شوال
شوّال، دهمين ماه از سال‌های قمری است. این واژه از ریشه ش‌و‌ل به معنای ارتفاع و بلندی است و برای آن در منابع اسلامی، وجه تسمیه‌های اسلامی چون بخشش گناهان یاد شده‌است. عید فطر، وقوع غزوه احد، درگذشت ابوطالب و ماجرای ردالشمس و مباهله از جمله وقایعی است که در این ماه صورت گرفته‌اند.
معنای لغوی و نام‌گذاری
ابن منظور گزارش می‌کند که شوال از ریشه ش‌و‌ل به معنای ارتفاع گرفتن و بلندشدن است. این واژه به صورت‌های شواویل، شواول و شوالات جمع بسته شده است.[۱]
از دیدگاه دانشنامه جهان اسلام، به نظر می‌رسد که در دوران نزدیک به ظهور اسلام، این فصل در تابستان قرار داشته‌است و ارتفاع خورشید از افق، به علت زیاد بودن، به این ماه شوال اطلاق شده‌است. بر همین اساس گزارش شده‌است که ماه شوال، به این نام گذاشته شده‌است زیرا شتران دم خود را از شد گرما در این فصل، بلند می‌کردند و یا آنکه با این کار به دنبال جفت بودند. در عربستان پیش از اسلام، بر اساس فرهنگ‌های مختلف، نام‌های مختلفی برای این ماه گزارش شده است. از این میان می‌توان به واغِل ، وَغل، دابر، وَعِل، بُرَك و عاذل اشاره کرد. پس از ظهور اسلام، برای این ماه وجه تسمیه‌های دیگری با مفاهیم اسلامی گزارش شده‌است. از جمله این وجه تسمیه‌ها، مرتفع شدن گناهان مومنان عنوان شده است.[۲]
تاریخچه
به نوشتۀ مظفر بن محمدقاسم گنابادى اعراب در این ماه، به صید می‌پرداختند. در دوران جاهلیت در این ماه، چند بازار برگزاری می‌شد. در گاه‌شمار هجری قمری قراردادی، طول این ماه 29 روزه بوده است و در گاه‌شمار بر اساس رویت هلال، گاها طول این ماه 30 روزه نیز محاسبه شده است.[۳]
مناسبت‌ها
در طول تاریخ اسلام، رویدادهای مهمی در ماه شوال رخ داده‌است. عید فطر مهمترین رویداد این ماه در تقویم اسلامیست. دیگر واقعه‌های مهم این ماه، غزوه احد و درگذشت ابوطالب بوده‌است. بر اساس برخی منابع، ردالشمس در هفدهم شوال رخ داده است. تخریب مقبره‌های قبرستان بقیع نیز که منابع شیعی آن را یوم الهدم می‌دانند، در هشتم این ماه رخ داده است. ابوریحان بیرونی و گردیزی، روز مباهله را در چهارم شوال می‌دانند، اما منابع دیگر این رویداد را در 24 ذی‌الحجه می‌دانند. جزایری، ایام العجوز را در ماه شوال گزارش می‌کند، هرچند به گزارش دانشنامه جهان اسلام، چنین مطلبی در منابع نیامده‌است. به گزارش نویسند کتاب الفواید الغرر، یونس پیامبر نیز در بیستم شوال وارد شکم ماهی شده‌است.[۴]
در فرهنگ، ادبیات و هنر
در فواید الغرر آمده است که روز دوم ماه شوال، روز نحسی است و برای این ماه مواردی در احکام نجوم ذکر شده است. در ادبیات فارسی نیز به این ماه، اشاره شده‌است. وجود عید فطر در این ماه و خوش یمن بودن غُرۀ شوّال، برعكس سَلخ صفر و تازه شدن دین مردم در ماه شوال، نمونه‌هایی از موضوعات مورد اشاره در خصوص ماه شوال در ادبیات فارسی است.[۵]
در منابع اسلامی
مفسران قرآن در تفسیر آیه 197 سور بقره، کلمه «اَشهَرٌ مَعلوماتٌ» را به ماه‌های شوال، ذی‌القعده، و ده روز از ذی‌الحجه اشاره کرده‌اند که زمان دقیق و اصلی برپایی مناسک حج هستند. این موضوع به چگونگی محاسبه زمان اصلی مناسک حج، بر اساس نسیء در سال‌های نزدیک به ظهور اسلام برمی‌گردد. در منابع اسلامی، گرفتن شش روز روزه بلافاصله پس از عید فطر مورد توجه برخی از فقیهان مسلمان قرار گرفته‌است. بر اساس برخی روایات اسلامی، ازدواج در این ماه مکروه قلمداد شده است و روایات دیگری نیز بر رد این احادیث وجود دارد. با توجه به قرار گرفتن عید فطر در این ماه و دعاهای خاص به مناسبت ورود این ماه، ماهی مورد تکریم است.[۶]
پانویس
ارجاعات
منابع
- قاسملو، فرید (۱۳۷۵). «قاسملو». دانشنامه جهان اسلام. به کوشش حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، و طاهری عراقی، احمد. تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.