آقابابا مخمور

آقابابا مخمور یک موسیقی‌دانان برجستهٔ دورهٔ قاجاریه بود که در زمان حکومت فتحعلی شاه می‌زیست. از وی به عنوان نخستین کسی یادشده که لفظ دستگاه را به معنای کنونی‌اش در متون مرتبط با موسیقی ایرانی به کار برده است.

زندگی‌نامه

در کلیات یوسفی از آقابابا مخمور چنین یاد شده است: «در زمان دولت خاقان جنت مکان، فتحعلی شاه قاجار، استاد آقا بابای مخمور سرآمد استادان عصر خود بود.» در همین رساله، تقسیم‌بندی موسیقی ایرانی به دوازده دستگاه به آقابابا مخمور نسبت داده شده است و نام آن‌ها نیز چنین آمده است: راست‌پنج‌گاه، نوا نِشابور، همایون، ماهور، رُهاب، شول [شور] و شهناز، چهارگاه مخالف، سه‌گاه، دوگاه، زابل، عَشیران، نیریز. با این همه، از آنجا که این اطلاعات احتمالاً به واسطهٔ رجبعلی‌خان کرمانی، شاگرد آقابابا و از مطربان دربار فتحعلی شاه نقل شده است، حدس می‌زند که وصفِ استادی آقابابا آمیخته با اغراق باشد.

از آقابابا با نام «آقابابا مخمور اصفهانی» نیز یادشده است و حدس زده می‌شود که این شخص همان «آقابابا نقاش‌باشی» باشد که نقاشی اصفهانی در دربار فتحعلی شاه بود. اگر چنین باشد، در آن صورت ممکن است وی در انتقال سبک هنری اصفهان به تهران نقش داشته باشد. البته بسیاری از موسیقی‌دانان دیگر نیز در دوران قاجاریه (از جمله در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه از دیگر شهرها به تهران مهاجرت کردند.

منابع

• محمدی، محسن (۱۳۹۱). «رساله دوازده دستگاه، متنی ارزشمند دربارهٔ موسیقی دوره فتحعلی شاه» (PDF). پیام بهارستان (۱۶): ۹۳۰–۹۴۷.

• Hajarian, Mohsen (1999). Ghazal as a determining factor of the structure of the Iranian Dastgah (Ph.D.). University of Maryland, College Park.{{cite thesis}}: نگهداری CS1: پیش‌فرض تکرار ref (link)