میسریه

میسریه، از فرقه‌های کلامی اسلامی است۔ نام این فرقه از نام رهبر فرقه، ابومیسر، محمد بن عبدالله بن مسره اقتباس شد و زیرشاخه‌ای از فرقه معتزله به حساب آمده‌است۔ عقاید این گروه پس از ابن مسره، توسط یکی از شاگردان او با نام اسماعيل بن عبدالله رُعَينی تکمیل و توسعه یافت۔

مشخصات فرقه

میسریه، از جمله فرقه‌های کلامی منشعب شده از اسلام به‌شمار رفته‌است۔ محمدجواد مشکور این فرقه را به نقل از نسخه خطی التواریخ و الفرق گزارش می‌کند۔ در کتاب عقائد الثلاث و السبعین فرقه، میسریه، زیرشاخه‌ای از فرقه معتزله عنوان شده‌است۔

رهبر فرقه و عقائد

مشکور، رهبر فرقه را مردی به نام ابومیسره گزارش می‌کند۔ نام او را ابن حزم، محمد بن عبدالله بن مسره گزارش کرده‌است۔ او را عنوان سکسکی نیز گزارش کرده‌اند۔ محمد بن عبدالله بن مسرّۀ جبلی قرطبی (7 شعبان 269- 319ق / 19 آوريل 883-931م)، از جمله متفکران و عارفان اندلسی بود۔ او به محافل معتزله راه‌یافت و عقاید آنان را پذیرفت۔ کمی بعد با اتهام‌هایی چون پیوستن به زنادقه و پذیرش عقاید و اندیشه‌های فلسفی و عرفانی انباذقلس متهم شد۔ احمد بن خالد مشهور به حَبّاب از فقیهان مشهور زمان او، کتابی را بر ضد عقایدش منتشر کرد۔ ابن مسره نیز ناگزیر، به شهرهای شمال آفریقا مهاجرت کرد۔ او کمی بعد به شهرهای دیگری چون مکه، مدینه و سرآخر مجدد به اندلس داشته‌است و در ترویج عقایدش، روش محتاطانه را پیش می‌گرفت۔ حی بن عبدالملك، خليل بن عبدالملك قرطبی و احمد بن منتيل از مهمترین شاگردان او بودند۔ ابن فرضی در تاریخ علمای اندلس در خصوص او می‌نویسد که وی قرآن را به اشتباه تأویل می‌کرد و به آزادی اراده انسان و انفاذ وعید باور داشت۔ ابن حزم، از اتحاد نظر او با معتزله در موضوع «قدر» سخن گفته‌است۔

از جمله عقاید این فرقه، اکتسابی دانستن مقام نبوت است۔ بر این اساس، پیروان این فرقه باور داشتند که هرکس به نهایت صلاح و پاکی برسد، به مقام نبوت و رسالت نائل خواهد شد۔ این دیدگاه را اسماعيل بن عبدالله رُعَينی، یکی از شاگردان ابن مسره مطرح کرده‌است و به او نسبت می‌دهد۔ منابع دیگر نیز این انتساب را با توجه به برخی آثار ابن مسره، تایید کرده‌اند۔ این جمله که «عرش، تدبیر کننده عالم است» به رهبر این فرقه یا یکی از شاگردان او به نام رعینی، منسوب شده‌است۔ رعینی این قول را به ابن مسره نسبت می‌دهد اما ابن حزم این قول را در آثار ابن مسره نیافته‌است۔ به عقیده رعینی، این جهان هرگز به پایان نمی‌رسد و تا ابد به همین شکل باقی خواهدماند۔ بیان و انتساب نظرات شاذ توسط رعینی نسبت به ابن مسره، سبب رویگردانی عده‌ای از طرفدران او شد۔

پانویس

منابع

• خراسانی، شرف‌الدین (۱۳۶۷). «ابن مسره». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. به کوشش موسوی بجنوری، محمدکاظم. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ‎۹-۶۶-۷۰۲۵-۹۶۴-۹۸۷.نگهداری یادکرد:خطاهای شابک چشم‌پوشی‌شده (رده)
• مشکور، محمدجواد (۱۳۷۲). حسینی، محمدجواد، ویراستار. فرهنگ فرق اسلامی. به کوشش مدیرشانه‌چی، کاظم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
• یمنی، محمد؛ زربان غامدی، محمد (۱۴۱۴). عقائد الثلاث و السبعین فرقة. مدینه: مکتبة العلوم و الحکم.