حسین‌میرزا نیرالدوله
سلطان‌حسین میرزا ملقب به نیّرالدوله پسر پرویز میرزا نیّرالدوله (حاکم نیشابور و سبزوار) و نوهٔ فتحعلی شاه قاجار بود. در اوان کودکی و جوانی از غلامان قصر ناصرالدین شاه قاجار بود و سپس پیشخدمت او شد و در سال ۱۳۰۵ه.ق پس از درگذشت پدرش، لقب نیّرالدوله را از او به ارث برد. در سال ۱۳۰۹ه.ق منصب امیرتومانی به وی داده شد. وی به عنوان سی و یکمین متولی آستان قدس در دورهٔ قاجار شناخته شده است.[۱]
زندگی‌نامه
حسین‌میرزا نیرالدوله، در سال ۱۳۰۵ه.ق پس از درگذشت پدرش، لقب نیّرالدوله را از او به ارث برد و در سال ۱۳۰۹ه.ق منصب امیرتومانی به وی داده شد. نیّرالدوله چند سالی حاکم نیشابور بود و همچنین حکومت سرولایت و سبزوار و غیره ضمیمهٔ حکومتش گردید و در این مدت املاک خوب و مرغوب نیشابور را به تصرف درآورد.[۲] وی در سال ۱۳۱۸ه.ق پس از درگذشت محمدتقی میرزارکن‌الدوله حاکم خراسان، به جای وی منصوب شد. در این زمان عده‌ای از مخالفان وی که از ملاکان بودند، گندم را احتکار کردند و باعث گرانی نان شدند. از این‌رو، اهالی علیه حاکم قیام کردند و چند خانه غارت شد. به این جهت وی در سال ۱۳۲۱ه.ق از حکومت خراسان برکنار شد و بعد در سال ۱۳۲۳ه.ق حاکم تهران گردید.[۳]
خدمات و فعالیت‌ها
نیّرالدوله در دفعهٔ اول حکومت خود که در سال‌های ۱۳۱۸–۱۳۲۱ه.ق حاکم خراسان بود دو فعالیت پراهمیت انجام داد: راه ناهموار شریف‌آباد را به جهت رفاه حال زائران علی‌بن‌موسی الرضا تسطیح و سهل العبور کرد و قنات بایر آب میرزا را در مشهد احیا نمود و آب را به صحن ایشان آورد.[۴] نیّرالدوله بار دوم در سال ۱۳۳۰ه.ق به حکمرانی ولایت خراسان منصوب شد و جایگزین رکن‌الدوله گردید که در واقعهٔ توپ‌بندی حرم، مستعفی شده بود. وی با دعوت از اعیان و اشراف و اعضای آستانه از آنان خواست تا در تعمیر خرابی‌های آستانه کمک کنند؛ خود نیز سی‌هزار تومان داد و به‌این‌ترتیب صد تا صدوده‌هزار تومان جمع شد. پس از آن حاج معاون‌التجار و حاجی‌معین و حاج‌عبدالرحیم را به ترشیز و یکی دو نفر از اهل علم را که در این واقعه دخالت داشتند با جمعی دیگر به اطراف شهرتبعید کرد. سپس امر به تعمیر خرابی‌ها داد و در روز آغاز کار، با حضور تمام عمال آستانه، خود به پشت بام حرم رفت و اولین خشت تعمیر را کار گذاشت. از دیگر اقدامات نیّرالدوله در این زمان، احیا و لوله‌کشی آب قنات وقفی مهدی‌قلی‌بیک و انتقال آن از طریق لوله به مسجد جامع گوهرشاد در سال ۱۳۳۳ه.ق بود. وی در سال ۱۳۴۳ه.ق درگذشت و جنازه‌اش را به مشهد منتقل و در دارالسیاده حرم دفن کردند.[۵]
فرزندان
نیرالدوله را از همسر اولش شمس‌الدوله دختر فرهاد میرزا معتمدالدوله دو دختر بود به نام‌های فصل بهار خانم ایران‌الدوله و مهرافروز خانم شمس‌السلطنه (همسر محمدعلی‌خان خازن‌الملک). از همسر دوم نیز پسری به نام سلطان‌حسن میرزا ملقب به فتح‌السلطنه داشت که پدر حسینعلی ساعد نیری بود.[۶]
پانویس
ارجاعات
- ↑ نقدی، «نیّرالدوله، حسین»، دائرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۲: ۶۸۹.
- ↑ سوهانیان حقیقی و نقدی، آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها، ۱۱۴–۱۱۵.
- ↑ سوهانیان حقیقی و نقدی، آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها، ۱۲۰.
- ↑ نقدی، «نیّرالدوله، حسین»، دائرةالمعارف آستان قدس رضوی، ۲: ۶۹۰.
- ↑ سوهانیان حقیقی و نقدی، آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها، ۱۲۱–۱۲۲.
- ↑ حکومتگران قاجار در نیشابور
منابع
- نقدی، رضا (۱۳۹۹). «نیّرالدوله، حسین». دائرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج. ۲. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۶-۰۳۳۳-۵.
- سوهانیان حقیقی، محمد؛ نقدی، رضا (۱۳۹۷). آستان قدس رضوی: متولیان و نایب‌التولیه‌ها. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۶-۰۲۴۴-۴.