احسان یارشاطر

احسان یارشاطر
نام در زمان تولد	احسان‌الله یارشاطر
متولد	۱۴ فروردین ۱۲۹۹ ۳ آوریل ۱۹۲۰ همدان، ایران
وفات	۱۰ شهریور ۱۳۹۷ ۲ سپتامبر ۲۰۱۸ (۹۸ سال) فرزنو، کالیفرنیا، ایالات متحده آمریکا
تحصیلات	دکترا زبان و ادبیات فارسی دکترا زبان‌شناسی
محل تحصیل	دانشگاه تهران سواس، دانشگاه لندن
استاد	والتر هنینگ، مری بویس
حرفه	استاد دانشگاه، پژوهشگر بنیان‌گذار دانشنامه ایران و اسلام بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا بنیان‌گذار بنگاه ترجمه و نشر کتاب
سازمان	دانشنامه ایرانیکا
شناخته‌شده برای	سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، استاد ایران‌شناسیِ دانشگاه کلمبیا، نیویورک
کارهای برجسته	بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا و بنیان‌گذار بنگاه ترجمه و نشر کتاب
همسر(ها)	لطیفه علویه (یارشاطر) (۱۳۴۱ تا ۱۳۷۸) (درگذشته)
وبگاه	www.perlit.sailorsite.net/yarshater/

احسان‌الله یارشاطر (۱۴ فروردین ۱۲۹۹ – ۱۰ شهریور ۱۳۹۷) بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامهٔ ایرانیکا، بنیان‌گذار مرکز مطالعات ایران‌شناسی و استاد بازنشستهٔ مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا بود.

یارشاطر دانش‌آموختهٔ دورهٔ دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و نیز دانش‌آموختهٔ دورهٔ دکترا زبان‌شناسی ایرانی در دانشکدهٔ مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن بود. او از شاگردان ایرانیِ والتر هنینگ و مری بویس به‌شمار می‌آید. او نخستین ایرانی است که پس از جنگ جهانی دوم در ایالات متحده آمریکا به مرتبهٔ استادی رسید.

زندگی

کودکی

احسان‌الله یارشاطر در یک خانوادهٔ بهایی اهل کاشان در همدان زاده شد. وضع مالی پدر او خوب نبود و اجاره‌نشین بودند. پدر او که از طرفداران زبان اسپرانتو بود کمی اسپرانتو به احسان آموخت. چنان‌که وقتی مادرش برای زیارت به حیفا سفر کرده‌بود به فارسی و اسپرانتو برایش نامه نوشت. در کلاس هفتم بود که مادرش به دلیل مرض کلیه و یک سال بعد پدرش به دلیل سینه‌پهلو درگذشتند.

احسان یک خواهر (نورانیه) و دو برادر (اسماعیل و رضوان الله) داشت. احسان دو سال نزد عبدالمیثاق میثاقیه، دایی خود زندگی کرد. در همین زمان، به‌گفتهٔ خودش دو بار سعی کرد با خوردن تریاک خودکشی کند. اما دیگران به موضوع پی برده و مانع این کار شدند. همبازی‌های او در این دوره پسردایی‌هایش به نامهای مهدی و هدایت بودند.

جوانی

یارشاطر در پانزده سالگی خانهٔ دایی‌اش را ترک کرد و با پشتوانهٔ مالی اندکی که برادر بزرگ‌ترش در اختیار او نهاده‌بود به وزارت معارف رفت و از رئیس بازرسی آن‌جا درخواست مساعدت جهت ادامهٔ تحصیل کرد. او می‌گوید: «گفتم که می‌خواهم تحصیل کنم، ولی امکانات و وسایلش را ندارم. پدر و مادرم فوت کرده‌اند و کسی مسئول زندگی من نیست». او موفق شد تا به ادامهٔ تحصیل بپردازد و در نهایت، تحصیلات متوسطه را در دبیرستان‌های تربیت و شرف و سپس، دانشسرای مقدماتی به پایان رسانید.

تحصیل دانشگاهی

یارشاطر در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ثبت نام کرد و در سال ۱۳۲۱ خورشیدی موفق به دریافت مدرک کارشناسی شد. سپس در دبیرستان علمیه تهران به آموزگاری پرداخت و یک سال بعد به دعوت حسین گونیلی به معاونت دانشسرای مقدماتی تهران منصوب شد. در همان سال ۱۳۲۱ در مقطع دکترا رشته ادبیات زبان فارسی نام‌نویسی کرد و رسالهٔ دکترای خود را با عنوان «شعر فارسی در نیمهٔ دوم قرن نهم» در سال ۱۳۲۶ با راهنمایی علی‌اصغر حکمت به پایان برد. پس از گرفتن درجهٔ دکترا در سال ۱۳۲۶ به دانشیاری زبان و ادبیات فارسی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزیده شد؛ ولی در همان سال بورس یک ساله‌ای از شورای فرهنگی بریتانیا برای ادامهٔ مطالعه در رشتهٔ آموزش و پرورش دریافت کرد و به انگلستان رفت. پس از آشنایی با والتر هنینگ به‌جای آموزش و پرورش، به پژوهش در زمینهٔ زبان‌های باستانی ایران پرداخت. ابراهیم پورداوود از استادان و از مشوقین وی برای مطالعهٔ ادبیات و زبان باستانی ایران بود. یارشاطر در لندن، نزد هنینگ و مری بویس زبان‌های باستانی ایران را فراگرفت. در سال ۱۳۳۱ از دانشگاه لندن درجهٔ کارشناسی ارشد و در سال ۱۳۳۹ درجهٔ دکترا گرفت. موضوع رسالهٔ وی تحت عنوان «زبان تاتی جنوبی» دربارهٔ این بود که زبان مردم آذری زبان تاتی بوده است. دفاعیهٔ دکترا وی طبق قرار قبلی، در مسکو و همزمان با تشکیل کنگرهٔ خاورشناسی ۱۹۶۰ با شرکت هنینگ، امیل بنونیست و ایلیا گرشویچ برگزار شد.

بازگشت به ایران

در سال ۱۳۳۲ پس از بازگشت به ایران به سمت «دانشیاری کرسی زبان اوستا و فارسی باستان» منصوب شد و تا سال ۱۳۳۷ در این سمت باقی ماند. پس از بازنشسته‌شدن ابراهیم پورداوود، جایگاه استادی او «فرهنگ ایران باستان» به یارشاطر واگذار شد. ضمناً به دعوت پرویز خانلری به همکاری با مجلهٔ سخن پرداخت و مدت کوتاهی در غیاب خانلری ادارهٔ قسمتی از سال پنجم آن را به عهده داشت.

بنگاه ترجمه و نشر کتاب

یارشاطر پس از آنکه آگاه شد در ترکیه ۶۰۰ اثر برگزیدهٔ ادبیات غربی ترجمه و چاپ شده‌اند موسسه‌ای برای برگردان و نشر ادبیات غربی و جهان در ایران راه‌اندازی کرد. با توجه به کمبود برگردان‌های منظم و درخور اعتماد از آثار ادبی عمدهٔ جهان، با کمک اسدالله علم که در آن زمان رئیس املاک و مستغلات پهلوی بود، در سال ۱۳۳۳ بنگاه ترجمه و نشر کتاب را بنیان نهاد. حوزهٔ فعالیت بنگاه به‌تدریج گسترش یافت و علاوه بر ادبیات خارجی، مجموعه نوشته‌های فارسی، ایران‌شناسی، آثار فلسفی، ادبیات برای جوانان، خواندنی‌های کودکان و آئینهٔ ایران و چند مجموعهٔ دیگر در آن بنگاه چاپ و منتشر شد. بنگاه برای نخستین‌بار اصول تهذیب و ویراستاری را در برگردان‌ها معمول کرد. در مجموعهٔ نوشتارهای فارسی، متن انتقادی عده‌ای از آثار شعر و نثر فارسی به طبع رسید و در مجموعهٔ ایران‌شناسی، برگردان عدهٔ زیادی از آثار خاورشناسان غربی و نیز مورخان اسلامی دربارهٔ ایران به فارسی برگردان شدند و نخستین بار مجموعه‌های جداگانه‌ای برای دانش‌آموزان و کودکان منتشر شدند.

از آغاز دهه ۱۹۷۰ میلادی نزدیک به ۴۰ ویراستار و ۳۰۰ نویسنده از سراسر آمریکا، اروپا و آسیا با یارشاطر همکاری داشته‌اند. یارشاطر ویراستاریِ سه مجلد از تاریخ ایران کمبریج را هم بر عهده داشته و نویسندهٔ شانزده جلد کتاب تاریخ ادبیات فارسی است.

آثار

• ابن سینا، الاشارات والتنبیهات. برگردان احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۲.
• ابن سینا، پنج رساله. ویرایش احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۲.
• یارشاطر، احسان. شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۴.
• یارشاطر، احسان. داستان‌های شاهنامه. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (برندهٔ جایزهٔ یونسکو در سال ۱۹۵۹)
• یارشاطر، احسان. داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (بهترین کتاب سال در سال ۱۳۳۸)
• یارشاطر، احسان. نقاشی نوین. ۲ ج. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۴.
• یارشاطر، احسان. برگزیدهٔ داستان‌های شاهنامه. ج۱، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳.

چپ

• Yarshater, Ehsan& W.B. Henning (eds.). ''A Locust's Leg: Studies in Honour of S.H. Taqizadeh''. London, 1962.
• Yarshater, Ehsan. A Grammar of Southern Tati Dialects, Median Dialect Studies I. The Hague and Paris, Mouton and Co. , 1969.
• Yarshater, Ehsan. Iran Faces the Seventies (ed.). New York, Praeger Publishers, 1971.
• Yarshater, Ehsan & D. Bishop (eds.). Biruni Symposium. New York, Center for Iranian Studies, Columbia University, 1976
• Yarshater, Ehsan & David Bivar (eds.). Inscriptions of Eastern Mazandaran, Corpus Inscriptionem Iranicarum. London, Lund and Humphries, 1978.
• Yarshater, Ehsan & Richard Ettinghausen (eds.). Highlights of Persian Art. New York, Bibliotheca Persica, 1982.
• Yarshater, Ehsan. Sadeq Hedayat: An Anthology (ed.). New York, Bibliotheca Persica, 1979.
• Yarshater, Ehsan. Cambridge History of Iran, Vol. III: Seleucid, Parthian and Sassanian Periods (ed.). Cambridge, Cambridge University Press, 1982.
• Yarshater, Ehsan. Persian Literature (ed.). New York, State University of New York Press, 1988.
• Yarshater, Ehsan. History of Al-Tabari: Volumes 1-40 (ed.). New York, State Univ of New York Press, 2007.

پانویس

منابع

• توکلی طرقی، محمد (۲۰۱۶). کاتوزیان، همایون، ویراستار. حکمت تمدنی: گزیدهٔ آثار استاد احسان یارشاطر (PDF). ۲. ج. ۳۰. تورنتو: ایران‌نامه. شابک ۹۷۸-۰-۹۸۷۹۱۲۱-۳-۸.
• زندیان، ماندانا (۱۳۹۵). احسان یارشاطر: در گفتگو با ماندانا زندیان. لس آنجلس: انتشارات شرکت کتاب. شابک ۹۷۸-۱-۵۹۵۸۴-۵۲۸-۳.

• Boyce, Mary; Windfuhr, Gernot (2015). "Professor Ehsan Yarshater" (PDF). Iran Nameh. 2 (به انگلیسی) (30): IV-XIX.
• Cohen, Patrica (August 13, 2011). "A Lifetime Quest to Finish a Monumental Encyclopedia of Iran" (به انگلیسی). Retrieved 3 September 2018.{{cite news}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
• Korangy, Alireza (2016). "A History of Persian Literature, Volume 1: General Introduction to Persian Literature by J. T. P. de Bruijn" (PDF). International Journal of Persian Literature (به انگلیسی) (1): 195-200. doi:10.5325/intejperslite.1.1.0195.
• Yarshater, Ehsan (2015). "My Biography" (PDF). Iran Nameh. 2 (به انگلیسی) (30): 296-309.

پیوندهای بیرونی

• احسان یارشاطر در ایران آکادمیا
• آثار احسان یارشاطر در کتابخانهٔ باز
• وبگاه احسان یارشاطر در Persian Literature and Language Online
• چهره‌ها: احسان یارشاطر در یوتیوب
• پرتره -- دکتر احسان یارشاطر قسمت نخست در یوتیوب
• پرتره: دکتر احسان یارشاطر، بخش دوم در یوتیوب
• «مستندی از زندگی پروفسور احسان یارشاطر». صدای آمریکا. ۱۳ شهریور ۱۳۹۷.