شرایع الدین
تمام الشریعه المصطفویه
نام و نگارش
از این کتاب با نام‌های شرایع الدین، دین الامامیه، رسالة الرضا علیه السلام الی المأمون، تمام الشریعه المصطفویه، اتمام الشریعه، اصول الدین، حدیث اول الفرائض، ما لا یسع المومن جهله، حدیث ذو الرئاستین،[۱] واجب الاعتقاد،[۲] شرایع الاسلام، جوامع الشریعه و رساله محض الدین یاد شده‌است۔[۳] این اثر به علی بن موسی الرضا منسوب است۔ در علت نگارش این اثر آورده‌اند که مأمون، از علی بن موسی الرضا طلب کرد تا شرایع دین به صورت خلاصه در کتابی جمع شوند؛ و علی بن موسی الرضا این کتاب را نگاشت۔[۴] همچنین آورده‌اند که مأمون، فضل بن سهل را به نزد علی بن موسی الرضا فرستاد و او این کتاب را بر فضل املا کرد۔[۵]
محتوا
این اثر را شامل ۴۰۰ حدیث از علی بن موسی الرضا گزارش کرده‌اند۔ احادیث این کتاب در موضوعات توحید، بیان احکام اسلامی اعم از حلال، حرام، واجب و مستحبات است۔[۶] حجم اثر در یکی از نسخه‌های خطی در کتابخانه آیت الله العظمی گلپایگانی قم، ۵ برگ ۱۷ سطری عنوان شده‌است۔[۷]
نشر
شیخ صدوق، این اثر را در شعبان ۳۵۲ ه۔ق در نیشابور از شیخ خود، عبدالواحد بن محمد بن عبدوس عطار نیشابوری مشهور به ابن عبدوس، شنیده‌است و به طور کامل در کتاب عیون اخبار الرضا، باب سی و پنجم، نقل کرده‌است۔[۸]
این کتاب توسط حسین بن محمد بن احمد بن ابراهیم بحرانی مصفوری[یادداشت ۱] (د ۱۲۱۶ ه۔ق) شرح داده شده‌است۔ این شرح به نام الانوار الضویه فی شرح الاحادیث الرضویه نوشته و چند نسخه خطی از آن گزارش شده‌است۔[۹][۱۰] بر این شرح، توسط یکی از نوادگان حسین بن محمد، تعلیقاتی اضافه شده‌است و در نهایت در سال ۱۴۰۶ با نام الانوار الوضیه فی العقائد الرضویه منتشر گردید۔[۱۱] علاوه بر این شرح، دو ترجمه از این اثر گزارش شده‌است۔ یکی از این ترجمه‌ها را محمدعلی حسینی به فارسی نوشته است که به صورت تحت‌الفظی برگردانی به فارسی صورت گرفته‌است۔ نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی قم نگاهداری می‌شود۔ این نسخه متعلق به سال ۱۲۶۵ ه۔ق است۔ نسخه دیگری از ترجمه این اثر نیز وجود دارد که مترجم آن مشخص نیست و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و متعلق به سال ۱۱۲۲ ه۔ق است۔[۱۲]
نسخه‌شناسی
از این اثر، نسخه‌های بسیاری به صورت خطی گزارش شده‌است۔ نسخ خطی این کتاب در کتابخانه‌های ملی تهران، مدرسه فیضیه قم، دانشکده ادبیات تهران، مرعشی قم، سپهسالار تهران، دانشکده الهیات تهران، مجلس سنا تهران، دانشگاه تهران، مدرسه گلپایگانی قم، دانشکده حقوق تهران، آستان قدس رضوی مشهد، ملک تهران، مجلس شورای اسلامی تهران، فاضل خوانساری خوانسار، دانشکده پزشکی شیراز، مدرسه نمازی خوی، وزیری یزد، طبسی حائری قم، مدرسه حجازی‌های قم و مدرسه سید مرتضی نجومی کرمانشاه وجود دارند۔ کتابخانه مرعشی قم، بیشترین نسخه‌ها را در میان باقی کتابخانه‌ها از این کتاب دارد۔ به گزارش صدرایی، قدیمی‌ترین نسخه از این اثر، متعلق به سال ۹۴۶ ه۔ق است که نام کاتب آن مشخص نیست و به خط نسخ نوشته شده‌است۔ این اثر در کتابخانه ملی تهران نگاهداری می‌شود۔[یادداشت ۲][۱۳] با این وجود حسین متقی، از مجموعه‌ای از رسائل یاد می‌کند که متعلق به جلال‌الدین اسکندر بن عمر شیخ بن تیمور لنگ یاد می‌کند که در بین سال‌های ۸۱۳ تا ۸۱۴ ه۔ق کتابت شده‌است و این کتاب را در بر دارد۔ این نسخه، در موزه بریتانیا در کتابخانه ملی انگلستان واقع در لندن، نگاهداری می‌شود۔
پانویس
یادداشت‌ها
- ↑ مصفوری: یا آل عصفوری
- ↑ برای اطلاع دقیق از نسخه و شماره آنها، مراجعه کنید به: صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
ارجاعات
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۱: ۷.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۳: ۵۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۲: ۴۳۱.
- ↑ متقی، «فقه در مذهب شیعه»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه.
- ↑ صدرایی خویی و حافظیان، فهرست نسخ خطی کتابخانه گلپایگانی، ۵: ۲۳۹۴.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخ خطی حدیث شیعه، ۴: ۱۶۹_۱۷۱.
منابع
- صدرایی خویی، علی (۱۳۸۲). فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث.
- صدرایی خویی، علی؛ درایتی، مصطفی؛ حافظیان، ابوالفضل (۱۳۸۸). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی آيت الله العظمی گلپايگانی قم. تهران: مجلس شورای اسلامی.
- طهرانی، احمد بن محمد (۱۴۰۳). الذریعه فی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.