الترجمان المعرب عن دول المشرق و المغرب
الترجمان المُعْرِب عن دول المشرق و المغرب، یکی از آثار نوشته ابوالقاسم بن احمد بن علی بن ابراهیم زَیّانی است که یکی از کتب تاریخی عمومی پراهمیت به‌شمار می‌رود. این اثر علاوه بر شمول تاریخ عمومی قرن سیزدهم ه.ق است، از تاریخ گذشتگان نیز گزارش شده‌است.
نویسنده
ابوالقاسم بن احمد بن علی بن ابراهیم زَیّانی، از سیاستمداران و اهالی مغرب‌زمین که آثاری در زمینه تاریخ و جغرافیا داشته است. وی با سال ۱۱۴۷ در فاس به‌دنیا آمد. ابوالقاسم در فاس رشد کرد و در همان‌جا، به حفظ قرآن موفق شد. او در جامع قَرَویین، جامع اندلسیین و مدارس صِهریج و عطارین به آموختن فقه، حدیث، تفسیر، نحو و منطق پرداخت. او در همین دوران، به اسناد تاریخی‌ای دست پیدا کرد که در نزد پدربزرگش محفوظ بود. از این رو به آموختن تاریخ و تحقیق در تراجم و سیره‌ها علاقه‌مند شد. وی سفرهایی به حجاز و مصر نیز داشته است. وی چندین منسب سیاسی و حکومتی نیز داشته است و مدتی نیز والی شهرهایی بوده است. را از سیاستمداران و مورخان مغرب‌زمین معرفی کرده‌اند. او از کاتبان و وزاری مشهور در حکومت شُرفای علوی مغرب در قرن سیزدهم بود. وی به هیچ‌یک از فرقه‌های و نحله‌های صوفیه شایع در مغرب‌زمین وابستگی نداشت و حتی در نوشته‌هایش، آنها را سرزنش کرده بود. او با سلطان سلیمان علوی در مقابله و محدودیت و نظارت بر فعالیت‌های صوفیان مغرب، هم‌فکر و همراه بود.[۱]
مشخصات کتاب
نام و محتوا
الترجمان المُعْرِب عن دول المشرق و المغرب، مهمترین کتاب زیانی در تاریخ عمومی‌است. این کتاب، شامل تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا قرن سیزدهم است. مولف این کتاب را در دو قسمت تنظیم شده‌است. بخش اول کتاب، به منزله مقدمه‌ای کوتاه در تاریخ عمومی است که در ضمن آن، به حکومت‌های قبل از اسلام پرداخته شده‌است. بخش دوم کتاب، بر تاریخ‌های خاندان‌های حکومت‌گر در دوره اسلامی در شرق و غرب اختصاص داده شده‌است. این کتاب شامل جدولی از سلسله نسب علویان و نام‌های سلاطن آنان تا پایان قرن دوازدهم را در بر دارد.[۲]
ویژگی و امتیاز
توجه به تاریخ عثمانی‌ها و تاریخ ادریسیان و شرفای سعدی و علوی در مغرب، از قسمت‌های ارزشمند کتاب توصیف شده‌است. نویسنده در این اثر، به سبک تاریخ‌نگاری امثال طبری و بلاذری پایبند است. نویسنده در ابتدای کتاب، به منابع خود اشاره می‌کند. او در بخشِ راجع به اصل و نسب قبايل بربرى مغرب اَقصى از نوشته‌هاى نسب‌شناسان بربر ابن‌سليمان مطماطى، هانى بن يصعد، ركومى و كَهلان بن لوى اوبى بهره برده‌است. دسترسی مولف به اسناد و مدارک حکومتی به جهت داشتن مقام‌های حکومتی، بر غنای این اثر او، افزوده‌است.[۳]
تاریخچه
این اثر در سال ۱۲۲۸ ه.ق نوشته شده‌است. آنطور که از نسخه محمد بن یحیی دکاپی برداشت می‌شود، این نسخه بعد از درگذشت سلطان سلیمان علوی تکمیل شده‌است. نسخه‌های متعددی از این اثر گزارش کرده‌است. این نسخ در کتابخانه‌های مغرب موجود است. بخش حکومت علویان این اثر، به صورت مستقل چاپ شده است. بخشی از این کتاب نیز به زبان فرانسه ترجمه شده‌است و در پاریس منتشر شده است.[۴]
پانویس
ارجاعات
منابع
- وکیلی‌سحر، محترم (۱۳۷۵). «زیانی». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصرالله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.