هر باب را همراه با سندهای آن به‌طور اختصار آورده است. در این بخش، نظرات و توضیحات خود را نوشته؛ از نظرات دیگران هم کمک گرفته و آنها را نقل و در بعضی از موارد به نقد آرای آنان پرداخته است. از ابتکارات دیگر مجلسی در نگارش بحارالانوار، کار گروهی است که او برای تألیف این مجموعه گسترده از همکاران و شاگردانش کمک گرفته است که در برخی منابع تعداد آنها را بیش از ۱۰۰۰ نفر دانسته‌اند. شیوه کار نیز بدین گونه بوده است که شاگردانش فقط به جمع آوری و نگارش آیات و احادیث می‌پرداختند و گزینش متن، سندها و انتخاب عناوین و تنظیم نهایی به جهت تسلط کامل مجلسی، توسط خودش صورت می‌گرفته است. انتخاب موضوعات متنوعی همچون اعتقادات، احکام، جهان غیب، اخلاق و آداب، علوم طبیعی، تاریخ و فرهنگ شیعه و ادبیات عامه در این کتاب، توسط مولف، از جنبه‌های اهمیت و ارزش بحارالانوار به شمار می‌آید.[۲]
چاپ‌ها
از این کتاب ۳ چاپ اصلی سنگی صورت گرفته است: نخستین چاپ در هند که شامل یک جلد از آن بوده، چاپ دیگری در تبریز که دوره کامل بحارالانوار بوده و سومین آنها چاپ مشهور به کمپانی در تهران به کوشش محمدحسین کمپانی است. دو دوره ۱۱۰ جلدی نیز از بحارالانوار چاپ شده است: یکی در ایران (سال ۱۳۶۷ق) و دیگری به صورت افست در بیروت (موسسه الوفاء و دارالاحیاء التراث العربی).[۳]
به جهت اهمیت این کتاب در فرهنگ شیعه، کارهای فراوانی در باره آن به زبان‌های فارسی و عربی درگذشته و زمان معاصر انجام شده است. از جمله:[۴]
تعلیقات و تصحیحات:
علامه طباطبایی، ربانی شیرازی، مصباح یزدی، بهبودی، غفاری‌صفت، مسترحمی، خرسان و زنجانی
ترجمه‌ها:
ترجمه جلد ۱ و ۲، شاهزاده محمد بلند اختر هندی؛ ترجمه جلد ۸، محمد نصیر بن موسی عبدالله (برادرزاده مجلسی)؛ ترجمه جلد ۱۰، میر محمد عباس تستری لکهنوی؛ ترجمه جلد ۱۴، آقانجفی اصفهانی.
گزیده‌ها:
جنةالمأوی، میرزا حسین نوری (ج ۱۳ بحارالانوار)؛ جوامع الحقوق (منتخب کتاب العشرة)؛ بحارالانوار فی التفسیر المأثور للقرآن، کاظم مرادخانی.
پانویس
ارجاعات
منابع
- مطیع، مهدی (۱۳۸۸). «بحارالانوار». دانشنامه بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.