توسل

توسل در لغت به معنای «انجام دادن کاری برای تقرب به یک چیز یا شخص» است. توسل واسطه قرار دادن کارهای خیر و اشخاص صالح برای برآورده شدن درخواست و اجابت دعا است. توسل در اصطلاح به معنای ارائه و واسطه قرار دادن چیزی به درگاه الهی به هنگام دعا و استغاثه برای پذیرش درخواست از جانب خدا است. این درخواست می‌تواند هرچیزی همچون پذیرش توبه و اجابت دعای یا برآورده شدنِ درخواست باشد. این واسطه‌ها می‌تواند صفات و اسمای خدا، نام پیامبران، نام اولیای الهی یا فرشتگان باشد.

در قرآن

آیه ۳۵ سوره مائده تحصیلِ وسیله برای قرب الهی را همراه با جهاد در راه خدا موجب رستگاری مؤمنان دانسته است. از مفاد آیة ۲۳ سورة شوری و آیة ۵۷ سورة فرقان نیز می‌توان چنین برداشت نمود که مودت خاندان رسالت یکی از راه‌هایی است که انسان را به رضایت خداوند رهنمون می‌شود. برای اثبات جواز توسل و حتی مطلوبیت آن از دیدگاه شرعی احادیث متعددی که در منابع شیعه و اهل سنّت نقل شده، قابل استناد است. به‌گفتة امیر مؤمنان، برترین وسیله‌ای که متوسلان با آن به خداوند تقرب می‌جویند، ایمان به خدای یگانه و پیامبر او و جهاد در راه خدا و انجام دادن فرائض (نهج‌البلاغة، خطبة ۱۰۹) است.

قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ گفتند(سوره یوسف آیه ۹۷) ای پدر! برای گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم. در این آیه خداوند داستان برادران حضرت یوسف (ع) را یادآوری میکند که آنها بعد از پشیمانی از رفتارشان به پیش حضرت یعقوب (ع) آمدند و از او که پیامبر خدا بود درخواست کردند که از خداوند برای آنها طلب بخشش کند. حضرت یعقوب هم نگفت که چرا خودتان مستقیما سراغ خداوند نمیروید و به من متوسل شده اید.

از دیدگاه شیعه

توسل به سبب جایگاه ویژه‌ای که در فرهنگ شیعه دارد، آیین‌ها و آداب خاصی در میان شیعیان پیدا کرده است. برخی از این آیین‌ها فاقد مبنای روایی‌اند هرچند منع شرعی نیز ندارند؛ مانند سفره انداختن به نام امامان مثلاً سفره امام زین العابدین (ع) یا سفره حضرت ابوالفضل. در این جلسات ضمن اطعام مؤمنان و خواندن قرآن و دعا و هدیه کردن ثواب آن به آن امام، به او توسل می‌جویند. برپاکردن مجالس دعای توسل به صورت گروهی نیز از آیین‌های فراگیر شیعیان است که معمولاً شب‌های چهارشنبه و در مساجد، حرم امامان و حتی در منازل انجام می‌شود. برخی رفتارها و روش‌های توسل در میان برخی شیعیان دیده می‌شود که سنت رسمی شیعی آن را تأیید نمی‌کند.

به عقیده شیعیان از آنجا که توسل سبب رسیدن به اهداف، چه در زندگی مادّی انسان و چه در حیات معنوی، از دیدگاه فطری و عقلایی امری مطلوب و گاهی حتی ضروری به‌شمار می‌رود، در اصل مشروعیت و جواز توسل، به گونة اجمالی، کمتر تردید شده است.