اعمال ماه شعبان

شعبان یا شَعبان المُعَظّم (به عربی: شعبان) هشتمین ماه در گاه‌شماری هجری قمری است. ماه شعبان، از ماه های مورد علاقه مسلمانان است و به ماه پیامبر اسلام مشهور است. در این ماه اعمال عبادی زیادی به مسلمانان توصیه شده‌است.

در حديثي كه در وسايل الشيعه، بحار الانوار و مصباح المتهجد اشاره شده در خصوص فضيلت ماه شعبان آمده است: «خداوند به ذات مقدس خود سوگند خورده است كه هركس را در اين ماه به او پناه برده و از او درخواست كند، از رحمت خود محروم ننمايد».

خطبه اي در شرافت ماه شعبان

بنا بر آنچه در شماري از متون روايي وارد شده، پيامبر اسلام در يكي از سال ها، به هنگام آغاز اين ماه خطبه اي خواندند و مردم را نسبت به شرافت اين ماه آگاه فرمودند.

در بحار الانوار قسمت هايي از اين خطبه چنين آمده است:

«. . . شعبان ماه شريفي است و آن ماه من است. حاملان عرش آن را بزرگ مي شمارند و حق آن را مي شناسند. آن ماهي است كه در آن همچون ماه رمضان، روزي بندگان زياد مي گردد و در آن بهشت آذين بسته مي شود و اين ماه را شعبان ناميده اند زيرا در آن ارزاق مؤمنان تقسيم مي شود و آن ماهي است كه عمل در آن چند برابر مي شود و كار نيكو هفتاد برابر ثمره مي دهد».

امتياز پنج شنبه هاي ماه شعبان

بنا بر آنچه در حديثي ديگر كه در وسايل الشيعه به آن اشاره شده، ماه شعبان، ماهي است: «در هر پنج شنبه آن، آسمان ها زينت بسته مي شود، و فرشتگان به دعا مي پردازند كه پروردگارا! آن كس را كه در اين ايام روزه بدارد، ببخشاي، و دعايش را اجابت فرماي. پس هركس كه در روز اول شعبان دو ركعت نماز گزارد و در هر ركعت آن يك مرتبه سوره حمد و يكصد مرتبه سوره توحيد را بخواند و بعد از نماز نيز يكصد مرتبه صلوات بفرستد، خداوند تمامي حاجت هاي ديني و دنيايي او را اجابت مي فرمايد».

فضیلت شب و روز نيمه شعبان

اما در ميان روزها و شبهاي ماه شعبان، شب نيمه اين ماه مصادف با ولادت ،دوازدهمین امام، شیعیان دوازده امامی از شرافت ويژه اي برخوردار است.

ازجعفر صادق ،ششمین امام ،شیعه ۱۲ امامی روايت شده كه پدر بزرگوارشان در پاسخ كسي كه از فضيلت شب نيمه شعبان از ايشان پرسيده بود فرمودند: اين شب برترين شبها بعد از شب قدر است، خداوند در اين شب فضلش را بر بندگان جاري مي سازد و از منت خويش گناهان آنان را مي بخشد، پس تلاش كنيد كه در اين شب به خدا نزديك شويد. همانا اين شب، شبي است كه خداوند به وجود خود سوگند ياد كرده كه در آن درخواست كننده اي را، مادام كه درخواست گناه نداشته باشد، از درگاه خود نراند.

در بحار الانوار در مورد اهميت اين شب از زبان رسول

اين گونه روايت شده است: من شب نيمه شعبان خوابيده بودم كه جبرائيل به نزدم آمد و گفت: اي محمد! آيا در اين شب مي خوابي؟

گفتم: اي جبرائيل! مگر اين شب چه شبي است؟

جبرائيل گفت: اين شب، شب نيمه شعبان است. اي محمد برخيز! پس مرا از بستر خواب بلند نمود و آنگاه مرا به بقيع برد و گفت: سرت را بلند كن و به آسمان بنگر.

اين شبي است كه درهاي آسمان در آن باز مي شود: درهاي رحمت. در «رضوان»، در «مغفرت»، در «فضل»، در «توبه»، در «نعمت»، در «جود» و در «احسان»؛ و خداوند به عدد موها و پشمهاي گاو و گوسفند مردم را از آتش جهنم آزاد مي كند، زمان مرگ را در آن ثبت كرده و به مدت يك سال روزيها را تقسيم مي كند؛ و هرچه را كه در تمام سال اتفاق مي افتد فرو مي فرستد. محمد! كسي كه اين شب را با گفتن «الله اكبر»، «سبحان الله» و «لا اله الا الله» و دعا و نماز و قرآن خواندن و انجام اعمال مستحب و استغفار كردن زنده نگهدارد بهشت منزل و استراحتگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آينده اش بخشيده مي شود.

در حالي نزدت آمدم كه تمام فرشته ها در آسمان پاهايشان را جفت كرده اند عده اي تسبيح مي كنند، عده اي در ركوع، عده اي در سجود و گروهي ذكر مي گويند. شبي است كه كسي دعا نمي كند مگر اين كه مستجاب مي شود، كسي چيزي نمي خواهد مگر اين كه به او داده مي شود، كسي درخواست مغفرت و بخشش نمي كند، مگر اين كه بخشيده مي شود، كسي توبه نمي كند مگر اين كه توبه اش پذيرفته مي شود. كسي كه از خير اين شب محروم شود، از خير بزرگي محروم شده است.(1)

نيمه شعبان فرصت معنوي مناسب و ارزشمندي براي راز و نياز با خالق هستي و نزديكي هرچه بهتر و بيشتر به معبود و كسب بركات الهي است.

اين شب از چنان اهميتي برخوردار است كه هم رديف و هم پاي شب هاي قدر قرار دارد و از اين موقعيت مي توان چون شب هاي قدر ماه مبارك رمضان، براي كسب خيرات و بركات معنوي بهره برد و نهايت تلاش را براي كسب فيض داشت.

دعاي كميل را در شب نيمه شعبان فراموش نكنيم

بنا بر روايت کمیل ابن زیاد از یاران علی بن ابی طالب ، در جلسه اي يكي از ياران حضرت از ايشان درباره اين آيه ،سوره دخان «فيها يفرق كل أمر حكيم» سؤال كرد، ايشان نيز در تفسير شب قدر كه امور آدميان در آن مقدر مي شود به بيان اهميت شب نيمه شعبان پرداختند و به خصوص بر خواندن دعاي خضر نبی در اين شب تاكيد كردند.

پس از اتمام جلسه و آنگاه كه كميل به منزل خود بازگشت، باز به نزد علی بن ابی طالب مراجعه كرد تا دعاي خضر را از ايشان فرا گيرد. علی بن ابی طالب نيز نخست او را امر به نوشتن كردند و آنگاه دعاي كميل را براي او خواندند، و سرانجام او را به خواندن اين دعا در شب نيمه شعبان سفارش فرمودند.(2)

با گشت و گذاري در روايات رسيده درباره این ماه ، بخشي از آن اسرار بر ما عيان مي شود و هم به دستور العمل هاي شفابخشي برمي خوريم ،كه آنها را براي رشد و بالندگي بشر تعليم كرده اند.

آنچه در پي مي آيد احاديثي اند از اين سنخ كه اسرار گفته اند و اعمال تعليم كرده اند. باشد تا بدانيم و عمل كنيم و پر بكشيم. پرواز به سوي بي نهايتي كه از آنجا آمده ايم و ناگزير بايد به آنجا برگرديم

عنايتي خاص به زائران حسین بن علی

جعفر صادق ششمین امام شیعیان ۱۲امامی، فرمود: وقتي نيمه شعبان مي شود هاتفي از افق اعلي ندا مي دهد كه أَلَا زَائِرِي قَبْرِ الْحُسَيْنِ ارْجِعُوا مَغْفُوراً لَكُمْ وَ ثَوَابُكُمْ عَلَي رَبِّكُمْ وَ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكُمْ اي زائران قبر حسين، شما در حالي به شهر و ديار خود برمي گرديد كه مورد بخشش الهي قرار گرفته ايد و ثواب و اجر اين زيارت شما را خداوند متعال و پيامبرش به عهده گرفتند.

جعفر صادق فرمود: مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ ع لَيْلَةً مِنْ ثَلَاثٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ؛ اگر كسي در يكي از اين سه شب، قبر حسين بن علي را زيارت كند خداوند متعال گناهان گذشته و آينده او را مي آمرزد. راوي عرض مي كند: فدايتان شوم اين سه شب، كدام شبها هستند؟ ایشان فرمودند: شب عيد فطر، شب عيد قربان و شب نيمه شعبان. (كتاب المزار، ص 45)

جعفر صادق فرمود: مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ ع لَيْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ لَيْلَةَ الْفِطْرِ وَ لَيْلَةَ عَرَفَةَ فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ؛ اگر كسي در يك سال حسين بن علي را در شب نيمه شعبان و شب عيد فطر و شب عرفه زيارت كند خداوند متعال براي او هزار حج و هزار عمره مقبول ثبت مي كند و نيز هزار نياز دنيايي و آخرتي او نيز برآورده خواهد شد. (كتاب المزار ص 50)

محمدبن ابي نصر بزنطي مي گويد ازعلی بن موسی الرضا پرسيدم: در كدام ماه قبر اباعبدالله الحسين بن علی را زيارت كنيم؟ ایشان فرمودند: فِي النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ وَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ؛ در نيمه رجب و نيمه شعبان. (كتاب المزار، ص 40)

ملاقات با پیامبران الهي از نزديك

جعفر صادق ششمین امام ،شیعیان ۱۲امامی فرمود: هركس دوست دارد پيامبران الهي را از نزديك ملاقات كند؛ فَلْيَزُرْ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فِي النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ؛ پس بر او لازم است تا در نيمه شعبان قبر حسين بن علي را زيارت كند؛ چرا كه در چنين روزي ارواح پيامبران از خداوند متعال اجازه مي گيرند تا به زيارت حسين بن علی مشرف شوند كه خداوند متعال هم به آنها اجازه مي دهد.

توصيه به احياي شب نيمه شعبان

جبرئيل از جانب خداوند پيام آورد: يا رسول الله! شب نيمه شعبان را زنده بدار؛ امّتت را هم به اين كار توصيه كن. در اين شب مي توان با اعمال عبادي به خدا نزديك شد چرا كه اين شب شبي است بس شريف و ارزشمند.

بعد اضافه كرد: امشب شبي است كه لَايَدْعُو فِيهَا دَاعٍ إِلَّا اسْتُجِيبَ لَهُ وَ لَا سَائِلٌ إِلَّا أُعْطِيَ وَ لَا مُسْتَغْفِرٌ إِلَّا غُفِرَ لَهُ وَ لَا تَائِبٌ إِلَّا تِيبَ عَلَيْهِ؛ هر دعايي در آن مستجاب است و به درخواست هر نيازمندي پاسخ داده مي شود هركه طلب بخشش كند او را مي بخشند و هركه توبه كند پذيرفته مي شود. يا رسول الله محروم واقعي كسي است كه از خيرات اين شب محروم بماند. (وسائل الشيعة، 8/104)

زنده دلي با زنده نگهداري شب نيمه شعبان

پیامبر اسلام فرمود: هركس كه شب عيد و شب نيمه شعبان را زنده بدارد لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ قلب او در روزي كه قلبها مي ميرد نخواهد مرد و هيچ گاه دل مرده نخواهد شد. (ثواب الأعمال، ص77)

برترين شب بعد از شب قدر

جعفر صادق نقل مي كند كه از محمد بن علی در مورد فضليت شب نيمه شعبان سؤال كردند. ایشان در پاسخ فرمودند: هِيَ أَفْضَلُ لَيْلَةٍ بَعْدَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ شب نيمه شعبان بعد از شب قدر از ارزشمندترين شبهاست. در اين شب خداوند متعال فضلش به بندگانش عطا مي كند و آنها را مورد آمرزش ويژه خود قرار مي دهد. در اين شب نهايت كوشش خود را به خرج دهيد تا به خدا نزديك شويد. چرا كه در اين شب خدا به خودش قسم خورده كه دست نيازمندي را رد نكند مگر آنكه گناهي را در خواست كرده باشد. همان گونه كه خداوند شب قدر را براي پيامبر اسلام قرار داد اين شب را هم به ما اختصاص داد.

ایشان ادامه دادند؛ تا آنجا كه مي توانيد در اين شب دعا كنيد و خدا را بستاييد اگر كسي در اين شب صد بار سبحان الله و صد بار الحمد لله و صد بار الله اكبر بگويد غَفَرَ اللَّهُ تَعَالَي لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ مَعَاصِيهِ وَ قَضَي لَهُ حَوَائِجَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ خداوند تمامي گناهان گذشته او را مي آمرزد و نيازهاي دنيا و آخرت او را برآورده مي سازد.

تعجب علی بن ابی طالب از بي تفاوتي نسبت به اين شبها

علی بن ابی طالب مي فرمود: يُعْجِبُنِي أَنْ يُفَرِّغَ الرَّجُلُ نَفْسَهُ فِي السَّنَةِ أَرْبَعَ لَيَالٍ در شگفتم از كسي كه چهار شب از سال را به بي تفاوتي مي گذراند. آن چهار شب عبارتند از: شب عيد فطر، شب عيد قربان، شب نيمه شعبان و اولين شب از ماه رجب.

عرضه اعمال سالانه در شب نيمه شعبان

جعفر صادق فرمود: پدرم محمد بن علی مي فرمود: إِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَدُومَ عَلَي الْعَمَلِ إِذَا عَوَّدْتُهُ نَفْسِي من دوست دارم هر عمل صالحي را كه انجام مي دهم آن قدر در آن مداومت داشته باشم تا روحم به آن عادت كند از اين رو اگر به دلايلي عمل مستحبي را انجام ندادم در اولين فرصت آن را به جا مي آورم تا نفسم به آن عادت كند. برترين عمل نزد خداوند متعال عملي است كه بر آن مداومت شود.

سپس فرمود: فَإِنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ كُلَّ خَمِيسٍ وَ كُلَّ رَأْسِ شَهْرٍ وَ أَعْمَالَ السَّنَةِ تُعْرَضُ فِي النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ تمام اعمال [يك هفته] در هر پنج شنبه و [تمام اعمال يك ماه] در اول ماه [بعد] و اعمال يك سال در نيمه شعبان [به خدمت ولي عصر آن زمان] عرضه مي شود. پس اگر مي خواهي عملي را به نفست عادت دهي آن را يك سال ادامه بده.

رسول خدا فرمودند: مَنْ صَلَّي لَيْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ مِائَةَ رَكْعَةٍ بِأَلْفِ مَرَّةٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ هركه در شب نيمه شعبان صد ركعت نماز با هزار قل هو الله احد بخواند(3) روزي كه قلبها مي ميرند قلب او نمي ميرد و تا نمرده است صد فرشته را خواهد ديد كه خيال او را از بيم عذاب الهي آسوده مي كنند به اين ترتيب كه سي ملك از آنها به او نويد بهشت مي دهند. سي ملك ديگر او را از شيطان حفظ مي كنند. سي ملك ديگر روز و شب براي او طلب بخشش مي كنند و ده تاي آخر هم او را در برابر مكر و حيله حيله گران و مكاران ياري مي كنند.

سفارش علی بن موسی الرضا در شب نيمه شعبان

عليّ بن حسن فضال مي گويد پدرم گفت كه در مورد نيمه شعبان از علی بن موسی الرضا سؤال كردم. ایشان فرمود: هِيَ لَيْلَةٌ يُعْتِقُ اللَّهُ فِيهَا الرِّقَابَ مِنَ النَّارِ وَ يَغْفِرُ فِيهَا الذُّنُوبَ الْكِبَارَ پرسيدم: در اين شب نماز خاصي واجب شده است؟ فرمود: اين شب عمل واجبي ندارد اما اگر دوست داشتي عمل مستحبي به جا آوري نماز جعفر طيار را بخوان و در آن بسيار ذكر خدا بگو و استغفار كن و دعا نما. زيرا پدرم مرتب مي فرمود كه دعا در اين شب مستجاب است. عرض كردم مردم مي گويند كه امشب شب صكاك (صدور برات و مقدرات) است. فرمود شب صكاك، شب قدر در ماه رمضان است.

پاداش روزه ماه شعبان‌

1. ابو حمزه ثمالى مى‌گويد: محمد بن علی الباقر فرمود: هر كس ماه شعبان را روزه بگيرد، آن روزه او را از هر لغزش و وصمه و بادره‌اى پاك خواهد كرد. ابو حمزه مى‌گويد:به ایشان گفتم: «وصمه» چيست؟ فرمود: قسم ياد كردن در مورد گناه و نذر كردن در نافرمانى خدا. گفتم: «بادره» چيست؟ فرمود: قسم خوردن به هنگام خشم. و توبه كردن از اين گناهان، پشيمان شدن از آنهاست.

2. اسماعيل بن عبد الخالق مى‌گويد: نزد جعفر صادق، سخن از ماه شعبان و روزه آن به ميان آمد،ایشان فرمود: فضيلت آن چنين و چنان است و چنين و چنان آثارى دارد، تا آنجا كه بسا آدمى دستش به خونى ناحق آلوده مى‌شود و ماه شعبان را روزه مى‌گيرد و اين به حال او سود مى‌بخشد و گناهش آمرزيده مى‌شود.

۴. اسماعيل بن ابى زياد از جعفر صادق ششمین امام شیعیان ۱۲امامی ،نقل كرده است كه پيامبر خدا فرمود: شعبان ماه من و رمضان ماه خداست، و آن بهار تنگدستان است، و خداوند عيد قربان را قرار داده است تا شما بينوايان خود را سير كنيد. پس از گوشت قربانى به آنان غذا دهيد.

۵. ابو الصّباح مى‌گويد: ازجعفر صادق شنيدم كه مى‌فرمود: به خدا سوگند روزه شعبان و ماه رمضان توبه‌اى است كه مورد قبول پروردگار قرار گرفته است.

۶. مفضّل بن عمر مى‌گويد: جعفر صادق فرمود: پدرم ميان روزه شعبان و ماه رمضان يك روز فاصله مى‌انداخت، و على بن الحسين ، آن دو را به هم وصل مى‌كرد و مى‌فرمود: روزه دو ماه پى در پى توبه‌اى است كه مورد پذيرش خداوند است.