کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

کتابخانه آستان قدس رضوی

ورودی کتابخانه آستان قدس رضوی
کشور	ایران
تأسیس	۸۶۱ قمری، ساختمان کنونی ۱۳۷۴
موقعیت	مشهد، حرم امام رضا
گردآوری
اطلاعات دیگر
وابستگی	آستان قدس رضوی
وبگاه	library.razavi.ir
نقشه

کتابخانهٔ آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های ایران و خاورمیانه و متعلق به آستان قدس رضوی است، که در شهر مشهد و در حرم امام رضا قرار دارد. این کتابخانه، زیر مجموعه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است. به گفته نورالدین سنابادی عزیز، پژوهشگر تاریخ شفاهی، سال ۳۲۷ هجری قمری ، کشواد بن املاس، حکمران اصفهان ، نخستین جزوات قرآنی را وقف حرم امام رضا کرد و به نوعی می‌توان این تاریخ را مبدأ شکل‌گیری و تأسیس کتابخانه آستان قدس رضوی به‌شمار آورد. در سال 1395 ، آمار حدود ۸ میلیون نفر مراجعه کننده به این کتابخانه ثبت شد.

پیشینه کتابخانه رضوی

کتابخانة آستان قدس رضوی از جمله کتابخانه‌های وقفی قدیم است، که در کنار بقعة علی بن موسی الرضا تأسیس شده‌است و با سهم بسزایی که در حفظ و نگهداری میراث گذشتگان دارد، تا امروز پابرجا مانده است. نخستین قرآن به سال ۳۲۷ق توسط کشواد بن املاس حکمران اصفهان وقف شده‌است.

در وقف‌نامهٔ موجود، در حاشیهٔ کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی، در سال ۸۶۱ به وقف این کتاب به روضهٔ شریفه، اشاره می‌کند که حاکی از وجود تفاسیر و سایر کتب دینی در حرم علی بن موسی الرضا است.

مجموعه این کتاب‌ها در محلی خاص واقع در مسجد بالاسر به نام «قرائت‌خانه» جمع شد، با افزایش تعداد اینگونه کتب و ادعیه و سایر کتاب‌های مورد نیاز طلاب بعدها در مکانی در جوار مرقد به نام قرائت‌خانه قرار گرفت. کوچ شیعیان، اجتماع علما، فرهیختگان و طلاب و تأسیس مدارس علوم دینی از جمله عوامل توسعه کتابخانه بود. با وقف اولین کتاب‌ها آوازه این اقدام همه جا پیچید و آستان قدس رضوی تصمیم گرفت مکانی را به این کتاب‌ها اختصاص دهد و با توسعه کتاب‌ها، فضایی به عنوان کتابخانه دراین مدفن ایجاد شد. به گفته ایسنا این کتابخانه یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است و در ایران جزو رتبه‌های اول قرار دارد. پایگاه داده‌های آموزشی آزاد (OEDB) در آمریکا، رتبه هفتم را در بین ۲۰ کتابخانه معتبر جهان به این کتابخانه اعطا کرد.

امروزه کتابخانه حرم امام رضا که با نام رسمی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی فعال است. یکی از کهن‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام که در شهر مشهد و محل حرم دایر است. این کتابخانه از جهت اهمیت، جایگاه ویژه‌ای دارد و از معتبرترین کتابخانه‌های علوم اسلامی است. در منابع تاریخی از این کتابخانه با نامهایی چون قرآن‌خانهٔ حضرت، کتابخانهٔ مبارکهٔ آستانهٔ مقدسه، کتابخانهٔ سرکار فیض آثار، کتابخانهٔ مشهد رضا، کتابخانهٔ مقدسهٔ روضهٔ مرضیهٔ رضویه و کتابخانهٔ مبارکهٔ رضویه یاد کرده‌اند. برای تأسیس این کتابخانه، تاریخ دقیقی گزارش نشده‌است؛ اما قرائن تاریخی و برخی وقف‌نامه‌ها، تاریخ تأسیس این کتابخانه را به پیش از ۳۶۳ ه‍.ق می‌رساند. از سال ۱۱۵۰ ه‍.ق به بعد، برای این کتابخانه، مکانی ویژه، در نظر گرفته شده‌است. در سال ۱۳۰۰ ه‍.ش به بعد و همزمان با نیابت تولیت محمدولی خان اسدی، کتابخانه توسعه بیشتری یافت و از قرائت خانه جدا شد. در سال ۱۳۳۰ ه‍.ش در ضلع شمال شرقی صحن امام خمینی، کتابخانه‌ای طراحی و ساخته شد و از سال ۱۳۳۴ وسائل جدیدی برای این کتابخانه تهیه شد. در سال ۱۳۵۶ این کتابخانه به طبقه دوم موزه آستان قدس منتقل شد. در سال ۱۳۶۰ ه‍.ش کتابخانه‌ای مستقل و وسیع در ۳۰ هزار متر مربع، طراحی و ساخته شد، که بهره‌برداری از آن، تا سال ۱۳۷۴ به تعویق افتاد. از همان سال نیز، سازمانی باعنوان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تأسیس شد. تا سال ۱۳۸۳ ه‍.ش ۴۷ کتابخانه در مشهد، دیگر شهرهای ایران و هند از جمله کتابخانه لکهنو هند، کتابخانه و موزه ملک تهران و کتابخانه وزیری در یزد، از زیر مجموعه‌های این سازمان به حساب می‌آمدند. مجموع کتابهای کتابخانه مرکزی، حدود یک میلیون نسخه تخمین زده می‌شود، که بیش از ۲۴۲ هزار نسخه خطی در آن گزارش شده‌است. ۹۴ هزار نسخه خطی قرآن از جمله این آثار خطی است. علاوه بر کتاب، ۴ میلیون برگ سند و ۶۱ هزار حلقه میکروفیلم در این کتابخانه نگهداری می‌شوند. از این کتابخانه با نام‌های قرآن‌خانه، کتابخانه مبارکه آستان مقدسه، کتابخانه سرکار فیض آثار، کتابخانه مشهد رضا، کتابخانه مقدسه روضه مرضیه رضویه و کتابخانه مبارکه رضویه نیز یاد شده‌است.

کتابخانه مسجد گوهرشاد که با نام کتابخانه جامع گوهرشاد نیز شناخته می‌شود، از کتابخانه‌های حرم است که در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل مسجد گوهرشاد بنا شده‌است. معماری بنای این کتابخانه بر طبق معماری حمام گنجعلی‌خان در کرمان ساخته شده‌است. این کتابخانه در سال ۱۳۳۲ خورشیدی، توسط واقف آن سید سعید طباطبایی نایینی ساخته شد و تعداد ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی به آن اهدا شد. به تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی تعداد کتاب‌های کتابخانه ۸۲۰۰ جلد توصیف شده‌است. در سال ۱۳۶۸ با تلاش آستان قدس رضوی، ساختمان فعلی کتابخانه با مساحت ۱۲۰۰ مترمربع در بست شیخ بهایی حرم احداث شد. در این کتابخانه، بیش از میلیونها نسخه کتاب فارسی، عربی و لاتین وجود دارد، طوری که فقط، مخزن چاپی این کتابخانه، بیش از یک میلیون و دویست و پنجاه هزار نسخه کتاب دارد و فقط ظرفیت تالار قفسه باز آقایان (ویژه مطالعه) آن بیش از ۳۰۰ نفر است.

واقفین عمده

افراد زیادی به این کتابخانه کتاب وقف و خدمات قابل توجهی کرده اند؛عبارتند از :

1.ابوالقاسم علی‌بن ناصرالدوله، ابی‌الحسن محمد‌بن ابراهیم‌بن سمیجور بتاریخ 363ه‌ق؛

2.ابوالقاسم منصور‌بن محمد‌بن کثیر به تاریخ 393ه‌ق؛

3.ابوالبرکات علی‌بن حسین رازی بتاریخ 421ه‌ق؛

4.علی‌بن فرامرز بتاریخ 511ه‌ق؛

5.ابوالفتوح صاعد‌بن سید جمال‌الدین راوسانی بتاریخ 515ه‌ق؛

6.جمال‌الدین علی‌بن اسماعیل بتاریخ 535ه‌ق؛

7.شهر ستی بنت الامیر ابی‌العباس خسرو فیروز‌بن رکن‌الدوله در اوایل قرن پنجم ه‌ق؛

8.علی‌بن ابی‌الفضل بتاریخ 614ه‌ق؛

9.جلال‌الدین شیخ ابوسعید قزل ارسلان بتاریخ 961ه‌ق؛

10.ترکان زمرد دختر محمود ایلک خانی از خاندان آل افراسیاب و خواهرزاده سنجر سلجوقی؛

11.خواجه مظفرالدین تبکچی استرآبادی بتاریخ 920ه‌ق؛

12.سید محسن رضوی بتاریخ 925ه‌ق؛

13.امیر سیدعلی حسینی بتاریخ 940ه‌ق؛

14.عایشه الحو لابنت عبدالله‌بن عبدالرحمن التاجر بتاریخ 954ه‌ق؛

15.قاضی جهان سیفی حسینی قزوینی بتاریخ 960ه‌ق؛

16.سلطان ابراهیم قطبشاه پادشاه کلگنده هند بتاریخ 970ه‌ق؛

17.امیر محمدرضا استرآبادی بتاریخ 1011ه‌ق؛

18.ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر پادشاه تیموری هند بتاریخ 1014ه‌ق؛

19.خواجه شیراحمد‌ابن عمیدالملک‌بن شیراحمدی تونی از مردمان اواخر قرن دهم ه‌ق است؛

20.شاه عباس صفوی شخصا بعضی از مصاحف فوق‌العاده ممتاز و کتب گرانبها در تاریخ 1017ه به کتابخانه هدیه نمود؛

21.سید محمد زمان حسینی اعرجی سمنانی، از علما جامع عصر خود بوده و تاریخ وقف سال 1024ه‌ق است؛

22.شیخ بهایی کتب نفیسی در تاریخ 1030ه‌ق وقف نموده است؛

23.حکیم الملک امیر جبرییل حسینی از پزشکان مقیم حیدرآباد بوده و تاریخ وقف سال 1037ه‌ق است؛

24.ابن خاتون شیخ اسدالله بن شیخ محمد مومن در تاریخ 1067 کتاب اهدا نمود؛

25.نادر شاه افشار بتاریخ 1145ه‌ق؛

26.آقا زین العابدین خادم شریف اصفهانی بتاریخ دوم رجب 1169ه‌ق؛

27.حاجیه تاج ماه بیگم( 1282ه‌ق) مدفون در رواق پشت سر حرم مطهرِ؛

28.عضدالملک میرزا محمدحسین ابن فضل الله‌الحسینی قزوینی. از رجال عالی رتبه و کاردان و عمران دوست عصر خود بوده، دو نوبت( از سال 1272 تا سال 1277 و از سال 1282 تا سال 1285) عهده‌دار مقام نیابت تولیت گشت. تاریخ وقف کتاب توسط ایشان رجب 1276ه است؛

29.حاج سید محمد‌ابن محمد تقی‌بن محمد‌بن ابوالحسن‌بن عبدالله‌بن نورالدین‌بن سید نعمت الله جزایری( محدث معروف)، تاریخ وقف کتب ایشان 1309 است؛

30.حاجیه اشرف السلطنه متوفای 1332 مدفون در رواق روضه مطهر، تاریخ وقف 3 شعبان 1334 است...

خزانه الکتب از صفویه تا قاجار

در دورهٔ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، برخی کتب و وقف‌نامه‌های مندرج در ظهر کتاب‌ها از کتابخانه یا خزانةالکتب نام برده‌اند. با فرمان شاه طهماسب، یکی از دانشمندان بزرگ عصر صفوی به نام امیر دوست محمد حسینی استرآبادی، ریاست کتابخانهٔ آستان قدس را بر عهده گرفت. فرزندان وی در سال‌های بعد، عهده‌دار سمت کتابداری کتابخانه بودند.

در دورهٔ صفوی، نخستین فهرست کتابخانه، در سال ۱۰۱۰ قمری تهیه شد. شاه‌عباس صفوی و شیخ بهایی، کتب و مصاحفی را که توسط ازبکان به تاراج رفته بود، جمع‌آوری کرده و به کتابخانهٔ آستان قدس برگرداندند. در سال ۱۰۰۹ هجری که شاه‌عباس به مشهد آمد، چندین قرآن خطی، که بر روی پوست آهو، به خط کوفی کتابت شده بود و منسوب به ائمه معصومین بود، وقف این کتابخانه کرد. دو نسخه از آن‌ها به خط علی بن ابی‌طالب بوده و متن وقف‌نامه به خط و امضای شیخ بهایی به تاریخ جمادی‌الاول سال ۱۰۰۸ است. در همین دوره مشاغلی چون صحاف، مصحح، کاتب، کلیددار در کتابخانه حضور داشتند، که امور مربوط به مرمت و تصحیح قرآن‌ها و کتاب‌ها و سایر را انجام می‌دادند.

در دورهٔ افشاری، نادرشاه افشار، حدود هفتصد جلد کتاب را که از کتابخانهٔ سلطنتی اصفهان آورده بود، وقف کتابخانهٔ آستان قدس رضوی کرد.

در دورة قاجار، کتابخانة آستان قدس، تغییر و تحولات اساسی به خود گرفت. هرچند که تا اواسط دورة قاجار تقریباً همان شیوة سابق برای ادارهٔ کتابخانه به کار می‌رفت؛ از دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، تغییراتی در ساختار آن پدید آمد و مشاغلی از جمله ریاست برای ادارهٔ آن تعیین شد و درشرح و ظایف مشاغل قدیم آن، تغییراتی ایجادشد. در اواخر این دوره القاب بسیاری در کتابخانه پدید آمد، که برخی از آنها مصدر هیچ گونه کاری نبودند و فقط از آستانه حقوق دریافت می‌کردند. در این دوره، قرآن‌ها از کتاب‌ها مجزا شد و دو ساختمان به کتابخانه اختصاص یافت. ناصر الدین شاه قاجار در هر دو سفر خود به مشهد از کتابخانه بازدید و دستوراتی برای رتق و فتق امور آن صادر کرد. در سال ۱۳۴۳ قمری/۱۳۰۳ش، کمیسیونی در آستان قدس تشکیل شد تا اصلاحاتی درامور کتابخانه از جمله تدوین نظام‌نامه برای ادارهٔ امور کتابخانه ،انجام گیرد.

در حال حاضر براساس گزارش سایت «پایگاه داده‌های آموزشی آزاد» (OEDB) آمریکا، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، رتبهٔ هفتم را در بین ۲۰ کتابخانهٔ معتبری که جهان را تغییر دادند، قرار دارد. این کتابخانه تا فروردین ماه سال ۱۴۰۲ شمسی ۳۹۷۷۷۸۸ تعداد منابع را در اختیار داشته‌است، که بر پایهٔ آن هر ساله به بیش از ۶۳۴۴۴۴ مراجعه کننده خدمات ارائه می‌دهد.

ساختمان

این کتابخانه ۶ بار در حرم جابه‌جا شد که به ترتیب مسجد بالاسر، بالای کفشداری ۱۰، صحن موزه (پهلوی سابق)، تالار آینه، درب قسمت شرقی موزه و محل فعلی کتابخانه آخرین ساختمان آن است. مساحت، این کتابخانه ۳۰ هزارمتر مربع در سه طبقه و در بین ضلع شیرازی و طبرسی واقع شده‌است. این کتابخانه در سال ۱۳۷۴ و همزمان با روز تولد علی بن موسی الرضا توسط اکبر هاشمی رفسنجانی افتتاح شد و ۱۲ سال ساخت آن به طول انجامید. سید روح‌الله خمینی در حکم تولیت آستان قدس به واعظ طبسی این جایگاه را در دو کفه ترازو تعیین کردند، یک کفه آستان قدس و کفه دیگر کتابخانه بود. معماری این بنا ترکیبی از کارهای دوره قبل از ایلخانی، صفوی و قاجار تا معماری امروزی موجود در حرم است. در و دیوار، سقف، آمفی تئاتر، نمازخانه و مسجد چوبی و سالن قدس نمونه‌ای از هنرهای مختلف از جمله کارهای دستی، خطاطی، گچبری و مقرنس کاری است. یکی از زیبایی‌های این ساختمان مسجد چوبی می‌باشد که به شکل نخل تزیین شده‌است.

در سال‌های گذشته سالانه حدود نیم میلیارد تومان کتاب از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خریداری می‌شد؛ لذا مخازن این کتابخانه همیشه با کمبود جا مواجهه بود، به همین دلیل، مکانی از ورودی بست طبرسی قبل از ورود به صحن انقلاب زیر کتابخانه حرم خالی شد که این مکان برای توسعه مخازن و ایجاد قرائت‌خانه اختصاص یافته‌است و امکان دسترسی عموم به آن وجود ندارد؛ لذا چنانچه مسجدی بخواهد زیر مجموعه کتابخانه آستان قدس قرار گیرد توسط آستان قدس تجهیز شده و در دسترس عموم قرار می‌گیرد. همچنین تلاش آستان قدس این است که در هر منطقه یک کتابخانه ایجاد کند.

خزانه گنجینه رضوی

مخازن کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، با وسعت 9 هزار متر مربع و ظرفیت نگهداری یکصد میلیون منبع مطالعاتی، برای محافظت از میراث مکتوب اسلامی، در 22 اردیبهشت 1401 افتتاح شد.

مخازن کتابخانه مرکزی واقع در بست طبرسی، در 3 طبقه شامل مخازن کتب چاپی، کتب خطی و اسناد، قرنطینه کتاب‌های اهدایی، راه پله، آسانسور، اتاق برق طبقات، اتاق هوارسان، سرویس بهداشتی، اتاق‌های اداری، آبدارخانه، اتاق کنترل مانیتورینگ تجهیز شده است.

این کتابخانه که دارای بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری است و قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران را در اختیار دارد، برای قرار گرفتن در ردیف پنج کتابخانه معتبر دنیا برنامه‌ریزی کرده و تاکنون گام‌های موثری را در تحقق این هدف برداشته است.

معاونت‌ها و ادارات کل وابسته

معاونت و اداره این مجموعه از بخش‌های ذیل تشکیل می‌شود:

• معاونت هماهنگی و رئیس کتابخانه مرکزی
• معاونت امور موزه‌ها
• مدیریت امور اسناد و مطبوعات
• معاونت کتابخانه‌های وابسته
• معاونت فضای مجازی
• اداره فناوری اطلاعات
• اداره مخطوطات و نفایس خطی
• اداره حفاظت و مرمت منابع
• اداره کتابخانه عمومی
• اداره خدمات کتابداری
• اداره پژوهش و معرفی آثار
• اداره گنجینه‌ها
• اداره اسناد
• اداره مطبوعات
• دیا، دانشنامهٔ آزاد

اداره کتابخانه عمومی و کتابخانه‌های تخصصی

ادارهٔ کتابخانهٔ عمومی از زیر مجموعه‌های معاونت کتابخانه‌ها، دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مخزن و آرشیو کتاب‌های چاپی، واحد عضویت، واحد ترویج مطالعه، تالارهای مطالعهٔ قفسه باز آقایان و بانوان، بخش امانت کتاب آقایان و بانوان، تالارهای مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان پسر و دختر، تالار امانت مواد سمعی و بصری، تالار اینترنت و واحد کپی است.

مأموریت اساسی این اداره، رفع نیازهای مطالعاتی مخاطبان این قسمت از کتابخانه قلمداد می‌شود و سازمان، خود را موظف به پاسخگویی ایشان در همهٔ گروه‌های سنی و تحصیلی می‌داند.

بخش مخزن چاپی

مخزن و آرشیو کتابخانه، مهم‌ترین قسمت کتابخانهٔ مرکزی است که بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب دارد. مخزن دارای مجموعهٔ منحصر به فرد از کتاب‌های چاپ سربی قدیم، کتاب‌های درسی قدیم از دارالفنون تا قبل از انقلاب اسلامی، نفایس هنری، مجموعه قرآن‌های چاپی و … است.

تالارهای قفسه باز آقایان و بانوان

در تالارهای قفسه باز، مراجعان می‌توانند با مراجعهٔ مستقیم به قفسه‌ها، کتاب‌های مورد نظر خود را انتخاب و مطالعه کنند. در صورت عدم وجود منبع مورد نظر در این تالار، کتاب از مخازن، تأمین و صرف مطالعه درمحل، در اختیار مراجعان قرار داده می‌شود.

بخش گردش کتاب و امانت آقایان و بانوان

خدمات بخش: شامل اطلاع‌رسانی، امانت کتاب، تحویل کتاب، و دسترسی آزاد است.

اعضا: استادان حوزه و دانشگاه، دانشجویان و طلاب، مشاغل آزاد (تأمین منابع و مجموعه سازی بر اساس ذائقه مطالعاتی همه افراد جامعه)

تالار مطالعه و گردش کتاب جوانان و نوجوانان پسر و دختر

تالارهای جوانان و نوجوانان با هدف خدمت به اعضای جوان و نوجوان و زائران و مجاورانی که در مقطع راهنمایی و دبیرستان مشغول تحصیل هستند، از سال ۱۳۸۱ در کتابخانه مرکزی ایجاد شده‌اند

اعضا: دانش آموزان

بخش سمعی ـ بصری

بخش امانت منابع سمعی و بصری کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۷۴ راه اندازی شده و خدمات آن همواره به تناسب فناوری‌های جدید در حال تغییر و گسترش بوده‌است. در حال حاضر نیز با توجه به افزایش روزافزون اعضا و تقاضای آنان در خصوص نرم‌افزارها و محمل‌های مختلف غیرچاپی (CD, VCD, DVD, DVDROM, DivX, MP3) با موضوعات متنوع، تلاش مضاعفی برای فراهم‌آوری منابع مناسب، ایجاد تسهیلات لازم و ارائه گسترده‌تر خدمات صورت می‌گیرد. عضویت در بخش منابع الکترونیکی از کتابخانه مرکزی مجزاست.

---

مرکز نسخ خطی

مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی مرقد علی بن موسی الرضا (ع) از سال 1398 همزمان با ابلاغ چارت جدید، مدیریت نسخ خطی تغییر، و در ابلاغیه جدید به عنوان مرکز نامگداری شد. این مرکز بزرگترین دارنده نسخه‌های چاپ سنگی کشور و دارای قدیمی‌ترین قرآن‌های خطی در دنیا به شمار می‌رود.

مهمترین منابع مرکز عبارتست از:

پنجاه و هشت هزار و سیصد و بیست و نه نسخه خطی، پنجاه و سه هزار و بیست نسخه قرآن، چهارده هزار و نهصد و هفتاد و نه جزوه، پنجاه و سه هزار و هشتصد و سیزده نسخه چاپ سنگی در مجموع یکصد و هشتاد هزار و صد و چهل و یک نسخه منابع ارزشمند را شامل می‌شود که در این مرکز نگهداری و با رعایت شرایط برای پژوهش در اختیار محققان قرار می‌گیرد. برخي از آثار موجود در این مجموعه مربوط به سده‌هاي اوليه اسلام و برخي ديگر به قلم استادان بزرگ خوشنويسي مانند عثمان بن حسين وراق غزنوي و ديگر سلاطين خط كتابت شده است.

• نسخ خطی موجود در این مرکز از تنوع زیادی برخوردار می باشد،از مهمترین موضوعات این مرکز شامل:

نسخ ادبی هشت هزار و دویست نسخه، نسخ مذهبی دوازده هزار نسخه، نسخ پزشکی چهار هزار و چهارصد نسخه و هزار و پانصد و پنجاه مرقع و قطعه خط بود. از مهمترین نسخ خطی مرکز نیز می‌توان به قدیمی‌ترین قرآن کامل دنیا بین سالهای 80 تا 110ه.ق اشاره نمود. اولین قرآن وقفی تاریخدار به سال 327 هجری قمری، شرح دیوان تمیم بن مقیل به سال 380 هجری قمری، شرح تدبیر الصحه به سال 396، اولین صحیفه سجادیه به سال 416 و قرآن بایسنقری در دوره تیموری را نام برد. از مهمترین ویژگیهای مرکز نسخ خطی آستان قدس وقفی بودن بیشتر کتابهای خطی این مرکز است که اولین وقف کتاب در سال 327 هجری قمری تا زمان حال به صورت پیوسته توسط طبقات مختلف اجتماعی مانند شاهان و شاهزادگان، دیوانیان، دانشمندان و علما و مردم عادی ادامه دارد. از آثار مرکز، قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو ثبت حافظه ملی و ثبت میراث فرهنگی شده است.

این مرکز از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

تهیه، نگه‌‌داری و فهرست نگاری کتاب‌های خطی، چاپ سنگی، جزوه‌ها و دست نوشته‌های خطی؛ تهیه میکروفیلم، لوح فشرده و دیجیتال سازی نسخه‌های خطی و چاپ سنگی و ارائه خدمات از وظایف این اداره است. کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به لحاظ وجود نسخه‌های خطی نفیس و ارزشمند از سال 1351 شمسی اقدام به تهیه میکروفیلم نمود و از سال 1387 روند دیجیتال سازی منابع به صورت جدی با تجهیز بخش فیلمتک به دستگاه‌های متعدد از قبیل دوربین‌های دیجیتال و آرشیو رایتر آغاز و چرخه کاملی از منابع پشتیبان شامل میکروفیلم، فایل دیجیتال و tape نوری ایجاد گردید و امکان خدمت‌رسانی و عرضه این منابع به پژوهشگران داخلی و خارجی با ایجاد کتابخانه دیجیتال در گستره وسیع و بین‌المللی فراهم شد. تهیه میکروفیلم و فایل دیجیتالی از نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های وابسته آستان قدس رضوی مانند کتابخانه ملی ملک، وزیری یزد، جامع گوهرشاد، آیت الله حکیم تهران و بعضاً خارج از کشور مثل جامع الکبیر و دارالمخطوطات یمن و غیره از دیگر فعالیت‌های این بخش است.

ادارۀ مطبوعات

اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی به درازای اولین روزنامه ایران دارد و مجموعۀ نشریات آن، بعد از کتابخانۀ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسی زبان در ایران، است. برای آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهم‌آوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانۀ آستان قدس رضوی، در سال 1359 ایجاد شد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید، مبادله و جذب روزانه ده‌ها عنوان و صدها نسخۀ جدید از نشریات، توسعۀ چشمگیری یافت.

مدیریت امور اسناد و مطبوعات

مرکز اسناد آستان قدس رضوی، بزرگترین مجموعۀ خصوصی و غیردولتی در ایران، وابسته به بزرگترین نهاد مذهبی شیعه در دنیاست که مهمترین ماموریت آن نگهداری کلیه اسناد و مدارک آستان قدس رضوی است. این مرکز به عنوان غنی‌ترین مرکز دارندۀ اسناد قدیمی در کشور و بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی منطقه ای و شهری در ایران، در زمینۀ جمع‌آوری، نگهداری، ساماندهی و دسترس‌پذیری اسناد مکتوب و غیر مکتوب، فعالیت‌های تاثیرگذاری دارد.

از ماموریت‌های این مرکز، جمع آوری اسناد آستان قدس رضوی و جذب اسناد مردمی به صورت اهدایی و خریداری و برآورده کردن کلیه نیازهای اطلاعاتی در زمینۀ اداری و پژوهشی مؤسسات زیرمجموعۀ آستان قدس و محققان داخلی و خارجی است.

اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، قدمتی هم عصر با اولین رو‌زنامه ایران دارد و مجموعۀ نشریات آن، بعد از کتابخانۀ ملی، دومین آرشیو بزرگ و منظم نشریات فارسی زبان در ایران، است.

برای آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر، تقویت و فراهم‌آوری نشریات، آرشیو مطبوعات کتابخانۀ آستان قدس رضوی، در سال 1359 ایجاد شد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون وقف، قانون واسپاری، خرید، مبادله و جذب هر روزۀ ده‌ها عنوان و صدها نسخۀ جدید از نشریات، توسعۀ چشمگیری یافت.

     کتابخانۀ آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه آرشیو نشریات، از نخستین شمارۀ وقایع اتفاقیه (اولین روزنامۀ ایران) تا نشریات جاری را ثبت کرده است. در این آرشیو، بالغ بر 34 هزار عنوان مجله، روزنامه، سالنامه؛ شامل بیش از دو میلیون نسخه به زبان‌های فارسی، عربی، لاتین و بیش از 50 زبان دیگر فراهم آمده است.

بخش‌های اداری

     بخش سفارشات، ثبت و مخزن مطبوعات

     وظيفۀ اصلي اين بخش، سفارش و فراهم‌آوري، طبقه بندي، آماده‌سازي، پيگيري كسری، ثبت و  نگهداري نشريات ادواري در مخازن است كه اين وظايف را قسمت‌هاي زیر انجام می‌دهند:

     سفارش و فراهم آوري مطبوعات: تمامی مراحل شناسایی، سفارش، جذب و پیگیری کسری نشریات منتشر شده در داخل کشور و برخی نشریات خارجی، به عهدۀ این قسمت است

   فهرست‌نويسي و آماده‌سازي مطبوعات: کارشناسان این قسمت، وظیفۀ فهرست نویسی و سازماندهی و ثبت و ضبط نشریه را درطی یک سال به عهده دارند.

   ديجيتال سازي نشريات: این واحد، وظیفۀ جذب نشریات الکترونیکی و یا تهیۀ اسکن نشریات را برای دیجیتال‌سازی به عهده دارد.

   مخازن مطبوعات: در گروه مطبوعات، مخازن متعدد شامل مخازن مجله و سالنامه، روزنامه، نشریات دانشجویی، نشریات لاتین، پیش آرشیو، مجموعۀ استاد مرحوم محمد گلبن و مجموعۀ استاد سید فرید قاسمی وجود دارد.

 نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي مطبوعات: با هدف ارائل خدمات بهتر به پژوهشگران، سهولت دسترسی و همچنين حفاظت از نشريات آرشیوی، اقدام به تهیه فهرست مقالات، نمايه‌سازی و چكيده‌نويسی نشریات ادواری شده است.

بخش تالارهای مطالعه مطبوعات

     وظیفۀ اصلی این بخش پاسخگویی به محققان، دانش پژوهان، طلاب علوم دینی و دانشجویان در حوزۀ مطبوعات چاپي و الکترونیکی است. به منظور ارائۀ خدمات مطلوب، شناسایی و تهیۀ همۀ فهرست‌ها و نمایه‌های مطبوعاتی، بر عهدۀ این تالاراست.

مرکز اسناد

گردآوری، طبقه‌بندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایه‌سازی و ارائۀ خدمات به پژوهشگران، اطلاع‌رسانی و انجام فعالیت‌های پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیۀ فیلم، عکس و نگهداری آن، از وظایف این گروه است.

گروه اسناد با دارا بودن 13 میلیون و 500 هزار برگ سند مکتوب و 100 هزار عکس، نگاتیو، اسلاید، کنتاک و فایل دیجیتالی از بخش‌های ذیل تشکیل شده است:

ارزشیابی و پیش آرشیو

شناسايی، گردآوری و آماده سازی اوليۀ اسناد، از وظایف این بخش است. این بخش، محل نگهداري اسناد انتقالي ادارات وابسته به آستان قدس رضوي است كه پس از اتمام ارزش جاري و اوليه و اعلام عدم نياز آن توسط كارشناسان ادارات و سازمان‌هاي تابعۀ آستان قدس، طي تشريفات و مراحل قانوني به مخزن پیش آرشیو منتقل می‌شود.

آماده سازی و طبقه بندی اسناد

سندهای دارای ارزش تاریخی، به این بخش منتقل می شوند؛ تا پس از طبقه بندی، عنوان دهی و فهرست نویسی شوند. در این فهرست چکیده ای از سند به همراه مشخصات سند شناسی تهیه و پس از اینکه داخل پوشه ها و کارتن های مخصوص گذارده شده به بخش مخزن اسناد منتقل می شود.

بخش مخزن اسناد

در بخش مخزن، اسناد مکتوب پس از ثبت در دفاتر اموالی، در شرایط استاندارد، نگهداری می شوند. در این بخش اسناد مرمتی تفکیک و به اداره مرمت منتقل می شوند. هم چنین نسخه پشتیبان از اسناد تهیه شده تا در اختیار محققان قرار بگیرد. اطلاعات فهرست نویسی اسناد دراین بخش وارد نرم افزار کتابخانه می شود.

کارشناس اطلاع رسانی در این بخش موظف به پاسخگویی به محققان و مراجعان می باشد.

بخش نمايه سازی و مستند سازی اسناد

در بخش نمایه‌سازی، برای تسريع و تسهيل بازيابی اطلاعات، به استخراج کليد واژه‌ها و توصيفگرها از اسناد برابر استانداردهای علمی و اطلاع‌رسانی و ثبت در برگه‌های نمايه‌سازی و ورود آن به نرم افزار کتابخانه پرداخته مي‌شود. تدوين اصطلاح نامه و مستند اسامی در حوزۀ اسناد از ديگر اقدامات اين بخش است.

بخش اسناد دیداری و شنیداری

جمع آوری، نگهداری، ساماندهی، فهرست نویسی اسناد دیداری و شنیداری شامل عکس، نوار های صوتی و تصویری و سایر منابع مربوط و تبدیل این مواد به فرمت دیجیتال از وظایف این بخش است.

اطلاع رسانی به محققان از دیگر وظایف این بخش محسوب می شود.

بخش تاريخ شفاهی

مصاحبه با افراد مطلع، سالخوردگان و مردان و زنان مؤثر در تاريخ آستان قدس رضوی، مشهد و خراسان، در حوزه‌های علم و ادب، سياست، اجتماع، هنر، ورزش، فرهنگ و مذهب، از وظايف اين بخش است که پس از پياده‌سازی و تايپ و نمايه‌سازی به مخزن اسناد سپرده شده تا در آينده و سپری کردن عمر سندی خود، در اختيار محققان قرار گيرد. علاوه بر اين، ثبت وضعيت معماری و وقايع مهم روز به وسيله عکس و فيلم، از ديگر وظايف اين بخش است.

بخش پژوهش و مطالعات اسناد

بررسي و تعيين موضوعات و اولويت‏هاي پژوهشي اسناد و ارائه به شوراي پژوهش اسناد، برنامه‌ريزی جلسات، تنظيم و تدوين طرح‏هاي پژوهشي اسناد (كتاب، مقاله، بروشور، فهرست و دستنامه و...) و مواد آموزشي مرتبط با اين حوزه است. تهية مقاله براي پژوهشنامۀ مطالعات اسنادی و آرشیوی و معرفي اسناد نفيس در مجلات تخصصي، برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی اسناد و پيشنهاد دعوت از استادان و پژوهشگران به منظور تشكيل جلسات تخصصي، معرفي فعاليت‏هاي پژوهشي اسناد در وب سايت، نمايشگاه‏ها و مطبوعات و ارائۀ گزارش‏های پژوهشی را به عهده دارد.

ثبت سه اثر مرکزاسناد آستان قدس در حافظه ملی و جهانی یونسکو

- مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در عصر صفوی

این مجموعه بالغ بر 69 هزار برگ سند از دوره صفوی است که نه تنها نشان دهنده شیوه اداری حرم مطهر رضوی، کارکنان ، خدمات به زوار، هزینه ها ودرآمدهای وقفی در دوران مورد نظر است؛ بلکه مشهد زمان صفوی را به خوبی نشان می دهد، مشاغل آن زمان، محلات و خیابان ها، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به جزئیات تمام به تصویر می کشاند. این اسناد تنها اسناد برجای مانده از دوره صفوی بوده که به این دلیل بسیار ارزشمند و گرانبها است.( شماره 113149، مرکز اسناد آستان قدس رضوی).

-    مجموعه اسناد افشاریه موجود  در آستان قدس رضوی

اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دوره افشاریه مشتمل  بر 32 هزار و 170 صفحه سند است که دوره به قدرت رسیدن نادر از 1145تا 1148، دوره سلطنت وی از 1148 تا 1160، دوره جانشینان نادر درخراسان از 1160 تا 1217ق/ دربرمی‌گیرد.

در این اسناد نحوه اداره بیوتات متبرکه حرم رضوی، امور مربوط به موقوفات و چگونگی تخصیص درآمدهای حاصل آن، به چشم می‌خورد. نیز در حوزه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اطلاعات بسیار خوبی از آن زمان می دهد.

این اسناد پیونددهنده میراث مذهبی مرتبط با امام رضا(ع) با ساختار سیاسی حکومت افشاریه در یک دوره تاریخی است و به نوعی بیانگر آمیختگی تفکرات سیاسی و مذهبی در یک دوره تاریخی است. در واقع تعامل بین میراث مذهبی شیعی  با نگرشهای نوین سیاسی و دینی یکی از مقتدرترین پادشاهان ایران است که تلاش نمود تا علی رغم همه درگیریهای سیاسی و جنگهای پی درپی،ارائه دهنده دیدگاه های جدید خصوصا در زمینه رویدادهای مذهبی و اجتماعی باشد.

-  اسناد مسجد جامع گوهرشاد

مسجد گوهرشاد یکی از مساجد مهم تاریخی درایران و منطقه است که به سال 821 توسط گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ تیموری ساخته شده است.نام مسجدگوهرشاد در اسناد با نامهای مسجدجامع؛ مسجدجامع کبیر، مسجدجامع کبیر ارض اقدس و سرکار مسجدجامع، مسجدجامع کبیرگوهرشاد ثبت شده است.

دوره تاریخی اسناد مورد معرفی ، از سال 1001ق که اولین اسناد آستان قدس وجود دارد تا پایان دوره قاجار یعنی سال 1344ق.دربرمی گیرد. بیش از دوهزار و پانصد برگ سند در مجموعه اسناد آستان‌قدس وجود دارد که نام مسجد گوهرشاد یا مسجدجامع در آن ثبت شده‌است. این اسناد در سال 1397 ثبت حافظه ملی یونسکو شد.

قدیمی ترین سند در موضوع مسجدگوهرشاد، مربوط به سال 1017 ودوره شاه عباس است.

کتابخانه‌های تخصصی

کتابخانه‌های تخصصی از دههٔ ۸۰، در راستای اهداف راهبردی سازمان و جلب رضایت پژوهشگران و دسترسی بسیار آسان ایشان به منابع اطلاعاتی منطبق با ماموریت‌های سازمان ایجاد شد.

از جمله: کتابخانهٔ تخصصی علوم قرآن و حدیث، کتابخانهٔ تخصصی امام رضا کتابخانهٔ تخصصی اهل بیت یا کتابخانهٔ جامع گوهرشاد، کتابخانهٔ تخصصی ادبیات (واحد مطالعات دفاع مقدس)، تالار محققان، تالار کتاب‌های خارجی و کتابخانهٔ تخصصی جغرافیا که غالباً مجموعه‌های آنها به صورت موضوعی و تخصصی در راستای رفع نیاز مطالعاتی و پژوهشی محققان و متخصصان به عنوان مراکز تخصصی ایجاد شده‌است.

تالار محققان

تالار محققان کتابخانهٔ مرکزی آستان قدس رضوی برای استفاده استادان، پژوهشگران، مؤلفان، مترجمان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین پایان نامهٔ خود هستند و دانشجویان دورهٔ دکتری در نظر گرفته شده‌است.

عمده‌ترین منابع مورد نیاز مراجعان تالار محققان از مخزن کتب چاپی فراهم می‌شود. منابع مرجع (واژه‌نامه‌ها، دایرةالمعارف‌ها، کتابشناسی‌ها، راهنماها، فهرست‌ها و سرگذشت‌نامه‌ها و…) به همراه پایان‌نامه تحصیلی در موضوعات مختلف مجموعه غنی را در این تالار تشکیل می‌دهند.

ارائهٔ خدمات مطالعه شبانه‌روزی (برای محققان)، خدمات مشاوره پژوهشی، خدمات تحویل مدرک، دسترسی به پایان‌نامه‌ها، منابع خاص، پایگاه‌های تخصصی از جمله ایران نمایه، نورمکس، سیولیکا، مگ ایران، و… امکانات پرینت و ذخیره‌سازی اطلاعات برگزاری نشست‌های علمی – فرهنگی – ادبی در راستای مأموریت سازمان از جمله خدمات این سازمان به اعضاست.

کتابخانه‌های وابسته

این کتابخانه دارای بیش از ۵۱ کتابخانه وابسته در این شهر و سایر شهرهای ایران و یک کتابخانه در کشور هند است

کتابخانه دیجیتال

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از سال ۱۳۹۰ با ایجاد کتابخانه دیجیتال برای دسترسی محققان به منابع از طریق فضای مجازی تلاش کرد و ثمره آن در حال حاضر مجموعه‌ای بالغ بر ۱۷۰ میلیون منبع دیجیتال است که از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در بستر وب و ایستگاه‌های مطالعه دیجیتال در سراسر کشور ارائه می‌شود، که این منابع از طریق منابع تولیدی سازمان، منابع فراهم‌آوری شده، مقالات داخلی و خارجی پایگاه‌های اشتراکی تامین‌ شده است. براساس گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در حال حاضر (سال1401) محققان و پژوهشگران بیش از ۱۳۰ کشور از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده می‌کنند. آنچه کتابخانه دیجیتال رضوی برای کاربران در فضای مجازی فراهم آورده است.

امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال

برخی از فعالیت های شاخص امور سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال به شرح زیر است.

• فراداده نویسی منابع دیجیتال
• ایجاد ایستگاه مطالعه دیجیتال در مناطق محروم
• ایجاد پایگاه های تخصصی در کتابخانه دیجیتال
• فراهم آوری منابع دیجیتال
• ایجاد و توسعه آرشیو دیجیتال
• دیجیتال سازی منابع اطلاعاتی

ایستگاه مطالعه دیجیتال

به منظور دسترس‌پذیر نمودن منابع دیجیتال در سایر کتابخانه‌ها، ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های سازمان و همچنین مناطق محروم انجام می‌شود. با راه‌اندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال در این کتابخانه‌ها، امکان بهره‌مندی از بیش از یکصد هزار کتاب و مقاله به صورت محلی در هر ایستگاه از طریق بیش از 250 سامانه نرم افزاری فراهم می‌شود. از دیگر امکانات ارائه شده در این ایستگاه‌ها، دسترسی به برخی از پایگاه‌های محدود کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی از قبیل پایگاه‌های کتاب‌های چاپی، کتابهای الکترونیکی، مقالات الکترونیکی، پایان نامه‌ها و ... و برخی از پایگاه‌های علمی و پژوهشی به صورت تمام متن بوده است. تاکنون ایستگاه‌های متعددی در شهرهای مشهد،طبس، قوچان، تهران، تربت‌حیدریه، سرخس، گناباد، کاشمر، اهواز، کرمانشاه، بروجرد، شوشتر و اصفهان راه‌اندازی شده است که علاقه‌مندان می‌توانند به صورت رایگان از خدمات مطالعاتی ارائه شده در این ایستگاه‌ها بهره‌مند شوند. تمامی مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی واقع در مناطق کم برخوردار، که زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی ایستگاه مطالعه دیجیتال را داشته باشند، می‌توانند درخواست خود را به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ارسال کنند که پس از بررسی درخواست، مقدمات لازم برای ایجاد ایستگاه فراهم خواهد شد.

ایجاد پایگاه تخصصی در سامانه کتابخانه دیجیتال

در راستای ارائه منابع مربوط به حوزه مختلف دانش بشری و همچنین مناسبت های مذهبی و ملی، پایگاه های موضوعی به شکل متمرکز از طریق فضای مجازی، در سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی ایجاد می‌شود. در همین راستا منابع مربوطه از محمل‌های اطلاعاتی مختلف شناسایی، دانلود و گردآوری شده و پس از فراداده نویسی، منابع در این پایگاه های تخصصی وارد شد.

امور خدمات دیجیتال

امور خدمات دیجیتال مشتمل بر خدمات قابل ارائه زیر است:

• تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)
• خدمات تحویل مدرک
• پرسش از کتابدار
• خدمات ارسال مقالات
• خدمات امانت دیجیتال

ابتدا به بررسی وضعیت فعلی هر یک از این قسمتها پرداخته و سپس راهکارهایی را برای ارائه خدمات بهتر و دستیابی به چشم اندازهای ترسیم شده، ارائه میکنیم.

تالار مطالعه دیجیتال (کتابخانه الکترونیک)

در این تالار خدمات مطالعه، جستجو و دانلود مقالات و کتب الکترونیک، از پایگاههای اشتراکی نظیر مگاپیپر، گیگالیب، نورمگز، سیویلیکا، مگ ایران و کتابخانه دیجیتال سازمان بصورت آنلاین و همچنین منابع دیجیتالی در قالب DVD و CD ارائه میشود. کلیه خدمات بصورت حضوری به مخاطبان ارائه میشود و متقاضی با مراجعه به این تالار و ارائه نیاز اطلاعاتی خود، از خدمات کارشناسان بهره مند میشوند.

'  خدمات ارسال مقالات'

این خدمت در آذر ماه سال 1399 و همزمان با شیوع کرونا جهت بهینه سازی خدمات و رفع نیاز کاربران در شرایط خاص (کرونا)، راه اندازی و افتتاح گردید. در فاز اولیه این کاربران از طریق شبکه اجتماعی واتساپ با ارسال عنوان، شناسه doi و یا موضوع، مقاله های درخواستی خود را به کتابخانه دیجیتال ارسال و کارشناسان کتابخانه دیجیتال پس از جستجو، مقالات مورد نظر کاربر را بازیابی و ارسال می نمودند. در سال 1401 و همزمان با محدودیت بوجود آمده برای پیام‌رسان‌های خارجی از جمله واتساپ، زیرساخت درخواست مقاله از شبکه های اجتماعی خارجی به پیام‌رسان های داخلی منتقل، و پیام‌رسان نسیم رضوان و پیام‌رسان گپ به عنوان نماینده انتخاب و عملیاتی شدند.

به همین منظور دانشجویان و پژوهشگران محترم می‌توانند با نصب اپلیکیشن پیام رسان نسیم رضوان یا گپ، عنوان یا کلیدواژه مقالات مورد نیاز خود را  به شماره 09012487409 در این پیام‌رسان ارسال نمایند. کارشناسان مربوطه در ساعت‌های اداری پیام های ارسالی را بررسی، جستجو و در اسرع وقت مقالات بازیابی شده را ارسال خواهند نمود. برای عضویت در کانال خدمات تحویل مقالات،  کاربران می توانند بارکد مربوطه را اسکن نموده و یا واژه عضویت را از طریق پیام رسان های یاد شده به شماره 09012487409 ارسال نمایند.

پرسش از کتابدار

پیشرفت‌های حاصل‌شده در فناوری، تأثیر بسیاری در خدمات مرجع داشته و باعث شده است کاربران نه بر طبق ساعات کار کتابخانه، بلکه به میل خود و تا حدودی به محض نیاز، پرسش‌های خود را مطرح نمایند و به پاسخ سؤال خود دست یابند. خدمات پرسش از کتابدار از زمان پیدایش خود تا به امروز مراحل بسیاری را پشت سر گذاشته و ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی و گفتگوی اینترنتی و دیگر خدمات فوری از جمله شیوه‌های سرویس‌دهی به کاربران در بخش مرجع است. بهترین نوع تقسیم‌بندی خدمات پرسش از کتابدار، تقسیم به خدمات پرسش از کتابدارآنلاین وآفلاین است. • پرسش از کتابدار آنلاین

در سیستم پرسش از کتابدار آنلاین، خدمات بصورت پیوسته و همزمان ارائه میشود. به این ترتیب که به محض ارسال پرسش از سوی مخاطب، کارشناس سیستم پرسش از کتابدار بلافاصله پاسخگوی مخاطب در قالب چت دو نفره خواهد بود. • پرسش از کتابدار آفلاین: در سیستم پرسش از کتابدار آفلاین که به سوالات تخصصی کاربران اختصاص دارد، پس از طرح پرسش، پرسش به متخصصین موضوعی ارجاع و پس از دریافت پاسخ از سوی ایشان، برای مخاطب ارسال میگردد. این خدمت با از میـان برداشتـن محدودیت زمانـی و مکانی، کاربران را قادر می سازد تا نیازهای اطلاعاتی در زمینه منابع موجود در سازمان و نحوه دسترسی به آن‌ها را مطرح و کارشناسان مربوط، پاسخ‌ها را به صورت برخط یا غیربرخط ارائه کنند.

خدمات امانت دیجیتال

همزمان با تغییر شرایط جامعه در وضعیت کرونا و محدودیت های حضور مخاطبان در محل کتابخانه جهت امانت و مطالعه کتب مورد نیاز خود، مسئولین فضای مجازی سازمان کتابخانه ها را بر آن داشت تا با راه اندازی خدمات امانت دیجیتال در بستر اینترنت کتب درخواستی متقاضیان را در قالب خدمات امانت دیجیتال، در اختیار ایشان قرار دهند. با این هدف خدمات امانت دیجیتال طراحی و در فاصله زمانی کوتاهی عملیاتی گردید. کاربران کتابخانه دیجیتال با استفاده از این خدمت قادر به درخواست کتب مورد نیاز خود در هر ساعت از شبانه روز از طریق پایگاه امانت دیجیتال بوده و پس از تایید کارشناس مربوطه میتواند بصورت آنلاین منبع درخواستی خود را در مدت زمان معین مطالعه نماید. نظر به نو پا بودن این خدمت در سامانه کتابخانه دیجیتال، گسترش و بهینه سازی این خدمت طی سال جاری در دستور کار قرار گرفته و با پیش بینی های انجام شده، افزونه ایجاد پروفایل اختصاصی امانت دیجیتال و همچنین سامانه گزارش گیری این خدمت طراحی و به سامانه کتابخانه دیجیتال افزوده خواهد شد. این خدمت شامل دسترسی به تصاویر انواع کتب چاپی فارسی، عربی و زبان‌های خارجی البته با رعایت حق مؤلف است. کاربر پس از عضویت، درخواست خود را ثبت و برای کارشناس مربوط می‌فرستد. در صورت موجود بودن فایل دیجیتال منبع درخواستی، پس از گذشت 48 ساعت، لینک دسترسی به نسخه دیجیتال کتاب در اختیار کاربر قرار می‌گیرد و امکان مطالعه برخط (آنلاین) و تورق کتاب به مدت دو هفته فراهم می‌شود مزایای استفاده از خدمات امانت دیجیتال : • عدم نیاز به مراجعه حضوری • صرفه جویی در وقت و هزینه • قابلیت دسترسی در هر مکان و زمانی • قابلیت استفاده در ابزارهای دیجیتالی متنوع نظیر موبایل، تبلت، کامپیوتر

پیوند به بیرون

• سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی