محمدمحسن طهرانی

سید محمدمحسن حسینی طهرانی
سید محمدمحسن حسینی طهرانی در کتابخانهٔ منزل مسکونی در شهر قم
اطلاعات شخصی
زاده	۲۳ شوال ۱۳۷۴ هـ. ق طهران، ایران
درگذشته	۲۶ شعبان ۱۴۴۰ هـ. ق (۶۳ سال) مشهد، ایران
محل دفن	رواق دارالحجّه، حرم علی بن موسی الرضا، مشهد
دین	اسلام
قومیت	ایرانی
دوران	معاصر
منطقه	نجف، طهران، مشهد، قم
مذهب	شیعهٔ دوازده‌امامی
آثار معروف	اسرار ملکوت، افق وحی، طهارت انسان، حیات جاوید، حریم قدس، سیرۀ صالحان.
اشتغال	دین عرفان فقه کلام فلسفه
مرتبه
تأثیرگذاران اهل‌بیت صدرالمتألهین شیرازی محی‌الدین عربی ملا حسینقلی همدانی سید علی قاضی سید هاشم حداد سید محمدحسین طباطبایی سید محمدحسین حسینی طهرانی محمدجواد انصاری همدانی
وبگاه	https://maktabevahy.org/ https://sarayejavid.com/

محمدمحسن حسینی طهرانی (زادهٔ ۱۳۷۴ هـ. ق در تهران ـ درگذشتهٔ ۱۴۴۰ هـ. ق در مشهد) فیلسوف، نویسنده، و مجتهد شیعه، و از اساتید درس خارج حوزهٔ علمیهٔ قم بود.

نام و تبار

سید محمدمحسن حسینی طهرانی، دومین فرزندِ محمدحسین، معروف به علامه طهرانی است. جدّ او محمدصادق طهرانی، از علماء و امام‌جماعات مشهور تهران در دوران پهلوی بود. پدرِ جد او، ابراهیم طهرانی از شاگردان میرزای شیرازی بوده است. نَسَبِ سید محمدمحسن به‌واسطهٔ امامزاده سید محمد ولیّ از طریق زید بن علی به علی بن الحسین می‌رسد و از آن طریق به پیامبر اسلام ختم می‌شود. همچنین نسب او از طرف مادر نیز به محمدتقی مجلسی می‌رسد.

زندگی‌نامه

پدر محمدمحسن طهرانی، کمی بعد از تولد او، به همراه خانواده به نجف مهاجرت کرد و محمدمحسن تا ۲ سالگی در آن شهر بود و پس از آن به همراه پدر خود به تهران بازگشته و تحصیلات ابتدایی را در مدرسهٔ علوی گذراند. از ۱۱ سالگی به اشتغال علوم دینی پرداخت و تحصیلات مقدّماتی علوم دینی را در مدرسهٔ علمیهٔ آیت‌الله مجتهدی طی کرد.

طهرانی در سال ۱۳۸۹ هـ. ق در سنّ ۱۵ سالگی به امر پدرش به شهر قم مهاجرت کرد و به تحصیل علوم و معارف الهی مشغول شد. در شهر قم در مدرسهٔ سعادت، به آموختن و تدریس مشغول بوده و پس از ۱۴ سال اقامت و تحصیل، به درجهٔ اجتهاد رسید. از آنجایی که علامه طهرانی به پیروی از امر استادش، هاشم حداد، در سال ۱۴۰۰ هـ. ق به مشهد هجرت کرد، او نیز به همراه پدرش به این شهر نقل مکان کرده و در همان شهر نیز به تدریس علوم دینی پرداخت. طهرانی در سال ۱۴۱۳ هـ. ق به امر پدر خود بار دیگر به شهر قم بازگشت. سپس ضمن مشغول شدن به تدریس درس خارج فقه و اصول، فلسفه و حکمت، تألیف دورهٔ «علوم و مبانی اسلام و تشیع» را نیز آغاز کرد.

درگذشت

تشییع سید محمد محسن حسینی طهرانی در حرم علی بن موسی الرضا - ۲۷ شعبان ۱۴۴۰ هجری قمری در مشهد

محمدمحسن طهرانی همزمان با اذان ظهر روز پنج‌شنبه ۲۶ شعبان ۱۴۴۰ هجری قمری در شهر مشهد درگذشت. مدفن وی در رواق دارالحجه در حرم امام رضا قرار دارد.

جایگاه علمی و تألیفات

اساتید

• «خارج فقه» نزد مرتضی حائری یزدی.
• «کفایتین» نزد احمد پایانی.
• «قوانین» و «رسائل» نزد ابوالقاسم غروی تبریزی.
• «خارج اصول» به مدت ۵ سال نزد حسین وحید خراسانی.
• اخلاق نزد هاشم حدّاد.
• فلسفه نزد محمدحسین طباطبایی.
• اخلاق، «شرح منظومه» و «اسفار» نزد محمدحسین حسینی طهرانی.

• فلسفه نزد رضا صدر.
• «شفا» نزد حسن حسن‌زاده آملی.
• بخش‌هایی از «اسفار» نزد مرتضی مطهری.

• رجال نزد موسی شبیری زنجانی.

تدریس

محمدمحسن از اساتید حوزهٔ علمیهٔ قم بود که کلاس‌های درس او در مدرسهٔ فیضیهٔ قم برگزار می‌شد. او علاوه بر تدریس به تحقیق و تألیف نیز اشتغال داشت و به طرح و بررسی بسیاری از نظریات علوم اسلامی در عرفان، فلسفه، فقه و اصول پرداخت. مباحثی مانند حجیّت افعال و گفتار اولیای الهی، طهارت ذاتی انسان، احتیاط در امر ارتداد، بلوغ دختران، نماز جمعه، بطلان اجماع به نحو مطلق، اربعین، ماتریالیسم اسلامی از جمله مباحثی بودند که وی به آنها پرداخته است۔ همچنین او بخش وسیعی از تألیفات و سخنرانی‌های خود را به آثار و فعالیت‌های پدرش اختصاص داد. از جمله معرفی و تبیین نظریات عرفانی وی، نکات سلوک فردی و اجتماعی او، و نقش علامه طهرانی در قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷. از میان تدریس‌های او، تعدادی به صورت کتاب نیز به چاپ رسیده و نسخهٔ صوتی برخی از این سخنرانی‌ها و جلسات نیز در دسترس است، از جمله مواردی چون:

• شرح منظومه (تألیف ملا هادی سبزواری): محسن طهرانی در بدو ورود به قم در سال۱۴۱۳ هـ. ق و در زمان حیات پدرش شروع به دورهٔ جدید تدریس خارج این کتاب نمود و در ۲۱۶ جلسه ـ که البته تعدادی از آن بعد از فوت پدرش بود ـ سه مقصد «امور عامه»، «جواهر و اعراض»، و «الهیات بالمعنی الأخص» را تدریس کرد.
• اسفار اربعه (تألیف صدرالمتألهین شیرازی): پس از اتمام تدریس «شرح منظومه» شروع به تدریس خارج این کتاب نمود و توانست در ۷۹۳ جلسه ـ حدود ۲۰ سال ـ تا فصل نهم این کتاب یعنی «فی تحقیق الصور و المثل الأفلاطونیة» را تدریس نماید. قابل ذکر است که تاکنون تا جلسهٔ ۲۹ این مجموعه در یک جلد با عنوان «گلشن اسرار» چاپ شده است.
• درس خارج فقه: او در سالیان متمادی به بررسی بسیاری از موضوعات فقهی نیز پرداخت و برخی از آنان را با قلم خود به چاپ رسانده است. صداهای باقی‌ماندهٔ از او عبارتند از: ارتداد در اسلام، بلوغ دختران، طهارت ذاتی انسان، غناء و فروعات فقهی آن، موسیقی و آلات موسیقی، بانک و ربا، تبعیض سوره در نماز فریضه، تنجیس متنجس، صلاة جمعه و تشکیل حکومت اسلامی، و حج.
• درس خارج اصول فقه: محسن طهرانی در ۴۶۹ جلسه به بررسی بسیاری از مباحث علم اصول پرداخت.
• درس خارج قواعد فقهیه: او در کنار تدریس فقه و اصول به بررسی موضوعاتی از قواعد فقهیه نیز پرداخته که اصوات باقی‌ماندهٔ از آن عبارتند از: قاعدهٔ لاضرر، قاعدهٔ لاحرج، قاعدهٔ ید، قاعدهٔ قرعه، قاعدهٔ لاتعاد، قاعدهٔ تجاوز و فراغ. قابل ذکر است.

آثار

آثار این نویسنده بیشتر به زبان فارسی است که انتشارات مکتب وحی آن‌ها را منتشر می‌کند. برخی از آثارِ عربی نیز در انتشارات دارالمحجه البیضا (لبنان) انتشار یافته است. از این تعداد، کتاب‌هایی نیز به انگلیسی ترجمه و چاپ شده‌اند. آثار و کتاب‌های انتشار یافتهٔ ایشان عبارت‌اند از:

1. رساله طهارت انسان
2. اجماع از منظر نقد و نظر؛ رساله‌ای در علم اصول، با موضوع عدم حجیت مطلق اجماع.
3. اربعین در فرهنگ شیعه؛ پژوهشی دربارهٔ اختصاص مراسم اربعین به حسین بن علی
4. اسرار ملکوت؛ مقدمه‌ای سه‌جلدی بر شرح حدیث عنوان بصری که در آن به طرح مجموعه‌ای از مبانی عرفانی و سلوکی می‌پردازد.
5. افق وحی؛ نقدی بر نظریهٔ عبدالکریم سروش دربارهٔ وحی.
6. مهر فروزان؛ با موضوع زندگانی پدرش
7. حیات جاوید؛ شرحی اجمالی بر وصیت‌نامهٔ علی‌بن‌ابی‌طالب به فرزند خود حسن‌بن‌علی که به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.
8. گلشن اسرار؛ متن سلسله مباحث شرح و بررسی اسفار اربعهٔ ملاصدرا.
9. حریم قدس؛ مقدمه‌ای است بر ترجمهٔ فرانسوی رسالهٔ «لب‌اللباب در سیروسلوک اولی‌الألباب»، اثر محمدحسین طهرانی۔
10. سیره صالحان؛ در حجیت افعال و گفتار اولیای الهی۔
11. شرح حدیث عنوان بصری؛ متن جلسات سخنرانی‌های شرح حدیث عنوان بصری که به صورت موضوعی منتشر شد.
12. سیری در تاریخ پیامبر اکرم؛ دربارهٔ شرح وقایع ولادت محمد پیامبر اسلام و تحلیل زندگانی او.
13. آموزه‌های معرفت؛ کتابی در شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی.
14. رساله عمره مفرده؛ بحثی فقهی در عدم رجحان تکرار عمره مفرده در کمتر از یک ماه.
15. آموزه‌های ولایت؛ مباحثی پیرامون اهل بیت که در مناسبت‌های دینی و مذهبی بیان شده است.
16. فقاهت در تشیع؛ نگرشی در مبانی اجتهاد و شرایط فتوا و مرجعیت
17. جلوه‌های معرفت؛ بیانات اعیاد فطر و قربان
18. نفحات انس؛ کتابی شامل مجموعه مصاحبه‌هایی پیرامون شخصیت و زندگی و عقاید هاشم حداد.

کتب‌های پدر

محمدمحسن پس از فوت پدرش، علامهٔ طهرانی، در سال ۱۴۱۶ هجری قمری، به تبیین آراء و نظریات پدرش اقدام کرد. در این راستا، او به بررسی و چاپ نوشته‌های منتشرنشده، و ترجمهٔ آثار انتشاریافته به زبان‌های مختلف پرداخت. محمدمحسن کار برخی از آثار پدرش را که هنوز تکمیل یا چاپ نشده بودند را به سرانجام رساند؛ مواردی چون:

1. مقدمه و ترجمهٔ کتاب انوار ملکوت: این کتاب اثری از محمدحسین طهرانی پیرامون ملکوت روزه، نماز، مسجد، قرآن و دعاست که با ترجمه و مقدمهٔ محمدمحسن طهرانی به چاپ رسیده است.
2. مقدمه و تعلیقات بر کتاب مطلع انوار: این کتاب، حاصل مجموعه فیش‌ها و یادداشت‌های منتشر نشدهٔ علامه طهرانی پیرامون موضوعات مختلف است که با تعلیقه‌های فرزندش محمدمحسن، در سیزده جلد تدوین و چاپ شده است.
3. مقدمه و تصحیح کتاب تفسیر آیه نور: متن پیاده‌شدهٔ تفسیر علامه طهرانی بر آیهٔ «الله نورالسماوات و الارض» که با تصحیح و مقدمهٔ محمدمحسن طهرانی به چاپ رسید.
4. مقدمه و تصحیح کتاب آیین رستگاری: کتابی که نسخه چاپی مجموعه سخنرانی‌های پدرش برای برخی شاگردان سلوکی پیرامون مبانی سیر و سلوک است و مقدمه نویسی و تصحیح آن توسط محسن طهرانی انجام شد. این کتاب بارها تجدید چاپ شده است.
5. مقدمه بر کتاب «سر الفتوح ناظر بر پرواز روح»: این کتاب هم در اصل متعلق به پدر او، محمدحسین طهرانی، است که محمدمحسن طهرانی، به آن مقدمه و برخی نکات مهم دیگر را اضافه و آن را تکمیل کرده است.
6. تهیه و انتشار کتاب مهر تابناک دربارهٔ زندگانی علی قاضی و برگرفته از آثار محمدحسین طهرانی. .
7. ترجمه و تعلیقات بر کتاب اجتهاد و تقلید از علامه طهرانی که در اصل تقریرات درس حسین حلی بوده است. این کتاب با نام الدر النضید فی الاجتهاد و التقلید به زبان عربی نیز در لبنان منتشر شده است.