ام‌عماره

متن چپ‌چین‌شده

ام عماره: نسیبه بنت کعب

ام عماره با نام اصلی نسیبه بن کعب یکی از بانوان صدر اسلام است که در بیعت عقبه دوم (سال سیزدهم بعثت) مسلمان شد. ایشان توانسته است جهت حمایت از دین اسلام به فعالیتهایی همچون حضور در نبردها، مداوای مجروحان و مشوق همسر و فرزندان خود برای مقابله با دشمن بپردازد به طوری‌که از شجاعت و وفاداری ایشان در کلام محمد، پیامبر اسلام که نشانه مدح و سرای این بانو بوده؛ روایت‌های متعددی نقل شده است.

نام و نسب

نام ام عماره، «نسیبه» از یاران محمد، پیامبر اسلام است. نام پدر او «کعب بن عمرو» از بنی‌مازِنِ خزرج - قبیلة مشهور یثرب - و مادر وی رباب دختر عبدالله نیز از همان قبیله بود. ایشان دو برادر داشت به نام‌های عبدالله و عبدالرحمان بن کعب که از اصحاب محمد به‌شمار می‌رفتند.

زندگی‌نامه

ام عماره از صحابیات محمد، پیامبر اسلام و از انصار و یکی از زنان شمشیر زن صدر اسلام است. ام عماره همسر وهب اسلمی بود و حاصل این ازدواج، پسری به نام حبیب بود. پس از مرگ وهب اسلمی، ام عماره با عاصم مازنی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج نیز پسری به نام عبدالله بود. در دانشنامه بزرگ اسلامی آمده است که برخی از تاریخ‌شناسان بیان کرده‌اند که ام عماره گویا نخست با زید بن عاصم از بنی نجارِ خزرج ازدواج کرد و از او دو فرزند به نام‌های حبیب (که بدین سبب به او ام حبیب نیز گفته می‌شد) و عبدالله داشت که هر دو در شمار اصحاب بودند. همسر بعدی او، غزیة بن عمرو (از بنی نجار) که ام عماره از او نیز دو فرزند به نام‌های تمیم و خوله داشت.

ام عماره، در شهر مدینه از نخستین گروندگان به اسلام و یکی از دو زنی بود که گفته‌اند در بیعت دوم عقبه اسلام آورد. ام عماره از زنان پرتلاش و شجاع بود که توانست همانند دیگر زنان صدر اسلام بدرخشد و فعالیت‌های متعددی جهت حمایت از پیامبر اسلام علیه دشمن به پا خیزد. نسیبه بنت کعب (ام عماره) در چند غزوه برای کمک به جنگجویان و زخمیان حضور داشت به ویژه در غزوهٔ احد، چون محمد را در تنگنا دید، جان‌فشانی بسیار از خود نشان داد؛ چندان‌که زخم‌هایی را برداشت و به همین سبب پیامبر اسلام او را ستایش، و سپس از وی عیادت کرد. وی اگرچه به سبب زخم‌هایی که در احد برداشته بود، از شرکت در غزوهٔ حمراء الاسد بازماند، اما در دیگر غزوه‌ها و حوادث جهان اسلام، همراه لشکریان اسلام بود.

پیامبر اسلام درباره او گفته است: «وفاداری و مقاومت «نسیبه» بهتر و بالاتر از بسیاری از مردها (فلان و فلان) می‌باشد». در جایی آمده است که در جنگ احد نسیبه بن کعب فرزند خود را که قصد فرار داشت مانع او شد و مجدداً او را به میدان نبرد برگرداند و مردی به او حمله برد و او را کشت، نسیبه شمشیر فرزندش را برداشت و بر ران آن قاتل ضربت محکمی زد و بالأخره او را از پای درآورد و در این موقع پیامبر اسلام به او گفت: «بارک االله علیک یا نسیبه». در برخی از کتب آمده است که پیامبر اسلام از شجاعت ام عماره در حمایت از خویش چنین بیان کرد: «هرگاه به سوی راست و چپ نظر افکندم، او را دیدم که می‌جنگد».

ام عماره در دورهٔ خلافت ابوبکر، در جنگ یمامه نیز شرکت داشت و در همین جنگ یک دست خود را از دست داد.

درگذشت

ام عماره در سال ۱۳ پس از هجرت معادل سال ۶۳۴ میلادی درگذشت. عمر بن خطاب بر پیکر او نماز گزارد. در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی آمده است که به تاریخ درگذشت او در منابع اشاره‌ای نشده است، اما از متن یک روایت چنین برمی‌آید که تا دورهٔ خلافت عمر بن خطاب زنده بوده است.

منابع

• ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ هـ.ق.
• المتقی الهندی، علاءالدین علی، کنزالعمال، بیروت: مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹هـ. ق.
• الواقدی، محمد بن عمر، المغازی، نشر دانش اسلامی، ۱۴۰۵ هـ.ق.
• جلالی کندری، سهیلا، «حضور زنان در اسلام»، علوم انسانی، دوره ۱۳، شماره ۴۶–۴۷.
• قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، ۱۴۰۴ هـ.ق.
• مجلسی، محمد بن باقر، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ هـ.ق.
• مطیری، رباب، کریمی نیا، محمدمهدی، انصاری مقدم، مجتبی، حضور زنان در ارگانهای نظامی از دیدگاه آموزه‌های اسلامی، قم: جلوه کمال، ۱۴۰۰ هـ.ش.
• دانشنامه بزرگ اسلامی، https://lib.eshia.ir/23022/1
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی، https://lib.eshia.ir/12293/0